straet gaen, genoegh te doen hebben om neus, ooren, oogen, ende aensicht daer voor te bewaren. De naeste plaetse na het zuyden beslaet den Zuyt-Oosten, die Somers meestendeel klaer is, al is 't dat hy somtijts niet alleen de Lucht, maer oock ons gemoedt met wolken verduystert: want dewijl hy altemet ongestuymigh is, soo maeckt hy wel swaermoedigheyt, maer die lichtelijck vergaet, alsoo hy soo scherp ofte straf niet en is als wel andere.
Onder de Winden, die de Lichamen der menschen tegen, ende de ghesontheydt schadelijck zijn, is de Zuyden Wint van natueren en krachten warm en vochtig. Want als hy waeyt, wert het aertrijck met regen bestort, ende seer vervochtight, waer door de humeuren des lichaems lichtelijck bederven. Hy verweckt oock catarren, ende sinckingen, waer uyt heesheydt, hoest, suyselingh, popelsy, gicht, ende andere sieckte ontstaen. Men siet oock dickwils, als hy langh achter een waeyt, dat de Vrouwen misdragen, ende een grooten vloedt krijgen. Want alsoo de steunsels van de vrucht door de vochtigheydt verslappen, en de Lijf-moeder oock door deselve gladt en allenxken open werdt: soo en kan het naeulijcks geschieden, dat de natuere voldraegt, en tegen-houdt, insonderheydt als na een groote droogte nat Weder komt: het welck, gelijck het voordrooge en galachtige Lichamen niet onbequaem en is, soo is het seer schadelijck voor de vochtige en phlegmatijcke, te weten, kinderen en Vrouwen, en die op moerassige en vochtige plaetsen woonen. Ende die en geschiet niet alleen in onse Lichamen: maer ons gemoedt is mede, als de Zuyden wint waeyt, traeg, loom, slaperigh, en heel onlustig. Welcke kracht wy oock aen andere dingen dagelicks lien. In huys is alles vochtig, dekens, lakens, kaerten, papier; de mueren van veel huysen druypen; het water is allesins onklaer. Daer alles, als de Noorden wint waeyt, suyver, klaer, ende glinsterende is, so datmen in 't water tot de gront sien kan. Het selfde geschiet in 't bloet ende de humeuren, welckers onsuyverheydt met den Zuyden wint haer op-werpt, ende een donkerheyt in de sinnen veroorsaeckt: maer blijft onder met den Oosten oft Westen, oft andere sachte winden. Hierom is 't, datmen verheugt ende vrolijck van herten is, als de Son door een helder Weder blinckt: en datmen benaeuwt van herten, en swaermoedig is, wanneer het rou ende duyster Weder is, ende onghestuymige winden waeyen. Also dat, als het sal regenen, ende dat de wint Zuyden, ofte Zuyt-West is, so stincken de Secreten, Goten, Grachten, en andere plaetsen, daer vuylnis en onreynigheydt doorloopt, ende dan bederven de eetbare Waren, soo datse soo langh niet bewaert en konnen werden. De Winden van ter zyden, ofte tusschen beyden, die wat van het Zuyden af-gaen, ende een weynigh na het Westen wijcken, hebben de selve kracht, als den Zuyden, ende Zuydt-Westen, waer onder is, den Zuyt-Zuyt-Westen, het welck een ongestuymen ende vochtigen wint is, beyde het lichaem, en het gemoedt schadelijck: Want dat hebben de wrevelighe en ongestuymige winden, dat sy de humeuren in 't onderste van 't ingewant, gelijck de pompin de Schepen, om-roeren: door welckers dampen de sinnen seer ontstelt, ende het gemoedt ontroert en ontrust wert. Het is hier te Lande seer ghemeen, dat sommige die niet wel by haer sinnen en sijn, drie dagen eermen eenigh onweer ofte wint ghewaer werdt, seer malen en rasen, waer van men dan ghemeenlijck seydt, Het sal wayen. En in tegendeel, als het schoon Weder en stil is, soo sietmen dat de gecken dan oock bedaren, ende haerstil houden. Nu onder de voorseyde winden, en isser geen heviger, als den Zuyt-Westen want hy in de Somersche Maenden donder en blixem voortbrenght, ende groot onweer verweckt, maer en duert evenwel Somers soo lang niet als 's winters: want gelijck hy subijt op-dondert, soo is sijn razen nock haest gedaen. Maer den West-Zuyt-Westen gaet hem noch te boven, en duert meest het geheele jaer deur, dan midden in de Somer is hy wat sachter.
De Weste Winden sijn soo vochtig niet als de Zuyden, maer vochtiger als de Ooste, dewijlse komen over een groote lenghte van de Zee, ende dat de dalende Son soo veel niet en drooght als de opgaen de ofte middagh Son. Dese zijn in 't beginsel van de Lenten sacht, lieffelijck, aenghenaem; want door de ghematighde warmte der Sonne verwarmt zijnde, brengen bloemen en kruyden voort, maecken alles weder om leven, soo datse oock het bloedt en de humeuren, die 's winters gelijck als gedoken waren, verwecken; ende verstroyende de wolcken van 't gemoedt, 't selve verquicken en de verheugen. Evenwel als 't na de Winter gaet, sijn de Weste winden dapper onstuymig, en beroeren het Landt en de Zee met een groot onweder: ende sijn oock soo schadelijck om koude sieckten te verwecken, als de Zuyde. Nu de Winden die tusschen de Westen en de Noorden zijn; werden drie gestelt, West-Noordt-West, Noordt-West, Noordt-Noordt-West, alle stercke winden, en die de baren van de Zee soo omroeren, datse de Dijcken dickwils doen inbreken, en ons Lichaem oock veel sieckten toebrengen. Want in de Lenten en Herfst, en insonderheydt in de Maert, makense pijn in senuwen en gewrichten, beven, schudden, ende treckinge in de leden, soo dat de ghene die sulcks onderhavigh zijn, weer-wijs werden, en het onweder weten te voorseggen.
By dese is naest de Noorden Wint, kout en droogh van aert, als komende van plaetsen die met ijs ende sneeu bedeckt sijn, ende die met geen Son beschenen en werden, meestendeel klaer, hoewel somtijdts wat regenachtigh, hy versacht de woestheydt van den Noord-Westen, en West-Noord-Westen: want als sy langh genoeg gebaert hebben, ende by-na moede sijn, dan houdense met een Noorden-wint op, soo dat het Weder dan stilt, hoewel dat hy oock 's winters somtijts ongestuymig genoeg is en dapper waeyt, waerdoor hy oock sinckingen verweckt, maer heel op een ander manier als den Zuyden windt. Want door desen, smelten de humeuren, ende vallen van selfs uyt het hooft. Maer de Noorde-Wintperst de vochtigheyt uyt, gelijckmen uyt een spongie het water druckt. En op wat tijdt van 't jaer dat de Noorde-Windt waeyt, soo verkout hy de Lichamen, treckt de openingen toe, suyvert de Lucht, ende de natuerlijcke warmte na binnen dringende, helpt de verteeringe. Ende daer de Zuyde Winden de gestaltenis van 't Lichaem losmakende, en de Leden verslappende, de menschen leu, traegh, slaperigh, ende onbequaem tot eenigh werck ofte oeffening maken: daer stellen de Noorde Winden de Lichamen vast, sterck, lustig ende tot alles be-
Auteursrechtvrij