Panpoëticon Batavum

[p. 1]

Panpoëticon Batavûm,
Schatkist Met tweehonderd afbeeldingen Van Voorname Nederlansche ^* digteren.

Eerste boek.

Hoe juychte 't Roomsche Volk, toen de ^** Allergoden-kerk
Rees uyt Agrippaas schat! een overtreff'lyk werk,
En 't minst geschondene van zoo veel Praal-gebouwen,
Uyt de verwoestingen van Goth, en Hun behouwen:

* Digteren ] het woord Digten, met deszelfs aanhang, werd by de onze gesteldt, in plaatze van Poësy. Welk woord uyt het Griekse (Ποιήσις) afkomstig de Latynen niet hebben overgezet, maar enkelyk naar hunne uytspraak, en letter, gelaten zoo het was, zeggende Poësis, 't welk in zyn oirsprong, en eerste betekening niet meer wil, als making; daar het inwendige beduydt versiering: gelyk zulks by alle Taalkundigen, en het gebruyk, kenlyk is: waarom ook ons woord Digten dat voor een gedeelte wel aanwysdt; wanneer men het neemt voor Verdigten, aangezien alle geleerden des ouden, en onzen tyd dit de Ziele der Poësye zeggen te zyn; dog het zegt niet genoeg: naar dien niet alle verdigzel, of versiering Poësye is: waarom my (onder verbetering) beduydelyker is, daar by te voegen, maat: waar door ik meen het gestel der Poësy, en deszelfs zin, verstaanbaarder werd uytgedrukt. Waarom ik ook zomtyds in myn Vaarzen zeg Maat-gedigt. 't Schijndt dat 'er de Romeynen geen mouwen aan hebben weten, of willen te zetten, het laatende by Poësie, invoegen my dunkt ons woord Digten meer zegt voor den inwendigen zin, en het gebruyk, als eenige Europeërs tot nog toe in hunne Moeder-taal hebben opgestelt, mits dat 'er by komt maat. Wat het woord Poëtra belangd, is ligtelyk te hooren, met ons Maat-gedigt naast over een te komen, en nader by de eerste natuurlyke zin, als Carmen 't geen 'er de Romeynen voor stellen: naardien dit woord in zyn eerste betekening, zegt Kam, Hekel, en yts diergelyks, mogelye overgenomen van de Herders zangen, op 't zaamgebragte rieten, gelyk die der wevers, ouwlinks hunne deuntjens gewoon waren op te fluyten, en te bezingen, zoo als nog wel word gedaan; zynde zeker genoeg, dat de eerste gezangen, en speeltuygen uyt het veld zyn opgekomen.

