Panpoëticon Batavum

Derde boek.

Terwyl myn Digt-lust steekt 't luydrugtig scheeps Claroen,
En heyst ten top der mast 't Batavisch Paviljoen,
Op de Admiraal der Maaze, en Amstels Letterhelden,
Zie ik het beeld eens ^* Mans, waar van my staat te melden,

* Eens Mans ] 't was Cornelius Musius , een Delvenaar, zyn ampt Roomsgezind Priester, en zielzorger van een Nonnenklooster. 'k Vind my genoodzaakt van dezes mans staat, en opgevolgde rampzaligheyd, breder verslag te doen: om dat my van veel Catholyken zulkx is toegeschooten, wanneer men van onze Martelaaren, en wreedheyd der geestelyken en Spanjaarden gewag maakte. 'k Heb toegevoegd, dat zulkx nog door des tyds hooge Overigheyd, nog toedoen der Hervormde Leeraren, maar enkeld door de verwoede driften des Graven van Lumey was by gekomen, op voorgegevene, dog noyt bewezene toeleg om den Prinçe te vermoorden; waar van hem deze gantschelyk vrysprak, en den gemelden Graaf zeer hevig overhaalde: dog die, den eersten grondlegger onzer Vryheyd zynde, door het innemen van den Briel, dorst men niet ondernemen hem te straffen, schoon 't daar naar, om deze, en andere uytgelatenheden geschiede. Wat Man Musius was, lust my uyt Hadrianus Junius te vertolken, ‘wat, zegt hy, was 'er genoeglyker, wat zagter, wat scherpzinniger, als de eerste gedigten van Cornelius Musius! met hoe groote lieflykheyd, en aanminnigheyd lacchen die! maar 't was jammer dat hy dezen zoetvloeienden Ader der Poësye zoo heeft verslapt, en verteerdt, door zyn omgang met de Kloosterdogters. Wat zoude hy zyn Eensaamheyd (een tractaat by hem genoemd Solitudo) aangenaam hebben gemaakt, indien hy dat liever na Poëtische styl, als op Rym had belieft uyt te geven enz.’ De Eensaamheyd (Solitudo) heeft my gelukt te lesen, daar benevens veele anderen hier, en daar verspreyd, en tot zyn lof Dousa &c. maar byzonderlyk is my dit schryvende in de hand gevallen de Poësye van eene Cornel. Gisbertus Plempius , die in Latynsche Rym-Vaarssen het leven, en dood van Musius verhalende, met treffelyke uytdrukkingen myne ontschuldiging des Staats, en den Prins kragtiger uytbreydende, zegt, dat Oranje, de moord verstaande, de traanen uyt de oogen biggelden, enz.

[p. 21]

 

Hoe deze Vroome, daar hy in de zoete rust,

 

Van zyn ^* Alleenzaamheyd, en geenes quaads bewust,

 

Door enkele boosheyd der bloeddorstige Soldaten,

 

Met leden afgeknot, het leven heeft gelaten;

 

Zoo wreed, als schandelyk, en met zyn bloedt bemorst,

 

Gewurgd; een moordery die niemand straffen dorst,

 

Tot bitter hertzeer, en misnoegen van Oranje,

 

Toen pas de Vryheyd 't hoofd opbeurde tegen Spanje.

 

Wat was 't Batavisch hof gezegend met gebloemt

 

Van Letterliên, waar op geheel Europa roemdt!

 

't Zie Dousa met het swaard, en blanke swaneveder

 

Der Poësye, nu zoo liefelyk, zoo teder.

 

Als of dien Naso , of Catullus had bestierd;

 

Dan weêr zoo mannelyk: 't zy dat hy zegevierd,

 

Met Admiraal Boyzot; of Leydens nood helpt dragen,

 

En Honger, Oorlog, Pest, en 't swaarst van alle plagen,

 

Het Oproer in 't beleg, dat doodelykst gequel,

 

Welk laatste nimmer trof Sançerre, nog Rochel,

 

Die 't tog, alleenelyk ter lyfsbehoud opgaven,

 

Om onder 't wrede juk des ^** Cardinaals te slaven;

 

Wat was hy dapper, ten behoud van Stad, en 't Land!

 

Zulkx hem Apollo's boog, als Cyter stond ter hand:

 

Weêrstond den Typhon, die zoo veele duyzend morgen,

 

Met zyn vergiften buyk, om Leyden te verworgen,

 

Vol swavel-rook, en vuur erbarmlyk hield gedrukt;

 

Tot haar Boyzot, Oranje, en Dousa heeft ontrukt

 

Dat Spaansche schrikdiers muyl, in 't uyterste benaauwen

 

Wanneer hy waandt de Stad geklemd in zyne klaauwen,

 

En watertande, door den tegenweer verwoed,

 

Voor zyn Canaryzek, te slurpen 't Burger-bloed.

 

Hoe wierd de vroome man van 's Hemels gunst bejegend

* Alleenzaamheyd ] beschreven in Latynsche Rymen ten zynen tyde, voornamentlyk by de Geestelyken, zulk een hy was, voor yts fraays gehouden.

