De schat der gezondheid

De blaas van Casaubon

Mijn vriend, de Bazelse professor Bauhinus, vertelt in zijn voortreffelijk anatomieboek dat hij een blaas heeft gezien die van onderen als een zak uitpuilde en vele stenen bevatte. Ik herinner me ook dat Pauw, eertijds professor te Leiden, ons in 1614 de hier afgebeelde, gravelige blaas (1) toonde, die hem uit Engeland toegezonden was. Aan de linkerzijde ervan hing als een zak nóg een blaas (2), die in gevulde toestand zes maal zo groot was als een normale. Hierin kwam het water binnen door een gat, waarin men de toppen van vier vingers kon steken (3), en het lekte er ook weer uit. Deze zeldzame afwijking kwam voor bij een zeldzaam geleerd man, Isaac Casaubon. De gevolgen ervan werden door zijn vriend Brouart te boek gesteld.

Casaubon had een mager en dor lichaam en was vanwege zijn galachtige natuur geneigd tot melancholie. Echter, een frisse ziel van hemelse oorsprong woonde in deze bouwvallige kerker en zijn bovenmatig geleerde geest lette weinig op de

[p. 130]

De blaas van Casaubon

toestand van het lichaam. Op den duur verbleekte en verdorde de man dan ook bijna geheel. Hij was zelden of nooit ziek en door zijn droge lichaam leed hij ook niet aan de kwalen van mensen die veel zitten. Het enige was dat de nieren soms een zanderig gruis afzetten, met een branderige pijn tijdens het wateren. Omdat hij zo geleerd was, werd hij overal uitgenodigd en hij woonde her en der, zonder de kans op een regelmatige levenswijze. Hoeveel uren heeft hij in zijn studeerkamer gezeten zonder aan eten of drinken te denken, met zijn geest bij meer verheven zaken? Hoeveel nachten heeft hij doorgewerkt zonder te slapen?

Langzaamaan verminderden zijn krachten, het lichaam raakte uitgemergeld en de natuurlijke warmte nam af. Ongeveer twaalf maanden voor zijn dood keerden bij het wateren de bekende stekende pijn en het branderige gevoel terug, eerst bij vlagen en vooral 's nachts. Toen hij rood gruis loosde, dacht men dat dit de oorzaak van de prikkeling was. Intussen liet de

[p. 131]

zieke zich door geen ongemak van zijn studie afhouden. Op den duur kon hij alleen nog maar persend en voorovergekromd urineren. Soms raakte hij daarbij ineens heel veel water kwijt, soms moest hij er talloze malen voor opstaan. Hij klaagde over pijn in de schaamstreek en had onder het pissen aandrang tot stoelgang. Soms was zijn rug zo heet dat hij zijn kleren uit moest trekken.

De urine was meestal bleek van kleur, met een slijmerige bezinking; na ritten te paard of lange wandelingen zag men er grof gruis en kleine ronde steentjes in, soms zo groot als gerstekorrels. De artsen dachten dat er een steen in de blaas zat, maar konden het orgaan onmogelijk met de catheter binnendringen.

In de zesde maand voor zijn dood, toen de aanvallen zo erg waren dat zelfs kampvechters eraan zouden zijn bezweken, kwam aan de linkerzijde van zijn buik een gezwel opzetten. Eerst was het zo groot als een okkernoot, later als een vuist. Het was zacht en er zat duidelijk vocht in. Als men er hard op drukte, deed de blaas zeer en kreeg de zieke hoge nood. Soms slonk het iets, om na een paar dagen weer op te komen. Na een tocht van tien Engelse mijlen in een wagen verergerde zijn toestand. In de stinkende en branderig warme urine zat nu bloed, etter en veel taai slijm; hij loosde vele kleine steentjes en kreeg koortsaanvallen. Geen enkel middel hielp. Het magere lichaam, afgemat door gruwelijke pijnen, uitgeteerd door de koorts, droger dan puimsteen door het voortdurend wateren en zelfs uit de mond stinkend naar de besmette urine, heeft het nog twintig dagen uitgehouden. Ten slotte kon de zalige ziel de kerker, waarin ze zevenenvijftig jaar lang onder zo onbillijke condities opgesloten had gezeten, niet langer verdragen en ging zij op Zijn roep terug naar haar Schepper, terwijl zij de aarde het lichaam, zijn vrienden de tranen, de geleerden een buitengewone geleerdheid en de vromen een uitnemende godvruchtigheid ter navolging naliet, op vrijdag 1 juli 1614.

Bij sectie kwam de bovenbeschreven dubbele blaas te voor-

[p. 132]

schijn; de normale was gezond, maar in de toegevoegde zat verrot en stinkend slijm en het zou niet lang meer geduurd hebben voordat er koudvuur uitgebroken was. De linkernier was in orde, de rechter zat vol etter. Deze moet de ondraaglijke hitte in de lendenen veroorzaakt hebben. Van de andere delen waren alleen de longen aangetast.

Zo'n misvormde blaas toont aan hoe voorzichtig men met oordelen moet zijn. Er doen zich dagelijks nieuwe ziekteverschijnselen voor, die ons gemakkelijk kunnen bedriegen omdat ze op oude lijken. In dit geval dachten sommigen dat er een grote steen in de blaas zat, anderen dat zij zweerde en weer anderen dat er een waterig gezwel tussen de spieren en het buikvlies lag. Zeldzame zaken gaan de kracht van de geneeskunst te boven en op gissingen, hoezeer ook volgens de regels van het vak, kan men niet vertrouwen. Een oprecht man erkent zijn fouten en het is geen schande door ziekten bedrogen te worden. Het verdient zelfs aanbeveling de observaties voor anderen te noteren, al dienen ze meer als symptoomregistratie dan als geneeswijze.

Ik voor mij heb het idee dat de vorming van Casaubons blaas al bij de bevruchting begonnen is. De ouders hebben te veel stof voor het maken van de blaas geleverd en zo ontstond dit misbaksel, zoals we ook wel eens twee milten, drie teelballetjes of zes vingers zien. Ik geloof dat het aanhangsel eerst zeer klein was of helemaal aan de blaas vastzat en of niets ontving of alles meteen weer in de blaas terugstortte. Waarschijnlijk is de vergroting begonnen toen de vrome man te veel ging werken en vele maanden lang dag en nacht over de boeken gebogen zat. Zijn hoofd stond niet naar water maken en de ziel al evenmin. De aandacht voor lichamelijke zaken verslapt wel vaker: we zien dat bij melancholici, maar ook bij godsdienstijveraars en verliefden.

De gruisachtige bezinking van het water heeft voor ontelbaar veel steentjes gezorgd. Het water was namelijk van nature

[p. 133]

zout en de afscheiding van dat aardachtige element werd nog bevorderd doordat allerlei vuil lang in de holte opgesloten zat, omdat de uitdrijvende kracht zo gering was. De voortdurende hitte verergerde de zaak nog. Dit resulteerde echter niet in één zeer grote steen, omdat het in de blaas als het ware voortdurend eb of vloed was en er dus niets rustig kon aanslibben. Jammer genoeg heeft deze grote man een bittere en wrede lijdensweg gekend, hij was een gelukkiger dood waard geweest.