** Allergoden ] Pantheon; een zeer heerlyke Tempel; en aangezien ik zomtyds daar op zinnespeel, zal 't nodig zyn yts van des zelfs gestalte aan te haalen. Zy was opgeregt ten kosten van M. Agrippa, een schatryk man, grootgunsteling van Augustus, die hem zyn dogter Julia (die overgegevene Hoer) ten wyf gaf. Deze dan, de Keyzer willende vleyen, deed den voornoemde Tempel opregten, voornemens dien Augustus toeteheyligen, die dat, zoo Suetonius schryft, weygerde. Aldus wierd Jupiter de Wreker mengebet, ter gedagtenis der overwinningen tegen Pompejus, en M. Antonius. Dit gebouw omstandig te beschryven is de mening niet, 't zy voor myn inzigt genoeg te zeggen, dat het geheel marmer was. Het had maar eèn ingang, wiens poorten, portalen, en zeeven daar toegaande breede trappen, koper waren, zoo ook alle de dwars balken van ongeloovigelyk dikte, en swaarte, alle verguld. Het dak was belegdt met zilvere platen; aan weder zyde van het portaal buyten den Tempel, had men aan de regterhand, meer dan levens groote, het beeld van Augustus, aan de linker dat van Agrippa, beyde ook verguld. 't was van binnen opgevuldt met beelden van Goden, en Godinnen. Honderd jaren, na het Pantheon was volbouwd, sloeg de blixem het zilver dak in stukken, toen dekte men 't selve met kopere platen. Het zoude met zeer veele andere Tempelen allang zyn neder geworpen, door den yver der Christenen onder Constantinus; dog na dat deze den stoel van Roomen naar Constantinopolen had vervoerd, verviel die kerk- en beelden-stormery; hebbende de Grieksche zoldaten, na 't schynd, roofs genoeg gehad, om het Pantheon te laten zo 't was, te meer, om dat Keyzer Honorius verbood meer verwoesting aan zoo veel schoone gebouwen te doen: want of wel Theodosius de Tweede, op nieuws een gebod liet uytgaan, om alle overblyfzelen der Afgoderye te verdelgen, 't wierd niet gehoorzaamd; zynde hy in het Oosten te verre om zyn wet in persoon door te dringen, en by dat geval is het Pantheon minst geschonden gebleven; dog zodanig gezakt, dat men 'er met dertien trappen nederging, daar men 'er in 't begin met zoo veele opklom; ook is het koper dak in lood veranderd, door Keyzer Constans de derde. Seshondert en vyftig jaaren naa haar bouw, wierd het Pantheon door Paus Bonifacius de Vierde ingewydt voor de H. Maget Maria, en de Martelaars; en genaamdt, wegens zyn gedaante, Santa Maria Ritonda; dit zy genoeg: want van de wonderwerken door de Sweet-doek van de H. Veronica, in die Kerk bewaardt, te schryven, is myn beurt niet; hebbende werk genoeg gehad het bovenstaande uyt Blondus Flavius, Onuphrius Panvinius, en anderen voor den naukeurigen lezer op te zoeken; als een aanhangzel van het Panpoëticon. Nog vind ik by Fedrico Francini, dat Gregorius de IV. het Pantheon ook heeft toegewyd Allen den Heyligen, in 't jaar 830 dat Urbanus de Agtste van het Portaal ligte de kopere balken tot pylaren aan het graf van St. Pieter en Paulus, en om 'ter geschut van te gieten voor het Casteel St. Angelo, zynde uyt de kopere bouten alleèn een geheel stuk gegoten: dienende dit ten bewys der swaarte van dit werk. Ter oorzaak van het bovengemeld zakken, heeft in onze tyd Paus Alexander, het pleyn met de bygelegene huyzen doen afbreken, en de stoffen der verwoestinge weggraven; zulks tegenwoordig de voetstallen, drumpels, en posten, die niet zyn weggenoomen, uyt alle de bygelegene straten kunnen werden gezien: ook heeft de voornoemde Paus daar by brengen doen twee Pylaren, uyt het Paleys van Agrippa, waar door nu 't Portaal geheel in stand is; zynde ook van binnen de marmere kolommen, Nissen, en zelf de vloeren, op Mosaiks ingeleyd, wederom herstelt, en gepolyst. Daar heeft ook een byzonder, ja onvergelyklyk groot Porphyr-vat gestaan, door dezen Paus mede onder het Portaal doen stellen. Misschien zullen deze byzonderheden den nieuwsgierigen Lezer niet onaangenaam zyn.

[p. 2]

 

't Welk zints Paus Bonifaas ten Tempel heeft behaagd

 

Voor alle Heyligen, en Reyne Moeder-Maagd.

 

Wy laten, dien 't gelust, die Oude Kerk bezoeken,

 

En houden ons genoegd, in Tekening, en Boeken,

[p. 3]

 

Het pragtige gebouw van 't Pantheön te zien:

 

Terwylwe aan Amsterdam 't geluk, en glory biên,

 

Dat binnen haare wal, een van de Stedelingen,

 

Wiens wel verdiende Lof my lust alhier te zingen,

 

Stigt in zyn eygen huys een ^* PANPOËTICON;

 

In yver, dien geen moeite, onkoste, of tyd, verwon;

 

Bezet met Beelden, van alle oorden op te spooren,

 

Der braafste Digters, op Bataafsche grond gebooren

 

(Zulk vast de meeste zyn) en die, wien de eed'le konst

 

Verdienstig heeft gemaakt der Vaderlandsche gonst;

 

Heer Arnoud noodigt u, als Buur-en-Taal-genooten,

 

Het PANPOËTICON werd ook voor u ontslooten.

