Panpoëticon Batavum

Tweede boek.

't Voortreff'lyk Meester-stuk aldus beschouwd van buyten,
Wagt niets minkeurlyk-schoon by zyne deur te ontsluyten.
Hier thoond Heer Arnoud , door een zinryk tafereel,
Welk een vernuftigheyd kan vloeien uyt 't pinçeel,
En hoe een man, schoon aan geen Huuwlyks-band geslooten,
Teeld Egte Kinderen, en wettige Erfgenooten,
Uyt Digt- en Schilder-min, vereenigd door een Geest:
Daar yder Zang-Heldinne is Petemuy geweest,
Om haar verkooren kroost, 't welk haar meest kon behagen,
Den grooten Groote-vaâr als Naneef op te dragen.

Zie daar Apollo, die haar komste vrolyk wagt,

Als met Naneven van zyn Goddelyk geslagt.
Dus doed zig Clio voor met haaren Helden-digter
Thalia bied hem aan een nieuwe Blyspel-stigter;
Men ziet Melpomene, van onder 't sluyer-kleed,
Hem offeren een knaap ten Treur-Toneel gereed;
Urania komt op met Hemel-loop-gezangen,
Uyt kragt van Zon, en Maan, en Starren-boog ontfangen;
Polhymnia steld hem een Rederyker voor;
Terpsichore, en Euterpe, en Erato een koor,

[p. 13]

 

't Welk op Cimbaal, en Fluyt mogt met zyn Harp-slag stremmen;

 

Gelyk Calliope door 't lieffelyk der stemmen;

 

Al t'zamen gaven, waar in, boven al, 't Gedigt

 

Met regt de voorrang heeft, als zonder wiens berigt

 

Der Negen Zusteren zoo hoogberoemde konsten

 

Veeltyds onwaardig zyn der ooge-en oore-gonsten:

 

Want zonder deze is keel- en snaaren-melody

 

Een kind'ren slaap-deun, en een lullepypery;

 

Ja alles wat men roemd als vrye wetenschappen

 

Kan met geen wyder schreede als Ambagts handwerk stappen,

 

Zoo niets verzierelyks met haare klank, en maat,

 

Als ziel der Poësy, daar mêe vereenigd gaat,

 

Ja zelf de Redenaars, schoon zy 't niet willen weten,

 

Zyn talmen zonder 't zout, en honig der Poëten:

 

'k Geloof, dat Phoebus, zoo hy nu verlustigd was

 

Op zynen Helicon, of toppen van Parnas,

 

Zou klinken dat men 't hoorde op zyne goude snaaren,

 

Om aan Heer Arnoud hier zyn vreugde te verklaaren;

 

Dat hy op eene tyd in 't Panpoëticon

 

Zag zoo veel Digteren, als in geen plaats de Zon,

 

Door hem op 't barnend spoor, gezeten op zyn wagen,

 

In dagelyksche ren, de weireld omgedragen.

 

Maar zagt! die agting zouw van Halens Erfgenot

 

Misschien voorspelling zyn van ongelukkig lot:

 

Want zoo oyt ^* Conon mogt, met onbeschaamde kaaken,

 

Uyt Berenices hayr, een pruyk van Starren maken,

* Conon ] Grieksch Astronomist; deze bloeide ten tyde van Ptolemaeus Philadelphus, tot aan Energetes; en een boek van de Sterren-loop schryvende, heeft daar in het hayr van Berenice tot een gestarnte gemaakt, om daar door den Koning te vleyen; waar op van Callimachus een Gedigt uytstaat, door Catullus verlatynd. Men vind meer schryvers met den naam van Callimachus, gelyk te zien by Athenaei Deipnosophist. Photii Bibliotheca, en J. Jons. de Scriptor. Hist. Philosoph. 'k schryf dit, om dat my in het lezen gebleken is, zomtyds misslag te zyn begaan in het aantrekken der Autheuren, voornamentlyk, als men de texten zelf nagaande, niet kan vinden.

[p. 14]

 

Die tot op dezen dag pronkt in het blaauw gespan:

 

Vermogt dit een Poëet, wat zou 't Apollo dan!

 

Gewis de Schatkist met twee honderd Duytse Digters

 

Was zyne Godlykheyd ten glory yts nog ligters

 

Te maken een Tresoor, al luydt het vry wat weytz,

 

Van 't Panpoëticon in nieuwe ligten kreytz.

