Niet naar de maan gaan

7. Portmany, augustus 1960.

Vanaf Nora's eerste nacht in mijn huis te Portmany bestond er eigenlijk maar één vraagstuk: hoe gaan wij met elkaar om? Hoe zeggen wij de dingen die gezegd moeten worden?

De rest was duidelijk. Nora bestond, Nora leefde - niet zo maar ergens in de verten van het Limburgse land, niet zo maar ergens in de onmetelijke ruimten van de hemel die wij dromen neen, zij bestond in mijn eigen huis, zij leefde in een kamer aan de andere zijde van de patio, zij at het avondbrood, zij dronk de wijn van het land, zij sliep - soms tenminste, denk ik.

Aan Veronica's dood konden wij niets meer veranderen, noch Nora noch ik. Wij moesten er ons bij neerleggen, zoals mensen zo gaarne zeggen wanneer zij niet meer weten wat zij zeggen. Mijn zonen leefden voort - hun kleine leven, eigenzinnig en een beetje liefdeloos zoals kinderen kunnen leven. Ook Nora was daarvan van meet af aan overtuigd. Toen zij en ik voor de eerste maal sinds jaren aan dezelfde tafel het avondmaal aten, waren de jongens binnengekomen - voorop Ro, de oudste, bijna vrolijk, onbeschaamd in elk geval, en in zijn voetspoor de kleine Mon.

[p. 47]

Nora zagen zij niet eens. Kinderen zijn blind wanneer zij maar willen. De jongste, pas tien jaar, zou het liefst op mijn knieën gekropen zijn om bij mij te blijven; maar hij deed het niet, hij onderwierp zich aan de wil van zijn oudere broer.

‘Je vindt zeker wel goed dat Mon en ik een paar dagen bij Rosario en Manolo blijven, papa?’ vroeg Ro keihard.

‘Natuurlijk, Ro,’ antwoordde ik.

Ik vond het helemaal niet goed, maar ik was moe. Met Ro had ik zoveel onvruchtbare gesprekken gehad, ik had zo onnoemelijk vaak getracht hem tot rede te brengen, ik wist dat ik hem duizendmaal te kort had gedaan en dat ik hem nu wéér te kort deed, maar ik had de moed niet meer met hem te vechten. Nu niet. Ro was als ik zelf, onbuigzaam en onverdraagzaam, hongerend naar genegenheid en elke genegenheid van zich af stotend. Ik begreep ineens, dat ik al die jaren niet werkelijk tegen Ro gevochten had, niet tegen hem, mijn weerbarstige zoon, maar tegen mij zelf. In Ro bestreed ik mijn eigen onredelijkheid, mijn eigen willekeur en misschien zelfs mijn eigen geringe kwaliteiten. Ro mocht niet zijn zoals ik zelf was. Maar mij zelf ontzag ik terwijl ik Ro tegensprak en tegenwerkte. Mannen en kinderen die aan hoogtevrees lijden - en zij lijden omdat zij de hoogten zozeer liefhebben - beklimmen telkens weer de torens en kijken verbijsterd in de afgrond. Zij doen het hun hele leven lang totdat zij ten laatste hals over kop naar beneden storten. Was ik al gevallen? Ro in elk geval niet.

‘Vind je het werkelijk goed?’ vroeg Ro nog eens.

‘Je weet heel goed wat je kunt doen, Ro,’ zei ik mat, ‘en je weet even goed wat je niet kunt doen.’

‘O ja,’ sprak de jongen levendig, ‘ik wilde alleen maar weten of je later weer woedend op me zult zijn.’

Mon was dichter bij me komen staan. Ik streelde hem over

[p. 48]

zijn blonde kop en ik zei dat hij maar met Ro moest meegaan. Zijn lippen trilden, zijn hand zocht de mijne, hij kon nauwelijks iets zeggen.

‘No estas todavía triste, papa... verdad que no?’ vroeg hij zacht en hij keek mij even aan, ‘je hebt nu toch geen verdriet meer, nietwaar papa?’

‘Nee,’ antwoordde ik, ‘nee, Mon, ik heb geen verdriet meer. Gaan jullie maar. Jullie zijn flinke jongens.’

‘Kom, Monneke,’ zei Ro en hij nam zijn kleine broer bij de hand, ‘kom, laat hem maar. Je weet wel wat Rosario gezegd heeft.’

‘Wat heeft Rosario gezegd?’ vroeg ik en ik besefte meteen dat ik niets had mogen vragen.

Ro keek vijandig naar Nora. Mon had even tevoren Spaans gesproken omdat hij gewend was Spaans te spreken, maar Ro deed het nu met opzet omdat hij niet wilde dat Nora hem verstond en omdat hij tegelijkertijd vermoedde dat hij Nora en mij kon kwetsen met zijn antwoord.