** Cardinaals ] Richelieu .

[p. 22]

 

En tot zyns herte-vreugd gelukkiglyk gezegend

 

Met twee paar Zoonen, elk van hunne vroege jeugd

 

Om stryd opvolgers van de ^* Vaderlyke deugd,

 

En Taalen-kundigheyd, om dieper in te dringen

 

Tot Poësye, en 't fynst der letter-oeffeningen.

 

'k Zie u, ô Dousa , meer als Phoebus immer was,

 

Omheynd met Digters, op zyn Oud, of Nieuw Parnas

 

Van Boccalin; wier Geest my wel gelukt te groeten,

 

Maar weynig, of gantsch niet Afbeeldingen te ontmoeten;

 

Door Ouderen verzuym, of wreedheyd van de tydt,

 

Die marmer, en metaal, 'k swyg doek, of bort verbyt;

 

Nogtans, naardien hun Naam, en Vaarssen-konst behooren

 

Aan 't Panpoëticon, zal 't geene Lezers stooren

 

Hen daar omtrent te zien; op hoope dat misschien

 

Een gunstig oogenblik hun wezen aan zal biên.

 

Was 't oyt veroorloofdt, ja geraden, ^** ‘yts te geven

 

Aan 't Vaderland’, wat Nyd, tot afterklap gedreven,

 

Betwist my liefde-trek tot myn Geboorte-grond,

 

Daar ik, de derde in reekx der stam my Burger vond,

 

Het Voorregt van den roem der ingeboorne Mannen,

 

Voor haar geleerdheids-kar zeegpralende, in te spannen!

 

Eêlaardige ^† Allaard, die de Vaderlyke Stad,

 

Op Oud-Bataafsche wyz, ten bynaam hebt gevat;

* Vaderlyke deugd ] de oudste zoon, zyn 's Vaders Genan, was een groot Poëet, Philosoof, en Wiskonstenaar; gelyk zyne Werken getuygen. Hy had nog geen volkomene 26. Jaaren, toen hy stierf. Van hem zyn naargelaten verscheydene Poëmata, Aantekeningen op Catullus, Tibullus, en Propertius, Petronius, en Plautus. De tweede zoon Georgius was ook wel geleerd in talen, en Philosophie. heeft verscheyde Boeken in 't ligt gegeven. Was ook groot liefhebber der Aaloude Overblyfzelen, 't welk men in zyn Constantinopolitaansche Reyze zien kan. De derde zoon Franciscus was mede een geleerd man, die de Brieven van J.C. Scaliger heeft uytgegeven, nevens de Stukken van Lucilius, met zyne Aantekeningen verrykt. Theodorus, de vierde zoon, ontaarde ook niet van zyn Vader, en Broeders. Door dezen ziet de geleerde weireld Georg. Logothet. Chronicon, en zeker zyn eygen Werk met den tytel, Farrago Ethica, Variarum linguarum, Variorumque Auctorum.

** Yts te geven ] aliquid Patriae dandum.

† Alaard ] anderen heten hem Adelaard; waar hy, zelfs zinspelende op zyn naam, noemd zig Al-aarde, en voegden 'er by Amsterdammer.

[p. 23]

 

Daar veele, als scheenen zy zig hunner wieg te schamen,

 

Met hun geleerdheyd strax veranderen de Namen.

 

Ik groet u, Landsman, en, oh! was ik in verstand,

 

Zoo ik in doofheyd doe, uw lot-genoot, myn hand

 

Uw lof in Poësy, die Amsterdam bepeireld

 

Op een verheven Toon deed klinken door de weireld.

 

Men zie ^* Valerius die uwe Werken eerd,

 

En Neêrlands Boekery met dezen schat vermeerd.

 

Ga voort, myn Digt-lust, om de mede-stedelingen

 

Met uwer Vad'ren lof in Poësy te zingen.

 

't Grieksch scheen dien moedertaal. Hy was de regterhand

 

Van Desiderius, schoon een gekapte quant

 

Hem vuyl belasterd heeft, zyns Meesters ^** t'zamenspraken,

 

Verdoemd te hebben tot ellendig radebraaken.

 

Rys op dan Cannius , verdadig u, en hem

 

Van zulk een lastering; terwyl ik uyt de klem

 

Der lompe logen-klaauw uw Eere ga verhoogen,

 

Hoe uwe Aloudheên-kunde in Beeld, en Eere-boogen

 

Beroemd wierd, toen Philips, als Erfgraaf ingehaald,

 

Alhier gehuldigd, met zyn Spanjaards zegepraaldt

 

Op Neêrlands Vryheyd, en, helaas! ter quader uuren,

 

Met vlammen, moord, en roof die stacy deed bezuuren

 

Na tagtig jaaren Bloed, en Sweet, en Goud verteerd,

 

Door Gods, en Burg'ren-trouw in haare Thuyn verweerd.

* Valerius ] Andreas, bekend door zyne voortreffelyke Bibliotheca Belgica.

