Panpoëticon Batavum

[p. 34]

Vierde boek.

De deugdelyke Afkomst der regtschapen Poësye
Gezien, zal 't noodig zyn, die, uyt de bastaardye
Wel te onderscheyden: wyl haar wezen, en gebaar,
En schooner woorden-klank aan de Egte komt zoo naar,
Dat ge u bedriegen kond, goedhertige van Halen,
Zulkx dat een Aterling genieten zouw de stralen
Der Roem door Beeldenis in 't Panpoëticon,
Zoo op een Mest-hoop daald het schynzel van de Zon.

't Gebouw voldoed zeer wel het oogen-wit des Stigters,

Uyt liefde tot den roem der Nederlandsche Digters;
Dog niet voor yder een, die zig zulk een benoemd,
En op het Meesterschap dier vrye konsten noemd,
En waand al te ongerymd, voor wat Straatschreeuwers Rymen,
En woorden, zonder zout, of zuyker, t' zaamtelymen,
Den naam van Digter met goed Regt aan hem besteed:
Neen 't Panpoëticon is voor geen Duyt-poëet;
Die, op het Treur-tooneel voor Raven-aas gespannen,
Maakt graf- en laatst-gesprek der ondoorlugte Mannen.
Van Halen had voor dien, al was hy eens zoo sterk,
In 't Panpoëticon noyt afgehandeld werk.

Mercurius was God van al 't knaphandig rooven,

Niet daar geweld of moord ten Galge, of Rad verlooven;
En dievery was oyt des armoeds laatste kind;
Dog, om haar quaad gerugt, van Vroomen niet bemindt;
Maar gierigheyd namze aan voor eerelyke Dogter;
Zintz wierd zy algemeen; Land-, Ampt- en Koop-man zogter;
Ja zelf de Poësy, die schrale, en maag're kunst,
Aanbid de schalke feex, om haare liefde-gunst:
Daar komt geen Helena van schoon Gedigt voor oogen,

[p. 35]

 

Of strax een ^* Theseus werd tot maagde-roof bewogen:

 

Want de overoude konst quam wonderlyk te pas,

 

Hoe piep-jong uyt den dop van 't swaanen-Ey zy was;

 

En 't geeft in Digt, als geld, zelf oorlof om te steelen;

 

Mits, dat men door een glimp bedekken kan, en heelen:

 

Want dievery is wel gebrekx natuurlyk kind,

 

Maar, wyl de luyheyd ook daar by gemak bevind,

 

Voor al in Digt-konst, werdze als wettig aangenomen;

 

En kan men van de Pars, eer 't uytgaat, yts bekomen,

 

't Werd, als een wedergâ, wel haastig voortgebragt;

 

En dan, ‘wat hinderd, dat geen eenerly gedagt

 

Valt in twee Menschen zin!’ dog nieuwe Pastorellen,

 

Met wat verandering van Herders, toe te stellen,

 

Uyt ouwerwets Toskaans, of Provenzaals geknapt,

 

't Is kars en vars, en werd niet ligtelyk betrapt;

 

En wien zal 't lusten dit den Rymer aan te tygen!

 

Ten zy hy wagten wil een laster-rol te krygen

 

In ^† Zelfs-quellasy; en zyn lieffelyke lust,

 

Afwending van 't gevoel der droefheyd, zien ontrust;

 

Daar ook de grimmigheyd, neemt logens op voor Reden,

 

En de eerelyken naam des vroomsten werd bestreden.

 

In 't Rymen is veel slag van gaauwe-dievery.

 

Tot drek veragten de veroude Poësy,

 

En egter 't beste, en eelst der bloem daar uyt te buylen,

 

Om dus 't vermoeden, door dwars afzien te verschuylen.

 

Dit zyn Harpyën, die niet slegts het vleesch, en broodt

 

Der Eere opslokken, maar ook wat 'er overschoot

 

Bevuylen. and'ren niet zoo ligtlyk te betrappen,

 

Van veelen hier en daar wat snippelingen te schrappen,

 

Naast aan Beurs-snydery: ten waar ge liever wild

 

Hun dief-stal brengen tot het Munte-Schroiërs gild.

* Theseus ] Helena wierd, naar de getuygenis van Apollodorus, nog een jong kind zynde, van Theseus gerooft, die haar op 't verschynen van Castor, en Pollux weêrgaf.

† Zelfs-quellasy ] naar de Heautontimorumenos , bekend Bly-spel van Terentius.

[p. 36]

 

Deze aller Digt-kunst is gewoonnelyk gebooren

 

Uyt luye Eergierigheyd; geleerdheyds roem te hooren;

 

Of, om den Oly van Geboorte- of Bruylofts-Rym,

 

Een vink te vangen in dat klevrig vogel-lym.

 

Naar billykheyd in Regt, wierd, om 't gevolg, voor dezen

 

De fynste Rovery ten swaarder straf verwezen;

 

Daar 't hans eens anders konst te plund'ren, en voor 't zyn

 

Gevent werd, opgetoydt met yts van vreemde schyn;

 

Als of 't min strafbaar was de Werken uyt de Gaven

 

Der Ziele, als van 't geluk, of handen, te ondergraven.