 

Wel nu, de deur is op, men hoeft niet meer te gissen.

 

Beschouwen wy aanstonds der Digt'ren Beeldenissen,

 

Grond-oorzaak van al 't werk, 't welk door Heer Arnouds jonst

 

Zyn yver heeft verwekt, om de Eere van de konst

 

Hem ingeschapen, ook in zyne medgenooten,

 

Tot hunne onsterflykheyd, oogschynbaar te vergrooten;

 

En merk zyn overleg, en nette keurlykheyd

 

In 't stellen van de Rey der Beelden, aangeleyd,

 

Naar zulks der Jaaren reeks van hun doorlugtig leven

 

Heeft tot den grootsten roem van 't Vaderland verheven,

 

Waarinne de eerste noyt gekend werd, als Poëet;

 

Nogtans tien dubbeld waard die eere aan hem besteedt:

 

Als Vinder van een Konst, waar door de wetenschappen,

 

Voorheen zoo kostelyk, en langzaam, uyt de kappen

 

Der traage Monniken te scheuren, t'hunner spyt,

 

Voor weynig penningen, en in zeer korte tyd,

 

Thans overvliegen naar de tweepaar weirelds-hoeken,

 

Tot letter-oeffening, door tallelooze Boeken:

 

Schoon of de staat-streek van de schalke Muhamet

 

De schoolen, en den Druk zyn slaven heeft belet;

 

En de Akkers voor den oegst der konsten, en verstanden

 

Ten woesteny vernieldt; tot assche doen verbranden

 

De Boekeryen, deze schuuren, daar de geest

 

Van zoo veel wyzemans in was bewaardt geweest:

 

Om dus de opgestingen der vryheyd ingeschapen

 

Te dempen, met den moed, en kennisse ter wapen;

 

En 't overheerde volk, beroofd van magt, en geest,

 

Door sweep, en voêrgebrek, te dwingen, als een beest.

[p. 15]

 

't Was Koster, Haarlemer, die, door des Hemels zegen

 

(Van God daaldt al het goede) eerst heeft dat luk verkregen,

 

Waar aan het gantsch Heelal, daar letter-yver is,

 

Blyft onaflosb're schuld van dank-erkentenis:

 

Of schoon een diefsche knegt, en schaamtelooze loogen

 

's Mans deugdelyke roem eerst list'lyk had ontoogen,

 

En Mayntz den schelmschen Faust loszinnig toegebragt

 

Den Adel, 't Burger-Regt, voor hem, en zyn geslagt:

 

Wyl 't onweêrspreeklyk blykt, by reden niet te buygen,

 

En nimmer wraakb're trouw van oog- en oor-getuygen:

 

Gelyk zyn Beeltenis, by klaare middag-zon

 

Der waarheyd word verligt in 't Panpoëticon:

 

Wyl and're Volkeren, als zoo veele Grieksche steden,

 

Om de eer des Vaderlands van haar Homerus streden.

 

Zulk was Laurentius in deugden, konst, en lot,

 

Nu, voor drie Eeuwen, lang in zaligheyd by Godt.

 

't Erfkosterschap was hem, en zyn geslagt gegeven,

 

't Welk, door 't hervormen, niet gedaald is op zyn neven,

 

Dog schoon of in de Kerk, zulk ampt verstorven is,

 

In 't Panpoëticon blyft zyn geheugenis.

 

Daar is een ordening voorzienig uytgevonden,

 

Die, daar zy ergens werd vernietigd, of geschonden,

 

Aanstonds verbreken doed 't noodwendige beleyd

 

't Welk ons van 't Beestendom door omgang onderscheyd:

 

Dit 's voorregt in de rang van allerhande Staten;

 

Elk naar 's Lands wyze; en eerst, erkende Magistraten;

 

Den Ouderen; en voorts die wettig zyn bedeeld

 

Met lauwren, in een konst door 't hooge-school erweeld.

 

't Gebiedende gezag der Heeren op hun knegten;

 

En eynd'lyk 't geen de reex der leeftyd heeft te slegten.

