De schat der gezondheid

Koudvuur

Onder de zware aandoeningen hoort het langzaam wegsterven van de natuurlijke warmte, door de doktoren vaak gangreen genoemd. In onze gewesten spreekt men meestal van koudvuur, een benaming die vreemd lijkt, maar misschien slaat op het feit dat het vlees helemaal koud is, terwijl de kou toch als een lopend vuur verdergaat. Het gaat hier om een versterving in een lichaamsdeel: het raakt koud, slap, donker en ongevoelig omdat het beroofd wordt van de natuurlijke warmte en de

[p. 64]

levensgeesten. Als zij verdwijnen, is het ook met het leven gedaan. Er zijn vijf oorzaken: te grote kou, te grote hitte, een kwaadaardige ontsteking, de verstikking van de natuurlijke warmte door gebrek aan ventilatie en verstopte toevoerkanalen.

Tacitus schrijft dat de kou de lichaamsdelen zo kan aantasten dat sommige soldaten op wacht doodbleven en dat zelfs bij één persoon de handen zo verstijfden dat ze bleven hangen aan de bundel hout die hij droeg en van het lichaam afvielen. Ook in onze oorlog bevriezen in de winter vaak de voeten van wachtlopers en zo begint koudvuur. Ik heb verschillende krijgslieden gezien bij wie daardoor tenen of de hele voet afvielen of bij wie het been afgezet moest worden. Op dezelfde manier is grote hitte funest: ze verteert de natuurlijke warmte en sappen helemaal.

De derde oorzaak is verwonding door giftige steken of beten of door bijtende en brandende zaken op tere plekken. Als vierde geldt een grote ontsteking die optreedt als de natuurlijke warmte verstikt wordt. Onlangs zag ik hoe een dame op een gezwel aan haar been water met azijn deed, waarop meteen koudvuur volgde. Bij kleine ontstekingen kan dit middel geen kwaad, maar in dit geval was de branderigheid te groot om teruggedreven te worden. Bij verstoppingen in het lichaam, de vijfde oorzaak, kan de natuurlijke warmte niet alle delen bereiken, zoals bij uitterende ziekten of grote gezwellen, of bij afknelling van ontzette gewrichten.

Men ontdekt koudvuur al snel. Het eerste symptoom is de langzaam aan veranderende huidkleur van rood via bleek, paars, blauw naar pikzwart. Het tweede teken is een kloppende pijn die overgaat in ongevoeligheid en onbeweeglijkheid van het aangetaste deel. Ten derde verspreidt de patiënt een stank als van een lijk. Hierdoor maken de besmette dampen ook inwendig het hart bang en zwak, vooral als de oorzaak vergiftiging is. Zacht en murw vlees is het vierde teken: als men er met

[p. 65]

een vinger op drukt, blijft er een put in staan, zoals bij oedeemgezwellen. Ik beschouw als het vijfde signaal het loslaten van de opperhuid. Als men de huid vastpakt, lijkt ze zich af te scheiden van de delen eronder.

Alle vormen van koudvuur zijn gevaarlijk en als men de behandeling maar even uitstelt, is men vaak al te laat. Toch valt er in het beginstadium nog wel wat aan te doen, als het lichaam tenminste jong en sterk is en de zenuwen en spieren nog onbeschadigd zijn. Ik heb zelfs een man tussen de vijftig en de zestig gezien bij wie verschillende malen enige ponden vlees uit zijn kuiten moesten worden weggesneden. Hij genas, hoewel hij de dokter eigenlijk wat te laat geraadpleegd had. Bij ongezonde mensen, zoals zij die aan scheurbuik of waterzucht lijden, volgt op koudvuur meestal de dood.

Om genezing te bewerkstelligen dient men de versterving te stoppen. Het hart, waar alle kracht vandaan komt, moet direct versterkt worden tegen kwade dampen. Daarnaast moet het voortkruipen van de kwaal gestuit worden met een beschermende pleister, waarin teriakel of mithridaat zit. Verder moet de behandeling afgestemd worden op de specifieke oorzaak. Als niets helpt, blijft maar één ding over: het gestorven lichaamsdeel afzetten. Iets dat dood is kan immers niet meer tot leven gewekt worden en besmet het aangrenzende vlees zodanig dat het ook afsterft. Niet alle lichaamsdelen lenen zich hier even goed voor: bij borst en buik moet men zeer voorzichtig zijn. Als de besmetting bovendien al zeer ver is voortgeschreden, bij voorbeeld in de buik, zou men bovendien bijna alles weg moeten nemen, wat bezwaarlijk is. Afzetten gaat nog het best bij armen, benen, handen, voeten en tenen, hoewel het ook daar geen enkele garantie voor genezing oplevert.