 

Indien waaragtig zy, ^* ‘de Rook van 't Vaderland

 

Gloordt meêr als 't vreemde vuur, dan houd het zeker stand

 

In 't stuk der Digt-kunst, op onz eygen grond geschapen.

 

'k Zal my aan geen gezag van Fabelen vergapen

 

Van oude Schriften, ten bewyze voortgebragt

 

Uyt Nergenshuyze, door een schrand're geest bedagt;

 

En in een styl gebootst naar overoudste woorden;

 

Op datze, in waarheydt schyn het goed geloof bekoorden.

 

Hoe schaadlyk was zulk doen aan de Eerst'ling Christen Kerk?

 

Welk een verfoeiëns- en verdoemens-waardig werk!

 

't Geen, voor 't Geloof in 't hert der Heydenen te queeken,

 

En hun natuurlyk ligt tot hooger vlam te ontsteeken,

 

Het eene en 't andere verdoofde, als 't valsch bedagt

 

Wierd, door het onderzoek des ^† Wysgeers, uytgelagt:

 

Toen voor ^‡ Apostelen, en zelfs des ^✠ Heylands Schriften

 

Bevonden zyn ontstaan uyt Menschelyke driften;

 

Gedoopt een ^** Heylig, ja een Pryzelyk bedrog;

 

Waar op veel weireldschen gevolgd zyn in het zog

* Rook des Vaderlands ] Patriae sumus igne alieno luculentior.

† Wysgeeren ] Philosophen, welke in die tyden niet ontbraken, als Jamblichus, Eunapius, Zozimus, en anderen.

‡ Apostelen ] over deze valsche geschriften, als ook ✠ de voorgegevene onderlinge brieven van J. Christus aan Abgarus Coning van Edessa, die van Paulus aan Seneca , en van de H. Moeder-Maagd aan Ignatius de Martelaar, moet men lezen Rob. Cok. Censur. Quorund. Patr. P. Calbelj tegen het Catholyk Memory-boek. Lansmans Roomsche Afval, en anderen.

✠ Apostelen ] over deze valsche geschriften, als ook ✠ de voorgegevene onderlinge brieven van J. Christus aan Abgarus Coning van Edessa, die van Paulus aan Seneca , en van de H. Moeder-Maagd aan Ignatius de Martelaar, moet men lezen Rob. Cok. Censur. Quorund. Patr. P. Calbelj tegen het Catholyk Memory-boek. Lansmans Roomsche Afval, en anderen.

** Heylig ] Pia Fraus.

[p. 37]

 

Van deze Geestelyke, om beters-wil, Zeloten:

 

Geen stouter Boukanjeers als Lodowykx Piloten;

 

Op de ^*Overryken pryz voor die hem lev'ren kon

 

Een ^† Titus gantsch en gaaf, waar op men werk begon;

 

't Quam; maar om Livius uyt Fransche Pen te hooren,

 

Was 't noodig, dat men had wel dubble ^‡ Midaas ooren.

 

Van 't zelfde aloy is ook uyt ^✠ Budaas Boekery.

 

Dog 't werde eens tyd te zien 't verval in Poësy;

 

Meest door veragting van de Letter-Oeffeningen;

 

Waar door de Vaderen zoo hoogen roem ontfingen:

 

Want, yder 't zyne is my het aller-billykst Regt,

 

Tot overtuyging aan den Lands-genoot gezegt.

 

't Rymd alles, in de waan daar voor te zyn geprezen,

 

Of met bedongen loon of gift betaald te wezen

 

Van Drukkers; dien 't niet scheeldt wat stof, van wat fatsoen.

 

Zouw zig Heraclitus, of Cato wel ontdoen

 

Van Lacchen, op het zien, hoe Neskebollen, wigters,

 

Zig geven in de Rey van Neêrlands Helden-digters!

 

Schoon nimmermeer begaaft met ingeschapen Geest,

 

Of Letter-oeffening, daar toe bequaamdt geweest.

 

Wat is 't een zotte kluyt, te hooren die gezellen

 

Zig zelfs namaagschap van de Negen Zusters stellen!

 

Die zy in 't quylen van hun Rymen roepen aan.

 

D'eene is 't Zyn Zangeres, of moet voor Nymfje gaan;

* Overryken ] 'k meen, dat'er beloofd zyn 30000 Fransche Guldens.

† Titus ] Livius, om den genoemden loon hebben verscheyden Fransche, zekerlyk geen ongeleerde Mannen, haar best gedaan, om een geheelen Livius naar te bootzen, dog met de agting, als is aangewezen. Voorts hebben zoodanige, en onder andere Franc. Nodot. voor den dag gebragt Petronius, en andere Poëten, waar van wy slegts 's eenige deelen hebben; dog zeer elendig geradebraakt, en vol Fransche spreekwyzen, gelyk men byzonderlyk zien kan in dat kleyn, dog wel gesteld Tractaatje van de Hr. I.F. Cramer. Vindic. Nom. Germanic.

