Schat der gesontheyt

Van 't ghene van de Dieren komt: Bloedt, Melck, Boter, Kaes, Wey, Beulingen, Eyeren, en Honigh.
Het XV. Capittel.

Ghy moet (ten sy gy wilt) noyt levend dier verslinden
Daer is oock buyt en dat wel voedsel uyt te vinden;

Daer kaes, boter, melck, wey, eyers, honig raet,

Waer van oock menigmael een Prince wert versaet.

Het nut van dese kost is metter daet te wijsen,
Maer dat het Koe-beest geeft is boven al te prijsen;

Wie hier aen twijffel slaet en sie maer Hollant aen,

Dat laet aen alle kant sijn edel suyvel gaen.

Dat stort sijn ijck gewas in alle verre landen,
Vermits het lienstigh is voor alle grage tanden:

Dat stor: aen alle kant, uyt sijnen vollen schoot,

Een dienstig onderhout, een voedtsel in der noot.

Prijst spienjen, prijst haer ooft, en wat'er plag te groeyen,
Ons Hollant prijst te recht de vruchten van de koeyen,

Van daer komt nutte kost, ten goede van den mensch,

Van daer komt mont-vermaek en vollen herten-wensch.

Het ooft dat Spaenjen sent en is maer eens te plucken,
En is maer voor een jaer voor eenmael uyt te drucken:

Maer dat het Koebeest schenckt is vry alrijcker schat,

Want tweemael op een dagh soo geeft het edel nat.

Benijt dan Spaenjen niet, benijt geen verre landen,
Alwaster enckel gout of ander rijcke panden.

Danckt God, ô Hollants volck, en bout u voor gerust,

Hy regent enckelheyl op u vermaerde kust.

[p. 128]

WY hebben dus verre wijtsoopigh gesprooken van alderhande vleesch: het is nu tijdt dat wy vervolgende onse verdeelinge van 't voedsel, mede handelen van 't gene dat wel geen deelen van dieren zijn, maer evenwel van de selve komt, ende tot spijse ghebruyckt werdt: als van Suyvel, te weten, Melck, Boter, Kaes, Wey, Eyeren, Honigh, ende Bloedt.

Alle het Bloet is hard om te verteeren, inzonderheydt 't gene grof en dick is, ghelijck Ossen-bloet, ende meer het Stieren bloet, met 't welck de Griecksche Vorst Themistocles sijn selven vergeven heeft Galenus prijst het Hasen-bloet voor het lieffelij kste: maer Homerus geeft het Geyten bloet de prijs, de manier van sijn eeuwe volgende. Want hy vertelt dat de Vrijers van Penelope, darmen met bloet en vet van Geyten ghevolt aten. Van het bloet eten der Ouden is te lesen by den hoog-geleerden Heere vander Putte in Serm. Genialibus. Hedensdaegs hout men meest van Verckens-Bloet, 't welck men met vet en specerijen in de darmen volt ende loet-beulingen noemt. Dese ende alderhande Beulingen, Worsten, ende Sausijsen zijn meest hart om te verteeren, en maken grof bloet. By den Poët Homerus eten de Vrijers van Penelope Geyten penssen met vet en bloedt gevolt. Daer en is geen fpijse, seyt Galenus, die qualijeker verteert kan werden. Maer het was volck, die niet veel voor de maeltijdt en betaelden.

Onder alle vochtig heydt, zeydt Varro in zijn tweede Boeck van de Lant-bouwinge op 't II. Capittel, die tot spijsegebruyckt werdt, is de Melck de voetsaemste. De Poët Homerus maeckt ghewagh van eenighe volckeren, die niet als Melck en aten. Ende Strabo vertelt, dat sy eertijts de meeste spijse gheweest is van de Françoysen. By ons is de Melck, ende 't ghene daer van ghemaeckt werdt, in overvloet; soo dat den Hertog van Alva, als hy eerst in 't lant quam, dreygde, dat hy de Nederlanders in haer melck en boter zoude verdrencken. Sy is gematight van aert, doch wat meer na kouwigheydt en vochtigheydt treckende, het bloet, vaer van sy met kleyne veranderinge in de borsten gemaeckt werdt, en aldaer van de borsten haer witte koleur krijght, in aert niet ongelijck, behalven datse wat kouwer is. Daer is geen spijse, die hier te lande by alle foorten van menschen, insonderheyt vrouwen, ghebruvckelijker is. Sy geeft zeer goet voedtsel, indiense in de Maegh wel verteert wordt, ende indien gelet wert wat voor melck men neemt. Want daer is groot onderscheyt tusschen de Melck van 't een dier, of het ander, de Koeye melck scheelt veel vande Schapenmelck, Geyte-melk of andere. Niet mincer en scheelt oock de melck van een gesont dier, en van een dat ongesont is: of van een dar korts geworpen eeft, ofte dat langh gheleden is, dat Somers, of 'swinters gemolken is, waer in oock de verscheydenheydt van 't voedsel geen kleyn onderscheydt en maeckt.