** Zamenspraken ] zoo verr' ging de bitterheyd der Monniken, dat zy deze quanfuys bekeering van Erasmus , en 't intrekken zyner Zamenspraken, op rekening van Alard stelden, ja sy namen de onbesuysde stoutheyd van des mans heerlyk Werk geheel ontmand in Vrankryk te doen drukken; 't geen egter daar naar te belachelyk uyt quam; gelyk zy, onderstut door de H. Verbondts yveraars gelieft hebben met de Boeken van den voortreffelyken Thuanus te lubben; waar over wel haast in 't ligt quam het tractaat met de uytgelatenen, en verande passages, onder den tytel Thuanus Virilitati restitutus; Thuanus tot zynen Manlykheyd hersteld. Men leeze, over dit ongelyk Erasmus aangedaan, zyne Verantwoordiging door P. Scriverius , en zyne eygene brieven aan Oecolampad. Cholerus, en anderen, van dit klugtspel waren digters, en verthooners zoo wel Dominicaners, als Franciscanen.

[p. 24]

 

Ons lot, Batavers, in-en-uyt de slavernye,

 

Deed dus uytboezemen. Wierd niet uw Poësye,

 

Geleerde Cannius, uytschryvens waard geagt,

 

Van een Romeyn, en Duytsch! ja met dien lof bedagt,

 

Dat in hun gantsche Reys, by zoo veel zegepralen,

 

Hen geen Latyn ontmoete, om daar by op te halen.

 

ô Was uw Beeldenis, eer dan gelauwerierdt,

 

In 't Panpoëticon met zulk een kroon vercierdt!

 

Hoe zouw al wie het zag daar op uw naam gedenken!

 

En met een zyt gegroet, de onsterflykheyd toewenken.

 

Klapmutsje, nevens hem, wat dektge een groote schat

 

Van ziel-juweelen in dat kleyne herssen vat!

 

Is, in de eenvoudigheyd van dat neerslagtig wesen,

 

Niet meer de ^* Kempenaar, als Hoorneker te lezen!

 

Nogtans hy was de man, geleerd în de Artzeny,

 

Aloudheên-kunde, en hoogverheven Poësy,

 

Als was hy tot het laatst, al eer hy was gebooren,

 

Gevormd: wien 't lust daar van een vast bewys te hooren,

 

Hy vraag het Dousa, die zyn hert- en hals-vriend was.

 

Niet vreemd! 't was ^** Junius, die in agt taalen las,

 

En schreef 't uytmuntenst door die alle te begrypen:

 

Wetsteenen, om het staal van zulk verstand te slypen!

 

Dat was een lettervraat, waard schrikkelyk genoemd:

 

Dien Desiderius Bataver Phoenix roemdt.

 

Die Duyts- en Britten-land, Iberien, en Romen,

 

En Vrankryk zelfs bezogt, om waarheyd te bekomen.

 

'k Pryz hier Van Halens schik, wyl hy by Ariaan,

* Kempenaar ] de alom bekende Thomas à Kempis

** Junius ] Hadrianus Med. Doct. Hoornaar, van wiens geleerdheyd in hooge Wetenschappen, Taalkunde, en voornamentlyk kragtige, en zinbeeldelyke gedigten alle zyne bekende tydgenooten zoo loffelyke getuygenissen geven, dat hy de beste Latynsche schryvers niet behoeft te wyken; waar over wel waardig zyn te lezen de Treurzangen op zyn dood, onder den tytel van Manes Juniani, te vinden by de Poëmata Jani Douzae, en ook Boxborn. Theatr.

[p. 25]

 

In 't Panpoëticon, zyn Landsman ^* Dirk doed staan,

 

En maakt het wederpaar gelyke roem-genooten

 

In Talen-kennis, Ampt, en wat 'er is beslooten

 

In menschelyk vernuft door Letter-oeffening.

 

't Was myn geslagt-verwant. ô, dat ook overging

 

Het minst van zyne Geest, om naar zyn deugd te dingen!

 

God gun zulk een geluk aan myn nakomelingen.

 

Standhaftig Neêrland , in zoo helsche donkerheyd

 

Des Krygs van buyten, en van binnen 't linkx beleyd

 

Des warre-geests; om Kerk, en Vryheyd te bespringen,

 

Dog die Geleerdheyd noyt uyt Holland kon verdringen.

 

't Bleek aan een Man, wiens beeld (zoo oyt in 't aangezigt

 

Der Ziele-stempel, door haar hartstogt blyft gestigt),

 

Verthoond, by dapp're moed, een vriend'lyk wel-behagen,

 

Om yder goed te doen, en onregt te verdragen.

 

De Groote Delvenaar, die trouwe, opregte Huyg,

 

Zy, met zyn naam, en daat 't ontwyfelbaar getuyg;

 

Die, spyt de lastering, het bannen, boete, en Kerker,

 

Bleef zyner hateren geluk, en eer bewerker;

 

Deed zien hun rang, en stand in ^† Hollands groot gezag,

 

En daar voor wierd gevloekt. Welk een verkeerd gedrag!

 

ô rees de Groot eens op! hoe blyd, hoe goedertieren,

 

Vergat hy 't ongelyk! hoe zoud hy Zegevieren!

 

Dat Holland nu erkend zyn Staats Souvrayne magt,

 

Geheel naar zyn model, voor heen gedoemd, veragt.