 

^** Cybeles Priester deed 't Beeld van Octaviaan,

 

Schoon door hem zelf vergood, veragtlyk buyten staan,

 

En gunde slegts daar toe de uytwendigste Portaalen;

 

Uw Beelden, op haar beurt, verheerlykt, zullen praalen;

 

Zoo die Heer Arnouds hand heeft konstig uytgevoerdt.

 

't Zien van een trefflyk Man, der vroomen lust beroerdt,

* Panpoëticon ] Allendigteren, ter naar volging van Pantheon de Ronde Tempel te Romen, Allergoden, zoo als de Roomsche Catholyken aan hunne Kerken den naam geven der Heyligen, wien zy zyn toegeweydt.

** Cybeles Priester ] anders geheten, Berecynthia, Ops, Rhea, Groote-moeder der Goden, ter oorzaak, dat men haar wilde gebooren uyt Saturnus, en de Hemel. Zulke Goddinne Priesteren waren wagters van het Pantheon, 't welk gelyk gezegt, eerst Jupiter den Wreker geheyligd was. Zulke ontmanden, als onzydig, en gestreng, wierd diens Tempels bescherming aanbevolen, gelyk nog heden meest dat slag van volk by de Turken groote Regters (Cadys) zyn.

[p. 4]

 

En wekt hun kragten, om hem moedig naar te stappen,

 

In 't renpark van de Roem de brave Wetenschappen.

 

Maar zal 't myn pligt niet zyn van Halens deugd, en lof

 

Byzonder voor te doen, in zulk een ryke stof?

 

Neen: want een eerlyk man in 't aangezigt te pryzen,

 

De nydige afterklap vaak komt tot smaad verwyzen:

 

Wy zyn te digt byeen: zulks doe de vreemdeling,

 

Aan wien de vlugge faam, reeds in verwondering,

 

Het Panpoëticon heeft over lang ontslooten;

 

Ter eer der Poësy van onze Landsgenooten;

 

Hen door de menigte, naar hun waardye, en Regt,

 

Meer dan aan eenig volk, verdienstig toegelegdt.

 

Als van oudsher gewoon aan hun naarkomelingen

 

Der Vad'ren Deugden, en Krygs-daden op te zingen.

 

Nogtans, myn Lezer (het geschrevene blyf staan,

 

Heer Arnoud lees, nog hoor) ik kan my niet ontslaan,

 

Met uw bescheydenheyd in overleg te komen,

 

Uyt wat beginzelen dit werk is ondernomen.

 

Op hoop van winst? ô neen: 's mans zoo verheven kunst

 

Had noyt een splytemyt voor deze: was 't dan gunst

 

Tot ampten? dat nog min: hy wist wel, dat veragting,

 

Haat, nyd op wat uytmunt, was altyd de verwagting

 

Van 's Weirelds loon: nogtans zyn yver is zoo groot,

 

Als of hy wrogt op 't stuk, en daar voor geld genoot.

 

Daar moet grond-oorzaak zyn, waar uyt dit is begonnen,

 

Of zoo veel koste, en tyd, en vlyt was onbezonnen.

 

Aloudhêen-kundigheyd verstrekt een regterhand,

 

Die Digt- en Schilder-konst verknogt in Trouw-verband;

 

Zoo vast vereenigd, dat ook, zonder weêrzyds liefde

 

Elkander met den schat van haar bezit geriefde,

 

Zy beyde onwaardig zyn de slegste plaatze, of deel

 

Die 't Panpoëticon verbeeld in Tafereel

 

Dus zyn ze ook beyden, als regt aardige Egt-genooten,

 

Aan eenerley belang van eere, en nut, gesloten.

[p. 5]

 

Wel aan men moet 'er door. Wat maak ik my een last!

 

Dog, (dank de vinding, my invallend, toegepast)

 

Het oude voorregt, oyt gegeven den Poëten,

 

‘Yts trefflyks te bestaan) zy nimmermeer vergeeten.

 

't Zyn ^* Hermaphroditen, in konsten lust-gemeen,

 

Twee geesten in eèn lyf; die, door de aanminnigheên

 

Van elks bekoorlykheyd die schoone vrugten teelen,

 

Dien ze, als hun kinderen, opschikken, kussen, streelen.

