De schat der gezondheid

[p. 57]

Ernstige aandoeningen

Breuken

Een botbreuk, door de chirurgen naar het Latijn fractuur genoemd, is een scheiding in een bot. Ze wordt veroorzaakt door zaken die meer kracht op het bot uitoefenen dan het aankan, zoals slaan, stoten of vallen. Hoewel dr. Van Foreest en anderen menen dat hier alleen uitwendige oorzaken een rol spelen, leert de ervaring - de beste meesteres - iets heel anders. Het bot kan namelijk ook door kwade en scherpe sappen geheel doorgebeten worden, wat men caries noemt. Dit gebeurt vaak bij verouderde pokken of na langdurige behandeling met kwikzilverzalf. Zulke caries heeft zo'n kracht dat men al bij iets te veel gewone bewegingen de benen of armen kan breken.

Galenus kent maar twee verschillende breuken: de dwarse, dat is de eigenlijke breuk, waarbij de botten zo van elkaar wijken dat ze niet meer op elkaar aansluiten, en de rechte, waarbij het bot overlangs gespleten is. Celsus voegt hier een schuine breuk aan toe en sommigen onderscheiden een vierde - oneigenlijke - soort, een breuk met een wond of dergelijke complicaties. Dwarse en schuine breuken zijn gemakkelijk te herkennen, omdat men de uiteinden van de gebroken stukken en ook de leegte ertussenin kan voelen. Bij een breuk in de lengte ligt het moeilijker, maar hier is het lichaamsdeel vaak onnatuurlijk dik en heeft de patiënt veel pijn.

Breuken die overlangs lopen genezen gemakkelijker dan dwarse en schuine: men hoeft alleen maar de delen te herenigen. Hoe groter de breuk, hoe moeilijker ze te zetten is. De zaak wordt nog gecompliceerder als er verschillende breuken zijn en het bot scherpe uitsteeksels heeft, die het vlees prikkelen. Het gevaarlijkst is een breuk in of bij een gewricht: daar

[p. 58]

lopen allerlei banden, pezen en zenuwen en bovendien kan men zo'n plaats moeilijk zwachtelen en is de natuurlijke warmte er laag omdat er niet veel bloed komt. Men moet altijd proberen de breuk direct te behandelen omdat de botten dan het best aan elkaar groeien en er nog geen ontstekingen zijn. Wacht men langer dan zeven dagen dan loopt het bot gevaar af te sterven en bij bijkomende verwondingen gebeurt dat zelfs nog eerder. Koudvuur ligt hier op de loer. Alleen in het geval van ontstekingen of wonden, moeten die eerst, en wel zo snel mogelijk, genezen worden.

Voor de genezing is niet alleen de kunst van de arts, maar ook de leeftijd en conditie van de patiënt, het jaargetijde en de weersgesteldheid van belang. Om het bot te zetten, moet het lichaamsdeel eerst uitgerekt worden: alleen dan kunnen de delen weer op de juiste plaats terechtkomen. Of men in z'n eentje of met meer mensen rekt, is afhankelijk van de breuk; men kan ook allerlei werktuigen gebruiken, die door Paré in zijn boek beschreven zijn. Men moet wel opletten de patiënt zo min mogelijk pijn te doen. Na het zetten zwachtelt men de breuk in, maar eerst legt men er gewoonlijk middeltjes op om het toevloeien van vocht en ontstekingen te voorkomen en om de groei van de botten te bevorderen. Het zwachtelen moet niet te los en niet te strak gebeuren; vaak gebruikt men ook nog kompressen. Verder moet men het lichaamsdeel spalken om de breuk vast en recht te houden en ten slotte moet het, iets omhoog, in een kastje met stro gelegd worden. Het verband moet men van tijd tot tijd verwisselen. Intussen kan men, afhankelijk van de gesteldheid van de zieke, aderlaten of afdrijven.

Veel auteurs bevelen met klem aan taai voedsel te eten, zoals hoofden, darmen en poten van dieren. Dit helpt de breuk echter niet helen, maar leidt tot grove en slijmerige chijl die in de lever en de aderen verstopping veroorzaakt en het bloed bederft. Hildanus vertelt over een man die door zulke kost waterzucht kreeg en daaraan stierf. Ik zou aanbevelen in het bier van

[p. 59]

de zieke waalwortel met agrimonie te koken: naar de ervaring leert, bevorderen deze kruiden de genezing.