|
| |
Van de Droefheydt.
Het II. Capittel.
LAet ons wat dieper gaen en in 't bysonder spreken
Van al dit ziel gewoel, en al de binne-steken;
De droefheydt is voor eerst die ons de sinnen quelt,
En meenigh teer gemaedt in vreemde bochten stelt.
Hier tegen dient behulp en goeden raet gegeven,
Om sonder eenig leet en stil te mogen leven;
Maer 't kruyt dat aen den mensch in dese sieckte dient
En komt niet uyt het velt, maer van een wijsen vrient.
Een woord, een troostig woordt te rechter tijdt gesproken,
Dat heeft aen menigh hert dit onheyl af-gebroken,
| |
| |
Dat is de rechte zalf die swacke menschen helpt,
En droeve sinnen heelt, en heete tranen stelpt.
Maer Godes heyligh Boeck in dit geval te lesen,
Plagh aen een treurigh hert een groot vermaeck te wesen;
Doch boven alle dingh, tot Godt een reyn gebedt
Dat is de rechte troost die een in ruste set.
ONder alle de Affecten, die de Ziele en het Lichaem te quellen nemen, en isser geen moeyelijcker ofte swaerder als de droefheyt, de welcke ontstaet uyt het inbeelden van eenig quaet ofte ongeluck, dat alreede overkomen is, ofte gevreest werdt noch te sullen overkomen: welcke apprehensie ofte inbeeldinge het herte terstont bespringt, den geest ontstelt, alle ons verstant en sinnen verderft, alle onse wercken vergiftigt, en de herssenen so krenckt, dat de persone die hier aen vast is, dagh noch nacht en kan rusten, maer boomtjens in sijn eenigheyd gaet tellen, ende alle geselschap schout. Men siet hoe dat door dese Passie een fraey wesen terstont heel vervalt: en een vet wel-gedaen lichaem allencxkens uytgemergelt en uytgedrooght wert. Dese ongeregelde Passie en ontstelt niet alleen op de geseyde maniere het lichaem, maer vergrijpt haer oock aen de ziele en het gemoedt, en verbastert al den geest in de gene die sy besit. Sy maeckt den mensche traegh en sonder eenige lust: ja onnut en onbequaem om yet aen te rechten dat deught, oock self om yet goets aen te nemen ofte uyt te voeren voor hem selven, ofte voor een ander. Om kort te seggen, gelijck een quade en vervuylde Maghe, geen nut ofte voordeel en kan trecken oock van de alderbeste spijse: also werden alle goede en prijsselijcke wercken in den geest van de gene, wiens hert van droefheyt overstolpt is, te niet gebracht. Indien dese Passien niet by tijts gestuyt en wert, soo krijgtse sulcken aenwas, en maeckt allencxkens soo diepe wortelen, dat de Reden selve, waer door de mensche van de Beesten onderscheyden wert, heel komt om te keeren, en te bederven, en hy wert gantsch ontsinnigh, en buyten westen. Dit zy genoegh wat belangt de natuere van dese passie, waer uyt volkomentlijck de tekenen te sien zijn, door welke sy haer bekent maeckt. De voornaemste zijn, een gestadige vreese, sonder te konnen slapen, een saluw wesen, droevige en in ghevallen oogen; altijdt volgedachten en suchten te zijn, en eenigheyt te soecken; gelijck Homerus van Bellerophon schrijft vii Iliad.
Η῎τοι ὁ καππεδὶον τὸ ἀληιον οἶος ἀλᾶτο,
Ο῝ν θυμὸν καθέδων, πάτον ἀνθρώπων ἀλεείνων.
Verscheyde Geesten hebben lust gehadt dese verssen uyt het Griecx in hare tale over te setten, waer van wy voor de Lief-hebbers hier sommige sullen by stellen, Cicero heeft aldus in 't Latijn geset 3. Tusc.
Qui miser in campis moerens errabat Aleis,
Ipse suum cor edens, hominum vestigia vitans.
Petrachae part. 1. in Italiens:
Solo & pensoso i più deserti campi
Vo misurando i passi & lenti;
E gli occhi porto per fuggir intenti,
Ove vestigio human la rena stampi.
Burton in 't eerste deel van d'Anat in Engels:
That wandered in the woods sad al alone,
Forsaking mens society, making great moane.
Ende onse Poët in Nederlandts:
Hy gaet veel in het eensaem velt,
Daer hy sijn droeve sinnen quelt,
En even alle menschen schout,
En sich met treuren onderhout.