 

Dit is een liefde, die Heer Arnoud heeft verrukt

 

Tot zulk een moeilyk werk; en wel hem! wien 't gelukt

 

In Oud'ren zegening zyn adem optehalen

 

En zonder zyne drift gehouden te bepalen

 

Aan overschot des tydts van noodig brood-gewin;

 

't Welk meenig brave geest door een bekrompen zin,

 

Met stramme, of lamme hand Pinçeel, of Pen doed roeren,

 

En nimmer zyn gemoedt tot hooger op kan voeren,

 

Als doorgaans met (niet veel ter eere) schrapery,

 

Wanneer het slegts tot winst voor lust, of nooddruft zy.

 

Heer Arnoud, niet verslaafd aan die bekommeringen

 

Behoefd noyt zyn Pinçeel te jagen, of te dwingen.

 

Een vryheyd zeldzaam in ons Vaderland; maar hem,

* Hermaphroditen ] dit is een koppelwoord, uyt het Grieksche, waar in Hermes Mercurius, en Aphrodite Venus betekend. 't heeft my gelust de fabel van Salmacis, verlieft op de zoon van Venus en Mercurius, 't mynen oogwit te doen dienen: te weten dat de onderlinge gemeenschap tusschen de Poësye, en Schilder-konst van malkander afhangelyk zyn: naardien Mercurius God of vinder werd geagt van alle Konsten, en Wetenschap, en Venus de Liefde, dat is, overeenkomst van dezer beyden Vindingen. Of 'er ware Hermaphroditen, (menschen van tweederhande Sexe) zyn, daar af heeft men veel vertellingen; dog ik heb ze altoos bevonden in de eene, of andere der leden slegts wat uyterlyke schyn dragende, hoe wel zy (om den broode) stoutelyk, en zeer onbeschaamd voorgaven, en veynsden in beyde volkomen te zyn. Gelyk my ook berigt is, te Padoa in de ontleding eener Hermaphrodite gehouden, oogschynlyk te zyn gebleken, dat hy, of liever zy, geene andere als Vrouwlyke deelen bezat; het overige slegts buyten aan, als eenig misgewas in de huyd, of een weynig inwaards; noodeloos (eerbaarheyds halve) hier naakter te ontdekken. 'K heb zelf ook een kind gezien; 't welk, om zyn elfste jaar, door een hooge sprong, bleek een jongen te zyn, tot dien tyd voor een meysje gehouden: 't wierd toen verkleed, dog niet te zien geveylt, zynde de Vader een eerlyk meester in zeker Ambagt.

[p. 6]

 

Noyt aan het onderwys van hand-geleyde, of stem

 

Eens Meesters onderdaan, van jongsop aangedreeven

 

Naar zyn verkiezing in het schilderen te leven;

 

Gewoonte; daar hy tog, door staâge naarstigheyd

 

Der braaver Baasen werk, van zelfs heeft doorgeweyd,

 

Tot hy het schoonste in 't schoon heeft keurig uytgevonden,

 

Met ligt, en schaduw, en, naar 't wyken van de gronden,

 

En doorzigt-kunde, zyne verwen aangelegt,

 

Met stoute streken, niet tot futzelen geregt:

 

Hy kon 't natuurelyk der levende ^* Modellen,

 

En lakening, naar 't plooyd in 't kleed des Leêmans, stellen.

 

Zie daar in Halens Beeld een Schilder, en Poëet,

 

Aan wien natuur haar kragt, Konst heeft haar geest besteed;

 

Met Valken oogen, en hoogstrevende Arends vlerken,

 

Tot kloeke vaardigheid, en welstand in zyn werken.

 

De Digt-konst schonk aan hem het Rymen voor de vuyst,

 

Niet min of Publius was in zyn mond verhuyst:

 

Dit alles uyt berigt de waarheyd schynd te boven:

 

't Is voorwerp van te zien, in plaatze van geloven.

 

Wien dit gelukken mag den wantrouw zal verhoên,

 

En overbodig in de tweyfeling voldoen.