 

Hoe groot was Huyge! op wien de Kennis van veel Taalen

* Dirk ] Velius , ook Hoorniker Med. Doct. en Raad, bekend door zyn noyt genoeg geagte Kronyk van Hoorn . Hoe groot Poëet hy was betuygd Boxhornius, zeggende, ‘ West-Vriesland, 't geen hy met ronde en klaare Vaarssen heeft beschreven, zal altyd uytspreken zyne Poëtische geleerdheyd.’

† Hollands groot gezag ] het Boek in Vrankryk (zoo men zegt) uytgegeven, met den Tytel, Verantwoording van de Wettelyke Regeering van Holland, en West-Vriesland, een Boek in ongelukkige tyd voor Pasquil verklaard, en verbooden; dog zintz zoo wel gegrondt, en wettig bevonden, dat men heden in het stuk der Souvrainiteyt geen andere Maat-regels neemdt.

[p. 26]

 

En Letterkunde, als of 't by ^*Erffenis quam daalen.

 

Welk Digter! die, nog niet volkomen agt jaar oud,

 

Latynsche Vaarssen schreef; aan wien wierd toebetroud,

 

Pas veertien, grondgestel alleenig te verweeren.

 

Wie kon met Regt zyn Regt in Vreede, en kryg braveeren!

 

Wie zyne Boeken!... maar de Groot is wel te groot,

 

Als dat ik zynen geest in myne Vaarssen sloot.

 

Bezie den Wakk'ren Pars, die met de Vreemdelingen

 

's Mans lof, noyt hoog genoeg, doed door de Wolken dringen.

 

't Was my een Diefs-stuk, of eens Valschen Munters Werk,

 

Te pronken, zonder Naam, met imands anders werk.

 

Heb dank, Heer Pars, die zulkx voor my wist op te zoeken,

 

En daarom waard een Beeld, niet in verholen hoeken,

* By Erffenis ] de toeleg van Heer Pars is voornamentlyk, door vrienden, en vreemden getuygenis den welverdienden lof van H. Grotius te bevestigen, pryselyke toeleg; maar 't gevalt my alhier ten zelve eynde zyne afkomst zelve voort te brengen. Zyn Grootvader (mede Hugo) was byzonderlyk ervaren in het Latynsch, Grieksch, en Hebreeuwsch; zyn Oom, Cornelis, was tot Leyden Hoogleeraar in de Regten; zyn Vader, Jan, was insgelykx een welgeoeffende in geleerde Letteren; zynde ook van de zelve welgestelde Schriften; zyn jonger broeder Willem heeft ook een Boek in de Practyke der Regten in 't ligt gegeven. Wat den lof der Werken van zyn Zoon Hugo belangd, daar van was een zeer groot getal mannen op te halen, zoo binnen- als buytenlandsche, dog hier zal genoeg zyn de getuygenis van Joann. Imperialis , onder veele Italianen, by wien H. Grotius in hooge agting was, byzonder deze dan in zyn Musaeum Historicum, zegt, onder anderen, ‘tot Leyden zyn de Heyligdommen der Zanggoddinnen, onder deze doed zig, als de eerste op, Hugo Grotius , in de Grieksche, en Latynsche Taal, en het aller inwendigste der kennisse van het Keyzerlyk Regt; hy naauwlyk 15 Jaaren oud, heeft het doorslepen Werk van Martianus Capella, met zyne Aantekeningen verrykt, en van ontallyke misslagen verbeterd, uytgegeven; meerderjarig dat wel doorwrogt Werk van 't Regt des Oorlogs, en Vrede, waar toe hy, door de onophoudelyke aanzoekinge der Italianen, gelokt, de uyterste kragten zyner gelerdheyd zouw schynen te hebben aangelegdt, ten ware ondertusschen nog veel andere getuygenissen van zyn hoogverheven verstand waren opgekomen, Treur-spelen, Gedigten, Bosschen, Aantekeninge op de Grieksche Phaenomena van Aratus, en de Zinspreuken van Stobaeus, door hem ver-Latyndt; maar zyn Boekje, voor weynig jaaren uytgekomen, met den Tytel de Vrye Zee, heeft by alle uytheemsche Volkeren zoodanige toeslag gehad, dat Joh. Seldenus, de geleerdste van gantsch Engeland, genoodzaakt wierd daar tegen te schryven,’ enz. Dus verre Johann. Imperialis.

[p. 27]

 

Maar 't Panpoëticon: op dat de Weireld weet

 

Wat Eer, en agting aan uw Naam-Rol diendt besteedt,

 

En onzen Landsgenoot, in 't Digten, hooger, braaver,

 

By Grieksche, en Roomsche Roem, verdadig den Bataver.

 

Volg hem, schatryke ^* Joost, help myne Melody

 

Uyt uwe Aloudheyds kist ten lof der Poësy

 

Die ^† Romens grootheyd, en verbazens wonder-werken,

 

Als and're Zeven van de Weereld aan te merken,

 

Zoo net in vorm, en maat, en grondslag hebt gesteld,

 

Als of gy bouw-Heer waart van alles wat gy meldt;

 

En Legermeeter in het heyr der Romulesen

 

Tot yders ^‡Wapenen, en stormtuyg aangewezen.