‡ Midaas ooren ] naar 't getuygenis van de geleerde G.J. Vossius .

✠ Budaas Boekery ] men heeft gewildt, in de eerste verovering van die Stad, aldaar een Livius uyt de Boekerye van Joannes Huniades te zyn gevonden; 't geen egter niet waarschynlyk is, naar dien de zelve geheel en al naar Wenen is vervoerdt, en hoe dikwils door gezogt, noyt eene Livius is gevonden. Uyt die Herssen Boekerye heeft men ook in Vrankryk doen drukken Ciceron. Consolatio.

[p. 38]

 

Die heeft een Zangheldin: want door de nieuwe Moden,

 

Is onze Rymers het Goddinnen streng verboden;

 

Zy egter gaan gestaag met Minne-zugten voort:

 

Zulkx, zoo het immermeer de Wyse Apollo hoordt,

 

Hy op de kuysheyd van zyn Maagdelyke nigten,

 

By zoo veel Vryertjens, Kerk, nog Kapel, kan stigten.

 

Dit zyn de borsten, die, om meê ter Feest te gaan,

 

Met Bruyloft- of Verjaar-Gedigten vaardig staan;

 

Wel slegt uyt eygen Vond, maar, door behendig kapen,

 

Verwonderlyk geagt, by hunsgelyke knapen.

 

Een Werk braaf opgesmukt met franje of passement,

 

Maakt dat gestoolen goed voor eygen werd gevent;

 

Of zoo een Fransche Kok half afgekaauwde brokken,

 

Aan een verzeeuwde gast, wel gretig in doed slokken;

 

Als hy die, opgestoofd met wat Charlotte zop,

 

In een kleyn schoteltje discht voor ^* hoogsmaaklyk op.

 

Men staat zomtyds verbaasd, wanneer men zulke gasten

 

Ziet na de Cederen der Treur-Tooneelen tasten:

 

Schoon geene Musa deeze Helden gunstig was,

 

En ^† zy noyt sliepen op de toppen van Parnas,

* Hoogsmaaklyk ] de haut-goust.

† Zy noyt sliepen ] de Ouden wilden, dat Poëten, het boven genoemd verrigtende, aanstonds door Apollo, en de Musen, wien dezen berg geheyligd was, met ongemeene gaven in het Digten wierden aangeblasen. Zulk Heydensch overgeloov is omtrent andere Afgooden ook gepleegd, latende bed, en bulster in de Tempelen hunner Afgoden brengen, misschien niet welkundig wegens dit Bedleger der Heydenen. Geen onvermakelyke afweydinge sou het zyn, daar af yts meerder te hooren. Men noemde dit Lectisternium, Bedde-spreyding, en 't geschiede wanneer men den Goden een voorname zaak wilde afbidden, als geluk in aanslagen, reyzen, landbouw, of om onspoed te weeren. Men moest als dan bedden, en peuluwen, met wel zafte vederen gevuld, in den Tempel brengen, op dat tog deze Goden gemakkelyk konden werden nedergelegdt, en rusten. Men bragt daar by allerhande lekkernye van spyze, en drank; naar veele of weynige dezer Heydensche devotarissen verscheenen. Veeltyds waren het alleenlyk Man, en Vrouw, zomwylen geheele geslagten, en in Staatsgewyze aanbiddinge de gantsche Raad, en Ridderschap, met Vrouwen, Kinderen, en jonge Dogteren, zelf ook vrygemaakte Slaven, in zeer stemmige ommegangen voor Jupiter, Juno, en Minerva, als men de Goden had te koy gebragt, spreyde men over haar heen allerley schoone bloemen, en wel-ruykende kruyden, en voor al het Verbena, niet 't geen by ons in de Artzenye gebruyklyk is, maar zekeren distel binnen het Capitolium wassende. Middernagt geworden, braste men met de Goden, dien men waande als dan in haar Beelden te zyn. 't Welk gedaan, trok men in de zelfde ordre weder af. 't Was derhalve geen wonder, dat Paulina, Huysvrouw van Saturninus zig door den Oudsten Priester van Isis konde laten dietsmaken, dat Anubis, op haar schoonheyd verslingerd, by haar in den Tempel wilde slapen, de History is bekend.

[p. 39]

 

Om met versiering, en Uytvindingen in 't droomen,

 

Tot 't allerhoogst vereyschte in Vaarssen op te komen.

 

Zy drinken liever uyt het Heydelbergsche vat,

 

Als wat te leppen van het Hengste bronne-nat,

 

Om, zonder Oeffening van Taalen, Styl, of lezen,

 

Veel grooter Digteren, als Ennius te wezen;

 

Schoon deze stout genoeg dorst roemen, dat de Ziel

 

Van Melesigenes aan hem tot erv verviel;

 

En moog'lyk dunkt het hen met ^* Quintus te evenaaren

 

In 't zuypen, ook gelyk te klinken op zyn snaaren;

 

Door Voor-gesprekken, die het halve blad beslaan,

 

En stekelbaarsjens met een Zeehaans kop belaân;

 

Of dat men, daar het Rym te kort schynd, om te rekken,

 

Dat doed met woorden-klap, (vaak niets ter zake) trekken.