Maer men vint in de melk driederley deelen, Boter, Wey, en Kaes. Boter is van warme en olyachtight gestaltenis. De Wey is wel waterachtigh, maer heeft eenige zoutigheyd by hem, ghelijck sijn scherpigheyt uyt-wijst. De Kaes is kout en droogh, en aertachtigh van natueren. Maer dese drie deelen en zijn in alle dieren melck niet even-eens. En om alleen van Koeyemelck, Schapen-melck, en Geyten-melck, die by ons alleen in 't ghebruyck zijn, te spreken: de Koeye-melck is de vetste ende dickste, en geeft de meeste Boter: ende voet daerom oock meest, en werdt met recht voor de melck ghehouden die tot voetsel van ons lichaem alder-bequaemst is. Schapen-melck heeft mee kaes in Geyten-melck hout hem in alles tusschen beyden, soo in 't verteeren, als in 't voeden.

Geen minder onderscheyt werdt in de melck ghemaeckt, als de beesten ghesont, ofte onghesont zijn. Want van een onghesondt beest, en kan niet als quade melck komen. De melck verandert oock na 't voer, dat de beesten eten.

Het is de beste melck wanneer de grage koeyen
Te midden in de Mey de groene kruyden jhoeyen;

Want als het dorre stroo de kudde' swinters voedt,

Dan is haer voedsaem sogh in verre niet soo goet.

Want drooghe kruyden, als hoy, gheven dicker melck: maer groene en sappige boter: waerom de beste melck is, dewelcke in 't left van de Lenten ofte in het beginsel ghemolcken werdt, als het vee jongh gras ende vette klaver-wey voor haer hebben. Hoe dat de melck van 't geene de beesten eten, verandert kan werden, leert Hippocrates 6. Epidem. 5. 35. en werdt van de daghelijcksche ervaringe bevestight: te weten, dat de vrou, die een kint soogt, en een purgatie in neemt, het kint door haer sogh mede sal doen purgeeren.

Hoe dat de Melck oock dunder en weyachtigher is, hoese lichter verteert, rasser door gaet, en minder verstopt: maer oock minder voedt; en dat minder voedt, maeckt den buyck weecker; en dat meerder voedt, maeckt den buyck minder weeck. Men zal daerom nu de eene dan de andere, na gelegentheydt van zaken, konnen verkiesen.

De Melck dan, die lieffelijck van reuck is, zoet van smaeck, van middelbare ghestaltenis, niet te dick ofte te dun, niet te weyachtigh ofte te kaesachtigh, blanck van coleur, ofte, ghelijck Aristoteles schrijft, wat uyt den blaeuwen, geeft goet, veel, ende tegen houdende voedtsel, doet het vleesch groeyen, ende maekt het lichaem vet, en is derhalven een bequame spijse voor de gene die uyt-teeren, en verdroogen. In magere lichamen, en die gelijckmen seydt van de graet vallen, en isser geen bequamer voedtsel, om deselve metten eersten te doen begrazen, dan de Melck: als dewelcke door soo veel kokingen al te voren van de natuerlijcke wermte bewerckt, en onse natuere aengenaem en gelijck gemaeckt is. Maer gelijck de Melck lichtelijcken verteert, alsoo verderftse oock lichtelijck in onsuyvere lichamen. Indiense valt in een koude maegh, soo wertse lichtelijck suer, in een heete, soo verandertse lichtelijck in galle, en maeckt pijn in 't hooft. Waerom het gebruyck van de Melckschadelijck is, de gene, die aen een Koortse gaen, uyt bedorven vochtigheden, ofte die met pijn in 't hooft ende quade oogen gequelt zijn. Sy is oock niet bequaem, die steen, verstoppinghe van Lever ofte Milt, en 't ingewant opgeblalen hebben. Maer de quaetste verdervinge van de Melck is, alsse komt te stremmelen in de Maegh; waer op quade accidenten, en somtijts de doot selve volght. Maer dat kan voorghekomen werden, indienmender wat zout (ghelijck ghemeenlijck gheschiet) zuycker, ofte honigh by doet. Het is best datse gegeten werdt in een ledige Maegh, en datmen daer dan niet anders op en eet, voor dat de Melck heel verteert is. Want-