 

Hoe keurig toond hy ons 't ^** Schouwburg, en Scherm Gevegt,

 

En 't Heerlyk Hoog Tooneel voor Digter-stryd geregt,

 

Oh! had die groote Man zyn ^*** Zenoos lesse onthouwen,

 

En niet zoo dwaas vergood de ^**** Houte Lieve Vrouwen!

 

En zyn ^✠ Standvastigheyd, zoo braaf gesteld betragt,

 

Eer hy zyn ^↓‍bonten Rok, en Pen haar had gebragt,

 

Hy was van veele, zelfs Gelyk-Geloofs-genooten,

 

Niet voor een herssenlooze, of ongoddist verstooten:

 

Wyl 't onbedenk'lyk was, in een verstand zoo fyn,

 

Dit, buyten een van beyde, een ernstig doen kon zyn.

 

Rys op, ô Noorder-star by dat beswalkte dwaalligt,

 

In uwe Waarheydts kreytz met vaster glanz gezaaligt,

 

Gy onuytputb're bron van alle Letterweet;

 

En daarom dubbeld waard aan u te zyn besteedt

* Joost ] Justus Lipsius.

† Romens ] de Magnitudine Romanâ.

‡ Wapenen ] Polyorceticon.

** Schouwburg ] de Amphitheatris.

*** Zenoos lesse ] Manuductio ad Philosoph. Stoicam.

**** Houte Lieve Vrouwen ] diva Virgo Hallensis & Aspericollis.

✠ Standvastigheyd ] de Constantia.

↓‍ Bonte Rok ] deze wierden opgehangen inde Kapel der L. Vrouw van Hal, zelf by uyterste wil van Justus Lipsius, de Pen nog by zyn leven, met een byschrift met zoo veel eere-namen, en hoop, en vertrouwen op het beeldeken van de H. Maagd, die hy (op de Heydensche verschooning) in, of by dit beeldeken moest geloven, als men van des eeuwigen Gods genade kon afbidden, daar benevens haar noemende, Coninginne des Hemels, Aarde, en Zee, enz. gelyk breder in zyn eygene geschrift te lezen is.

[p. 28]

 

Het Leydsch-Hoogleeraars Ampt, tot gy van daar gebeden

 

Door Amsterdam, quamt haar doorlugte-School betreden,

 

Daar, boven and'ren, uw Geleerdheyd zoo uitklonk,

 

Als onder al 't gestarnt de Wagen-menner blonk.

 

Wie kan aan Vossius dien regten lof ontzeggen!

 

Daar hy de Afgodery zoo duydlyk uyt gaat leggen!

 

In ^*Letter- ^† Reden- ^‡ Digt- ^‍↓ Tyd-en ^** Wiskunde-konst!

 

Wat heeft voort Grieksch, en Roomsch, de jeugd, door hem, een gonst!

 

Hoe groot een Oordeel, in de twist der Godgeleerdheyd!

 

Veeltyds, door 't al te diep bespiegelen verkeerdheyd.

 

Wat kreeg zyn Egte bed een hoog gezegend lot!

 

^*** Vyf Zoonen! elk gestigt in 't Vaderlyk gebodt

 

En in geleerdheyd tot zyn blydschap opgewassen.

 

Zoo 't Kindren voegd die zig der oudren deugd toepassen.

 

't Is my niet mogelyk zoo veeler Beelden Geest,

 

In zoo veel Wetenschap uytmuntende geweest,

 

Aan al des weirelds oog getuygenis doen geven

 

Naar eisch der waardigheyd, en rang te doen herleven,

 

Terwyl ikze alle, na verdiensten loflyk agt

 

Daar hen van Halens keur, en konst heeft opgebragt

 

In 't Panpoëticon. maar mag ik wel vergeten,

 

Daar in te groeten een der grootste Panpoëten,

 

Die, nog een jongeling, 't Latynsch, en Grieksch verstond,

 

Dat hyze, als moedertaal, tot alles heeft doorgrond!

* Letter-konst ] Grammatica.

† Reden-Konst ] Oratoria, Rhetorica.

‡ Digt-konst ] Poëtica.

‍↓ Tyd-konst ] Chronostica

** Wiskunde ] Mathematica.

*** Vyf Zoonen ] Dionysius, Franciscus, Gerardus, Matheus, en Isaacus, alle geleerde mannen waar onder de laatste heeft uytgemunt, en Canonik van Windsor wierd. Hy heeft werken van Aanmerkingen, en Critica over Historieschryvers, en eygen opstellingen in de Philosophie, in 't ligt gegeven nevens een bescherming voor de Bybel der 70 Overzetters, enz. Van hem lees ik met een Styl van C. Tacitus ver-Latynd de jaarboeken van E. van Reyd; voorwaar geen kleine roem den Nederduytschen Auteur, en te geloofwaardiger, om dat den geleerde overzetter, uyt zoo veele beschryvers onzer oorlogen met de Spanjaarden, en in zoo veelerhande Talen, dezen heeft verkooren.

[p. 29]

 

En daar in ^* Vaarssen op het heerlykst heeft gezongen.

 

Wat heeft hy, reeds bedaagd, alle Oosterlyke tongen,

 

Kortstondig opgeslokt, en and'ren aangeleerd,

 

En tot ^† Aanmerkingen op 't Nieuw Verbond, bekeerd!