Den bedroefden klopt gestadigh het Herte: de Milte is op-geblasen: den buyck rommelt gelijck of hy vol wint was, de Mage breeckt suer op, ende is daerom meestendeel hongerigh. Dan de ghene die de Droefheyt gantsch ende gaer meester laten werden, verliesen oock heel den appetijt, ende laten haer lichaem uyt-teeren. Even gelijck matighe Droefheydt doet schreyen en weenen, soo beneemt sulcx de overgroote en onverdraeghlijcke. Psammenitus Koning van Egypten overwonnen en gevanghen zijnde van Cambyses Koningh van Persien, siende voor hem gaen sijne gevangene Dochter ghekleedt als een slavinne, en gesonden zijnde om water te gaen putten, daer d'ander vrienden die ontrent hem waren groot misbaer maekten, hiel hem gheheel stil, sonder een woordt te spreken, houdende sijn gesicht sterck tegen d' aerde; en siende korts daer aen, datmen sijn Soone na de doodt leyde, hiel hem in dat eyge wesen: maer vernemende daer na dat een van sijn Hofgesin geleydt werdt onder de gevangene, soo begon hy op sijn borst te kloppen, ende grooten rou te stellen. Waer op gevraegt zijnde van de Koningh Cambyses, daer hy met goeden oogen aengesien hadde het ongeluck van sijn soon en dochter, waerom hy soo onverduldigh was oversijn vrienden; antwoorde om dat die leste droefheyt met traenen te kennen gegeven konde werden, daer de twee eerste alle middelen, om den rou uyt te drucken, overtroffen. Seneca seydt wel in Hypol,
Is yemants druck niet al te groot,
Soo kan hy klagen sijnen noot:
Maer als het leet te vinnigh bijt,
So gaet de mont haer spraecke quijt.
Misschien sal hier qualijckten propooste komen de Schilder, die als Iphigenia, de Dochter van den Koning Agamemnon, de Goden opgeoffert soude werden, uytbeelden den rou van de omstaenders na de trappen van den intrest, die elck hadde in de doot van so schoone en onnoosele Dochter; de welcke na dat hy in d'ander al de krachten van sijn konste uyt-geput hadde, komende tot den Vader van de Dochter, schilderde hem het aengesicht bedeckt, als of dien trap van droefheydt met gheen wesen uyt-gebeeldt en konde werden. En daerom vercieren oock de Poëten, dat de rampsalige Niobe, na datse eerst seven soonen, en de daer na haer man ende seven dochters verloren hadde, door groote droefheyt verstijft, verhart, ende in een steenrotse verandert is; ghelijck seer aerdigh beschreven wert van de Poët Ovidius in dese verssen 6.Metam.
Daer sit een bange vrou by vijfthien droeve lijcken,
Die al daer henen gaen, en in het duyster wijcken.
| |
| |
En hy die sy bemint, en met haer is gepaert,
En wat sy van der jeught voor kinders heeft gebaert,
Dies wort haer killigh hert van droefheyt overwonnen,
Haer lijf is sonder verw, haer bloet dat is geronnen,
Haer oogen staen verset, haer koude tong bevriest,
Soo dat haer bleecke mont de spraeck geheel verliest:
Haer pols is sonder slagh, sy kan geen hooft bewegen,
Want dat blijft in den stant gelijck het is gesegen:
Haer voeten worden vast, haer ingewant versteent,
Alleen dit blijft haer by, dat sy geduerigh weent.
Ten lesten quant de windt omtrent haer leden sweven,
En heeftse wechgeruckt, en op een rots gedreven,
Daer staet het steenen beelt: en wie het immer siet,
Verneemt een droevigh nat dat van haer wangen schiet.
Wat nu aengaet de oorsaken van de droefheydt, die komen van buyten, ofte zijn van binnen in het lichaem.
De uytwendige oorsaken zijn eenige quellingen ende benautheden, die ons aenkomen van veelderhande dinghen, als door af-sterven, ghelijck nu verhaelt is, van man, vrouw, kinderen, ouders ende goede vrienden: door verlies van goedt, eer, staet, en door het veel en onmatigh gebruyck van Spijse en Dranck, melancholijck ofte swaermoedigh bloedt makende. En dit bloedt in 't lichaem zijnde, is de inwendighe oorsaeck van droefheydt ende Melancholie.
Wy sullen hier alleen handelen van de eerste soorte, houdende de ander voor ons ander werck, ghenaemt de Genees-konste.
De droefheydt en overvalt niet alleen den Geest, maer beswaert oock het Lichaem met soo vele sieckten en tormenten, dat het tot alle dingen onnut gemaeckt wert, ja oock soo verre, dat de Mensche door de grootheyt van deselve dickwils in de doot komt te vervallen. ‘Daerom is wel geseyt van de Wijseman Prov. 17. Een vrolijck herte maeckt het leven lustig: daer-en-tegen eenen bedroefden moet verdorret de gebeenten.’