 

Als 't Glazemakers lood; dog, dat men 't inzigt vat,

 

't Is, dat de lymery betaald werd by het bladt.

* Quintus ] Ennius, een oud Poëet, wel verstandig, maar zeer ruuw, en straf in zyn Vaarssen, volgens het bekende van Ovidius, Ennius ingenio Maximus, arte rudis. Deze heeft ook wel Treur-spelen gemaakt, dog waar van slegts eenige brokken over zyn, te zien by Petr. Scriv. Analecta Veterum Tragicorum. Van zyn genegendheyd tot den drank, zingt aartig Horatius, ‘dat hy noyt als wel doornat ter Wapen (de Poësye) quam;’ en 't schiet my hier mede bezig zynde, in, dat is zeker Schilder, goed Letterschryver yts te doen gevende, hem de Vingeren geweldig zag beven, hy dit vernemende, zeyde, geef my een goed teugje morgen-drank, dan zal 't wel overgaan, 't welk ik ook alzoo bevond, schryvende hy voort met het Penceel zoo wel, en vaardig, dat het te verwonderen was. Niet minder als Ennius, werd ook van drink-lust beschuldigd Homerus, by den zelfden Horatius, Laudibus arguitur vini Vinosus Homerus.

[p. 40]

 

Maar zagt! daar valtme yts in, die schaam'len ten verweering;

 

^* Terentius kreeg wel daar uyt zyn Winter-teering:

 

Toen hy aan Gochelaars, als thans op 't Kermis feest,

 

Zomtyds tot tweemaal 's daags, opveylde zynen Geest.

 

Dit zy voor rekening van Uylen, Diefsche Krayen,

 

Bekleed met vederen van schoone Papegayen,

 

En Esels, in de vagt van Pantherdier, of Leeuw;

 

Maar ligt te ontdekken, die, door 't walgelyk geschreeuw,

 

Dees, door het lomp gestel van haare staart, en ooren;

 

Maar gy, Bataafsche jeugd, uyt beter klay gebooren,

 

Die, als gy Vaarssen van beroemde Mannen leest,

 

Indien ge een Eere-nyd voeld rysen in uw geest,

 

Om hen gelyk te zyn, treed toe: het pad legt open.

 

Schep moed, om, door uw vlyt, hen zelf voorby te lopen;

 

Draag zorg, dat u de Zon noyt op het bed betrekt:

 

Veel liever dat de lust tot leere, en Eer uw wekt:

 

Beneem uw laten slaap slegts een' of twee der uuren.

 

Houd aan; die moeite op 't eynd met vreugd uw lust doed duuren,

 

En noyt verdrietig valt, de vrugtb're Morgenstond

 

Blaasdt, met de bloemen, ook de vaarssen uyt haar mond.

 

Men moet niet luyëren, nog naar de klok-slag luyst'ren:

 

't Bedde is aantrekkelyk, de peuluwen zyn kluyst'ren

 

Voor letter-oeffening, door de Ouden regt gemerkt.

 

De Tyd, de ^† Musen, en Aurora zyn gevlerkt;

 

Zoo ook de hengsten voor haar snelle kar gespannen.

 

Der ^‡ Negen Zust'ren moed manhaftig heeft verbannen,

* Terentius ] bekend Roomsch-klugt-spel-digter, zoo winzugtig, dat, wanneer hy zag eenig spel aangenaam te zyn, hy het zomtyds tweemaal dags liet vertoonen, en zig dan dubbeld deed betalen van de Comedianten, ja Aelius Donat. in Vit. Terent. voor zyn Werken, zegt, ‘dat hy voor zyn Eunuchus ontfong, 8000 nummos:’ voorwaar veel geld, want de minst gerekende Nummus, zoo Gab, Perottus en Budaeus stellen, was gerekend op 24 Siliquas, waar van yder ruym 13 stuyvers deed.