 

Aldus zag Heynsius zyn grooten roem verbreyden,

 

Door de Academystoel, en Boekery van Leyden.

 

Venetie gaf hem Sint Marcus Ridderschap,

 

^‡ Gustavus 't Raads-Heers ampt van de allerhoogste trap.

 

Wat zagmen hier een Oegst, en schaars gelooflyk groeiën

 

Van Wetenschappen, dien de Letterweet doed bloeiën,

 

Al waar de Vryheyd leeft! hoe kragtig voortgeplant,

 

Niet slegts in de Ovrigheyd ^‍↓maar de allerlaagste standt,

 

In kennis van 't geschiede in twee paar weirelds hoeken,

 

Ja zelf staatkundigheyd, en liefde tot de Boeken!

* Vaarssen ] in groote menigte Grieksche, Latynsche, en ook Nederduytsche in 't ligt gegeven onder den Tytel van D. Heynsii Poëmata; waar byzonderlyk uytmunten de Lofzangen van J. Christus, en Bacchus.

† Aanmerkingen ] van hem zelf, een zeer Heerlyk stuk met zoo veel bybrengen van Oudvaders, Historyschryvers, Philosophen, Poëten, Grammatisten, enz. als ik by niemand van de uytleggeren der H. Schrifture heb gelezen, een boek waardig van taalkundigen te werden beoeffend, de Tytel is, Danielis Heinsii exercitationes, Sacrae in Novum Testamentum. Waar by gevoegd is de Aristarchus Sacer ad Nonni Panopolitan. Metaphrasin in Johannem.

‡ Gustavus ] Coning van Sweden. hier over schryft Johannes Imperialis in zyn Musaeum Historicum, ‘de groote Gustavus verkoor hem (Heynsius) tot Raadsheer, en eerste Ryks-Historyschryver, met een waarlyk Coninglyke wedde; dog de H.M. Staten lokten hem tot hen, hem makende Hoogleeraar in de Leydsche Academie, des zelfs Geheymschryver, en Boekery bezorger. Voortreffelyke Boeken heeft hy gemaakt in Staatkunde, naar Platoos leeringen, en andere stellingen der Ouden.’ Nicolaus Heynsius , Zoon van Daniel, heeft zyn Vaders voetstappen wakker opgevolgd, gelyk uyt zyn schriften blykt, voornamentlyk, P. Ovid. Naso cum Notis, een werk van ongeloovelyke lezing, en schrander oordeel.

‍↓ Maar de allerlaagste ] 'k heb dit met byzonder opzigt aangemerkt: naar dien ik met zeer veele vreemdelingen, en onder die aanzienlyke, en geleerden, hebbende verkeerd, altyd met uytnemende verwondering uyt hen hoorde, niet te kunnen begrypen, hoe allerhande Stands-perzoonen, tot dienstknegten,-en-Meysjes toe, wisten te spreken van Staats zaken, en buytenlandsche voorvallen des Tyds, zeggende eenpaarlyk de Spanjaarden, en Italianen, niet te geloven zulkx in de geheele weireld gehoord te werden, zelf niet in het zoo naburig Duytsland; dog, dat het by haar lieden niet goed zoude zyn, om dat de onkunde 't volk in gehoorzaamheyd hield, anders ligtelyk tot oproer uyt te spatten.

[p. 30]

 

Meer dan in eenig oord; en tog dus moest het gaan,

 

Zoo ergens de oude spreuk blyft in zyn Waarheyd staan,

 

‘ ^* Naar 't voorbeeld van de Vorst zal 't gantsch Heel Al zig schikken:’

 

ô, Dat ons geen verzuym die glory kom ontwrikken,

 

Waar van de haat, en Nyd, schoonze anders tegen streeft,

 

Den Welvaart van ons Land, Getuygenissen geeft.

 

Wat nu verhinderdt my tot Hollands lof te melden,

 

Dat Mannen, die terwylze hun zorg, en leven stelden

 

't Gemeene best ten dienst, de liefde op Poësy

 

Was als het Scheeps-klaroen by kalmte, en rust gety!

 

Hun Werken roemen hen, schoon wy hun Beeldenissen,

 

Om 't overgroot getal, of niet ter hande, missen

 

In 't Panpoëticon, heb dank hun ^† aller Hoofd,

 

In Tabbaard, Penne, en 't Swaard, zoo imand, waard geloofd.

 

Verheven Zielen, ô, mogt gy eens nederdalen

 

In 't Panpoëticon, 't welk voor u stigt van Halen,

 

En slegts een oogwenk in zyn schoon vertoog bezien,

 

Gy zouwd... dog wyl dit mag, nog kan, nog zal geschiên,

 

Daarge onder 't outer Gods zoo kommerloos kund rusten,

 

In een verhemeling, ver boven aardsche lusten,

 

Treed toe, Batavers, wien, by deugd'lyke Ervenis,

 

De Digtkunde in den Geest, en 't Bloed geschapen is,

 

Stap rustig in het spoor der Oud'ren: 't zy ge uw Vaarssen

 

Hoogdravend schoeiën wildt in Sophocleesche Laarssen,

 

Of van Lucanus, om in 't Oorlogs vuur te treên,

* Naar 't Voorbeeld ] Regis ad Exemplum totus componitur Orbis.