Octavia de suster van den Keyser Augustus, stelde soo grooten rou over de doot van haren zoon Marcellus, een Prince van groote hoope, ende die van zijn Oom den Keyser voor een Soon aengenomen was, dat sy van niemandt van haer vrienden eenigh werck maeckten, niet willende van haer of van anderen ghetroost wesen, stopte de ooren voor alle vermaninghen, vloodt het geselchap, en verbergende haer voor alle menschen, om alleen en eenigh zijnde in donckere plaetsen baren zoon te beter te mogen beschreyen, gelijckse ook gedaen heeft alle de vordere tijt van haer leven, den selven overbrengende met soo veel verdriet, datse sonder sterven scheen alle daghen duysent dooden te sterven.
Maer laet ons eens sien hoe dat om diergelijcke verlies de doot selve sommige overvallen heeft, door het groot gewelt van de droevige Passie.
Hoe veel vrouwen sijnder wel gestorven van droefheydt, hebbende verstaen de doodt van haer mans? Wy moghen in dit ghetal stellen de Keyserinne Irene, huysvrou van den Keyser Philips, die gehoort hebbende van 't overlijden van den selven Keyser haren man, soo geperst werde door uytermate groote droefheydt, dat sy een misval kreegh, en korts daer na sterf.
Dit en ghebeurt niet alleen de vrouwen, die voor swacke vaetjens doorgaen, maer oock mans die het hert onder den riem gebonden is.
De Koningh Antigonus sterf van droefheyt om dat hy van sijn vyanden overwonnen was: 't selfde is mede gebeurt den Keyser Justinus, en andere.
Edoard de derde, Koningh van Engelandt, verlorer hebbende sijn soon Edoard, een braef en deughdelijck Prince, sterf korts daer na van grooten rou.
Een van de soonen van den Hertogh van Montpensier zijnde buyten Pozzaola in 't Koninckrijck van Napels gegaen om sijn Vaders graf te sien, beweeght met groote droefheydt, na dat hy veel tranen uytgestort hadde, viel doot op het graf neder, gelijck Guicciardin betuygt in 't 5. Boeck van sijn Hift. der Italiaensche oorlogen.
In 't Jaer ons Heeren 1610, terstont na de grouwelijke moort van Henrick de Groot Koning van Vranckrijck, den Abt van Marmonstrier, natuerlijcke broeden van den Koningh, de tijdingh hoorende, viel terstondt te bedde, en sterfweynigh dagen daer na van groote droefheydt. De Heere van Vije, Vice-Admirael var Vranckrijck, komende van Calais, daer hem de Koninginne gesonden hadde na het overlijden van den Koningh, om ordre te stellen in sijn Gouvernement, passerende voorby de plaets, daer hy de eerste reys het Lichaem van den overleden Koning onversienshadt sien brengen, hem dat weder in den sin komende, kreegh sulcken schrick dat hy twee dagen daer na quam te sterven.
Voorwaerde kracht van de droefheyt, alsse schielijck en on voorsiens overvalt, moet de ziele dapper ontstellen, en alle haer werckinge beletten. Gelijck wy sien; hoe wy ontsetten, sitteren, ende beven, van een onverwachte quade tijdinge, ende somtijts oock gelijck een popelsy op de hals krijgen, tot dat de ziele haer los makende tot schreyen en kermen, schijnt haer selven te hervatten en wederom te bekomen, en ten leste de spraecke weder brenght; alsoo werdt van Virgilius beschreven Andromache de huysvrouw van Hector, als sy in Grieckenlandt Eneus onverwacht sagh aenkomen. 3 AEneidos.
Mits sy ons wapens siet, en wy haer naerder komen,
Is haer de gantsche ziel van tochten in-genomen.
Sy wort gelijck een steen, het schijnt dat sy verstijft,
Soo datse lange tijdt in een gestalte blijft.
Sy staet en suysebolt, haer woorden blijven steecken,
En naer een ruyme wijl beganse dus te spreken: &c.
Ia men leeft oock van sommige die van een quade tijdinge, schielijck gebootschapt, niet bekomen zijn, maer hertigh doodt bleven: om nu niet te spreken van de ghene, die uyt onverdult haer selven omghebracht hadden.
In den oorloge, die Koningh Ferdinand (Keyser Karels broeder) voerde tegen de Weduwe van een Koningh Ian van Hongarien, ontrent de Stadt Bude, wert van een yegelijck seer geroemten gepresen de vromigheydt van seker Soldaet, die in den slagh gebleven was: maer van niemant meerder als van een Duytsheer, Raisciac genoemt, die over sulcke dappere vromigheyt seer verwondert was. Daerom wilde hy uyt curieusheydt mede sien, wie het was, ende 't lichaem ontwapent zijnde, soo sagh hy, dat het sijn soon was. Het welck
| |
| |
alle d'omstaenders met een groote jammerheydt ontstack: hy stil staende, sonder hem eens te roeren, of sijn oogen te bewegen, sag sterck op 't dooden lichaem, tot dat het gewelt van de droefheyt hem overviel, en doodt te aerden velden; gelijck uyt de historie van lovis verhaelt wert by Montaigne 2. des Essais 2.
