Wel, als ghy hebt een hart, een haes, een vinnig swijn,
Leert watter voor den mensch, is best genut te zijn.
DUs verre isser gehandelt van 't vleesch van de tamme viervoetige Dieren, nu sullen wy komen tot de wilden. De oude Schrijvers (Arist. Plin. &c.) leeren ons, dat in alle soorten van Dieren, daer tamme af sijn, ook Wilde af gevonden werden. So seyt Varro 2. de rerust. 3. ‘De Schapen die wy houden zijn van wilde Schapen gekomen; en de Geyten die wy weyden, van wilde Geyten. Waer uyt waerschijnelijck is, 't gene Plutarch seyt, dat 't eerste vleesch dat de menschen gegeten hebben, is wild geweest. Wy lesen ook dat heele natien anders niet gebruykt en hebben. Hier door is de lacht op-gekomen, die nu maer onder Princen en Edelen gebruykelijck is, van de welke oock het wilt-braet meest gegeten wert.
Wy sullen van 't Wilde Verckens-vleesch beginnen, om te slaen op 't tamme Verckens-vleesch: daer mede wy het vorige Capittel aengevangen hebben. Dese Wilde verschillen van de Tamme daer in, datse drooger vleesch hebben, ghelijck oock al ander Wilt. Want door haer veelloopen, en vergaderen sy so veel vets niet, en oock minder overschot, als de gene die gemest worden, en stil zijn, en krijgen door haer ghestadige beweginge en open lucht, een harder en vaster vleesch, 't welck daerom oock langer goet kan gehouden werden, gelijck Galenus seer wel schrijft in 't 3 Boek van de krachten der Voedtselen op het 14. Capittel So dat een Wilt Vercken alle de deugden heeft, die hier boven van het Tamme verhaelt zijn, en die fouten die uyt groote vochtigheydt komen, niet en heeft; en daerom seydt Hippocrates met korte woorden, dat het Wilt Verckens-vleesch ten aensien van het Tamme, drooght, versterckt, en beneden wel af-schiet.
Herten-vleesch is hart, droog, swaer om te verteeren, maeckt swaermoedigh bloedt insonderheydt als het wat oudtachtig is, en niet wel verteert zijnde verstopt de Lever en de Milt, en is daerom niet bequaem om van oude, ofte swaermoedige luyden gegeten te werden. Galenus seydt dat het naby 't Ezels-vleesch komt, en verwijst het aen de gene die met lijf en ziel wat eselachtigh zijn. Welcke Heerschappen seer aerdig beschreven zijn in den gulden Ezel van den Heer Daniel Heynsius Ridder, &c. En sulcke wert het Herten-vleesch oock veel voor-geset.
Het vleesch is van Ree, ofte Wilde Geyte, wert van sommighe voor het gesontste wildt-braet gehouden. Want het is goet van smaeck, licht om te verdouwen, ende geeft den Lichame goet voedzel, en laet weynig overschot. Want door haer gestadig drubbelen werdt de overtollige vochtigheyt verteert, en het vleesch veel korter. Het is even wel wat droogachtig, en doet daerom wat swaermoedighe vochtigheden vergaderen.
De geestige Esopus vertelt, dat de Hasen by een vergadert sijnde, klaeghden over haer ellende, als datse waren den roof van de menschen, vogelen, en wilde Dieren: dat het beter was eens te sterven, als in gestadige vreeste vergaen. Daerom namen sy met gemeenderhant voor, om allegader na een seker moeras daer ontrent te loopen, en door die middel een eynde te maken van haer ellendigh leven. Hier over tijdt elck aen 't loopen na de bestemde plaetse, daer komende, so raeckten eenighe vorssen, die op de kant van moeras onder 't groen saten, in alarm, en springen al te samen in 't water. Waer op een van de bedaeghste, en verstandigste Hasen luyt uyt riep, Hola kammeraets, en gaet niet verder. Wy en sijnder so qualijck niet aen, gelijck wy meenden: men vind noch ander Dieren, die ellendiger zijn als wy, dewijlse ons vreesen. Door desen raet, te rechter tijd gegeven behieldt meester Haes het leven voor sijn selven, ende voor al het Hasen-geslacht. Al is 't, dat dese fabule sou konnen gepast werden tot verscheyde goede leeringen; so bewijst even wel de ervarentheyt datter by na geen Dier so veelderley gevaer onderworpen is als den Haes; selver oock met vreugt van de gene, die hem in gevaer brengt. Daerom spreeckt de jager in de Spiegel de volgende woorden;
Al heb ick tot het wildt een wonder groot verlangen,
Noch zal ick geenen Haes in sijnen leger vangen,
Ick scheppe meerder lust wanneer hy vaerdig loopt,
Want 't heeft doch beter geur al watmen diere koopt.
Wel op dan, vluchtig Dier, waerom hier stil geseten?
Ghy dient niet sonder sweet, en sonder stot gegeten,
Dat is u beste saus, u spier en smaeckt ons niet,
Als ghy u sonder loop dus aen den jager biet.
En voorwaer den Haes is soo aengenamen Dier, dat hy, al is 't tot sijn eygen schade, altijdt vermaeck geeft het zy in 't zoecken ende op doen, het zy in 't jagen en vangen. Daer is altijdt gevaer in 't jagen van andere beesten; maer den Haes en kan geen quaet doen, en heeft anders geen toeverlaet als het loopen. Plutarchus 4. van de Tafel-redenen 5. seydt dat de Ioden haer ont. houden Van Hasen te eten, om de gelijckenis, die hy heeft met den Ezel. Want de koleur is in beyde ghelijck, de ooren langh en groot, de oogen groot, en glinsterende, soo datter geen Dier en is van kleyn tot groot, die malkanderen meer gelijcken. Nu de oudtheydt heeft altijdt gelooft dat de Ioden Goddelijcke eere aen den Esel bewesen. Hier van seyd de Romeynsche History-schrijver Tacitus, het beeldt van 't Dier, door welckers aenwijsen zy van de dwalinge ende den dorst ontslagen zijn, hebben sy in den Tempel gheheyligt. En dit (hoewel tegen de waerheyt) wert ook bevestigt door Appion, Pasidonius, Molon, Strabo, ende Plutarchus selve. Deze seydt vorder van de Hazen, ten zy misschien datse onder dese gelijckenisse daer in noch volgen de Egyptenaren, die voor Goddelijck houden de snelligheydt van dit Dier, en de volmaecktheyt van sijn natuerlijcke sinnen. Want sijn ghesicht is soo sterck, dat hy slaept met open ooghen; daer beneffens heeft hy oock een scherp gehoor, soo dat de Egyptenaren, die hem in waerden houden, het gehoor uytbeelden met een Haes.
De Hazen sijn van alle tijden in weerden gehouden geweest, so dat oock de Poët Martialis deselve stelt boven alle andere viervoetige Dieren;
Van al dat om den Hemel sweeft
Is 't Snepje 't beste datter leeft,
Maer van het wildt-braedt uyt het wout
Den Haes men hoogst in weerden hout.
Maer de Medicijnsen sullen dat Martialis niet toestaen (hoewel dat Doctor de Heer van Luyck in zijn
Auteursrechtvrij
