|
| |
| |
| |
Van de Eergierigheydt.
Het V. Capittel.
DAer is een ander plaegh om onlust in te voeren,
Die komt wanneer den mensch op eer begint te loeren,
Op staet-sucht is geset, want dan is 't dat de geest
Voor ick en weet niet wat, voor alle dingen vreest.
Siet daer een slaegh gequel, de wooningh van de sterren
Die heeftmen even-selfs, die heeft men sien verwerren,
By dit onrustigh spoock, soo datter twist ontstont
Ter plaetsen daermen noyt als soete vreed' en vont.
Wel om dit grilligh bloedt uyt onsen geest te drijven,
So dient een yeder mensch in sijn gemoedt te schrijven,
Dat Godt van alle tijdt verwaende sinnen baet,
En trotse lieden straft, en met den donder slaet,
Wie dan met sijnen Godt in vrede soeckt te wesen,
Moet als een stage les dit aen sijn herte lesen:
En waerom dus gepooght tot eer en hoogen lof?
Wy zijn (hoe groot wy zijn) maer aerd' en enckel stof.
DE Eergierigheydt, dewelcke niet anders en is als een groote liefde en begeerte van eere en staet, stort haer lichtelijck in de fraeyste geesten, en kan seer qualijck uyt deselve ghetrocken werden. Het is wel dat men oordeelt, dat wy het ghene goet is behooren te omhelsen: Maer wy stellen de eere boven alle goet, en daerom loopen wyse met alle geweldt na. De Eergierige is altijdt ongerust, hy pynigt hem selven gestadigh met hope, begeerte en sorchvuldigheydt: Hy wil allesins de eerste zijn, ende en kijckt nimmermeer achter hem om, maer altijdt voor uyt na de gene, die hem voorgaen, en meerder zijn: en het is hem grooter verdriet, datter een voor hem gaet, als het hem vreught is, datter hondert achter hem komen. Het welck de eersuchtige Iulius Caesar wel betoont heeft, als hy tegen sijn volck 't welck al lacchende vraeghden of in seker kleyn Dorpken, daer zy door reysden, oock wel gheloop om staet en officie was, antwoorden, dat hy in die plaetse liever de eerste was, als te Romen de tweede. Sijn begeerlijckheydt is volbracht, maer hoe en met wat eynde? Na dat hy door den doodt van veel duysenden, en met duysent perijckelen van sijn eygen leven, dat hy selve in Spaenjen eens met sijn eygen
handen meenden te verkorten, ten lesten naeulijcks, meester geworden zijnde, werde in den vollen Raedt van sijn vertroude vrienden, met drie-en-twintig steken om-gebracht, nedervallende voor het beeldt van Pompejus, dien hy te voren ter doodt vervolgt hadde.
Dese eergierigheyt en begeerte om altijdt meerder te zijn, heeft voor eenige jaren den manhaftigen Helt de Mareschal de Biron, op een Schavot gebracht, en daer belet door een slagh van een Borgoignon, (gelijckmen voorgeeft, hem voorseydt te wesen) dat hy geen Souvreyn en werde, daer hy na trachte. Stellende alsoo sijn leven en groote staten in perijckel, om yet dat heel te los en onseker was. Hier toe en past niet qualijk het gene de Koning Philippus van Macedonien gebeurden van den Philosooph Diogenes. Dewelke komende in 't Konings Leger voor de Stadt Cheronea, werde van
| |
| |
de soldaten aengetast, en voor Philippus ghebracht: die een onbekent man siende, riep verstoort: O ghy Verspieders! Waer op Diogenes seyde, Voorwaer een verspieder: Want ick koom hier om u sottigheydt te sien, die niet te vreden zijnde met het Koninckrijck van Macedonien, nae andre staende, u selven in perijkel werpt, om u Rijck en leven te verliesen. De Koningh verwondert zijnde over sijn vry spreken, liet hem losgaen. En misschien door deze vrye berispinghe verbetert zijnde, syde eens, als hy 't zant, daer hy in gevallen was, sagh de groote van sijn Lichaem: ‘O wat moghen wy de geheele werelt begeeren, daer wy maer soo kleynen plaetse aerde van natueren van doen en hebben! 't welck sijn soone Alexander de Groote niet wel en bedacht, als hy schreyde, doen de Philosooph Anaxagoras leerde, datter ontallijcke werelden waren, om dat hy noch van geen een meester en was.