Ick sal hier by voegen 't gene onlangs in den Hage gebeurt is, van een man die veel jaren buyten 'slandts gweest had, sonder dat sijn vrou, met welke hy maer eenige maenden getrout geweest was; eenige tijdingh van hem oyt vernomen hadde, en sy daerover hertout zijnde, en al twee kinderen by den anderen man hebbende, en den eersten daer op onversiens t' huys komende, en de vrouwen vader (die by haerwoonde) in huys met de naem van vader begroetende, sulcken schrick den ouden man op het lijf ghejaegt heeft, dat hy terstont in sijn stoel van sijn selven viel, en doodt bleef.
Dewijl dan de Droefheydt niemant en spaert, soo moghen wy wel sorghvuldich zijn, om daer toe te vinden een bequaeme maniere van genesinge, die wy fullen stellen in tweederhande remedien.
De eerste, om met redenen het vervlogen verstant teghen te houden, en te trecken van 't gene daer de droevige ghedachten gestadigh op vallen, ende het quaet met bequaeme vermaningen te versoeten. De andere sullen geschieden door exempelen, die men by sal brengen: om met wat middel haren verslagen geest te verstercken, door den luyster van eenige behulpselen, die in diergelijcke saken geluckelijck uytghevallen zijn. Want dewijl het ghemoedt in dese gelegentheyt meest geraeckt is, soo moetmen oock in 'tbysonder sijn oogh daer op hebben, en onse genesinge daer na schicken.
Maer dewijl Octavia, soude yemandt mogen seggen, een suster van zoo grooten Keyser, de welcke hadde, en konde hebben vertroostinge van de grootste en wijste van de werelt, geen genesinge voor haer droefheydt heeft bekomen, wat sal het dan helpen veel remedien en raet tegens de Droefheyt te geven; Het envolght niet, al en helpen de remedien niet altijt, en almogen souden zijn: want gelijck de sieckten des Lichaems in een yegelijck niet geholpen en werden, zo gaet het ook met de sieckten van de Ziele ofte het Gemoedt. Hier komt by dat Octavia haer droefheyt alles toegaf, en obstinatelijck alle goeden raedt verwierp. Livia, de huysvrouw van den selfden Keyser, versocht zijnde by na in de selfde tijden van d'eygen quellinge, en uyt de eygen oorsaeck, te weten, om de doodt van haren soon Drusus, droegse nochtans met grootgedult en verstant den rouw, genesen zijnde van de doodelijke onmatigheyt van dese passie, door de goede remedien en troostige vermaningen van den Philosooph Arius. Marcia mede haer tot de doot toequellende, over het verlies van haeren soon Metellus, worde in 't laetste noch geholpen, door de vermaningen, en vertroostingen van den wijsen Seneca.
Uyt de schriften van sulke mannen, sullen wy sommige remedien, die sy gebruycken, alhier ontleenen, en van de selve eenige formulieren stellen, de welcke een yeder tot sijn gebruyck wijder mach uytspreyen na gelegentheyt en qualiteyt van de persoonen.
De eerste en beste remedie is, datmen de dingen die ons bedroeven veracht, en niet weerdig en acht om ons daer eens om te ontstellen: ofte die so veel op sijn gemoet niet winnen en kan, dat hy dan 't selve afleyde tot soeter en vermakelijker dingen: Gelijck de Medicijns alsse de sinckingen niet en konnen purgeeren, zo trecken syse op een ander plaets daer minder perijkel is.
De gene, die te seer bedroeft en verslagen zijn om 't verlies van haer beste vrienden, salmen voorstellen, de conditie en gestaltenis van het menschelick gheslacht; welcke is in de werelt geboren te werden om te sterven: dat het Godt is, die den tijt van ons leven ghestelt heeft, die niemant veranderen en kan: dat hy alleen weet wanneer, ende hoe langh het ons dienstigh is te leven ofte sterven: dat hy den draet in de hant heeft, die hy laet los gaen ofte breeckt, wanneer en hoe het hem belieft: dat wy ons moeten voegen na sijnen heyligen wil: en dat anders doen, is tegen hem murmureren, het welck een groote sonde is.
So, als een brant-hout doet, heeft al ons doen twee enden,
Grijpt hier 't en schaet u niet, grijpt daer, het sal u schenden,
Die sijn vermeynt misval wel vat en recht doorsiet,
Vint vreught en herten-lust, oock midden in 't verdriet,
Een Grijnspens, die de kop staeg heeft vol muyse nesten,
Vint dan oock klagens stof, als 't gaet ten alderbesten:
Die 't alswaer overweeght, is noyt bevrijt van rou.
't Is best dat in' alle dingh slaet in de beste vou.