† Aller Hoofd ] Janus Dousa , in wiens Poësy, Brieven, en andere geschriften ik zeer veel treffelyke Digteren vinde, waar van eenige alhier volgen, George Rataller. President des Raads van Uytregt. Guilj. Crip. Raadsheer. Janus Hauten, Secretaris van Leyden. Corn. vander Myle, Ridd. Raadsh. J. van Matenesse, Raadsh. Kinschot, Graswinkel. 3 Blyenburgen Schouts, en Burgerm. Van Leyden; Rumold. Hogerbeets, Reygersberge, Zyndicus. Dog wat mag ik my bemoeien grooter getal op te noemen! wie meer dan honderd mannen uyt de Regeering, Adel, en voornaame Heeren lust te weten, hy bezoek Val. Andr. Meurs. Athen. Batav. Junius, Grotius, Dousa, Ad. Pars enz.

[p. 31]

 

Met de ysre schaly-schoen, uw voeten doed bekleên;

 

Of op een laage slof, met boerte, en lepe streken,

 

Als Aristophanes, of Plautus, de gebreken

 

Van dees bedurvene Eeuw wildt straffen van ter zy,

 

Het Panpoëticon elk laat zyn Digt-keur vry,

 

Behoudens Zedigheyd, en niemands Faam te hoonen;

 

Of datge liever wildt, op nog veel hooger toonen,

 

Gelyk Hesiodus Zong van de valsche Goôn,

 

Den lof des Scheppers, in de kribbe van zyn Zoon,

 

Met den geleerden Heyns, of uyt van Baarle zingen

 

(Naar dien eens Digters Geest wast door veranderingen)

 

Uw Heylige Yver, in het Panpoëticon,

 

Zal blinken op uw Beeld, gelyk de Middag Zon.

 

De Aaloudheyd stelde vast, de Zielen der Poëten,

 

Wanneer zy Digteden, zyn door een God bezeten;

 

Waar door zy aangedaan, en heftiglyk beroerd,

 

En in een oogenblik gantsch uyt zig zelfs vervoerd,

 

God-spraken gaven uyt, in een Geheylîgd raasen;

 

En hy, op dese wyse in 't Digten aangeblasen,

 

Was zeker een Profeet; zulks dat men Poësy

 

Gaf eenerleye Naam met die van Profecy:

 

Ja meer geloofbaar, als de Vaarssen, diep gedooken

 

In dubbelzinnigheyd, te Delphos uytgesprooken;

 

Wy, dat in zulken Vaars, daar 't hoog geheymenis

 

Van 't Christen-Heyligdom gestaafd, verheerlykt is,

 

De Digters met een straal, verligtend hun gewissen,

 

Door eene Geest uyt God, hen geeft getuygenissen.

 

De Wyste Heydenen verbergden voor 't Gemeen

 

't Natuurlyk Ligt van God, 't welk hunne Ziel bescheen,

 

In duyzend Fabelen: terwyl hen noyt doorgriefde

 

De Mededeelzaamheyd der Onderlinge liefde;

 

Zulkx, onder 't schoone graan, het Zaad verborgen lag

 

Van Gierige Eygenbaat, en 't Opperste Gezag.

 

Dus bragt men ‘Pallas op, als reyne Maagd, Goddinne

[p. 32]

 

Der Wysheyd, en al wat verstandig schoot te binne

 

Van Konst, en Wetenschap; gebooren uyt het hoofd

 

Van Jupiter, en uyt zyn herssen-pan gekloofd;

 

Zy was de Vindster, en behoedster der Olyven,

 

Door 't Noodlot was 't beschikt, dat ze altyd maagd zouw blyven;

 

Vulcanus had vergeefsch haar kuysheyd nagegaan.’

 

Wat wil dit anders! dan in schaduw doen verstaan,

 

Het goed in menschen daaldt uyt lout're Hemel-giften,

 

En werd, door God, bevrydt van averregtsche driften,

 

In zyn Voorzienigheyd, als Vader van al 't ligt.

 

Wel hem! die dus begrypt den oirsprong van 't Gedigt,

 

En zyne Pen bestuurdt, naar eysch van deze kennis;

 

Noyt tegen de Eer van God, of tot zyns naasten schennis.

 

Tot dezen buytenstap gaf my 't gemoed de hand,

 

En riep de Poësy tot de ôirsprong van haar stand.