De eergierigheydt is van soo grooten kracht, datse alle ander Passien te boven gaet, en overwint, selfs oock de liefde, dewelcke het nochtans naeuwlijcks kamp wil geven. Gelijck wij sien in Alexander, Scipio, Pompeius en zoo veel andere, als 't laetste van het voorgaende Capittel gheseydt is, de welcke met een groote standvastigheydt en kleynmoedigheydt haer onthouden hebben van d'alderschoonste Vrouwen, die in haer macht waren, daer zy anders van eergierigheydt branden, ja dese Victorie over de Liefde dienden haer tot de eergierigheydt, (Nihil domi impudicum, nisi dominatione expederit. Tacit. de Agrippina,) voornamelijk Iulius Caesar.Want daer is noyt yemant meer genegen geweest tot de amoureusheyt, even wel had d'eergierigheydt in hem altijt d'overhandt, soo dat de wellust hem niet een ure dede verliezen, die hy besteden konde tot sijn vergrootingh. Wy sien aen d'ander zyde, dat in Marcus Antonius, en andere de krachten van de liefde, alle beleydt ende sorchvuldigheydt wechghenomen heeft. Maer als dese twee Passien in twee ghelijcke schalen geleydt waren, men soude sien dat de eergierigheydt de swaerste soude weghen. De liefde kan versadight, en door verscheyden remedien genezen werden: maer de eergierigheyt is nimmermeer te versadighen, ja sy vermeerdert door het verkrijghten en bekoomen van 't gene, daerse eerst om gewenscht heeft, ende daer en is geen remedie om de selfde uyt te blusschen, sijnde gantsch gewickelt selve in de ziele en reden. Sy en overwint oock de liefde, niet alleen nopende de gerustheydt en gesontheyt (want glorieusheyt en rust, sijn dinghen die niet t'samen en konnen woonen) maer oock het leven selve, gehelijck Agrippina de Moeder van Nero betoont heeft, dewelcke, gelijck Tacitus verhaelt, ondersoeckende en vernemende by de Chaldeers, dat haren soon Keyser soude werden, maer dat sulcks haer het leven soude kosten, antwoorden met de rechte woorden van d'eergierigheydt: laet hy my maer doot-slaen, als hy maer Keyser is.
Vorders doet d'eergierigheydt gewelt op de Wetten, en de conscientie selve, seggende de Leer-meesters van d'eergierigheydt, datmen altijdt ende in alle dinghen de Wetten moet gehoorsamen, behalven in het stuck van de regeeringhe, als sijnde soo leckeren beetjen, dat het wel de pijnen waert is, daerom sijnen vasten te breecken. Caesar plach dickwils in de mont te hebben, de verssen van Euripides, verhaelt en vertaelt by Cicero, in 't eerste Boeck van de Officien.
Indien men 't recht oyt schende mach,
Het dient gedaenom 't hoogh gesagh:
Maer watter anders mach geschien,
Laet daer u deught en vroomheydt sien.
Ick sal hier een exempel stellen uyt den doortrapten Politijck Nicolaes Machiavel, het welck hy verhaelt in 't Boeck van den Prince op 't achtste Capit. In onse tijden, seydt hy, regeerende de Paus Alexander de Seste, na dat Oliverotte da Fermo, veel jaren kleyn gebleven was, soo werde hy van sijn Oom van Moeders wegen, met namen Giovanni Fogliani, onderhouden, en in sijn jonckheydt gegeven aen den Veldt-overste Paulo Vitelli, op dat hy sijn krijgs-handelingh siende en leerende, ghevordert soude mogen werden. Na de doodt van Vitelli, diende hy daerna onder Vitellozzo sijn broeder, en zijnde gaeu van verstant, en wacker van persoon, werde in korten tijdt onder d'eerste van sijn Leger. Maer hem inbeeldende dat het dienstbaer was onder andere te staen, nam voor, met hulp van eenige Borgers van Fermo, by dewelcke de slavernye van haer Vaderlant aenghenamer was, als de vryheydt, en met de gunst der Soldaten van sijn Overste, hem meester van Fermo te maken Schreef derhalven aen sijn Oom Fogliani, alsoo