Daer beneffens dat het kermen ende krijten ydel en vergeefs is voor de dooden, dewijl die niet weder en komen: ende dat het oock voor de levende sterffelijcke mensche niet en kan helpen, als om haer selve so veel te eerder onder de aerde te helpen.
Maer waerom beklaegt men doch die gheene die verlost zijnde uyt de ellendigheden van dese werelt, ongelijck geluckiger lijn buyten de werelt, als daer binnen, ghenietepde in den Hemelde eeuwige ende volmaeckte vreught? Waerom benijden wy den onsterffelijcke Ziele verlost te zijn uyt de gevanckenis van het sterffelijcke Lichaem, om op te vaeren daerboven in haer rechte woon-plaetse?
Indien men seyt, dese algemeene Wet wel te weten, dat wy allegader eens moeten sterven; maer datmen beklaegt de haestige doodt, die voor den tijt, ofte in de fleur van 't leven yemant overvalt? dat is voorwaer een groote zotheydt. Wie isser, groot ofte kleyn, die besonder recht ofte privilegie heeft om out te werden? De kinderen van Keysersen Koningen, stervense niet soo wel in de wiege, als die van Boeren en Herders geboren zijn? De doot, gelijck de Poët Horatius seyt, klopt so wel op de Palleysen van de Koningen, als op de hutten van arme lieden. Men heeft dan geen reden van sich te beklagen,ofte seer te bedroeven over de overledene, het zy datse lang ofte kort met ons geleeft hebben. Want indiense niet veel en dochten, soo en konden sy niet te ras sterven: indienseeerlijck en deugdelijck waren, soo moetense noch minder beklaegt werden, om dat sy gegaen zijn uyt een bedorven werelt, alwaer sy mede noch hadden moghen bedorven werden: daer beneffens levense oock door hare deught en goede naem, soo doodt alsse zijn, in de memorie der menschen.
| |
| |
Wy sullen hier by voegen, dat het wijfs werck is, ende dingen van slechte en kleynhertige lieden, hemselven boven maten te quellen: ende datmen in de grootste tegenspoet, sijn stantvastigheyt behoort te betoonen: dat de tijd, die alles slijt, ten lesten oock de Droefheydt doet ophouden. En dat in een yegelijck de tijt vermach, dat behoort in een wijs man de wijfheyt en 't verstant te doen, sonder te wachten, dat het metrer tijt slijten sal. Men soude dan mogen vragen de gene die bedroeft is, of hy voorgenomen heeft eens een eynde van de droefheydt te maecken, ofte dat hy meent alle de dagen sijns levens daer in te volherden. Want indien ghy dat voor hebt (soude ick seggen) so werpt ghy u selven door flaeuhertigheyt een volkomen en het alderbitterste ongeluck op den hals: maer indien ghy t' eenigen tijde een eynde meent te maken van u droefheyt, waerom verandert ghy nu niet, ende waerom verlost ghy u selven nu niet van die ellendigheyt? Want de redenen die u als dan sullen dienen die kondt ghy nugebruyeken, om u van die moeyelijckheydt te ontslaen. Alfoo oock in de sieckten des Lichaems de kortste wegh van genesinge de beste is. 'tGene ghy dan de tijt toewijsen soudet, sulcks de reden toe-metende, verlost u selven uyt debenautheydt. Maer sy segghen, dat dit haer buyten hoopen onverwachto-vergekomen is. Ghy behoortdaer op ghewacht te hebben, by u selven overleggende de onsekerheydt van de menschelijcke dingen: op dat ghy niet onbereyt gelijck als van onverwachte vyanden overrompelt en werdt. Theseus schijnt tegen alles wat hem konde overkomen wel ghewapent geweest te zijn, als hy aldus spreeckt by Euripides, gelijck Cicero aen wijst 3 Tusc.
Een man van wijs beleyt die heeft my leeren dencken,
Wat my voor ongeluck voort aen zou mogen krencken;
En dus heb ick geleert te peynsen op de doodt,
Op druck, op ballingschap, op alder hande noot.
En dit acht ick bequaem om waer te zijn genomen,
Om dat niet onverhoets my over mochte komen;
Want die te voren denckt wat hem gebeuren mach,
Ontset hem niet te seer oock van een harden slagh.
Dan die bloode, kleynhertigh, en onervaren zijn, en wenden haer gemoedt noyt tot treffelijcke en nuttighe gedachten: maer laten haer selven tot de uytterste ellende vervallen, het onnoosel Lichaem plagende. Daerom raedt Plato seer wel in diergelijcke toeval hem stil te houden; om datmen niet en weet, of 'tgene dat geschiet is, goet ofte quaet zy, en datmen gheen voordeel en doet, met bedroeft te zijn, also de droefheydt belet datmen over sijn dingen niet wel beraetslagen en kan: en beveelt, datmen 't gene ons overkomt aen-neme na het oordeel van de reden, even gelijck de gene die verkeeren, nemen dat de steenen geven, en soecken oock een quade werp wel te spelen.