† Musen, negen Zust'ren ] dat de Tyd, en Morgenstond gevlerkt werden verbeeldt, is alleman kennelyk, maar ook de Musen, zulkx is niet zoo gemeen; te meer, om dat men haar daar mede niet bevind opgepronkt, nog in penningen, of beelden, zelf ook niet in de marmersteen, waar in zy Homerus vergooden; onaangezien zy daar in meer als eenmaal werden gezien; altyd zonder hulzel, 't hayr opgevlogten in Gisbert. Cuperi Apotheos. Homeri. Dog, naar dien Crobylus, een oud Grieksch Poëet, haar alzoo gevlerkt verthoond, zal ik 'er aanstonds myne gedagten over uytten. De Historie, of liever fabel, wil, dat Juno, uyt jalousye, haar man willende spyt aandoen, de Sirenen aanporde tegen de Musen te zingen, maar die in 't onderspit rakende, plukten de Zang-godinnen haar de slagpennen uyt, makende daar van, ten teeken der overwinning, kroontjens, die op haar hoofd zettende. Deze Sirenen, half visch half vrouw, wisten met dit zingen, en snaaren-tuyg, schippers, en bootsvolk tot zig te lokken, in slaap te brengen, dan te vermoorden, en op te slokken. Dit 's genoeg voor myn toepassing, ten aanzien der Poësye: dien 't lust daar van meer te weten, bezoek Homerus in zyn Odyssea, en Apollon. Argonaut. Apollodor. Bibl. en 50 anderen. Eenige hebbende de Sirenen genomen voor hoeren, aan de zeehavenen van Sicilien woonende, die het bootsvolk daar aankomende, verlokten, en verarmden, 't welk dan voor op-eten kan werden genomen. Zommige hebben 'er weer yts anders op gevonden; maar Horatius oordeeld 'er best van, te weeten, dat men het moet voor weelde, en luyheyd nemen; ook is, als yts byzonders, aan te merken, dat alle haar namen yts aanlokkende betekenen. Over dit alles is myn toepassing; een Poëet moet nog lang-slaper, nog wellustig zyn; de Musen zyn de oeffening der Poësye; de vederen op 't hoofd de verhevendheyd der gedagten, dien men vlugtig moet opvolgen; zig wagten van overdaad, die het verstand, en Digt-lust opeet.

‡ zie noot †

[p. 41]

 

En vleug'len afgerukt van 't zingend Zee-gedrogt,

 

't Welk, wie 't benaderde, ter dood en afgrond brogt.

 

Gewis Grieksch en Latyn u vord'ren boven maaten:

 

De Digt-kunst heeft daar in haar Hooge-School gelaten,

 

In welk een stof, en styl, of maat bedenklyk is;

 

Het Rymen uytgezegd; als een geheymenis

 

Voor 't Priesterdom: en tog, alleenlyk uyt beroemen,

 

By Plato aangemerkt, maar nimmer met te noemen

 

Hoe, of op welk een voet: waarom ons van die maat

 

Zoo weynig, als 't Musyk der Joodsche Aaloudheyd, baat:

 

Voorts al waar mêe dat trotsch, en hoog-jaloursche Romen

 

In haare Poësy doorlugtig op kan komen,

 

Met wat verbeeldingen der togten van 't gemoedt,

 

Door liefde, haat, en wraak in voor- en tegenspoed,

 

Het Outer, Staats-gezag, Huyshouding, Oorlogs-daden,

 

Triomf, en Nederlaag, den Griek moet heergewaden.

 

Nogtans, schoon imand beyd' dier Taalen-kunde ontbeerdt,

[p. 42]

 

Daarom niet moedeloos, reeds halver weg, gekeerdt,

 

En uyt te blussen dat zoo blakend vuur des yvers:

 

Naardien ge in 't Neêrduytsch ziet vertolkt de ^* beste Schryvers

 

In Rym, of Onrym, naar het u gevallig zy,

 

Te zingen op de Roomsche, of Grieksche Melody:

 

Ook zoo ontbreken u geen brave Batavieren,

 

Op welkers streek gy kundt 't roer van uw Digt-lust stieren

 

Wanneer gy ^† Flaccus tot uw Onderwyzer groet;

 

Zoo hem de wakk're Pels goed Hollandsch spreken doed.

 

Dog, zoo gy liever wildt, betrouwend uw gewrigten,

 

Naar eygen zinlykheyd uw keur in stof bedigten,

 

Wik dan, hoe ge u in 't kleyn, en ligt ontwerp bevind,

 

Eer dat ge yt, groot, en swaar te Rymen onderwind

 

Volg hier een jongen Baas, die, voor hy 't eerst zal bouwen,

 

Der oude Meesteren Grond-slagen zal beschouwen:

 

Op dat geen tegenstand in 't Werken hem belet,

 

Of den Toskaanschen Boer 't Corinthisch Hoofd opzet,

 

Of voor cieraadje met Triglissen, Droppen, Bladen,

 

Kom tegen ordening wanstallig te beladen,

 

En dus voor loff'lyk zig belacchens-waardig maakt;

 

Waar door voorts zyn geluk noyt tot haar hoop geraakt:

 

Want, schoon het allerbeste, en braafst der Poësye

 

Is bouwen in de lugt, en Herssen-Schilderyë,

 

Zy egter eyscht zoo wel den schik van yder deel,

 

Als vorstelyk Paleys, of eenig sterk Casteel.

 

En nog is, boven dien, ten allerhoogst van nooden,

 

Een goeden Voorraad der Bouw-stoffen zy ontbooden.

 

Wat 's deze in ons ontwerp? Aaloudhêen-kundigheydt,

 

Die, zoo zy niet in 't groot der Rymen is verspreydt,

 

Voor al in Treur-spel, of Doorlugter-Helden-Vaarssen

* Beste Schryvers ] Homerus, door Van den Ende; Herodotus, door F.O. Dapper; Virgilius, door J. van Vondel ; alle de werken van Ovivius, door Dr. Smids, Valentyn. Horatius, door A. Pels, Terentius, Swaardekroon, Juvenalis, Bake, en anderen, by de Boekverkopers te zoeken.

† Flaccus ] Quint. Horatius.