 

Door die Bespiegeling verliefde in kuysche Minne,

 

Die wyze, vroome, en Godgeleerde ^* Keyzerinne,

* Keyserinne ] de geschiedenis van deze doorlugtige Vrouw, misschien aan allen niet bekend, is aanmerkens waardig. Zy was de dogter van Leontius Athener, een Heydensch Philosooph, en toen geheten Athenaïs, naderhand Eudoxia. De Vader had haar in goede Letteren, Konsten, en Wetenschappen opgequeekt; dog, by zyn uyterste wil, t'eenemaal buyten zyn nalatenschap geslooten, die aan twee haar broeders latende. Aldus arm, trekt zy naar Constantinopolen, geraakt aan 't Hof, en by Pulcheria, Zuster van Keyzer Theodosius de tweede, in zulk een agting, dat hyze, op haar aanrading, ten Vrouw neemdt; dog tegen haar met minne-nyd ontsteken, vertrok zy zig na Jerusalem, nu reeds gecristend. Zy, groote Poëtesse zynde, schreef aldaar het Grieksche gedigt, waar in met de Vaarssen van Homerus, alle de toevalligheden des Levens van de Zaligmaker, van zyne Geboorte tot den Dood, en Wederopstandinge, Hemel-vaart, enz. werden verhaald. 'K heb gaarne de moeite genomen, om den Text van Homerus na te zien, en bevonden de Vaarssen, door Eudoxia, daar uyt getrokken, vry gelykformig te zyn. Zy heeft ook verscheydene andere Gedigten geschreven als eene op den Persiaanschen Oorlog, ook een Metaphrasis over de 8 eerste Boeken des Ouden Testaments; over de Propheten Zacharias, en Daniel, nevens den lof van de Martelaar Cyprianus; alle in Grieksche Vaarssen. Voorts leze ik by de Patriarch Photius, dat zy met Chrysostomus geschikt hebbende gekregen, haar, ten tyde van het Feest der Kruys verheffing willende in de Hoofdkerk van Constantinopolen treden, de deur geslooten vond, waar uyt dan groote hevigheden zyn gerezen, breder by de voorn. Patriarch te zien.

[p. 33]

 

Op ^* Melesigenes: zulkx datze in de Ilias ,

 

En Odysse 't bedryf des Grooten Heylands las.

 

Geen vreemder Gooden Beeld wierd ligtlyk plaatz gegeven

 

In 't Pantheön; dat moest wel plegt'lyk zyn verheven,

 

Door stemmen-meêrheyd der gantsche Priesterschaar,

 

Al vooren goed gekeurdt van de Opper Wichelaar;

 

Naar negtig onderzoek van Beesten ingewanden,

 

Der Vogelen gekrysch, en plegtige Offerhanden;

 

Ten dage van geluk. die Kerk is zintz geweydt

 

Den Christen-Heyligen; wat eyscht men tot bescheyd,

 

Naar een verloopene Eeuw! verhaalde wonder werken,

 

Haare overlevering met zegelen, en merken,

 

Zyn buyten het bestek van 't Panpoëticon:

 

't Bewys zy naar 't Geloof van dit ^† Panhagion.

* Melesigenes ] Homerus, wegens 't veranderen des naams; zie de liefde der Keyzerinne op de Vaarssen van Homerus ontstaan, om dat zy daar in vond zeer veele beschryvingen van het Wesen Gods, bedekt onder de fabelen, en van alle natuurlyke dingen. Zulkx, dat in Virgilius, Ovidius, Hesiodus, en alle de andere Poëten qualyk yts kan werden gevonden, 't geen men niet heeft in Homerus, werdende hy de oudste van alle de Heldendigters geagt, hoewel zommigen Orpheus vroeger stellen. Hy was by zyn leven weynig geagt; maar na zyn dood Vergood, Tempel, Altaren, enz. gestigt, Penningen 't zyner eere geslagen, die nog in wezen zyn: egter hebben hem veel Philisophen byster overgehaald: Plato bande hem uyt zyn nieuwlyk bedagt Gemeene-best. Veel andere beschuldigden hem oorzaak der Ongoddistery te zyn, om dat hy zoo veel van der Goden twisten, vegten, boulagie, enz. verteld; maar onder anderen zyn klugtig de gedagten van Pythagoras, zeggende, dat hy om zyne Logenen in het beschryven der Goden in de Hel was opgehangen. Dat de Heydensche Philosophen, en Poëten het ligt van de kennisse des Goddelyken wezens, door Eygenbaat, Eergîerigheyd, enz. met hunne Fabelen voor 't Gemeen bedekten, heb ik reeds gezegt, blad 31. Dit schryvende valt my ter goede uur in de hand een vast bewys der Vergoding van Homerus, met dat aanzienlyk Marmer-stuk, in 't ligt gebragt door den zeer Geleerden Gisb. Cuperus, een Overblyfzel waardig allen liefhebberen der Aaloudheyd eygen te zyn; te meer om dat 'er bykomen, nevens de kennelyke beduydinge met de namen, de schoonheyd van de Beeldhouwery der Oude Grieken, en de zeer naauwkeurige Aantekeningen van den voorn. Heer.

† Panhagion ] Aller-Heyligen. Van de Wonderwerken door der Heyligen gebeentens en andere overblyfzelen, kan men lezen Flav. Blond. Petr. Martyr. Ottav. Pancirol. Bernard. Ganucci. Feder. Francin en Fr. Martinell; Welke laatste aantekend, aldaar bewaard te zyn een afbeeldzel der L. Vrouwe, gedaan door de H. Lucas, en daar by het graf van de vermaarde Rafaël d'Urbino, Schilder by Schilder, en boven alle Heylige overblyfzelen, de waare Sweetdoek van de H. Veronica, van welk afkomst Gaspar. Alveri in zyn Roma ricercata in ogni suo sito, by naar 4 bladen in folio beslaat; gedrukt in Romen 1664.