 

Wel is in alles Wel, maar Snel daar by te voegen,

 

Moet met driedubb'le lust 't gezigte vergenoegen:

 

Dus is Heer Arnoud ('t zy met zyn verlof gezegt)

 

Wel niet door levenden, maar dooden onderregt;

 

Die stom, en doof, en blind, hem taal, en antwoord gaven;

 

Om 't geen natuur hem leerde, op Meesters les te staven.

 

Hy hoefde, om Hercules, of Venus op te doen,

 

Zig niet naar Romens, of Florences ^** Bend te spoên;

* Modellen ] zoo heeten de Schilders menschen, die zig naakt in hun Collegien laten uyttekenen.

** Bend ] zoo noemen de Schilders te Romen de maatschappye der Leerlingen; waar in zy met plegtigheden werden gehuldigd, en een anderen naam ontfangen, te zien in het eerste Deel der Reyzen van Corn. De Bruyn. Benda, Italiaansch, zegt een Band.

[p. 7]

 

Of aan ^* Marat, of Voet, om onderwys te smeken,

 

O neen! hy kon hun geest hier 't allen uuren spreeken.

 

Zoo schilderdt zonder verw 't vernuft in Poësy,

 

Zoo digt ook letterloos 't Pençeel in schildery.

 

Dus kon de Aegyptenaar op marme're ^** Naald-pylaren

 

Zyn Heylig-tekenen zorgvuldiglyk bewaren:

 

Schoon daar geen eenig woord, nog letter-merk op stond;

 

Maar beeldenissen van een onbekende grond;

 

Een vinding, als wel eer, toen de overmagt van Romen

 

Het oud Bataafsche land zyn vryheyd had benomen,

 

De groote Priesterin ^*** Velleda was betrouwd;

 

Waar op de Godsdienst, Wet, en Staat-zorg was gebouwd.

 

Wat roem geeft de enkle naam der schoonste Praal-gebouwen!

 

Ten zy wy 't opstel zelf, of tafereel beschouwen.

 

Wat lof, dat konst-stuk, door Van Halen uytgedogt,

 

Het Panpoëticon, zoo meesterlyk gewrogt,

 

In alles wat de hand, en werktuyg uyt kan voeren!

* Marat of Voet ] twee voorname Schilders onzes tyds, en in Pourtraiten met uytmuntende veerdigheyd de laatste.

** Naald-pylaren ] dit waren zeker slag van Pyramiden, vierkant, en spits toelopende. Haar naam by de Grieken was Obeliskos, en zoo by de Romeynen. De herkomst vind men niet al te duydelyk; dog 't schynd my naast afgenomen van een woord, 't welk een spit betekend. De Arabers hetenze Messaleth Pharaon, 't geen uytlegd, Naalden van Pharao is. De Italianen genoegen zig met de enkele naam Guglia, Naald. 't zyn geveirtens van ongeloovelyke hoogte, ten waar men zulke nog heden te Romen kon zien, en onder anderen eèn, door Paus Sixtus de Vyfde gedaan opregten, zynde 112. voeten hoog, zonder zyn voetstal, en 9½ voeten over 't kruys, uyt eèn stuk marmer met veelerhande coleur-vlakken; zo hard als Porfier. deze is behouwen met beesten, en onbekende caracters: waar van veel meer te zeggen is, dog dit zy genoeg tot myn oogmerk.

*** Velleda ] waar van C. Tacitus wydloopig schryft. 't Is ligtelyk te denken, dat zulke Beeldenaaren ('k weeter geen beter naam toe) noodzakelyk waren omtrent volkeren, waar van niet eèn eenig mensch lezen, of schryven kon, om eenige zigtbaaren indruk van haar Godsdienst, en wetten voor te stellen: ja of daar van niet overblyfzelen zyn de prenten, waar uyt onze jonge kinderen, zelfs eer zy het a. b. c. verstaan, lezen, geeft een soete nadagt; niet geheel ondienstig den oudheyd dezer landen onderzoekeren. Ja men ziet by aller volkeren overblyfzelen daar van merktekenen: zelfs in die zoo overoude van Persepolis.