Een wispeltuerigh hert, 't welck draeyt na yeders blasen,
Dat mach men (ick bekent) wel stellen by de dwasen:
Maer die, steegh als een muyl, gaet horten tegen Godt,
Verschilt van d'eerste feyl, so veel als dul, van zot.
Mackt van den noot een deugt, ten helpt geen tegen streven,
Waer ons den Hemel drijft, daer moet men henen sweven,
Gevoegelijck te zijn, naer Godes handt ons leyt,
Al is 't veranderingh, het is gestadigheyt.
De natuere selve leert ons mede datmen oock in de grootste droefheyt regel en mate houden moet. De beesten van 'tvelt, en de vogelen, als sy bevinden datter eenige jongen uyt haren nest genomen zijn, toonen wel terstont een groote ontsteltenisse; maer deselve gaet in weynig dagen over, en dencken daer dan niet meer om. Welcke remedie nochtans haer niet geleerten is, als van de Natuere selve.
Alle de verhaelde redenen zijn so veel bereydende remedien, om sich kloekmoedigh teghen grooten rou en onverduldigheyt te houden, en de selvige in ons niet te laten wortelen. Nu is noch noodig de exempelen voor te stellen van de gene, die met wonderlijcke stantvastigheyt, ende tot haer groote eere, dit lastigh pack gedragen, en 't quaet overwonnen hebben: op datze ons souden mogen strecken tot navolginge.
Die gene die om 't verlies van kinderen treuren, en groote misbaer maken, salmen voor oogen stellen het exempel van den Propheet David, de welcke siende sijnen sone Betsabee geboren, op sijn uyterste leggen, waer aen hy sterven moeste, gelijck de Propheet Nathan voorseyt hadde, so lange de kranckheyt duerde, niet en dede als vasten, bidden, en suchten over sijne sonden tot den Heere; maer so dra als hy van het overlijden verstont, zoo nam hy een ander gelaet aen, en veranderde van kleederen, en ginck sitten eeten: waer van hy aen 't volck, dat hier over seer verwondert was, dese reden gaf, dat, so lange het kind noch in 't leven was, hy geschreyt en gevast hadde, verhopende door sijn tranen barmhertigheyt te verwerven, maer dat het kint, nu doodt zijnde, niet en konde door kermen, noch door vasten wederkomen; dat hy metter tijdt by sijnen soon, maer de soon niet by hem soude komen. De Poët Horatius heeft seer wel geleydt 4. Carm. 7.
Als yem and van de doodt is uyt hey licht getogen,
Wat sal dan edel bloet, wat sal het gelt vermogen?
Hoe kan een kloecke tongh het monster weder-staen?
Eylaes! het spoock is doof, daer is geen seggen aen.
Geen Godsdienst kan de mensch oyt uyt den grave trecken.
Geen vrient kan uyt den slaep sijn dooden vrient verwecken.
Wie eens hier uyt het vleesch de leste reyse doet,
Die is daer hy behoort, en daer by blijven moet.
De ghene die Godt vreezen, sullen in dit exempel van de Man na Godts herte, een goede remedie vinden voor haren rou en droefheyt; dan wy sullen evenwel tot genoegen van den curieusen Leser noch eenige andere hier by voegen.
Anaxagoras, op een sekeren tijt propoosten voerende onder een deel van sijn goede vrienden, van de nature en eygenschap van de dingen, krijght onversiens de weet dat sijn soon gestorven was, welcke droevige tijdinge wel een oogenblijk stuyten de reden van den Philosooph, maer deselve terstont hervattende; ick wiste wel, seyde hy, dat ick een sterffelijck mensche voortgebracht hadde.
Pericles, een van de grootste van Athenen verlooren hebbende in vier dagen twee jonge en seer begaefde sonen, en liet daerom niet openbaerlijk voor het volck te spreken, en dat met het eygen wezen als te vooren. Willen wy gedient zijn met de exempelen van de Romeynen: wie en sal hem niet verwonderen in dierge- | |
| |
lijcke soorte van besoeckingen en verlies van kinderen, over de wonderlijcke stantvastigheydt van eenen Quintus Fabius, eenen Horatius Pulvilius, eenen Paulus AEmilius, eenen Cato den ouden, gelijckmen lesen kan in Plutarchus, Valerius Maximus, en andere.
Indien de droefheydt ontstaet door verlies van rijckdom, staet, eere ofte diergelijcke, de remedien die uyt de redenen daer voor bygebracht konnen werden, sijn voor-eerst: dat sulcke droefheyd gestelt werd om dingen van kleyne ofte geene waerde. Want de Rijckdom en groote Staet en is in hem selven niet, maer werdt alleen verheven door de opinie van de mensche, dewelke anders niet en is als bedrogh en misverstant, geheel tegen de natuere, die haer genoegt met weynigh, daer de opinie en begeerlijckheyd onversadelijck is.