‘Usted es una persona muy desgraciada, ha dicho Rosario. Y tiene razón.’

‘Rosario is een viswijf, Ro,’ zei ik kalm.

Mons kleine gezichtje lichtte op van blijdschap. Dit was taal die hij verstond.

‘Alle vrouwen zijn viswijven behalve mijn moeder en jouw vriendinnen, is dat niet zo, papa?’

‘Precies, Mon, zo is het.’

Toen gingen zij, Mon aan de hand van zijn oudere broer. Ro hield de kleine jongen vast alsof hij hem wilde verhinderen naar mij terug te gaan. Ro kende de vijand, Ro leefde reeds in een eigen wereld. Ik hoorde nog hoe Mon mij met een trillende stem goedenacht wenste.

[p. 49]

‘... - waarom lees je dat nooit, kinderen in de werkelijkheid?’

Ik had Nora's zachte vraag maar half verstaan.

‘Kinderen?’ antwoordde ik, ‘kinderen? Mijn God, op papier zijn ze zo heerlijk. Kleine engelen of kleine beesten, maar niemand waagt het over kinderen te zeggen of te schrijven wat zij werkelijk zijn. Mijn kinderen, mijn zonen zijn niet zoals de papieren kinderen die je altijd tegenkomt. Kijk maar eens naar Mon met zijn hazehart. Hij wil bij mij blijven, maar hij verraadt mij nu al met een kus. Kijk maar eens naar Ro met zijn onbeschofte manieren en zijn koele verachting. Maar Veronica en ik hebben geen monsters voortgebracht. Ro en Mon zijn echte kinderen, kleine mensen die nu al leren zich zelf en anderen pijn te doen. Weet je, kinderen krijgen is niets, dat weten zelfs vrouwen. Maar kinderen hebben, dat is heel iets anders. Kinderen hebben is liefhebben, maar liefhebben tegen wil en dank. Want kinderen liefhebben is leed en nood. Zij zijn de spiegels, Nora, waarin wij ons zelf zien, ongenadig in het licht van de nieuwe dag; zij zijn de mensen waarin wij ons zelf herkennen, de harlekijn die een poot heeft gebroken, de mooie pop die nu al een oog kwijt is, Jan Klaassen die huilt, Katrijn die kijft, Pierrot wiens schedel wordt ingeslagen. Geloof je het niet? Ik zeg je dat het zo is. Kinderen zijn de ellendige kleine mensen die wij zelf al geworden zijn, les misérables - en wij vrezen dat ook zij eenmaal, voor de tweede maal, zó zullen zijn. Wij vrezen en wij lijden, niet meer om ons zelf, dat gaat voorbij, neen, wij vrezen en wij lijden omwille van hen. Wij zijn bang voor de dag dat zij eindelijk volwassen zullen zijn, dat zij voor ons zullen staan in hun volmaakte onvolmaaktheid. Daarom schrijven literaten nooit over kinderen. Kinderen zijn niet interessant. Maar de waarheid is dat zij bang zijn voor de wereld van het kind. Zij weten heel goed dat kinderen angstaanjagend zijn. Zij weten nog beter dat niet

[p. 50]

Abraham Isaäk offert, maar dat Isaäk Abraham om hals brengt op de platte steen van de offertafel. En er komt geen engel om het mes uit Isaäks handen te rukken.’

Nora raakte haar eten niet meer aan. Ik ook niet.

Ik schonk alleen de glazen nog eens vol, rancio seco, ranzige droge wijn. Nora dronk het hare in één teug uit. In het mijne drupten tranen. Lekkere tranen dan. Si.

Verwonderd keek Nora naar mij. ‘Toe, Mark, wat is er ineens?’

Ik antwoordde niet. Wat zou er zijn? Niets en niets en niets. Wij bleven zitten zonder te praten. Catalina kwam binnen en ruimde de tafel af.

‘Sus hijos se han marchado. Lo sabe?’ zei het dienstertje.

‘Ja, mijn zonen zijn weggegaan. Jazeker weet ik dat.’

‘Gebruikt u koffie en cognac?’

‘Ja, Catalina.’

Nora stond op. ‘Voor mij niet, Mark,’ zei ze. ‘Wil je me later vertellen wat er gebeurd is?’

Later, dacht ik, ja later zal ik je alles vertellen. Maar nu wil ik terug naar vroeger. Van vroeger naar later is het maar één stap. Wanneer heb ik die stap gezet?

‘Maak het niet te laat, Mark,’ zei Nora zacht toen zij naar haar kamer ging. Dat zei Veronica vroeger ook, precies zó.