[p. 8]

 

Myn Digt-lust vind zig hier doordringende beroeren,

 

Om, daar my het pinçeel te hand'len niet gelukt,

 

Door een verthooning myne kennis ingedrukt,

 

Met letterschetzen aan de weireld te vertoogen,

 

Dit Pronk-juweel, niet naar myn al te zwak vermoogen,

 

Het dagelyks gevley, om met te hooger lof

 

Te steyg'ren, eerst zoo laag gezonken in het stof;

 

Als of 't verboden was, ons zelve yts te betrouwen

 

In het verkondigen van 't geen wy klaar beschouwen.

 

Men moet, in wat men schryft, eerst aan zig zelfs voldoen,

 

En van zyn eygen magt zulkx redelyk vermoên:

 

Zoo niet, hand van de pen. 'S volks oordeel is tog hachlyk;

 

Gevalt het niet, de klagt van zwakheyd word belachlyk.

 

Welk slag van hout is dit? 't is geen met zyn digte bloem

 

De Olyve- en Noote-boom verliesen doed haar roem!

 

Gelyk het Aloë, Aspalt, de drie Sandalen,

 

Het Ebben, en Cyprès, en wat men schoons kan halen

 

Uyt beyde de Indiën. De baas die 't heeft bewerkt,

 

En meer op zyne winst, als die der afkomst merkt,

 

Zegt enkelyk, het is Arabisch, 't mag zoo wezen,

 

Of mooglyk naarder by, uyt and're grond gerezen;

 

Wy groeten het voor nieuw: want of die schoone stam

 

Uyt Noordsche-Klippen, als de masten-boom opquam,

 

Hy was des meerder roem, en hooger agting waardig,

 

Zoo, als men veeltyds ziet, hoe listelyk, en aardig

 

De tytel-kramery van bloemen haaren prys

 

Daar door doed steygeren, alleen door naambewys.

 

Die Schat-kist, in het kleyn, komt naast aan ^*Graf-gebouwen,

 

Niet voor een lyk, maar been, en asch van mans, of vrouwen.

* Graf-gebouwen ] waar van ik Modellen zie in zeker Italiaansche tractaat van Françesco Perucci . De Grieken noemden zulke, Tombe, Cenotaphion, en van henlieden ook zoo de Romeynen. Dit woord werd by de meeste geleerden gezegt te zyn, een ledig, of Eere-graft; waarom ik het ook zoo hierna aanmerk.

[p. 9]

 

Uyt enk'le hovaardy, om op der dooden faam

 

Te vord'ren ampt, of nut tot hun doorlugte naam.

 

Ik was wel stapel-zot een ^* Mausolêe te maken

 

Van 't Panpoëticon; nogtans geen mensch kan wraken,

 

Van Halens werk te zyn 't Gemeen tot grooter nut.

 

Het werd verheven, door een voedstal onderstut:

 

Niet op zyn bollen, na de kassen-bouw van heden,

 

Maar zoo Aloudheyd die gewoon was te besteden

 

Aan Draagbaar na de myt, zeeg'praal, Altaar-geraadt,

 

Disch, zetel, leger-koets, zoo 't nog, in dezen staat,

 

Waare overblyfzelen van zuylen, en gebouwen,

 

En goude, en silv're munt, omstandig doen beschouwen.

 

Ten oppervlakte van het Panpoëticon

 

^** Apollo Phoebus staat, in stralen van de Zon,

* Mausolêe ] graf, 't welk de Koninginne Artemisia, voor haar man Mausolus , Koning van Cariën, liet maken, zoo kostelyk dat het een der 7 wonderen des geheelen werelds is geagt, van welke Gellius, en Plinius vertellen, haar man zoo lief te hebben gehad, dat zy dagelyks een weynig van zyn asch, in wyn gemengd, opdronk; was dit waar, dan is de Asch-kruyk zekerlyk niet in 't Mausoleum geweest, naardien de sleutel van het inwendig vertrek der Tombe, waar in de voorn: Asch-kruyk, de lamp en het Tranen flesje wierden bewaardt, naar de Rouwdagen, daar moest werden ingelegt: om niet te kunnen werden geopend; en 't was niet minder als Kerk-schendery zulx met geweld te doen. De figure van zoodanige sleutel vinde ik ook by Petrucci afgebeeldt.