De Mensche ter werelt komende, werdtgevoedt en versaed met sog alleen: en kan bequamelijck in d'ander jaren sijn leven onderhouden met water en broodt, en sulks is volgens de Natuere: maar daer is vele van doen om te versadigen eenen vraet, ofte een die met onnatuerlijcken hongher ghequelt is, die by de Medicijns Honts-honger genoemt wert: een sieckte waer in men noyt genoeg en heeft, maer hoemen meer eet, hoemen meer eeten wil: alsoo ook, en stopt veel goed geen Gierigheydt, dan hoemen meer heeft, hoemen al meer begeert. Sulck een persoon dan is nimmermeer te vreden, en al besat hy de geheele wereld, soo soude hy evenwel arm en ellendig sijn, want het geluk bestaet in 't genoegen. Het is een treffelijcke Lesse van Epicurus: Indien yemandt geerne rijck, geacht, en oud waer, dat hy dan niet soo seer en soude trachten yet by te doen tot sijnen rijckdom, reputatie, jaren als wel af te doen van sijne begeerte. Want ghewisselijck in de dinghen die daer meest bestaen in opinie, zoo heeft sulck een het meest, die minst begeert. Een arm mensche die weynig heeft, en niet meer en begeert, is waerlijk rijcker als de grootste Monarch, die daer meynt, dat hy niet en heeft, het gene hy wel soude, ofte oock konde hebben, ofte die hem daer in bedroeft, dat hy niet meer hebben en kan.
Wanneer matroos maer heeft een pijp Taback gedroncken,
Hy suysebolt, en swiert, alwaer hy wel beschoncken.
De Salamander leeft alleenlijck van den wint,
De Krekel in den dau sijn voedtfel soeckt en vint.
Een weynigh spijs en dranck kan ziel en lijf vermaken:
Elck heeft genoeg, die maer sijn gierigh hert kan staken;
Die meest begeert, heeft minst: des wilje zijn gerust,
Vermeerdert niet u goedt, maer mindert quade lust.
Voorwaer Socrates was geluckiger, ende hadde meer ghenoegen in sijn armoede als de rijckste van Grieckenlandt in al sijn schatten.
Een ander Philosooph Diogenes woonde in een ton, en hadde anders geen huysraet al een lepel daar hy water mede schepten om te drincken: en eens siende dat de kinderen het water met de haneen uyt de riviere schepten, wierp sijn lepel wech, seggende, de Natuere heeft hier oock in versien. Dit is de man, die in sijn ton bleef sitten, als 't volck liep om den grooten Koningh Alexander te gaen sien, to dat de selfde by hem quam, en vraeghde of hy yet varhem begheerden; maer Diogenes en begeerde niet van den Koningh, als dat hy hemde Son die in sijn ton scheen niet beletten en zoude; waerom d'omstaender lacchende, zeyde de Koning: Waer ick Alexander niet, ick wilde Diogenes wesen. Aristides, een groot en vermaert Velt-Overste, heeft mede den rijckdom zoo veracht, dat hy in een Ampt zijnde, waer mede hy veel schatten konde versamelen, evenwel soo arm ghestorven is, dat hy naeulijcks zoo veel na en liet om begraven te worden.
Ick soude vele andere exempelen, soo uyt, Plutarchus, als uyt de Romeynsche Schrijvers konnen verhaelen, dan wy sullen den Leser wijsen tot Valerius Maximus, die deselve versamelt heeft in sijn vierde Boeck op het derde en vierde Capittel. Hadden sulcke wijse lieden ghemeent dat goet, goet was, souden sy het so veracht hebben? Maer wat mogen wy doch den naem van goet geven een dinghen, dat soo verganckelijck is? Men seydt gemeenlijck, Koopmans goed, is ebbe en vloedt: maer dit spreek-woordt mach wel verder getrocken werden. Want de Fortuyne, gelijck Theophrastus zeyde, en mickt soo naeu niet, en schept dickwils haer geneughte in 't weghnemen van het gene, dat gy met groote moeyten verkregen hebt, en in het onversiens berooven van al het werelts geluck. Op een ding dan, dat soo verganckelijk is, en behoort niemant sijn hert en sinnen te stellen, en al verloor de rijckste en machtighste van de werelt al sijn goed, soo en is hy niet wijs, indien hy daerom groot misbaer maekt, ofte hem daerom tot de doot toe quelt. Want hy en verloist niet, dat hem eygentlijk toekomt. Al het goedt van de wereld is ons maer geleent om wederom te geven, als het den grooten Uitdeelder hier boven belieft. Wat reden isser dan, om ons so seer te bedroeven, als hy weder eyscht,'t geene, dat hy ons re vooren geleent hadde? Ick weet nu niet van wat Philosooph ick ghelesen heb, dat als hy verstondt, dat sijn goedt op Zee verongeluckt was, seyde, nu sie ick wel, wil Godt hebben dat ick op mijn gemack studere: ja een andere, om dat hy sulcks met minder verhinderinghe soude konnen doen, wierp al sijn goedt in de Zee.