[p. 129]

indien der ander spijse terstont opgegeten werdt, soo komt lichtelijck de Melck ende d' ander kost met de melck samen te verderven. Insonderheyt, is dickwils ondervonden, dat Wijn op Melck ghedroncken seer schadelijk is. So dat niet sonder reden Doctor Lemnius, eertijdts Medicijn van de Stadt Zierick-zee, de jonge lieden berispt, 2. de occult. Naturae mirac. 45. die na den eten om een roomtjen gaen, en den wijn onder den room gieren, tot groote schade van de gesontheydt. Want de wijn doet den room stremmelen en de dickigheyd van kaes krijgen, 't welck de Maeg niet konnende verdouwen, blijft daer leggen bederven, en verweckt verscheyde sieckten, en doen somtijts, met het braken den aessem sticken. De Melck is mede niet goet voor de tanden, en het tant-vleesch, en brenght daer in de verdervinge, om 't welcke voor te komen, salmen na het Melck eten, den mont met wijn spoelen.

Maer de Melck en is niet alleen in 't gebruyck, aldus in 't gheheel, ende die drie deelen, wey, boter, en kaes by haer houdende, maer elck van dit wert lichtelijck ghescheyden, ende besonder ghebruyckt. Het welck heel bequaem is, alsoo dan het een, dan het ander ons dienstigher valt. Voor eerst soo besigen wy de Boter in dese koude landen voor spijse, en sauce: in Vranckrijck en andere warme Landen, meest alleen voor sauce. Sy is warm ende vochtigh, ende byna van den eygen aert ende natuere van den Olye. Dan voedt evenwel meer, ende is om mede te koken veel bequamer als den Oly. Sy vervochtight ende versacht, rijpt de materie in de borst, en doetse op-komen, doet de keel, ende de pijpkens van de Longe versachten; daer den Oly, indien hy niet heel zuyver ende versch en is, de keel en de borst schrael maekt, en doet eer den hoest komen als overgaan. De Boter is mede aenghenaem van smaek, licht te verteeren van veel voedsel en dat niet licht en verderst. Met dit deel van de Melck worden wy van kints been af meest gevoet. Nochtans en isse voor elk, noch opelke manier, niet even bequaem. Want die vochtigh ende weeck van Maegh sijn, en dientse niet: also zy deselve noch weecker, ende swacker soude maken: insonderheyt indiense wat veel ghegeten werde, en boven d'ander spijse dreef, en walginge veroorsaeckte. Waerom oock beter is datmen Boter voor ander spijfe eet, als daerna, so dat ick dit klippel veersken in den regel van Gesontheyt niet en sluyt:

Boter voor, en Boter naer,
Doet ons leven hondert jaer.

Want op 't lest gegeten, beletse dat de Maegh niet wel toe-sluyten kan, waer door het verteeren van de spijse lichtelijck verhindert wert: dan een weynig kan niet veel quaets doen. Oock en is de Boter so goet niet voor de gene, die heet van natuere sijn, als voor andere. Want zy wert lichtelijck ontsteken, ende in een galachtighe Maegh in gal verandert, en doet alsoo walginge veroorsaken. De beste manier van boter te eten, is op broedt:, dat wy Boteram noemen, want dan geeftse 't beste en bequaemste voetsel. Maer in 't koken blijftse soo goet niet, en verliest wat van haer deught: al is 't dat sy geen spijse en verergert, maer, als ghemeenlijck geseydt werdt, onse lieve vrou slacht, en alle dingen verbetert. Sy heeft oock die deugt, datse het fenijn wederstaet,, insonderheydt voor 't selve ingenomen; waerom oock by velegepresen wertin tijdt van pest 's morgens een vetten boteram gegeten: 't welck mede goet is voor degene die in de Mijnen wercken. Want om nu haer verborgen kracht niet t' ondersoeken sy kan door haer vettigheyt de kracht en scherpigheyt van 't fenijn verdooven, en door haer slibberigheyt de deelen des lichaems bevrijden, datse so lichtelijck niet beschadight en werden, en met eenen beletten dat het so dra niet beneden en schiet, maer lichtelijk uytgebraekt wert.