** Apollo Phoebus ] Φοῖβος 'Απόλλων zegt Homerus, blinkende Apollo, aldus werden deze twee namen 't zaam gevoegd waar van de eerste is, uyt het Grieksch, klaar, en het tweede schutter, den oirsprong dezer namen vindmen in het doorbladeren der Poëten, en voornamentlyk by Homerus; met de toegevoegde eygenschappen by Hesiodus, dien men in ontallyke bynamen van Apollo ontmoet; alle de kragt, en gewrogten der Zon uytbeeldende: Voorts kan men daar van, gelyk alle der afgooden Poëtische, Historische, Philosophische, en Zedelyke omschryvinge lezen by de Grieken, meestendeel in het Latyn, zommige ook in 't Neder-duytsch, overgezet; als Hesiodi Theogenia, Theognis, Pausanias, Herodotus, Apollodorus, Orphei Argonautica, en anderen; gevolgd door Natalis Comes, die een genoegzame Boekerye der voornoemde stoffe verstrekt, ook dienen byzonder G.J. Vossius de Idololatria, Joh., Selden. de Dis Syris, en Elias Schedius, de Dis Germanis, om te bewyzen, dat, beneden Jupiter, Apollo meest alle de gemelde goede gaven, ja van alle Goden werden toegeëygend, en daar voor aangebeden. Met groot voordeel kan men ook lezen C. v. Mander, Joh. Blasius Geslagtboom der Goden, en Godinnen, D. v. Hoogstraten, beschryving der Heydensche Goden en Godinnen, en den doorgeleerden in de Grieksche, en Roomsche Oudheden. D. Lud. Smids.

[p. 10]

 

En zinne-tekenen, hoe 't broeien van zyn aasem

 

In nagt- en ugtend-dauw, met eene vrugtb're waassem

 

Laafdt, onderhoudt, en stoofdt al wat uyt 't aardryk spruyt,

 

En 't geen leefd in zyn bloed, aan dien zyn kragt beduydt;

 

Die tot der menschen geest invloeidt, en de oeffeningen

 

Afhangend van 't vernuft, de ziels-bespiegelingen,

 

En de abelhêen tot konst, en wetenschappen voedt,

 

En opwekt, en daarom, als oorzaak van al 't goedt

 

By de oude Heydenen, de Priest'ren, en Poëten,

 

Ja by den ^* Mexicaan den Vaderlief geheten.

 

In Nissen, wederzydts der deure een konstbeeld staat,

 

Melpomene ter regte, in sluyer, en gelaat,

 

Bedroefd, ter linkerhand een vrolyke Thalyë,

 

Die voor het treur, deez vreugd-gezang in Poësye.

 

Hoe veel aanmerkens waard doed zig by de inhoud op!

 

Van Halens keurigheyd klimdt hier ten hoogsten top:

 

Want zeker 't had wat in, by zulk getal van Beelden,

 

Aan wîer oirspronglykheyd zoo veele jaaren deelden,

 

Te geven eene Rang van yders levenstyd:

 

Dier moeite was de Tombe in de oudheyd gantsch bevrydt:

 

Als doorgaans ledig, ter gedagtenis van eenen,

 

Dien zy gemeenelyk meer haaten als beweenen:

 

Al wast ook dat daar in de naaste bloedverwant,

 

Quansuys uyt droefheyd, om 't verlooren liefde pand,

 

Een ^** Tranen-flesjen, wel bezegeld, had geslooten,

 

Met de getuygenis van zyn geslagts-genooten.

* Mexicaan ] hier van kan men lezen P. d'Acosta en andere schryvers der Historie, omtrent der Spanjaarden overrompeling van America, en hunne ontmoeting met Athabalipa, Koning van Peru, en Garçilasso de la Vega, in het verhaal van de oude Koning Huaina Capako.

** Tranen flesje ] de form van deze zietmen by I. Gruterus, en zeer net by Francesco Petrucci, Pretonot. Apostolic. Pompe funebri de tutti le Nation i del mondo. Van deze en andere zeden der Grieken, en Romeynen, omtrent de lykstacien, was de historyschilders wel van nooden Latyn, en Italiaansch te leezen, om de byzonderheden, tot groot cieraadje hunner stukken: waar over breder te lezen Lilius Gyrzaldus Lilius Gregorius, Jac. Laurent. Polymathia, Joann. Kirchman, Wouwer.