 

Van onnadenkb're tyd was voor het laatste een wet

 

Onwederroepelyk, als willekeur, gezet,

 

^* Dat, zoo een jonge knaap niet oprees voor den grysen,

* Dat, zoo ] 'k heb deze passage uyt Juvenalis, Lib. v. Satyr. XIII, om haar byzondere aanmerkelykheyd, van woord ten woorde overgezet, zulk ik niet twyfel of de Latynen zullen toestaan.

[p. 16]

 

Men 't groote schelmstuk moest ten straf des doods verwysen:

 

Ja 't heeft waarschynlykheyd, dat deze erkentenis,

 

Natuur, van aanbegin, dus ingegriffed is:

 

Zulks by de wettelooste, en woeste der ^* Barbaren,

 

Blyft egter dit gezet der agting voor de jaaren:

 

Zoo verr, dat geenig Regt op 't Koninglyke bloed,

 

Maar de oudste, op keur des volks, 't gebieden vallen doed.

 

Van Halen volgd dien styl in 't stellen van zyn Beelden,

 

Naar hen de Jaaren 't regt in Poësy bedeelden.

 

Zoo kan in dit geval, geen boosheyd van de Nyd

 

Die alzins tog der roem des Bataviers bestryd,

 

Den glantz der schoonheyd van zyn edel opzet dooven

 

Die streefd alle afterklap, en schenzugt verr' te booven.

 

Heer Arnoud, zyt getroost, uw Panpoëticon

 

Zal immer zyn verligt, zoo lang 'er is de zon

 

Van al wat menschen breyn bevatten kan, en uyten,

 

Met honderd duyzenden van Hoogeschool-besluyten;

 

Een Man, dat, van zyne Eeuw, tot heden dezen dag,

 

Geen ziel gebooren is, die by hem halen mag;

 

Een Zon, die 't schriklyk heyr der Barrevoeter Reusen

 

En hunnen kovelberg nêerrukte, en die kon kneusen;

 

Dog weêr zaftzinnig, die, door liefde, en matigheyd,

 

Den Christen-Kerken-kryg graag had tot vrêe gevleydt.

 

Wie kendt ^** Erasmus niet, die van geleerdheyds stralen,

 

En letter-oeffening oyt tragte ligt te halen!

* Barbaren ] in Oost-en Westindien, ook in Africa, en het is ten dezen aanzien opmerkens waardig, dat Alexander, op zyn sterfbedde gevraagd, wien hy naar zyn overlyden de kroon toeschikte? antwoorde, den waardigsten, hoe wel Roxane diens tyds van hem swanger was, en na zyn dood een zoon baarde, dien Cassander, door heerschzugt, met de Moeder deed dooden.

** Erasmus ] de enkelde Tytelen, 'k swyg de inhoud van des onvergelyken mans werken viel alhier te lang, en te groot, om aan te tekenen, men denke slegts, hoe veele Grieksche Oudvaders, Historyschryvers, Poëten, Philosophen, en Grammatisten van hem zyn verlatynd. Hoe ongeloovelyke menigte der vrugten van zyn eygen akker, behalven het verbeteren, en uytgeven van Grieksche, en Latynsche schryvers. De haat der Moniken kan men zien in zyn Colloquia, menigmaal verduytst; dog Erasmus was in dezen twist nog veel gematigder, als Luther , die zeyde, gekomen te zyn in een eeuw, zoo ongeleerd, dat 'er tusschen een Monik, en een verken, of ezel geen onderscheyd was, als dat men hen geen eekelen, nog hoy kon doen eeten.

[p. 17]

 

Dog wien te weten lust, welk een veel-wyz hy was,

 

Doorzie alleenelyk zyn grooten ^* Chilias,

 

Tien duyzendmalen waard 't metaal aan hem vergooten,

 

En 't Panpoëticon voor hem te zyn ontslooten.

 

Ga voort, myn Digt-lust, en gedenk, voor alle ding,

 

Den lof van Dierryk uw zoo ouden Stedeling,

 

Den weêrgalm van de deugd, op al des weirelds tongen,

 

Waar aan de Faam zig zelfs heeft schor, en heesch gezongen

 

Voor Rotterdam, dreund my ten binnenste van 't oor,

 

En 't steld my 't Beeldenis van Corenhert te voor,

 

Zoo als de groote Goltz hem levensgroot, deed prenten.