hy veel jaren van huys gheweest was, dat hy nu eens geernehem en sijn Vaderlijcke Stadt sien soude, en also hy anders nergens na getracht en hadde, als om eer in te leggen, op dat de borgers sien mochten, dat hy sijn tijt niet te vergeefs besteet en hadde, soo wilde hy wel eerlijck inkomen, vergeselschapt met ontrent hondert van sijn vrienden en dienaers: en badt dat hem geliefde ordre te stellen, dat hy van de Borgers eerlijck mocht ingehaelt werden, het welck niet alleen tot sijn eere en soude strecken, maer oock tot eere van hemselven, van dewelcke hy op getrocken was. De Oom dede hier in voor sijn Neve al wat hy vermochte, en doende hem eerlijck inhalen, liet hem in sijn huys logeeren, alwaer na eenighe daghen, in dewelcke hy ordre stelde tot sijn toekomende schelmerye, hy een groote maeltijdt gaf, noodigende sijnen Oom, ende alle de voornaemste van de Stadt, op 't lest van 't bancquet werpt hy op de baen van de grootheyt van de Paus Alexander, en Caesar sijnen soon, en van haer aenslagen, waer op sijn Oom en d'andere gasten antwoordt ghevende: soo rijft hy schielijck op, seggende, dat dese dingen waren, om in secreter plaetsen van te spreken, en vertrock alsoo in een Kamer, daer hem sijn Oom, en alle d'ander Borghers volgden: ende sy en waren naulijcks geseten, ofte daer quamen uyt verborghe plaetsen Soldaten, die Fogliani, ende alle de andere doodt smeten: na welcke Moort begeeft hem Oliverotto te peerdt, rijdt door de Stadt, en belegert in het Paleys de Magistraet, soo datse door vreele genootsaeckt waren, hem voor haren Prince en Heere aen te nemen, en na datse allegader omgekomen waren die hem konden tegen wesen, stelde hy sijnen staer, na hem dochte, geheel vast. Maer wat eynde? een jaer na dit feyt, laet hy hem (tegen den aert van de Italianen) van sijnen versoenden vriendt Caesar Borgia bedriegen, soo dat hy met Vitelozzo, die hem den oorlogh en schelmerye
| |
| |
gheleert hadde, te Sinigalia na sijn verdiensten geworgt werde: gelijck in het bysonder mede beschreven is by den selven Machiavel. De vermelte Borgia, sone van de Paus, siende dat sijn oudtste broeder den Hertogh van Candien, sijn eergierigheyt in de weegh was, liet hem op een sekeren avondt, als sy t' samen by haer Moeder Vannoccia wel vrolijck gheweest hadden, in den Tyber smijten, en leyde daerna sijn Cardinaels Hoet neder, om een Soldaet te wesen, tot dat hy na veel avontuers ten laetsten in Spaenjen ghevanckelijck gebracht zijnde, in de belegeringe van een slechte plaets in Navarre om hals quam.
Soo dat wy hier sien, dat de eergierigheydt wechneemt de eygen Wetten van de Natuere. Van daer is ghekomen het vermoorden van Ouders, Kinderen, Broeders; gelijk getuygen Absolon, Abimelech, Athanalia, Romulus, Sey, Koningh van Persien, Selim, Soliman, en meest alle de Turcksche Keysers. Siet verscheyde exempelen in de Historische Meditatien van Camerarius in het 8 Capittel van sijn vijfde Boeck van het eerste deel.
Carel de achtste Koning van Vranckrijck, had een eenigh kint, dat heel jong stierf, tot blijtschap, seggende de History-schrijvers, van de Vader, om dat hy vreesde dat het hem te gaeu wesen soude. En hy selve was van sijn Vader Lodewijck de Elfde, in geenderhande saken op-getrocken, om dat hy geen party aen sijn Soon hebben soude, gelijck hy aen sijn Vader Carel de Sevende gheweest was. Soo dat wy sien, datter niet en is, dat het gheweldt van de eergierigheydt kan wederstaen.
Men siet hoe dese Passie, die haer in de wereldt de aldereerste ingedrongen heeft, Godt mishaeght, aen de groote en sware straffe, die hy altijt over den hooveerdigen gedaen heeft.
