leur gekrult van hair: maer lucht en vlijtigh van Lichaem. Indien Leo Ager, ende Fr. d' Alvarez, die geschreven hebben de Historien van Afrijcken ende Morenlant, acht genomen hadden, op dese natuerlijcke reden, sy en souden so grootelijcks niet verheven hebben, de ongelooflijcke soberheyt van die volckeren: want sy en zijn niet gulsig, om dat sy genen grooten appetijt en konnen krijgen, door dien dat haer de innerlijcke warmte ontbreeckt. Het selve moghen wy van Spaengjaers, Italianen, ende diergelijcke seggen.
Die in de Noordsche ende koude Landen woonen, worden met kouwe ende gesonde winden doorwaeyt, sijn van de Zuyde winden bevrijdt, hebben kout en straf water, maer dat evenwel soet is. Dese zijn wacker ende sterck van Lichaem, haer natuerlijcke warmte is veel, sy zijn stout, kloeckmoedigh, bleyck van kouleur, vleesig, poeselachtig, insonderheydt soo by de kouwigheyt van 't Lantschap eenige vochtigheyt is. So sijn de Duytschen, Françoisen, en Engelschen, en voornamelijck de Nederlanders. Dese zijn van natueren groot van eten, seydt Hippocrates: maer waerom en heeft hy daer niet by-gevoegt, en groot van drinken? want 't is beyde waer. De Griecksche Poët Anacreon, noemt hierom een grooten ofte (gelijck de Duytschen seggen) een statelijcken dronck, een Scytischen dronck, na het Landschap Scythia in 't Noorden gelegen; ende die van Lacedaemonien alsse lustigh veghen wilden, hieten dat Scythizeren, gelijck Atheni schrijft 10. 12. Siet Erasmus Ch. 2. Cent. 3. Adag. 17. De Historyschrijver Tacitus, in sijn Boeck van de manieren der Duytschen, seyt dat de selvige veeldrincken, ende weynigh eten, om de kouwigheydt ende onvruchtbaerheydt van haer Landt. Maer hy heeft ongelijck. Want dewijl den Dorst niet anders en is, als een begeerte van kouw ende vochtigheyt, ende den honger een begeerte van warmte ende droogte, ende datse in 't Noorde ongelijk veel grooter inwendige warmte hebben, als die van het Zuyden, so en is 't niet vreemt datse oock meerder drinken. Soodanige Luyden, seyt Hippocrates, sijn meer wildt, dan geset van manieren, sy sijn lang van leven, om de sterckte van haer natuere, ende krachten: evenwel plueris, loopende oogen, bloeyen uyt de neus, en heete Koortsen onderworpen.
Die haer op vochtige plaetsen onthouden, zijn glat van huyt, los en slap van gevrichten, maer fraey van aengesichte, gelijck Avicenna seydt. Dese werden met langh-duerige sieckten gequelt, en vallen dickwils in sinckingen: gelijck in tegendeel de Lichaem in drooge Landen hart, vast, sterck, en wacker zijn, ende so onderwerpen niet de gebreken die uyt vochtigheydt oft bedervinge van humeuren komen.
Die hooge en berghachtige plaetsen bewoonen, sijn fris, sterck, gesont, mogen wel tegen den arbeyt, leven lang, ende sijn tot alles bequaem.
Die in lage ende holle plaetsen leven, insonderheyt in valleyen, die in 't Oosten oft Noorden Bergen voor haer hebben, alsoo sy van geen gesonde winden doorwaeyt en konnen werden, 't gene niet door-waeyt en wert de bedervinge onderworpen is, so en is 't niet mogelijck, of soodanige menschen moeten veel siekelijck zijn. Hebben daer beneffens geen moedt, noch stoutigheydt, gelijck die op de bergen woonen. Sonder reden verwondert hem dan de vermelte Leo, dat de Inwoonders van den hoogen berg Megeza in Afrijcken, blanck, groot, en sterck, en die in 't platte landt woonen, kleyn, slap, en swart zijn. Want de menschen, de beesten, en de boomen van 't gebergte zijn door de banck van veel stercker natuere, als de andere. Ia, d'oude luyden van hondert jaer op den Berg Ailas, sijn noch kloeck, gelijck Leo getuygt. Dese sterkte van de berg-luyden, maeckt dat sy seer voor haer vryheyt strijden, ende haer niet lichtelijck onder eens anders ghebiedt en laten brengen. Ghelijck men hedensdaeghs aen de Switsers siet: ende de Romeynen eertijdts geproeft hebben aen de bergh-luyden van Genua, die haer gheweldt meer als hondert jaer tegen gestaen hebben, ende en konden geensins overwonnen werden, voor datse in 't platte landt verplaetsten; doen warense eerst stil, ende onderdanigh, ghelijck in de Romeynsfche Historie van T. Livius te lesen is. So siet men oock dat de vruchtbaerheydt ofte d'onvruchtbaerheydt van een landschap, de natuerlijcke inclinatie ende genegentheydt van den Hemel eenigsins verandert. Daerom seyde de vermelte Livius, dat de luyden van een vet ende welig landt door de banck loom ende plomp zijn. In tegendeel maeckt de matigheyt, ende onvruchtbaerheyt van een landt, de Inwoonders door noot sober, ende daerom gaeu, neerstigh, ende sorghvuldigh; gelijck waren die van Athenen, alwaer de ledigheyt met de doot gestraft werde. De onvruchtbaerheyt was mede oorsaeck dat Athenen soo groot ende vol volck was, het welck oock aen ander steden gebeurt. Want de vyanden en willen soo niet aen een dor en mager landt, en het volck levende in ruste vermeerdert, ende is genootsaeckt handel te drijven ende te arbeyden. Soo sien wy dat Norenbergh, het welck in een seer onvruchtbare plaetse leydt, de grootste Stadt van 't Rijck is, ende vol van de beste Konstenaers van de Wereldt, ghelijck oock sijn de Steden Limoges in Vranckrijck, Gent in Vlaenderen, Genua in Italien. Ende ghelijck men siet dat in een dor en woest landt, 't welck vol klippen ende bosschen is, de lieden woest ende wilt van manieren sijn, oock argh, behendig, ende gaeu van verstant: so sijn mede haer lichamen hart, ende sterck tot allen arbeyde. Of nu beter is een stadt te bouwen in mager, ofte in vet landt, siet daer van het 5. discours van het 12. Boeck, in Italiaens over Tacitum geschreven by Scipione Amirato.
Die aen de Zee woonen, sijn wat ghematiger van complexie, soo evenwel dat de wermte de overhant heeft. Want de plaetsen aen de Zee-kant, sijn wermer, als die binnen in 't Landt leggen.
De alderquaetste woon-plaetsen sijn ontrent moerassen, ofte vuyle ende stinckende wateren. Want moerassen, poelen, stil-staende wateren, ofte die heel sachtloopen, geven Somers werme dampen op, ende hangen 's winters vol kouwe, nevel ende wolcken, dewelcke indiense door de kracht van gesonde winden niet wech-gedreven en werden, brenghen het vee en den mensche de pest aen: en doen oock kleyne ende scherp-bytende vliegkens groeyen, die met groote menighte ons bestormen. Daer beneffens groeyen in alle moerassen, vorssen, aelen, padden, slangen, en diergelijcke quade gedierten, de welke de Wintersche vochtigheydt in de Somer misschende, de moerassen door de hitte verdroogt sijnde, de Lucht vierig maken,
Auteursrechtvrij