Als de Boter gekaernt, en van de Melck gescheyden wert, 't gene datter dan overblijft, wert Karnemelck ofte Boter-melck genaemt. Dewelke also sy van de Boter, dat is van haer warm deel, berooft is, so volght datse veel kouwer is, als de Soete-melck. En is derhalven schadelijk in een koude Maeg. Maer de gene die een heete Maegh, ofte van natuere, ofte daerna gekregen hebben, en is sy niet alleen gesont, maer oock seer aengenaem, insonderheyt in de Somer, ende als 't heet Weder is. Daer toe streckt oock den Ruyting en zaenen, die in Zeelant heel gemeen is, en veel verkoelt. Dan de Biest is een vuyl en ongesont eten.

De Kaes is swaer om te verteeren, en geeft dick en hardt voedtsel, stopt den buyck ende aderen, en is graveelig. Daer beneffens geeft den ouden Kaes quaet voedtsel, en erger als de jongen, als hy stercker, heeter en drooger geworden is. Waerom hy oock de spijse in de maeg doet verteeren, maer selve niet wel verteert en werd. Ionge en sachte. Kaes is kout, en vochtig en wintachtig van netueren. De heel oude, is de quaetste. Die tusschen beyde, en niet te hart, ofte te sacht en is, matig soet en vet, is onder d'ander de beste. Dan hoe dat hy is, hy moet altijt op 't leste, en met kleyne stucxkens gegeten werden. Maer de Kaes is seer verscheyden na de Dieren, daer de Melck afghekomen is, de Wey, en 't Lant, en de manieren van toemaken. De beste is Schapen-kaes die so swaer niet en is om te verteeren, en so grof voedtsel niet en geeft. En al voetse minder, als de Koeye-kaes, so geeftse nochtans so veel beter voetsel, als sy minder geeft. De Koeye-kaes volgt in goetheyt de Schape-kaes: maer de Geyte-kaes is erger als die alle beyde. De manier van berey den maekt ook dat de Kaes niet op alle plaetsen even eens en is, en 't gebeurt dickwils dat sommige Kasen niet so seer om de sonderlinge deugt van 't suyvel als wel om het vernuftig toemaken, 't welck in eenige plaetsen de huysluyden gemeen is, boven andere gehouden werden. Gelijck de Parmesaen al uyt Italien in ons Landt heel vermaert is; ende hier de s' Gravezanse, en Goutsekazen boven andere gepresen werden. De bequaemste manier, om goede Kasen te maken, is, als de vettigheyt, ofte room niet van de melck ghenomen is, maer te samen tot Kaes geronnen wort. Want alsulke Room-kaes en scheelt niet veel van den aert van de Melck. Maer als den Room ofte Boter daer van ghescheyden wert, zoo zijn de Kasen schraelder, grover, en veel erger. Dickwils krijght de Kaes oock wat quaets, van het toemaken. Want die te zout is, maeckt veel stof, en materie tot graveel en steen, is swaerder te verteeren, ende verbrandt de vochtigheden. De Suere verswackt de Maegh en de lever. Maer alsoo men niet juyst en kan weten, hoe de Kaes gemaeckt is soo sullen wy die onder andere kiesen die middelmatigh van ghestaltenis is, eer de sachte als de harde; liever met ooghen, als die al te vast en taey is: liever die soet van

[p. 130]

smaek is ende een weynig zout heeft, als die al te zout, of al te laf is. Maer insonderheyt salmen hem wachten voor Kaes, die al te oudt, ofte verrot is: dewijl soo danighe swarte gal doet groeyen, en verscheyde sieckten veroorsaeckt. Want al is 't dat den ouden Kaessterck is (komende door de lub ofte runsel, 't welck is melck in de Maegh verdorven, en sterck gheworden) ende op de tonge bijt, ende oversulcks mocht schijnen lichter om verteren te zijn, gelijkmen by andere grove en dicke spijsen dun makende dingen doet, so en trekt evenwel de Kaes uyt dese sterckigheydt geen voordeel; maer hy doet veel meer schade met sijn quaedt sap en scharpe hitte, als de dun-makende kracht voordeel by kan brenghen, noch en doen oock niet minder het graveel groeyen. Want graveel en steen groeyt, als slijmerigheydt met groote hitte vervoeght is. Soo dat wy niet sonder reden, met onsen Galenus, en andere Medicijns, den ouden Kaes seer af-raden. Daerom is het een groot misverstant van vele menschen, die de deught van de Kaes reken en na de oudtheydt en sterkheyt. Dan dit komt hier uyt datse met de keel te rade gaen, ende soecken meer 't ghene daer een dronck op smaeckt, als 't gene gesont is. Waerom de dronckaerts den oudtsten Kaes, ja daer de maeyen uyt loopen, voor den besten keuren.

