De schat der gezondheid

Purgeren

Wanneer de vochten van ons lichaam zozeer bedorven zijn dat noch een gezonde manier van leven, noch hulp van de natuur of aangeboren warmte ze tot hun vroegere kwaliteit kan brengen, dan moet het schadelijke weggenomen worden door geneesmiddelen die kwaad vocht uit het lichaam kunnen drijven. Dat gebeurt dan door braken, klisteren en afdrijven, te zamen purgatie genoemd.

Volgens Cicero zuiveren honden hun ingewand door te braken. Deze dieren vreten gulzig en overeten zich dus gemakkelijk. Door gras te eten, braken ze de overtolligheid weer uit. Plinius zegt dat de mensen van de hond het braken hebben geleerd.

De meeste mensen kunnen maar moeilijk braken. Zoals de

[p. 23]

baarmoeder bij de bevalling van boven samentrekt om van de vrucht verlost te worden, zo trekt de geprikkelde maag van onder samen en komt naar boven, terwijl ze alles wat haar ongevallig is, eruit smijt. Bij deze beweging springt ze van haar eigen plaats weg en rekt de delen waar ze aan vastzit met groot geweld uit. Mensen met een kippeborst en een lange, magere hals kunnen alleen geforceerd braken. Het is zelfs riskant voor kortademigen, teringlijders en mensen die een ontsteking of pijn in het ingewand hebben, omdat men kan stikken of bloed spuwen en omdat er iets kan barsten.

Als men vaak en zwaar braakt, verzwakken maag en ingewand door het schudden en bovendien trekken die delen dan onzuiver vocht aan, waardoor men in de war raakt. Maar als het licht en matig gebeurt, is het de gezondste en beste van alle purgaties. Het haalt de schadelijke vochten uit de bron zelf weg, zuivert de maag en de ernaast liggende delen. Het is dus een goed middel bij weinig eetlust, walging en spanning van de maag, geelzucht, derdendaagse koorts en alle ziekten die in het hoofd ontstaan door naar boven trekkende dampen. Men moet echter de maag niet gewennen aan braken, want de natuurlijke uitvalsweg loopt via de darmen.

Ook het klisteren hebben de mensen van de dieren geleerd. Plinius schrijft over een Egyptische vogel, een ibis, die wel wat op een ooievaar lijkt. Hij wordt hier afgebeeld bij de stad Alexandrië. In zijn bek neemt hij wat Nijlwater en hij spoelt er het natuurlijke afvoerkanaal van het lichaam mee door.

Klisteren helpt vooral bij darmgebreken en kan het beste de onderste of dikke darmen zuiveren. Er zijn veel soorten klisteer, zoals er ook veel darmkwalen zijn. Sommige stillen de pijn, andere verzachten de scherpe vochten, sommige zuiveren en verdrogen zweren, sommige laxeren, andere stoppen. Als de klisteer niet goed werkt, kan ze door een scherpere variant of door een zetpil geactiveerd worden.

Een zetpil kan veel minder uitrichten dan een klisteer want

[p. 24]

zij neemt niets weg en geneest ook niets, maar zorgt alleen voor stoelgang, omdat zij door haar scherpte het einde van de darmen tot uitdrukken aanzet. Dikwijls pillen zetten veroorzaakt aambeien en al te scherpe veroorzaken zweren. Voor de gebreken van het darmeinde maakt men allerhande zetpillen, zuiverende, verzachtende en helende.

Zoals de boom zijn voedsel uit de aarde, de ambersteen het kaf en de zeilsteen het ijzer naar zich toe trekt door de overeenkomst die er van nature tussen hen is, zo trekken purgerende geneesmiddelen kwade en ongezonde vochten uit het lichaam. Men moet daarom dat vocht aanpakken dat de ziekte veroorzaakt. Wie koud vocht afdrijft bij galklachten, verlicht de ziekte niet want hij laat het kwaad in het lichaam zitten. Hij verergert juist de kwaal door het verkoelende sap weg te halen, dat de hitte en de scherpte van de gal nog enigszins kon verzachten. Het is dan ook helemaal verkeerd even een purgeermiddel te laten halen bij een dokter die de patiënt niet gezien heeft of bij

[p. 25]

een die niet van wanten weet. Er zijn drie soorten afdrijvende middelen: venijnige, zoals de kwintappel en de purgeerwinde; zachte, zoals pruimen, vioolbladeren, wei en tamarinde en middelmatige, waaronder rabarber en aloë.