[p. 43]

 

Zulk Digt in klompen sloft, eer 't stapt met hooge Laarssen.

 

Wel aan! neem vry ter hand hem, die, in dit geval,

 

Een gantsche Boekzaal, en Hoog-Leeraar wezen zal,

 

'k Meen dien doortrokken, dien zoo diep gezonken Mander:

 

Dat deze in uw geheug tot Zap, en Bloed verander;

 

Zulkx hy by Naso in de Hervorming heeft gedaan

 

Zoo zult gy 't Griekx, en 't Roomsch by 't Hollands Rym doen staan;

 

Zoo kund ge, als Proef-gezel in Manders Oeffeningen,

 

In 't Panpoëticon ook na uw Afbeeld dingen.

 

Zoo ryz des Meesters Roem uyt haar veragtings stof.

 

De Lezer, hoop ik, gund myn Digt-lust hier verlof,

 

Om Karels noyt genoeg ten hoogte der waardyën

 

In Deugd, en Wetenschap, haar vleug'len uyt te spryën;

 

Zoo verr' het haar vernuft, uytbeelding, en de kragt

 

Van Vaarssen, immermeer een Man te roemen dagt.

 

Wat Godgeleerdheyd in hoogdravende ^*Gezangen

 

In zyn verheven ziel uyt 's Hemels Geest ontfangen!

 

Hoe is zyn Gulden Harp op Davids thoon gesnaard!

 

Men vind geen enk'le snik die niet gantsch evenaard

 

Den Maat van 't Heylig Woord. ô Ja, 'k moet my verwond'ren.

 

Als of myn stok-doof-oor nu hooren kon het dond'ren,

 

Dat het zoo hoog beroemd, in 't Geest'lyk Pastorel,

 

Geagt voor de eerstemaal opschietende uyt een Well

 

Van nieuwe Digt-konst, in zyn ^† Brood-huys is te lezen.

 

Zoo klaar, en duydelyk gelykende als 't kan wezen.

 

'k Zie Tytels, t'Zamenspraak, der Herd'ren-Taal, en Fluyt,

 

't Vermakelykst van 't Veld, en Berg, en Dal geuyt;

 

Met zulk een keurlykheyd van uytgelezen Bloemen,

 

Die de welsprekenste van onze tyd beroemen,

 

Dat, schoon in veelen wel kan vallen eenerly

 

Begrip, het laatste schyndt niets anders als Copy.

 

'k Zie hier ook Koningen, en Priesters, en Propheten,

* Gezangen ] zyn Guldene Harp.

† Brood-huys ] Poëma van den laatsten dag.

[p. 44]

 

In Beemden, Bosch, en Hut, en Stal by 't Vee gezeten,

 

En zingen, dat het klinkt, en weergalmd door de lugt,

 

Maar alles met den Geest van 't Eeuwig Heyl bevrugt.

 

Ga voort myn Digt-lust, dit 's Van Manders Een is noodig

 

Roem 's Mans Godvrugtig Rym.. gy kund niet te overboodig.

 

Ja tart vry, wie thans leeft, hoe groot, van welk een kragt,

 

Cieraadje, Vinding, styl, en Woorden-merg geagt,

 

Van Mander in zyn ^* Digt der Jongsten aller dagen,

 

'k Swyg te overtreffen, hem gelyk te zyn, te wagen:

 

Want zelf de afkeerigheyd der Rym-Mode, in zyn tydt

 

Aan elk behaagelyk, en dien men nu versmyt,

 

Kan my zoo weynig in 's Mans Poësy verhind'ren

 

Als 't zuyzen van de wind het Orgel-spel vermind'ren:

 

Ja 'k heb wel meenigmaal in overleg geweest,

 

Om deze aanstootlykheyd te ruymen; maar zyn Geest,

 

Met die uyt God vereend, my dugtig heeft doen schroomen,

 

Dat van zyn uytzigt yts zouw werden weggenomen.

 

't Is een vermetelheyd eens anders Taal, of Styl

 

Versmeden, of daar aan te zetten vlam, of vyl.

 

Nog eens op 't smaad'lyk der Oud-Vlaamsche Poësye,

 

Schoon ik 't gebruyk dier Eeuw tot geen opvolgen vlyë,

 

't Is egter duldeloos te hooren, om den trant,

 

De Mannen van zoo hoog, en diep geleerd verstandt,

 

In wien het fynste, en grootst der Geest, de Ziel in 't Digten,

 

Met zoo verheven glantz in konst der Vinding stigten,

 

Thans werden uytgelacht, en, 't geen onduld'lyk is,

 

Van Lekkers, naauwlyks waard huns naams bekentenis,

 

Wien pap van A.B.C. nog severd in de kuuwen:

 

Dog alzoo weynig is 't my mooglyk te verduuwen,

* Digt der ] Van Mander noemt het Olyf-berg, of Poëma van den laatsten dag, een kleyn, dog my een goud Boekje; en 't geen ik, niet alleenlyk ten aanzien der stoffe, maar ook zelf de Poësy, niet zoude willen ruylen voor de hoogst geagtste der Bazuyners, en Claroenders van Stroom- en Bosch-Goden. Nymphen, en wat 'er meer is van die Windbuylery: waar van men zeggen mag, vox, praetereaque nihil. Stem, en behalven dat niets.