De quade Engelen, om dat sy haer wouden verghelijcken met Godt haren Schepper, ende haer te hoogh verheffen, vielen in 't diepste van den Afgront der Hellen, sonder hope van genade ofte barmhertigheydt: dewijl sy door haer eygen boosheydt en bedorven wil alleen, vervallen zijn tot soo schrickelijcke foute en ondanckbaerheydt. Soo is oock Adam onse eerste Vader, van dese rampsalige eer-gierigheyt gebracht zijnde tot de begeerte om Godt gelijck te zijn, ten rechten gestraft van sijne vermetenheyt en leelijcke ondanckbaerheyt, soo seer vernedert als hy hem verhoogen woude, en ontbloot van alle heerlijckheydt, Gaven des Geefts en des Lichaems, daer hem de Schepper soo rijckelijck mede versien hadde. Na het exempel van Adam zijn alle andere menschen, Koningen, Princen, ende andere opgeblasene, die al te hoog gevlogen hebben, in 't leste neder-gestort, en ellendiglijck om-gekomen. De grootsche en eergierige Goliath, die God braveerde: Sennacherib, Holophernes, die verblint zijnde, van hoovaerdye tegen Godt op-stonden: Ozias, die niet te vreden zijnde met den Konincklijken staet, wilde oock door eergierigheydt Over-priester zijn: Aman, om dat hy hem liet aen bidden: Herodes, om dat hy had toe-gelaten, dat het pluym-strijken de volck hem so veel eere bewees, als aen God: en onder de Keysers eenen Caligula, eenen Domitianus, eenen Heliogabalus; dewelcke niet willende gerekent zijn onder de sterffelijcke menschen, haer selven hebben Altaren, doen bouwen, beelden op-rechten, gebeden uytstorten, ja onder het ghetal der Goden stellen: dese alle, segh ick, zijn schandelijck omgekomen, en in ellende aen haer eynde gebrocht.
En voor waer de Poëten, die onder de wolcken van haer versieringhen en fabulen de waerheydt plegen te bedecken, vertoonen ons genoegh welck het eynde sy, en den ellendighen omloop van den eergierighen. Soo seggen sy, dat Phaëlon met den blixem geslagen is, om dat hy soo hoovaerdigh was, dat hy dorst bestaen Waghen en paerden van de Son te voeren: luttel denckende om de goede vermaninge, die Phoebus sijn Vader hem gegeven hadde.
Het selve is ons voorgebeeldt, door den val ven Icarus de sone van Dedalus, die, om dat hy al te hoog wou vliegen, in de Zee ghevallen is. Welck ongeluck van den Poët Ovidius beschreven is 8 Metam. 3.
Soo haest de jongelingh een weynig heeft gevlogen,
Is hy tot aen de Son en hooger op-getogen.
Hy kreegh een moedig hert, by maeckt een snelle vlucht,
Het docht hem wonder moy te swerven in de lucht.
Hy liet sijn Vader daer (die wou geen zonneraken)
Hy dacht in sijn gemoedt, hy woudet beter maken:
Hy siet dat helder licht, en 't stont hem wonder aen,
Hy wou, indien hy mocht, tot in den Hemel gaen.
Maer als de gulde zon sijn vleugels quam beschijnen,
So smolt de loose was, sijn veren die verdwijnen,
En hy is sonder hulp, sijn leden worden bloot;
Daer is van stonden aen de vlieger in den noot.
Hy roept tot sijn behulp de vleugels van de winden,
Maer daer en is geen troost in sijn verdriet te vinden.
Ach! t'wijl hy nederviel, en om sijn Vader riep,
Soo lagh hy metter daedt te midden in het diep.
Daer liet de jongelingh sijn onversichtigh leven,
En daer is maer alleen de bloote naem gebleven,
De naem van Icarus, die nam het water aen:
Sie daer een droef besluyt van onbedachte waen.
De Poëten, segh ick, hebben ons door soodanighe verçierde Historien willen leeren, dat de uytkomst en het eynde van de eergierighe altijt ellendigh is, en dat Godt den hooveerdighen niet en kan verdragen, sonder hem strengelijck op d' een ofte d'ander maniere te straffen, ja sonder hem te slaen met sieckten en krankheden, den Doctoren gantsch onbekent; en tegen dewelcken alle remedien van de Medicijne krachteloos en onnut sijn. Alsoo kreegh de Koningh Osias een ongeneselijcke laserije, Antiochus Epiphanes een onsienlijcke quetsuere, ende Herodes de luys-sieckte. In onsen tijdt is mede ghebeurt, dat groote Princen en Heeren verteert en op-gegeten sijn van vreemde en onbekende quellingen, die na geen Medicamenten wouden luysteren, om dat de oorsaecken van de selfde niet gewoonlijck, maer boven natueren waren.