 

Wel aan, myn Vader-stad, beërf gy ook de renten

 

Uyt de Eer eens Burgers, zoo standhaftig, vroom, en trouw

 

Voor Vryheyd, Vreede, en 't Regt, dat ik voor laster houw

 

Dat ymand hem daar in vermogt voorby te stappen.

 

Hy rees van uyt zig zelf tot de eêlste wetenschappen,

 

En wel uytmuntend in dier Eeuwe Digt, en Styl,

 

Schoon die in de onze, door een safter, fynder vyl,

 

Ons meer genoeglyk is, in trant der melodye,

 

Nogtans in Vinding, Geest (de ^** ziel der Poësy)

* Chilias ] dit Grieksche woord bedied duyzend, naam die Erasmus geeft aan zyn Groot-spreek-woorden-boek, uyt zedigheyd een minder voor een meerder getal opstellende, alzoo 'er veel duyzenden bevonden werden, waarlyk een Boek, 't welk alle schryveren t'zamen, die deze stoffe (den wysten Koning eenlyk uyt gezegt) hebben verhandeldt, daar by niet kunnen ophalen, in getal, nog uytleggingen, en toepassingen.

** Ziel der Poësye ] het is aanmerkenswaardig, dat by eenige Indianen, wanneer hen kopere potten, bekkens, of schalen geveyld werden, zy dezelve eerst zeer net klinken, en hoorende gescheurd te zyn, die zonder onderzoek verwerpen, zeggende, weg, weg de ziel is 'er uyt. Of nu dit oirspronglyk zy uyt het gevoelen der oude Gnostici en gevolgde Indische Gymnophisten, onderzoeke imand die meerder lust, en tyd heeft; egter is het gevoelen eeniger ontwyfelbaar, dat de gehele weireld, met al dat daar in volmaakt is, tot het Godlyk wezen behoord.

[p. 18]

 

Veel Rymers onzes tyds zoo verr' te boven gaat;

 

Als Nagtegalen-zang, by die een Koekoek slaat;

 

Spyt nagelkrabbelen, om woorden op te morren,

 

Die knarsetanden, en slegts bulderen, en snorren,

 

Pas uyt te spreken, hoe 't een speeler daar op zet,

 

Als met de wangen voor 't krombogtige Cornet.

 

Men lees zyn Geestelyke, en Zeedige Gedigten:

 

En leere zyn gehoor voor sneê nog wan-toon swigten

 

En, deze afkeerlykheyd een weynig doorgestaan,

 

Zal 't, als met den Tabaq, en Thee, en Coffy gaan.

 

Thans heb ik Corenhert voor de eerstemaal gelezen,

 

ô Had ik 't lang gedaan! hoe was ik onderwezen

 

In 't Eeuwig, tydig, en baarblyklyk Hoogste-goed!

 

Op trouwe ervaringen, hem evenzelfs ontmoet,

 

In 't wisselvallig lot van zyn ontruste leven;

 

Altyd standhaftig, trouw, en moedig, vroom gebleven.

 

Om keur van goed'loose Egt de Moeder Stiefmoer strekt

 

En hem onterft; de nood hem eene ^* Konst verwekt,

 

Tot eerlyk onderhoud. toen yvrig voortgevaren

 

In letter-oeffening; en, boven dertig Jaaren,

 

Latyn geleerd; hoe verr', getuyg zyn Brieven-strydt

 

Met ^** Lipsius; getuyg zyn onvermoeide vlyt

 

In* ^*** Overzettingen; en om uyt de Oude Vaad'ren

 

De Kerke-zeden, en gevoelens te vergaad'ren

 

Ter waarheyd; maar zyn Geest versuft, nog uytgeblust,

 

Het Rymen maakt voor hem uytspanning, lust en rust;

 

Gestreeld door Maatgespel, en Eedele oeffeningen.

 

Meer dan ses uuren kon de slaap hem niet bedwingen

 

Tot stil zyn; en nogtans maakt hy dien een Protest.

 

Hy schryft, en waakt, en spreekt voor 's Lands Gemeenebest

* Konst ] Plaat-snyden, zynde hy de eerste meester van H. Goltzius geweest.

** Lipsius ] dien hy over zyn ure seca, Brandt, en Kerf in desselfs Monita Politica in goed Ciceroniaansch Latyn tot stilswygen bragt.