[p. 45]

 

Dat ^* Gerbrand zulke Mans in Klugt-spel voerdt ten spot,

 

En, om den taal des Tyds, met namen ten Schavot,

 

Daar beter passen zouw de Poolsche Stomme Ridders

 

Of zyn Westfaalsche Griek, die, als een Uytvaart-Bidder

 

In Rouw-beklag verdwaald, daar geen bevoeg'lykheyd

 

In spreken tusschen Heer, en Slaaf, maakt onderscheyd.

 

Daar 't Hof een kroeg gelykt, en Boeren, en Boerinnen,

 

Als Broers, en Zusters zyn met Vorsten, en Vorstinnen.

 

Wyl ‘ Howaard, Gistelen , de Rovere , en Colyn

 

Veel braver Meesteren, als twee-paar Breroos zyn’,

 

Om 't naast betamelyk van Ampten, Plaatz, en Zeden

 

Van 't Volk, en de Ov'righeyd, met oordeel te besteden:

 

Men late aan Gerbrand de Eer te wezen uytgeleerdt

 

Voor 't geen me in 't Kusse-School zelf-dadelyk studeerdt.

 

Vaar voort, myn Digt-lust, ken Van Manders Een is noodig;

 

Maar zie hem tot het Nut van 't Rymen overboodig

 

In diepe Aaloudheyds-kunde, en haar Afgodendom,

 

Altaar-geheymenis, en Priesteren gebom,

 

Huyshouding, Staat, en Kryg, zoo door en door geslepen,

 

Als 't Weirelds-Wysheyd, en het Hooge-School begrepen,

 

En 't zinnebeeldelyk tot Zede-lessen vond;

 

Van Mander, zonder wien, naakt, of in 't hembde stond

 

Dat slag van Rymers, die zig huldigen Poëten,

 

Wanneer zy Goden, of Godinnen kunnen sweeten,

 

En 't woorden-klappen van den Kak-stoel zyn gewendt,

 

Schoon niemand Ziel, of Geest der Poësye kendt.

 

Vaar voort, myn Digt-lust, roem van Manders Een is noodig!

 

Treed herwaards, Schilders, zie, wie was zoo overboodig

 

In 't onderwyzen, uyt zyn gulle liefde, en gunst,

 

In veele uytmuntende Grond-regelen der Kunst,

 

Uyt zyne ervarendheyd der Studien in Romen,

 

En 't beste Europe, zelfs werkdadig opgenomen;

 

Waar van de Weireld zyn onsterfelyken naam

 

In Schildery, en Prent vermoeid den long der Faam.

* G.A. Bredero in zyn Spaansche Brabander .

[p. 46]

 

Vaar voort, myn Digt-lust, roem van Manders Een is noodig

 

Kom Schilders, Digters, toon u dankbaar, overboodig,

 

Die uwe Werken, en uw Levens leven doedt,

 

En voor den ondergang, door tyd, en kryg, behoedt.

 

En thoond hoe Schilder-konst met Poësy verheven,

 

Kan door 't Penceel, en deugd naar 't Eenig noodig streven.

 

Gy eynd'lyk kom ook op, Heer Arnoud, zie wat Zon

 

Bestraaldt uw dubb'le roem in 't Panpoëticon,

 

En thoond, wie waardig is met dubbelde Lauwrieren

 

Door uwe kunst, en gunst zyn Beeldenis te çieren.

 

Als Schilder, en Poëet, twee Geesten in een lyf;

 

Uw edelmoedig, en gelukkig tydverdryf.

 

Roem dus Van Manders deugd, als nimmer te overboodig,

 

Naar zyn doorlugtig Hoofd, en Geest zoo Een is noodig.

 

Wat heeft hy treffelyk, door zyne deugd, voldaan

 

't Blasoen van Manders huys, de hagelwitte Swaan!

 

En goude Konings-kroon, om dezes hals geslooten,

 

En op een pikswart veld; door 't Oorlogs-lot verstooten;

 

Hoe wonderbaarelyk standhaftig, en vol lust,

 

Met vlerken uytgespreyd, in God, en kunst gerust,

 

Te blyven swemmen, en alleen daar op te wagten:

 

Zulkx hy zyn Swaard ontgorde, en ydelheyd kon agten

 

Zyn Timber, Helm, en Pluym, en zig gaf in 't Cornet,

 

Waar in, voor 't krygs-Woord, en de leuse, was gezet

 

Weerloosheyd overwind, zoo leefde, en is gestorven

 

Van Mander. Amsterdam zyn Grafstêe heeft verworven

 

Waar in hy met ^* Laurier gekroond is neêrgedaald,

 

En onder Gods Altaar gezaligd zegepraald,

 

Die, zyn belofte in trouw vervult, en overboodig,

 

Hem proeven doed zyn lang gebeden Een is noodig.