[p. 11]

 

Een ^* lamp vol oly met schoon reuk-werk toebereyd,

 

En ^** onverbrandbaar pit, door 't Priesterschap geleyd,

 

By de Asch-kruyk wierdt geplaatst, voor 't waaren van de geesten,

 

^*** En Wolf-Hond heet op 't lyk, gelyk veele and're beesten.

 

Ons Panpoëticon is van dien omslag vry;

 

Zyn beelden best bewaardt in roem, en boekery;

 

Daar ligten zy zig selfs; dit zyn de regte Lampen;

 

Gantsch onuytblusselyk, door tyd, of oorlogs-rampen:

 

Wy Christenen, te vrede in yders levens lot,

 

Zien buyten zulk gevaar, der vroomen ziel by Godt.

 

Wy willen ons geen weg tot valsche erbarming banen,

 

Nog door gehuurd gebalk, nog Crocodilletranen.

 

Zie daar den Schatkist! voor uw beeldenis, en Naam,

 

Bataafsche Digteren, bewaard, om aan de Faam

 

Uw lof in Poësy voor ondergang te hoeden.

 

Wel op, gy die nog leeft, wildt in uw yver spoeden;

 

Zoo geef Van Halens gunst u, door zyn vlug pinçeel,

 

In 't Panpoëticon roemrugtigheyd ten deel.

* Lamp ] waar over zeer omstandig handeld Fortunat. Licet. de Lucernis Antiquorum, de figuren van de zelve zyn te zien in veel boeken, en de lampen zelf by meest alle bewaarders van oude overblyfzelen. Wegens het lang branden dezer olie hebben verscheydene Natuurlyke zaken onderzoekers geschreven: dog ik geloof dat het daar mede gaat, als met veel andere dingen; waar over men redenkaveld, hoe zy geschieden, eer men ongetwyfeld weet, of zy wel geschied zyn.

** Onverbrandlyk pit ] hier op valt de zelfde aanmerking, als ten aansien der oly, men wil dat het zeker, (nu verlooren,) Indiaansch vlas is geweest; jonger Autheuren een gespin van pluym Aluyn, en dat aan 't Wener-hof daar van servet werk zoude zyn, 't geen door branden, zonder te verbranden, gezuyverd kan worden; wat van dusdanige kramery voor waarheyd aannemelyk is, weet ik niet; maar ik heb by een liefhebber van rariteyten gezien een stukjen hout, 't welk gezegt wierd, uyt America te zyn gekomen, 't geen ik in de vlam van een kaars, tot glinst'ren toe, deede gloeien, en ik kon 'er, kout geworden, gantsch geene verandering, door asch of swartigheyd in ontdekken; en het was al verscheydene malen alzoo beproeft; het bovengenoemde lamppit werd Asbestos, in 't Grieksch, onverbarnbaar geheten, en de Latynen geven het ook dien naam.

*** Wolf-Hond ] Hyaena, een Dier voortgekomen uyt vermenging van bey die beesten, zoo snel van reuk, dat het de lyken, een plek diep in den grond, kan opspeuren.

[p. 12]

 

Zoo werd 't Rym door uw naam, en die door 't Rym verheven,

 

Om, op 't gehoor, en zien onsterffelyk te leven

 

Zie daar de Schat-kist! die, schoon of hem niet bekleên

 

Het Amber, of Agaat, of Serpentyne-steen,

 

Of silverdraad werk praald, met zyne gulde slooten,

 

Nogtans is waardiger den Digters-konstgenooten;

 

Die jeugd den moed opwekt, en tot den voortgang port,

 

En mannen afgeleeft vernieuwden geest instort.

 

Indien Maecenas Six nog leefde, 't was te denken

 

Hy 't Panpoëticon stond gunstig te beschenken

 

Met byl, en bundelen, (bescherming, en 't geregt,)

 

Zyns Burgermeesterschaps, goedgunstig toegelegdt.