Guyon schrijft van de Kaes seer wel, dat hy goede gerede Kost is voor Ambachts lieden, Arbeyders, Soldaten ende andere die ongemak en arbeydt gewent zijn, om dat hy lang in de Maegh duert eer hy verteert is, en belet dan dat den honger soo dra niet weder en komt: gelijk verder te sien is in de verscheyde Lessen, die de voorfz. Guyon in de Francoysche Tale beschreven heeft in 't 4. Boeck van 't eerste Deel, op 't 21. Capittel.

De Wey en voedt niet, ende is meer te rekenen onder de Medicamenten, als onder de Voedtselen. Want sy wert nuttelijk gebruykt om hey lichaem van waterachtighe ende verbrande vochtig heden te suyveren. Maer van haer hoedanigheden en komen de Autheuren niet over-een. En Galenus en schijnt selve altijt niet in een ghevoelen. In't 4. Boeck van de krachten der ongemengelde genees-dingen op 't 7 Capittel seyt hy dat de Wey kout en vochtig is. Ende in 't 3. Boeck van de krachten der Voedtselen op 't 16 Capittel schrijft hy dat de Kaerne-melck de warme en scherpe hoedanigheydt iniet meer en behoudt, die de Melck van haer weyachtighe vochtigheyt heeft. Maer dese dingen en stryden niet. Want de Wey bestaet uyt twee deelen, het een zout ende scherpachtigh, ende buyten twijffel warm; ende al isser van dat minst in, de wijl evenwel haer kracht ende werckinge merckelijk in de Wey bevonden werdt so is 't niet buyten reden datter geseydt wert, dar de Wey eenige warmte deelachtigh is. Het ander deel is waterachtigh, en verre het meest, en daer na werdt de Wey geseydt te zijn kouten vochtig.

De Eyeren werden wel van verscheyde Dieren geleydt: maer wy en eten naeulijcks andere, als Hoender Eyeren, ende dat niet alleen gesont zijnde, maer ook sieckelijck gaende. En daer en is geen derhande spijse, seydt Plinius 29. 3. die in siekten meer voedt, ende minder beswaert, en met eenen de kracht van spijse en drank heeft. Waer van breeder te sien is by Doctor Silvaticus, in de 11 Controversie. Sommighe hebben na het onderscheydt van 't fatsoen, de deught van de Eyeren willen onderscheyden. So meende de Poët Horatius, seyt Plinius 10. 52. dat de langagtige Eyeren beter van smaek werden. Datse van beter gijl ofte sap zijn, schrijft Horatius in desen versen 2 Sat. 8.

Een Ey versch uyt het Hoender-nest,
En langh, en wit, is alderbest.

Dat uyt de langhwerpighe Eyeren de Haenen komen, en uyt de ronde de Hennen, getuyght oock Columella, hoewel Aristotels in contrary gevoelen is. Die begeerigh is om meerder van de Eyeren, ende hare weerdigheydt te weten, die lese 't gene daer van beschreven is by Cal. Rhodiginum, in 't 27 Boeck van sijn Oude Lesse op 't 17 Capittel: maer insonderheyt de 20 Oratie van de Heer Erycius Puteanus, alwaer sijn E. het lof van 't Ey seer geestigh en gheleerdelijck ingestelt heeft.

Het Ey bestaet uyt twee deelen, het wit ende den Door. Den Door is matelijck warm en vochtigh, en geeft van 't alderbeste voedtsel. Maer het wit is kout en droogh, het gheeft wel veel en vast voedtsel, maer is wat hart om te verteeren. De versche eyeren sijn da beste, en geven veel, ras, en goet voedtsel, en sijn derhalven alle menschen op alle tijden, en in alle Landen bequaem. Want sy hebben gantsch gheen quaet sap, ende en maken geen verstoppinghe. Dan hoese ouder sijn, hoese erger sijn: ende de bedorvenheyt der eyeren is seer schadelijck, daerom salmen hem van vuyle eyeren, als van fenijn wachten. Maer al is 't, dat de eyeren het beste voedsel gheven: soo isser even wel noch onderscheydt in 't toe maken. Voor de gesontste machmen wel rekenen de sachte eyeren, die in 't heete water gesoden sijn, datmense uyt den dop kan slorpen, want sy geven het beste en meeste voedtsel: sijn wel te verteeren, en laten weynigh overtolligheydt: en sijn insonderheyt seer goet voor de gene die uyt een sieckte op staen, oude Luyden, ende jonghe kinderen die teeringachtigh, ofte door andere sieckte onder komen sijn, voornamelijk den Doon. Maer die onder de assche gebraden werden, en fijn so goet niet, als die in water gesoden sijn: want sy lichtelijck de kracht van 't vyer gewaer werden, en verliesen oock meer van haer natuerlijcke warmte en vochtigheden.