Purgatie helpt goed bij vervuilde lichaamssappen en is niet alleen nuttig als men al ziek is maar ook om dreigende kwalen te voorkomen. Men moet de middelen aanpassen aan de aard van het vuile vocht: sommige zuiveren de gal, andere het slijm, het zwarte bloed of de zwarte gal. Om de sterkte van de purgatie te bepalen moet men goed bedenken dat waterig vocht en dunne gal gemakkelijk naar buiten komen, maar slijm en zwarte gal niet. Daarnaast speelt de plaats van het vocht een rol. Darmen en maag zijn makkelijk te zuiveren, de aderen in het darmvlies moeilijker, nog lastiger is het bij de lever en de milt en het allermoeilijkst bij huid en ledematen. Hoe verder weg een deel ligt en hoe minder aderen het heeft, hoe minder het door een geneesmiddel beïnvloed kan worden.

De mate van purgeren hangt verder af van de lichamelijke gesteldheid, het tijdstip en het weer. Uit een dor en schraal lichaam valt niet veel te halen, maar wel uit een vochtig en vurig. Een sterk en stevig lijf, waarvan ingewanden, aderen en darmen nauw zijn, houdt het afval vast en raakt het moeilijk kwijt. Zachte en losse lichamen, zoals van vrouwen, kinderen en leeglopers, zijn veel opener. Wie zwaar werk doet, vraagt geen slappe middeltjes, in tegenstelling tot gevoelige types en hen die teer en tenger zijn. Wie dikwijls purgeert, verkrijgt minder resultaat dan wie het zelden doet. Zelfs de gedachte aan en de angst voor het medicijn brengen de zuivering nogal eens op gang, zoals ook de reuk of alleen al het zien van het bekertje kunnen doen. Ik heb een zieke bakker gekend die, als hij zijn dokter maar hoorde aankomen, hevig overgaf doordat hij dacht aan zijn vieze drankje.

Ook de weersomstandigheden zijn van belang. Tijdens de hondsdagen bevat het lichaam weinig en scherp vocht, zodat

[p. 26]

het purgeren dan niet zo goed valt. Midden in de winter is het lijf stevig en gesloten, zodat het vocht niet goed kan zakken. Daarom veroorzaken noordenwinden vaak hardlijvigheid, terwijl die uit het zuiden de buik zacht en week maken. Wat het tijdstip betreft: men mag niet purgeren als de ziekte op het hoogtepunt is want dan wordt het slecht verdragen. Verder dient het 's morgens en op een lege maag te gebeuren, anders zit het een het ander in de weg.

Behalve purgaties die het hele lichaam ontlasten, zijn er ook die alleen maar bijzondere delen zuiveren. Men mag ze alleen gebruiken als alle andere vuiligheid al weg is, opdat ze geen slecht vocht van een ander lichaamsdeel trekken naar de plaats die gezuiverd moet worden.

Neusmiddelen verdrijven overtollig vocht uit de hersenen. Men moet dan wel het hoofd voorover houden omdat de vuiligheid anders in de keel schiet. Dit helpt bij ziekten die slaperig maken, loomheid en inwendige pijn. Niezen werkt hetzelfde, maar sterker, door de flinke dreun ervan. Dit zuivert naast de hersenen ook het achterhoofd en de keel, maar het is schadelijk voor hen die slecht zien omdat het vocht naar de ogen trekt. Kwijlmiddel, gekauwd of gespoeld, drijft speeksel en kwijl uit de keel. Als men het hoofd achterover houdt, kan men er de holle plaatsen van de hersenen mee zuiveren, waar vochten zich graag verzamelen. De longen worden ontlast door hoestmiddelen. Hiervoor zijn siropen het geschiktst, omdat ze door hun kleverigheid wat in de keel blijven hangen en zo geleidelijk aan de borst in zakken, terwijl dunne dranken meteen de maag in schieten.