Al het selfde kan mede te passe komen voor de gene die haer quellen, ofte om datse tot eer en staet niet en konnen geraeken, ofte om datse door verandering van het kussen gebrocht sijn: Datter veel met lof en eere geleeft hebben, sonder staet ofte officie; dat de hoogste staten deloste zijn, en hoemen hooger klimt, hoemen lager vallen kan. Sulcks heeft de Poët Claudianus seer wel geseydt.
Daer sijnder menighmael die werden hoogh verheven,
Om als haer val genaeckt een meerder slagh te geven.
Datter in de werelt niet en is dat seker en vast gaet: en dat in de Fortuyne niet gestadigh is, als de ongestadigheyt, Croesus de Koning van Lydien; Polycrates den Tyran van Samos; de rijcke Romeyn Crassus; de groote Pompeus; de strijdtbare Caesar, konnen hier tot exempel dienen. Is niet de groote Koningh van Vranckrijck op onse tijdt in sijn Karosse vermoort; een ander uyt sijn Landt verjaeght? Den Advocaet Barnevelt de Nestor van Hollandt, die hier te lande by na alleen doen en laten was, heeft hy niet in sijnen hoogen ouderdom, den krommen hals moeten uytstrecken, om sijn kael en afgeslooft hooft van de beul te laten af-houwen? Daer leyd de groote staet.
Siet! hoe gaen des werelts saken,
Op en neer, als ebb' en vloet,
Somtijts isset al te goet,
't Schijnt men kan 't niet qualijck maken!
| |
| |
Maer als't rat eens omme-draeyt,
Wat men doet is dan bekaeyt.
Voor het laetste, dient tot diergelijcke quellingen, datmen den geest aftreckt van de droevige gedachten, en geneuchelijke en aengename dingen voor den dag brengt. Want, gelijck een Grieks Poët wel seyt, Voor een sieck gemoed is de praet een Medicijne. Het soet accoort van singen, en op instrumenten spelen, heeft mede groote krachtom alle Droefheydt te versoeten, en het hert te verheugen dat met quellinge beladen is. Also lesen wy in de H. Schrifture van den Koning Saul, dat, wanneer hy met swaermoedigheydt bevangen, ja van den boosen geest gequelt werde, terstont laeffenis en verlichtinge bevoelden als David de harpe in de hant nam, en voor hem speelde. Het selven lesen wy by Plutarchum van Pythagoras, dat, als hy sijn gemoet wilde in ruste stellen, en van alle ontroeringen bevrijden, de Musijck by de hand nam. Dan een recht God-vreesende Ziele kan den meesten troost scheppen in het lesen van Gods woort, al waer den rechten en waren troost voor een benaeut hert te vinden is: ten zy (gelijk dickwils gebeurt) eenige menschen van swacke herssenen door te veel lesen, in dese swaermoedigheyt vervallen waren.
Ick en kan niet na laten te besluyten met de alderwijste vermaninge (na mijn oordeel) van de Philosooph Epictetus, met welcke hy sijn noyt ghenoegh ghepresen ‘Hand-boecxken aldus aenvanght: van alle dingen, fijn sommige in onse macht, sommige niet. In onse maacht sijn de opinie, het begeeren, of niet begeeren, en kortelijck al 't gene wy doen. Maer in onse macht en hebben wy niet, het Lichaem, Gelt, Eer, Heerschappye, en kortelijk al 't gheene wy selve niet en doen. Nu de dingen onder onse macht sijn vry van Natueren, en konnen van niemant belet of verstoort werden. Maer die buyten onse macht staen, sijn beletsel en verhindering onderworpen: Daerom staet te letten datmen de dingen die buyten onse macht sijn, niet voor vrye en rekent, en vreemde voor eygene: want sulcx doende, salmen altijdt ontstelt, bedroeft en buyten met wesen. Maer indien men alleen voor eygen rekent 't geene dat eygen is, en in onse macht staet, en vreemt voor vreemt houdt, soo salmen van niemant bedwongen ofte belet werden, niemant beschadigen, noch selver in eenige schade ofte droefheydt vervallen. Komter yemant te sterven’ van onse vrienden, men sal dencken dat hy sterffelijck was, en dat hem in 't leven te houden buyten onse macht was, en soo voort in andere saken, die ons onmatige droefheydt soude konnen verwecken.
|
|
Auteursrechtvrij