Ia oock sonder dese straffe, zijn de eergierige in gestadighe bekommering, om van hooger tot hooger te komen, sonder dagh oft nacht te konnen gerust sijn, het welck haer dickwils swackheydt van de maegh, en ander qualijckheyt veroorsaeckt: en niet komende tot haer voornemen, vervallen in droefheydt en swaermoedige sieckten: ja in de rasernye en de doodt selfs.
| |
| |
Willen wy dan ons lichaem en gemoedt in rusten houden, soo laet ons dencken, dat de Deught gheen grooter of heerlijcker Tonneel en behoeft, om haer te laten sien, als ons eygen conscienne. Hoe de Son hooger is, hoese minder schaduwe maeckt, hoe de Deugt grooter is, hoese minder glorie soeckt, die de schaduwe gelijck is, dewelcke volght de gene die haer vlieden, en vliedt de gene, die haer na-loopen: datmen hier in de Werelt komt (Epictet.Ench.cap. 22.) gelijck in een Comedie, daermen niet en speelt de personagie diemen wil, maer men let alleen om die wel te spelen, die ons ghegeven is: ofte ghelijck in een maeltijdt, daermen eet de Spijse, die voor-geset wert, sonder aen 't ander eynde van de Tafel te reycken, ofte de Schotelen uyt de Tafel-dienders handen te trecken. Als ons eenigh ampt t'huyskomt, daer wy toe bequaem zijn, laet ons dat met sedigheydt aen-nemen, en vromelijck bedienen, denckende dat Godt ons daer op de Wacht gestelt heeft, op dat andere onder onse sorge soude mogen rusten: en laet ons anders geen loon van onsen arbeydt soecken, als een conscientie van wel gedaen te hebben, beter achtende dat het getuygenis daer van geprent zy in de herten van ons medeborgers, als in eenige openbaere wercken. In 't korte, laet het ons daer voor houden, dat de Deught haer selven loon genoeg is, en dat sy daer buyten geen loon soude konnen bekomen, dat haer weerdig was. Groote staten te weygeren, en te misprijsen, en is so grooten noch soo swaren saeck niet: maer te fseer begeeren en de grootsheydt te veel toe te geven, komt uyt een qualijck gestelt gemoedt. Die sijn selven liefheeft, en wel oordeelt, houdt sich te vreden met een matige gelegentheydt, in dewelcke de meeste gerustheyt te vinden is. Otanes een van de seven, die recht hadden tot de hooge heerlijckheyt van Persien, liet sijn recht aen sijn mede-broeders over, behoudens dat hy en de sijnen souden leven in dat Rijck buyten alle subjectie, als alleen van de oude Wetten, on verduldig om over andere te heerschen, ende om van andere geheerst te werden. Frederick Hertogh van Saxen, werde het Keyser-rijck van de Keur-Vorsten aen ghebooden; het welck hy weygerden aen te nemen, en biacht soo veel te weegh, dat het quam op Carel, doen Koningh van Spaengien, gheseydt Carel de Vijfde, die het selfde Keyser rijck mede daer na noch by sijn leven, en niet seer oudt zijnde, overgaf aen sijn Broeder Ferdinand en sijn ander Rijcken aen sijnen Soon Philips de Tweede, en ging alsoo, ontslagen van alle moeyten, op sijn rust leven. Diocletian liet het Keyser-rijck varen, om op sijn gemack te wesen, Celestijn het Pausdom (hoewel d'Italiansche Poët Dantes van hem seydt Canto. 3. dat hy in de hel sag.
Che fece per viltat' ilgran rifiuto.)
en andere hebben andere staten verlaten, siende dat de grootste eere dickwils de grootste onrust ende moeyte is mede-brengende.
| |
Cicero III. Tusc.
De contemnendo borore, multi inhonor ati proferuntur, & quidam propter idipsum honoratiores, eorumque qui privatum otium negotiis publicis an etulerunt, nomminatim laudatur vita. Nec siletur illud potentissimi regis Anapoesticum, qui laudat senem, & fortunatum esse dicit quod inglorius fit, atque ignobilis ad supremum diem perventurus.
|
|
Auteursrechtvrij