De schat der gezondheid

Uitzinnigheid

Frenesie of uitzinnigheid is een hevige vorm van razernij, die gepaard gaat met aanhoudende koorts. Bij deze aandoening schiet galachtig bloed buiten de aderen en ontsteekt de hersenvliezen. Hierdoor raken ook de hersenen en de zielegeesten verhit en functioneren fantasie en rede niet goed meer: de patiënt heeft waanvoorstellingen en lijdt aan verstandsverbijstering. Hij kan waarheid niet van leugen onderscheiden, beeldt zich van alles in en verliest het besef van tijd en plaats. Hij gedraagt zich knorrig en lichtgeraakt. Aan de inwendige oorzaken gaan hier uitwendige vooraf, zoals hete lucht of lang in de zon zijn, waardoor de hersenen ontstoken raken en al de hete vloeistoffen uit het lichaam omhoog getrokken worden. Verder kunnen ook zorg, te lang wakker blijven, schrik, woede en dergelijke een rol spelen.

Uitzinnigheid kondigt zich aan bij langdurig wakker liggen of onrustig slapen met vreselijke dromen. Sommige patiënten schreeuwen in hun slaap en springen uit bed; ze raaskallen, hebben een branderig gezicht en voelen een geruis en getuit in de oren. Ze zien dubbel, de ogen tranen en flikkeren, ze liggen geen ogenblik stil en spugen voortdurend zonder enige noodzaak; hun urine is bleek en scherp en omdat de gal naar hun hoofd stijgt, vergeten ze alles wat gezegd is en antwoorden ze steeds met woede. Als het nog erger wordt, rukken ze aan de deken en laten daaronder alles lopen, terwijl ze helemaal gevoelloos zijn.

Uitzinnigheid is altijd gevaarlijk en of de patiënt de aanval te boven komt, hangt af van zijn eigen krachten enerzijds en die van zijn kwalen anderzijds. Als er ook nog spasmen, stomheid,

[p. 110]

spruw, de hik of knarsetanden bij komen, betekent dat dat de patiënt niet meer zal opstaan. In andere gevallen is er hoop op genezing. Aderlaten kan hier het ontstoken bloed afvoeren; verder moet de patiënt zoveel mogelijk slapen, om de hersenen te laten afkoelen. Hiervoor gebruikt men verkoelende slaapmiddelen, zoals sla of violen. Met laudanum moet men voorzichtig zijn, opdat de uitzinnigheid niet in slapende koorts verandert, die dodelijk is. De zieke heeft nogal eens de neiging zijn water op te houden, waardoor nog meer ontstekingen ontstaan, op zichzelf al krachtig genoeg om te doden. Daarom moet men hem zoveel mogelijk tot wateren porren, maar alleen met matig afdrijvende middelen en beslist niet met hete.

Zoals ik al schreef, kan men zich door schrik uitzinnigheid op de hals halen. Zo zijn er ook voorbeelden van mensen die door schrik hun verstand herwonnen. In Parijs sprong een rustig en eerbiedwaardig edelman, door koorts en uitzinnigheid overvallen, uit het raam. Hij viel bijna te pletter, maar kwam erbovenop en werd weer helemaal de oude. In Zwitserland sprong een uitzinnige in een rivier, die hem weliswaar meesleepte, maar ook weer bij zinnen bracht. Paré merkt echter terecht op dat, al valt het niet altijd slecht uit, hij niemand aan zou raden de zieke uit het raam te gooien. Hij vindt het beter de patiënt onverwacht voorover te dompelen in een tobbe koud water en hem er niet uit te halen voordat hij er behoorlijk wat van gedronken heeft, hoewel men natuurlijk niet te lang mag wachten. Door de schrik kan de uitzinnigheid van het hoofd naar andere lichaamsdelen trekken. Dat dit helpt, blijkt uit verschillende voorbeelden en ook uit het feit dat mensen met een beet van een dolle hond het water niet in durven, maar er met succes in ondergedompeld worden.

Bij uitzinnige patiënten moet de arts wel heel voorzichtig zijn. Ik herinner me dat ik eens gerstepap voorschreef. De zieke hield mijn hand stevig vast en zei zijn vrouw tweemaal zoveel te maken want ik moest en zou zijn gast zijn. Uiteindelijk kwam ik

[p. 111]

weg met de belofte dat ik eerst in de buurt anderen zou bezoeken en daarna terug zou komen, terwijl zijn vrouw de pap bereidde.

De patiënt moet in een matig koele kamer blijven en vaak licht en verkoelend voedsel eten, in kleine porties. Men mag licht bier drinken, maar beslist geen wijn. De stoelgang moet regelmatig zijn, zonodig met behulp van een klisteer. Rust is absoluut noodzakelijk en alles wat de hersenen kan verwarren of ontsteken, is uit den boze, bij voorbeeld woede, geroep, bijslaap, sterke lichaamsbeweging of vasten. Muziek kan de patiënt verkwikken en de beroeringen van het gemoed matigen. Als de zieke niet voor rede vatbaar is en zichzelf of anderen dreigt te verwonden, moet men hem vastbinden. Slaap is echter het allerbeste medicijn: hij bevochtigt de verdroogde hersenen en brengt de verwarde zinnen tot rust.