 

't Roemrugtige geschal der hooge Bruylofs-feesten

 

Der Digt- en Schilder-konst, vereenigd in de Geesten,

* Lauwrier ] dus lag Van Mander in de kist, by onwraakbare overlevering.

[p. 47]

 

Heeft ^* Junius gewekt, om der Aalouden Lof,

 

Door de vergetelheyd bedolven, uyt het stof

 

Te heffen; en doen zien aan alle nieuwelingen

 

De Mynen, uyt wier grond zy zulk een Ertz ontfingen,

 

Waar door 't Pençeel meer goud, en gunst, en eer genoot;

 

Als ^† Tagus, Ganges, of Pactolus uyt haar schoot

 

Opgaven. niet als nu door gierigheyd, te venten

 

By ^‡ Dragmen, Obolen, maar Staters, en Talenten.

 

Wy zagen Mander zoo groot Schilder, als Poëet,

 

En dus ^§ zyns Meesters Les tot beyde wel besteedt,

 

Zyn Meesters, die den Roem van 't Nederlandsche Digten

 

Zoo hoog verhief, dat hy 't Pençeel daar voor deed swigten;

 

En nederleggen. hoor de reden uyt zyn mond;

 

‘'t Beste in een Tafereel op Vinding staat gegrond;

 

Dus was de Poësy, waar door de Verf kon leven;

 

Maar stom; nu zal zy ook het schild'rig spreken geven

 

Aan 't Rymen; dit is regt de konst met konst betaald;

 

Daar de eene spraak ontfangd, en de and're sprekend maald.’

 

Dat is een Veder-bos van witte Swaane-Pluymen!

 

Waar voor die uyt de Struys behoordt den plaatz te ruymen;

 

Van Pallaas Hellemet, ten waar die was voor 't Hoofd

 

't Zy van Thalia, of Urania verloofd;

 

Tot eerelyk vermaak, of hooge Hemel-Zangen;

 

In stêe der vlerken uyt Harpyën-stryd ontfangen.

 

't Was eene onagtzaamheyd, dat wetend, niet gemeld;

* Junius ] Franciscus bekend door zyn Schilder-boek.

† Tagus, Ganges, Pactalus ] rivieren in Portugaal, Indiën , en Lydiën , wel eer zeer goudryk geroemd; maar moet dat metaal nu gantsch uytgegraven zyn.

‡ Dragmen ] Dragma was omtrent 3 stuyvers; Obolus een halve; een Stater, dien men Daricus noemde, deed 3 guld. 18 stuyvers; maar die van Cyzicus vyf gulden 12 stuyvers, zynde goude-Munt. Wat de Talenten belangd, haar waardye was zeer onderscheyden, te lang hier by te voegen; dog ik vind de minsten op 3845. Gulden uyt te komen.

§ Zyns Meesters ] 't was Lucas de Heere, K. v. Manders eerste Meester in de Schilder-konst, Gentenaar. 't Geen ik 'er van verhaal, is uyt een boekje van zyn Rymen, genoemdt den Hof, en Bogaardt der Poësien, gedrukt M.D.XV. kort, en wel-luydende was zyn Anagramma, Schaade leere u.

[p. 48]

 

Daar 't voor een schoon klenood, wel waardig is gesteld

 

In 't Panpoëticon by de eerste der Juwelen,

 

Waar in de Poësy haar Eere-gloor ziet spelen.

 

Terwyl de Heere dien zoo lang bezaagden twist

 

Der Digt- en Schilder-konst zoo keur'lyk heeft geslist;

 

Als een ^* Tiresias, niet door den schyn der oogen

 

Tot valsche inbeelding, en voor-oordeel overwoogen:

 

Naar dien hy kundig was van beyder kragt, en lust,

 

En van haar nuttigheyd door oeffening bewust,

 

En hy, door de agting van dier tyden ^† milde Vorsten

 

Behoefde op 't Schilderen te hong'ren, of te dorsten.

* Hoe Tiresias den wellust der beyde Sexen ontwaar, blind, en Waarzegger wierd, doed hier niets ter zake. wien het verder lust lees Vermanders Uytlegging op de Metamorph. Ovid. en zeer breed Apollodorus, Hygin. en anderen.

† Milde Vorsten ] hier van spreken overvloedig alle de Schryvers van de levens des Schilders, zoo der ouden, als jonger Eeuwen, en byzonderlyk Giorgio Vasari, en andere Italianen; dog meest van hunne landsgenooten; K. v. Mander van de onzen. 'k Zal 'er slegts een eenige tot staal by brengen, namentlyk Anthonius Moro, en van dien, uyt veele, de belooning hem in Spanje gedaan door Philip de II. de Koning had, behalve zeer groote geldsommen, alle zyne manlyke kinderen met Kanunikschappen, en andere schoone Ampten voorzien, en vroeg hem op zekere tyd, of hy 'er geen meer had? Geen, antwoorde Moro, als een Dogter, getrouwt met een eerlyk, en verstandig Man. Waar op Philips ‘wel aan, is hy zoodanig een, zoo geef ik hem het Ontfangerschap van West-Vlaanderen.’