*** Overzettingen ] Cicero de offic. Boëth. cons. Philosoph. Senec. de benef. Paul, Jovi. eenige stukken van Homerus, de Paraphras. van Erasmus, en anderen.

[p. 19]

 

In zyn ^* Bezendingen, en ^** Ampten, met wat vrugten!

 

^*** Driemaal gekerkerd, en ook zoo veelmaal aan 't vlugten.

 

Terwyl was Holland uyt het Spaansche juk geslaakt:

 

Heeft dit dan Dierryk niet gelukkiger gemaakt?

 

Ô Neen! de Haat, en Nyd, en Wantrouw t'zaam gespannen,

 

Heeft den onschuldigen, en vroomen Man verbannen;

 

Juyst om 't verdedigen der Vryheid van 't gemoed

 

In Godsdienst-keur, waar voor men kort'ling goed, en bloed

 

Besteed had; vrouw, en kind, huys, Ampt, en 't land verlaten,

 

En, dien men, weêrgekeerd, aanstonds begost te haaten,

 

Hier door den swarten hoed, daar den driedubb'len kroon.

 

Men wierd Tertullen voor dat wrede Ketterdoôn;

 

Zoo verr', dat ook de ^† Prins (van welk gezag,) die dryvers

 

Niet hind'ren kon den drift diens onbezonnen yvers.

 

Wat wonder! Corenhert gehoor, nog troost verwierf,

 

En dus in ballingschap, ^‡langmoedig Christen, stierf:

* Bezendingen ] aan de Staten, en P. v. Oranje; en wel byzonderlyk toen hy geheymschryver der G.H.S. van Holland zynde, naar Noord-Holland wierd gezonden, om informatien te nemen, wegens de geweldenaryen van Lumey, en zyne soldaten; waar omtrent hy zo getrouw, en onbeschroomt yverde, dat 'er bevel was gegeven, hem te doorschieten; en geene lyfsbescherming kunnende bekomen, om zyn leven te behouden, dat aanzienlyk Ampt genooddrukt wierd te verlaten.

** Ampten ] hy is geweest Notaris, en Secretaris van Haarlem, en het laatste ook der G.H. S. van Holland en W. Vriesland.

*** Driemaal gekerkerd ] want men hield hem verdagt van schryver, of aanstoker te zyn geweest tot het bekende Request der Eedelen aan de Hertoginne van Parma, om zyn gemeenzaamheyd, en vermaagschapping met den Heer van Brederode, die het aanbod, en om het huwlyk by hem aangegaan met de zuster des huysvrouws van Brederode, moeder van de Heer Lançelot, door de Spanjaarden, na 't overgaan van Haarlem, onthalst.

† De Prins ] Willem de eerste , waar van P. Bor getuygd, dat hy in klagende overmoed zeyde, Ce ne sont que trois meschants Ministres, qui nous font tous ces troubles; dat deze den Prins, en H. Staten onder de goede gemeente tragteden in haat, opspraak, en nadenken te brengen enz.

‡ Langmoedig ] de bitze haat volgde hem tot na zyn dood; dog lees over zyne gelatenheyd, op zyn laatste snikken de Voorreden van het eerste deel, en voor het overige de getuygenissen van geleerden, en onder deze zynen gewezene allerbittersten vyand J. Lipsius zelf. Wat zyn Rym-Werken belangd, waar van hier nog een weynig te spreken is, deze zyn meest of Geestelyke, of Zedelyke bedenkingen, dog niet beroofd van Poëtische invallen, en toepassingen; zommige van Mengelstoffen, Lof van 't goud, der Gevangenis, Bedrog des weirelds, t'zamenspraak tusschen Venus en Cupido, en zeer veel anderen, dubbeldwaardig te werden geleezen.

[p. 20]

 

Veel liever, als op nieuws in Kerk- of Staats-geschillen

 

De ruste van zyn ziel, en lichaam, te verspillen:

 

Wanneer te spa-berouw, niet lange voor zyn dood,

 

Hem de herstelling van zyn Eere, en Ampt aanbood.

 

Aldus stierf Corenhert, in onbeswalkt klaarheyd

 

Van onschuld, Martelaar der Vryheyd, en van Waarheyd.