Sommige hebben een manier van eyeren toe te maken, die sy ook boven de slorp-eyeren Prijsen: Sy doen de Eyeren uyt haer schalen in een pot, doen daer wat wijns by, en noch minder azijn, een stuck boter, soo veel suycker, en zout als 't behoort; dit by malkanderen, geslagen, stoppense de Pot met een deckel, en setten hem in een ketel ofte grooter pot vol water, en laten 't so staen koken, tot dat de eyeren een middelmatighe dickigheyt krijgen. Het welck voorwaer niet quaet en kan wesen. Gelijck oock doen de Vlaen, van Eyeren onder Soete-melck gheslagen; en so op een langsaem vuur dick staen werden: een goede en aenghenaeme Spijse voor swacke en teere luyden, maer voor arbeyders soudese niet lang tegenhouden. Daer dient oock geen wijn op ghedroncken, van wegen de Melck, gelijck hier voren ver maent is. De Eyeren sijn mede goet in wijn en water gheslagen, en tot Suypen oft Candeel gemaeckt. Oock geroert met boter, en op een kool vuur tot die dickigheyt laten komen, datmense even op broodt vatten kan. Als oock die op 't water, of anders gedoopt sijn: alsmense niet te hart laet werden. Want harde eyeren, al geven se vaster voedtsel, so sijnse evenwel hoe harder, hoe erger. Maer de ergste van allen

[p. 131]

zijn, die in de Pan ghefreut sijn; en noch erger, als sulcks met oly, dan als het met boter gedaen werdt. Want al dat in de pan gefreut wort, geeft een quaden geur, als 't in de maegh verteert, en die bederft d'ander spijse die daer by is, en maeckt een quaden gijl; ende verweckt in sommige het colicompas, en pijn in den buyck.

Onder de voedselen, die van de Dieren genomen werden, is voor 't leste oock den Honingh. Desen is warm en droogh van natueren in den tweeden graet; dan den witten, en is soo warm niet, ghelijck met de reden en ervarentheydt bewesen wort by den Spaenschen Medicijn Vega, in 't 2 Boek van sijn Geneeskonst. Den besten is den Gelen, die klaer en lieffelijck van re uck is, na geen kruyden oft bloemen en ruyckt, oft nergens na smaeckt. Maer den Gelen, als wat warmer zijnde is bequamer voor de Medicamenten: en den Witten in spijse voor den gesonden. Nochtans is alle Honig Medicamenteus voedsel; bequaem voor oude Luyden, en de gene die kout van natueren sijn. Want in sodanige wert hy in goet bloet verandert. Maer om dat hy lichtelijck ontsteeckt, en in gal verandert, soo en is hy voor heete natueren so bequaem niet. Hy en is oock niet nut voor de Lever, om sijn groote soetigheydt, die de Lever doet swellen, maer nutter voor de Longen, ende Borst. Anders heeft hy kracht om te suyveren, ende de verrottinghe te wederstaen: het welck den rauwen beter doet, als den gesoden, maer hy maeckt meer winden, en om sijn ingeboren scherpigheydt gaet rasser van beneden af, als hy verteert, en door 't lichaem verspreyt kan werden. Maer den gekookten, alsoo hy die scherpigheydt meestendeel verloren heeft, ende maeckt den buyck so weeck niet, en geeft den lichame meer voedsel, gelijck Galenus betuyght. Siet verder van de kracht van den Honigh, Guyon, in 't eerste Boeck van sijn verscheyde Lessen op 't 21 Capittel. Van Honigh en Water werdt de Mede gemaeckt, een stercken dranck, en die in 't hooft klimt, insonderheydt als daer eenige specerijen by gedaen werden, diese Gekruyde Mede noemen. Volght den aert van Honigh, dan is soo veel heeter, alsser greyn, Caneel ofte andere specerijen by gemenght werden.