De schat der gezondheid

[p. 66]

Waterzucht

Waterzucht, soms diabetes genoemd, vaak een bijverschijnsel van scheurbuik, is een ziekte van het gehele lichaam, waarvan de huid bleek en vaal en het vlees zacht en bol als gerezen deeg wordt. Op den duur vullen zich vlees, huid en buik met een waterig vocht, wat leidde tot de naam waterzucht. Omdat het hele lichaam aangetast wordt, is de patiënt loom, traag, kortademig en een beetje koortsig. De eetlust neemt geleidelijk af. De urine is bleek, wit en rauw.

Naar de drie soorten spijsvertering zijn er drie soorten waterzucht. De eerste komt uit de maag, de tweede uit de lever, de derde uit de aderen die door het hele lichaam lopen. Meestal vermengen de drie zich. De voornaamste oorzaak is onzuiver bloed - rauw, slijmerig en waterig, met soms wat zwart of gallig sap erin. Dit wijst erop dat lever, milt, nieren en aderen niet in orde zijn, waarbij een koude en vochtige maag of koud en vochtig voedsel in een zwakke maag en ook lucht van die aard de zaak verergeren. Volgens Polybius werden de soldaten en de paarden van Hannibal het slachtoffer van waterzucht toen ze in Italië overwinterden.

De ziekte wordt ook veroorzaakt door verstopping en ophouden van de ontlasting bij aambeien of verlate menstruatie: daarom komt ze vaak voor bij maagden die over tijd zijn. Dion schrijft dat keizer Trajanus door aambeien waterzucht kreeg en eraan stierf. Ook door te veel bloed te lozen en zo van binnen te verkoelen en verslappen, kan de kwaal ontstaan, zoals keizer Hadrianus overkwam.

Er zijn nogal wat varianten van de aandoening, maar de echte waterzucht heeft nog een andere oorzaak dan de genoemde, namelijk de opening van delen of vaten waarin vocht opgesloten zit. Al wordt deze gissing van Fernelius onder anderen door Sennert tegengesproken, toch steunt ze op ervaring uit de praktijk want ik heb - vooral bij dronkaards - gezien dat vocht

[p. 67]

weggelopen was uit de lever en de milt, die zo hard en droog aanvoelden dat het leek of ze gebraden waren. De ervaren anatoom Platerus bevestigt dit. Het water kan in de holle gedeelten van de buik lopen en vaak vindt men bij sectie in lever, milt, nieren, blaas, baarmoeder en al wat in de buik zit een menigte blaasjes; Cordaeus getuigt zelfs van meer dan achthonderd. Ook nierstenen kunnen de nieren zodanig laten zweren, dat waterzucht het gevolg is, zoals Sennert schrijft.

Als de ziekte voortwoekert, raakt het lichaam strakgespannen van het water, dat vanzelf in grote plassen uitloopt. Wanneer men de patiënt van de ene op de andere zij legt, dan voelt hij hoe het vocht zich met een rommeling verplaatst. De buik is dik, maar de rest van het lichaam wordt hoe langer hoe magerder. De pols is zwak, slap en vlug. De urine is meestal een beetje rood, de patiënt dorstig. Hij lijkt van kortademigheid te stikken als hij niet recht overeind zit.

In het eerste stadium is de ziekte wel te genezen, maar als behandeling verzuimd wordt, is de kans daarop gering. Als de benen of het geslachtsdeel zo zwellen dat ze vanzelf openbarsten, volgt gewoonlijk koudvuur en uiteindelijk de dood, evenals wanneer een van de inwendige organen opengaat.

In het begin moet men alles proberen wat het lichaam kan versterken en verwarmen en dient men het water af te drijven, maar niet te veel ineens om de krachten te sparen. Bij deze langdurige ziekte moet men zeer goed op de levenswijze letten, dat wil zeggen: warme en droge lucht, evenwichtige voeding met droge biscuit en in plaats van vis gebraden vlees, vooral gevogelte; verder moet men proberen zo min mogelijk te drinken. Alleen door weinig eten en drinken kan het vocht in het lichaam verteerd worden. Hoe meer de patiënten drinken, hoe meer vocht ze verzamelen en hoe meer dorst ze krijgen. Polybius schrijft terecht dat de dorst van een waterzuchtlijder niet gelest kan worden tenzij men hem weet te genezen. De ondraaglijk droge mond kan men spoelen met water en azijn of

[p. 68]

men kan wat zuring of look op de tong leggen. Als de benen niet te zeer gezwollen zijn, is lichaamsbeweging nuttig. De slaap verteert het voedsel en is dus goed, althans 's nachts; vrijen is altijd zeer schadelijk want het rukt het beste bloed weg, dat hier toch al zo schaars is. Zowel droefheid als wellust komen de zieke duur te staan: de ene verstikt de natuurlijke warmte, terwijl de andere haar laat vervliegen.

Om het water af te tappen kan men de buik openen. Sommigen berichten dat dat in de navel het best lukt, maar ik heb daar niet altijd goede ervaringen mee gehad. Bovendien heb ik vaak gezien dat het aftappen, hoe verantwoord het ook gebeurt, uiteindelijk niet helpt. Toch kan het wel verlichting brengen en de levensduur verlengen. Ik heb eens in een paar dagen in totaal zesendertig pond afgetapt, terwijl de patiënt daarna nog zes weken leefde.

Volgens Appianus kreeg Orodes, koning van de Parthen, van zijn zoon vergif, waardoor de kracht van de ziekte er van onder uitbarstte en hij genas. De beroemde arts Gijsbert van der Horst vertelde volgens Wier dat in Rome een vrouw haar langdurig zieke man te duur vond worden en hem daarom van kant wilde maken. Ze gaf hem de as van een verbrande pad, maar daarop loosde hij zoveel water dat hij genas, tegen haar bedoeling in.