dien volgende van bloedt (het welck de materie van 't zaet is) overvloet hebben. Want in sulke, indien het zaedt niet by tijdts af en schiet, werden veel schrickelijcke en doodelijcke accidenten verweckt, te weten, kortheydt van aessem, swaermodigheydt, loomheyt, geeuwen, zuchten, benau heyt, ydelheydt van hooft, ende diergelijcke. Dan als sy dat quijt werden, soo sijn sy mede van alle die qualijckheyt verlicht, en werden wederom fris ende wel gedaen; te weten, als sy daer van overladen zijn gheweest. Ende men behoort het oock niet eer in 't werck te stellen. Doch men moet de natuere en krachten aen-sien. Want daer den eenen over krocht ende steent, daer gaet den anderen licht mede deur. Men vinter sommighe die in dit werk meer arbeyt, als plaisier vinden, daer andere by-na gestadig op haer neus souden legghen. Waer van ick eenighe mede heb hooren roemen, dat sy den amoureusen Poët niet toe en gaven, die van sijn selven aldus aengaet, 3. Amor. 7.
Soo veel daer yemandtelt van onse sangh-godinnen,
Soo dickmael gaf ick tol aen die ick plach te minnen:
Moy Aeltje, nette Trijn, en Roosje weter van,
En yeder houtet vast dat ick het ambacht kan.
Dan dit en is geen ordinaris werck, maer een buytekans geweest, gelijk Sosia by Plutum spreeckt Amphytrione van den langen nacht die Iupiter by Alcamena besteden, om den stercken Hercules voort te brengen.
Haec nox scita, exercendo scorto conducto malè.
Maer dit en komt noch niet by 't gene van een sekeren Springer verhaelt wert in de Fransche Proeven van d'Heer van Montaigne 3. des Essais. 5. die hierom van sijn vrou in recht betrocken werde. Waer over de goede Koninginne van Aragon vonnis wijsende, eens soo veel daegs stelt, als de wet-gever Solon in een maent.
De Keyserinne Messalina was hier gantsch onversadelijck, soo dat de Poët Iuvenalis van haer schrijft:
Sy was gestaegh aen Venus dans,
En eer vertnoeyt, als sat van mans.
Een Dominicaner Monick Thomas Campanella in 't Medicijn-boek onlangs in 't jaer 1635 uyt-ghegeven, stelt de maet voor de gehoude 's weecks na het ghetal der Gratien voor de ongehoude, alsoo seydt hy, sy minder daer toe verweckt werden, soo veel 's maents als de Maent in de tijdt om loopt. Laet dan de Geusen vry stil swijgen, met haer verwijten dat de Monicken onwetende zijn, dewijl zy so naeu weten te bepalen oock die dingen, in dewelcke haer onwetentheyt soo geheel schandelijck niet soude wesen. Maer om de verschillende gestaltenisse der lichaemen, en de verscheyde gematigheyt der menschen en kan hier in geen algemeene wet gestelt werden: dan is altijdt beter sijn natuere te weynigh toe te geven, als te veel, en men vinter seer weynigh, die de stantvastigheyt van de Philosooph Xenocrates navolgen, dewelcke met geenderhande caressen van een schoone en wackere basin tot wellust konde beweeght werden, al wast dat sy haer sulcx wel verstont, en eenen heelen nacht daer toe besteden, gelijck, uyt Laertius schrijft Castiglione in het derde Boek van sijnen Italiaenschen Cortisaen, en is met dese verssen uytgebeelt:
Xenocrates die was een streng en eerbaer man,
Die met een hoogen moet de wellust overwan:
Daer was in sijnen tijdt een van de schoonste vrouwe,
Die konde Princen selfs en vorsten onderhouwen:
Want dat was haer bedrijf, dat sy tot in den gront,
En na den rechten aert, en na de kunst verstont,
Sy lagh met hem te bedt bedeckt met syde spreyen,
En ging eerst sijn gemoedt met sachte woorden vleyen,
Sy streeld' hem na den eysch byna den heelen nacht,
En heeft daer op gewrocht als met de gantsche kracht.
Sy nam de volle proef van alderhande saken
Die in een dertel mensch de lusten gaende maken,
Sy pleeghde slim bejagh en alle vrouwen list,
Daer noyt een echte wijf of vrijster van en wist,
Maer wat sy pogen mocht, sy kon hem niet bewegen,
Hy wert tot dertel jock tot mallen met genegen,
Hoe sy hem onderging, of watse nam ter hant,
Geen teycken in den man van lust of minne brant,
Hy bleef gelijck hy was, en van haer dertel woelen
En scheen zijn stil gemoedt in 't munste niet te voelen;
Dies wort het wijf gestoort, en seyd inschamper jock,
Ditlijf en is geen mensch, het is een houten block.
Een ander liefjen, met namen Calisto, meende al vaster in dit ambacht te wesen. Dese, ghelijck AElianus verhaelt in 't 13. Boeck van sijn verscheyde Historien op 't 32 cap. alsse eens tegen den Philosooph Socrates seyde: Ick vermach voorwaer vry wat meerder, als ghy. Want daer gy niemant van mijn volk kont vervremden, soo kan ick, alst mijn lust, alle uwe discipulen van u aftrecken. Maer Socrates gaf haer een goede antwoort. Wat wonder is dat, seyde hy? Want ghy trecktse na een leege en valcke wegh, en ick na de deught, 't welk een steyle en ongebaende wegh is.
De rechte maet in 't byslapen is, tot datmen voelt dat het lichaem hier van verlicht, ende veel luchter wert als te voren, maer die na het werck een swackigheydt voelen, moeten weten dat sy meer doen als sy konnen verdragen, ende haer krachten toelaten, die daer door seer verminderen. Die kout en droogh van complexie zijn, oude en sieckelijcke luyden, en mogen hier niet wel tegen, ja voor de leste en is het niet alleen schadelijck, maer dickwils doodelijck. Want tot een werck, daer uyt een mensch een ander springt, gelijck de Philosooph Democrites sprack, (Plin. 28.6.) behooren al vry wat krachten. Soo dat sulcx best past de gene die kloeck van lichaem zijn, een werme en vochtige complexie, gelijck geseyt is, ende dien volgende veel bloets en zaets hebben, als oock die phlegmatijck (Hipp. 6. Epid. 6.) en sterck zijn en insonderheydt die in de fleur van haer leven zijn, ende daer van seggen wy gemeenlijck: oude luyden mogen het doen maer het is jongeluyden werck.
Niemandt en dient hier toe sijn natuere te verwekken: maer solange te beyden, seyt Aristoteles, tot dat hy daer toe van selfs geprickelt wert. Petronius schrijft van het misbruyck wel te recht.
Een die sijn vleys misbruyckt door hitte van de jeught,
Die pleeght een vuyl bejag en heeft maer korte vreught;
Auteursrechtvrij