De schat der gezondheid

[p. 105]

Razernij

De inbeelding of fantasie en de rede kunnen achteruitgaan en zelfs verdwijnen, maar ook in de war raken. Deze verwarring wordt razernij genoemd en varieert van aanvallen van betrekkelijk lichte tot uitzinnige en melancholieke aard, wat zelfs tot waanzinnigheid kan leiden. De patiënt heeft waanvoorstellingen zoals in dromen en daarom wordt de droom wel ‘de razernij van de slaper’ genoemd en de razernij ‘de droom van de wakende’.

Lichte gevallen van razernij kunnen met koorts gepaard gaan, die door van onder af opstijgende hete dampen verwekt wordt. De lichthoofdigheid kan ook volgen op koortsaanvallen. Voortekenen van het razen zijn druk praten en een abnormaal gedrag, bij voorbeeld wanneer iemand die altijd stil en goedaardig is, plotseling woest en toornig wordt, wanneer men ineens de deken wegrukt en het bed bepist, terstond vergeet wat er gezegd is, steeds hetzelfde vertelt en een wisselende gelaatsuitdrukking heeft met onrustig bewegende ogen. Vooral op dit laatste moet men goed letten want de ogen staan in nauwe verbinding met de hersenen en melden het eerst dat de razernij in aantocht is. Andere voorboden zijn: knarsetanden tijdens koortsaanvallen en een hevig kloppende buik. Dat de razernij werkelijk gearriveerd is, kan men gemakkelijk afleiden uit de wartaal die de zieke uitslaat en zijn vreemde manier van doen. Hij ligt te woelen, plukt aan de deken, probeert vliegen te vangen die er niet zijn, ontbloot zijn lichaam, springt plotseling uit bed, lacht en schreeuwt uitzinnig, laat alles lopen, haalt langzamer adem dan noodzakelijk is en voelt geen pijn.

Als razernij met koorts gepaard gaat, is dat een slecht voorteken. Men kan de afloop min of meer voorspellen: de sterkste wint, ofwel de koorts ofwel de patiënt. Als de zieke al erg verzwakt is, is een aanval dodelijk; als de razernij nu en dan toeslaat en alleen als de koorts oploopt, is er nog hoop. Het

[p. 106]

einde is nabij als de patiënt niets meer ziet of hoort, geen licht kan verdragen, tranende en draaiende ogen heeft, die rood worden en ongelijk van grootte zijn en als hij niet meer spreekt of slechts met een holle stem. Slaap is een goed teken, vooral omdat hij de razernij tot rust brengt. Een teken van beterschap is ook het wegebben van de koorts en daarna een flinke lozing via de neus, de baarmoeder, de anus of de zweetgaatjes in de huid. Als de koorts toeneemt en er wordt weinig of niets geloosd, voorspelt dat het ergste.

Men moet altijd proberen te voorkomen dat razernij in uitzinnigheid verandert. Daarom dient de vochtige hitte, door de dampen opgewekt, gematigd te worden en dienen de naar het hoofd stijgende dampen onderschept en teruggestoten te worden; wat al in het hoofd gekomen is, moet men verdrijven. Met verkoelende geneesmiddelen kan men de hitte van het bloed matigen. Om de dampen weg te trekken kan men aderlaten in de benen en als dat niet helpt in de armen of nog liever in de voet. Ook klisteren kan dienstig zijn. Wanneer de koorts vermindert, mag men overgaan op zachte laxeermiddelen. Om ten slotte de kwade stof uit het hoofd te lozen, moet men de aderen onder de tong openen en het hoofd wassen met een afkooksel van malve, kamille, betonie, dille en melote en het daarna bestrijken met kamille- en dilleolie. Heel goede middelen zijn ook: een levende duif, doormidden gesneden en op het hoofd gelegd terwijl het dier nog warm is of de warme longen van een lam, gekookt in zoete melk of kamilleolie. Na de behandeling moet men het hoofd met warm water of met het bovengenoemde afkooksel wassen. Jason van Praat, voortreffelijk arts te Zierikzee, meldt dat hij bij het zoontje van de heer Bossu, nog geen zes jaar oud, tegen brandende en razende koorts lamslongen heeft gebruikt en dat het achteraf veel puisten op het hoofd kreeg, die helemaal doorzweerden en ten slotte genazen. Hoe meer de razernij afneemt, hoe nuttiger dergelijke middelen zijn. Men dient er echter wel op te letten dat door te hete

[p. 107]

geneesmiddelen de hersenen niet te heet worden; daardoor zouden nog meer dampen van onder af naar het hoofd getrokken worden.