De schat der gezondheid

Onvruchtbaarheid

Onvruchtbaarheid kan samenhangen met een verkeerde samenstelling van het zaad of met een gebrek in de geslachtsdelen. Soms is er geen zaad voorhanden, bij voorbeeld bij jonge kinderen en oude lieden, maar ook tijdens verschillende ziekten, zoals tering en koorts. Verder kan het zaad bederven als het bloed niet goed is; bovendien kan het te dun of te dik zijn. Wat betreft de geslachtsdelen: uit ervaring weet ik dat onvruchtbaarheid bij vrouwen hier te lande meestal voortkomt uit een te grote vochtigheid van de baarmoeder. Ze maakt dan haar eigen bloed te waterig en kan het zaad niet vasthouden. Mannen bij wie het werktuig te groot, te klein of misvormd is, zijn ‘onbe-

[p. 153]

kwaam’. Onvruchtbaarheid komt het meest voor bij hen die te koud zijn, door de juristen frigidi genoemd. Vooral oude mannen laten gewoonlijk hun werk op het getouw staan: ze komen niet tot verrijzenis of de opstanding duurt te kort.

Hier moet nog wel opgemerkt worden dat de man en de vrouw vaak helemaal in orde zijn en toch geen kinderen kunnen krijgen. Dit komt omdat een kind ontstaat uit het zaad van twee personen, die in zekere mate op elkaar moeten lijken. Het is ook mogelijk dat ze zozeer verschillen dat de verschillen elkaar opheffen en zo toch eenparigheid ontstaat. Dit is er de oorzaak van dat vrouwen bij de ene man wel, maar bij de andere geen kinderen krijgen. Soms baren ze pas na een jarenlang huwelijk een kind: de situatie van het lichaam verandert mettertijd en bloed en zaad veranderen mee.

Veel artsen beschrijven hoe toverij ervoor kan zorgen dat de man zijn spel niet tot het eind spelen kan. In Frankrijk is het zelfs zo gewoon om toverformules uit te spreken en nestels te knopen dat het mij verwondert dat Hucherus, professor te Montpellier, en Montaigne de effectiviteit van die bezweringen ontkennen en als enige oorzaak van hierdoor ontstane onvruchtbaarheid een al te sterke inbeelding aangeven. Ik heb hier onlangs met de hooggeleerde Salmasius over gesproken, die mij met voorbeelden van de toverijpraktijk overtuigde, zoals ook andere bronnen doen. Wel is het heel vreemd dat iemands gereedschap weggetoverd kan worden, zoals Codronchius meldt, maar hij schrijft erbij dat dat alleen in schijn zo is.

Men moet de behandeling van de onvruchtbaarheid aanpassen aan de aard van het gebrek. Derhalve probeert de arts invloed uit te oefenen op de aard van het zaad, de samenstelling van het bloed, de al te grote vochtigheid en koelte van het lichaam, de bouw van de baarmoederhals of de ligging van de baarmoeder. Een zwak mannelijk werktuig kan versterkt worden met Westindische balsem, maar deze moet van ver komen en ik geef de voorkeur aan een plant die bij ons in het wild

[p. 154]

groeit, zoals ik ook in het hoofdstuk over de geneesmiddelen schreef. In dit geval gaat het om standelkruid of satyrion, genoemd naar de hitsige veldgoden, de satyrs. Het heeft twee worteltjes als hazelnoten en van deze klootjes is het ene hard en stijf, het andere voos en gerimpeld. Men moet het kooknat van het harde klootje gebruiken. Met opwekkende middelen moet men wel zeer voorzichtig zijn, vooral bij oudere mannen. De Spaanse koning Ferdinand kreeg een zware ziekte toen hij bejaard en wel trouwde met Germaine de Foix en drankjes nam die de voortplanting mogelijk moesten maken.

De toverij is een hoofdstuk apart. Uit talrijke anekdoten blijkt dat de ban gebroken kan worden als men maar weet op welke manier de toverij werkt. Een graaf uit Straatsburg kwam erachter dat op de bodem van de waterput op zijn erf een pot stond met betoverde voorwerpen. Toen hij de pot verbrand had en de put had laten zuiveren, kon hij zijn eigen brand zonder beletsel blussen. Iets dergelijks gebeurde een raadsheer in Den Haag.

Hoewel ik het zelf nooit meegemaakt heb, voeg ik hierbij wat Johan Baptista van Helmont schrijft in zijn onlangs verschenen, zeer opmerkelijke boek. Toen een bruidegom al vijf maanden lang de gevolgen van de nestelknoop ondervond, besliep hij een kamermeisje en maakte haar zwanger. Zijn vrouw riep dat ze die vuiligheid door de vingers had gezien om te beproeven of hij slechts te koud van lichaam dan wel betoverd was. Uiteindelijk heeft hij zich aan de macht van de betoverde knoop kunnen ontworstelen door bier te drinken waarin berkerijs gekookt was. Ook Carichtherus prijst dit middel en schrijft dat hij de toverij verbroken heeft door iemand te laten wateren in een bezem van berkerijs. Anderen zeggen dat de man door de trouwring moet urineren.