Niet naar de maan gaan

6. Lichtenberg, juni 1936.

Ik wil kastelein worden, maar mijn vader zegt sakkerjuu en dat het nooit gebeurt zolang hij leeft. Ik heb dus geen kans want mijn vader wordt stokoud. De pastoor heeft het voorspeld en die heeft altijd gelijk. Het hele dorp weet het en het hele dorp is getuige geweest van de voorspelling. Verleden zondag zit mijn vader toevallig met mij in de kerk. Meestal moet ik alleen gaan

[p. 41]

en ik weet niet waarom hij vandaag is meegegaan. Misschien is het wel Pasen of Pinksteren. Goed, de pastoor preekt over de gelegenheden tot zonde. Ik heb nooit geweten wat dat is, maar nu zal ik er eindelijk achter komen. Ik ben nieuwsgierig en ik luister vol spanning. Ineens - het dorp schrikt zich dood - richt de priester zich rechtstreeks tot mijn vader.

‘En gij daar, Sjir, gij zit daar maar braaf in uw bank alsof gij van de baron geen kwaad weet. Maar gij geeft meer ergernis dan wie ook van mijn gelovigen. Uw herberg is een plaats des onheils. Men verzuipt er zijn heil. Men danst er met de dood. Terwijl gij drinkt, sterven de armen van dorst. Terwijl gij danst, wenen de engelen van spijt. En de duivel lacht, hij lacht zeg ik u...! Eenmaal zult gij zelf in doodsstrijd liggen, Sjir Dodewaard. Uw naam moest u een waarschuwing zijn. Een dode waard is beter dan een levende kastelein. Maar een dode waard kan een verdoemde kastelein zijn, Sjir. Ga naar Wittem en bid tot uw patroon, de heilige Gerardus. Het is nog niet te laat, Gérard Dodewaard...’

Mijn vader kon al dood zijn, zó bleek is hij. Hij luistert naar de woorden van de pastoor alsof de engel des oordeels tot hem spreekt. Maar opeens springt hij op, hij heeft zijn tong terug, hij schreeuwt door de volle kerk:

‘Gij hebt goed praten, meneer pastoor, maar gij zijt geen kastelein. Moet ik, begot, soms verhongeren?’

‘Gebruik de naam van God niet ijdel, Sjir. Kunt gij geen eerzaam beroep uitoefenen?’

‘Maar dat doe ik toch, meneer pastoor. In de kerk wordt ook gevrijd. Kijk maar eens achter de pilaren!’ roept mijn vader buiten zich zelf.

Handig ontwijkt de pastoor de aanval.

‘Blijft gij kastelein, Sjir?’

[p. 42]

‘Zolang ik leef, ik deug nergens anders voor.’

‘Dan zal God u een lang leven geven, Sjir. Niet omdat gij het verdient maar omdat gij het nodig hebt. Gij hebt een lang leven nodig om tot inkeer te komen.’

‘Dat is dan maar goed ook!’ antwoordt mijn vader.

‘Amen,’ zegt de pastoor.

Het dorp is tevreden over de zondagspreek. Als mijn vader zo lang zal leven, moet ook ‘Onder de Linden’ zo lang blijven bestaan. Maar ik kan nooit kastelein worden, juist nu ik het zo graag zou willen. Zolang mijn vader leeft: nooit. Moet ik soms ook tevreden zijn? Ik ben wel trots op mijn vader, maar later vraag ik hem:

‘Waarom ik niet?’

‘Daarom niet.’

Vaders weten nooit waarom wel of waarom niet. Ik riskeer een pak rammel maar ik houd vol.

‘Omdat de pastoor gezegd heeft dat gij van de baron geen kwaad weet?’

‘Nee, vlegel. Ga spelen.’

‘Omdat gij naar de hel gaat?’

In dat geval zou ik tegen alle jongens van het dorp kunnen zeggen: Mijn vader zit in de hel, mijn vader zit lekker in de hel! En ik zou er heel gelukkig mee zijn want bijna niemand heeft een vader in de hel...

‘Ik?’ vraagt mijn vader woedend.

‘Ja gij!’

‘Donder op, rotjong.’

‘Maar wat moet ik dan worden?’

‘Pastoor natuurlijk!’ schreeuwt hij tegen mij.

‘Ik?’

‘Ja jij!’

[p. 43]

‘Maar waarom, nondejuu!’ snotter ik.

‘Omdat het gemakkelijker is een goed pastoor te zijn dan een goed kastelein, begrepen?’

‘Nee.’

‘Maak dat je wegkomt.’

Ik begrijp het wel, maar dat kan ik tegen mijn vader niet zeggen. Ik herinner mij dingen die gebeurd zijn sinds het kasteelkind is gedoopt. Dingen van zeven vette jaren. De baron die onder een tafel van de gelagkamer ligt, roerloos. Is hij dood? Nee, mijn vader sleept hem naar de keuken, verpleegt hem, wekt hem op en laat hem levend vertrekken... Een meimorgen en de kleine barones in het huis van mijn vader; zij schreit radeloos, een gebroken godin. Mijn ellendige vader troost haar en hij zweert bij God en alle heiligen in de hemel dat het de laatste keer is geweest. Het is een oprechte eed maar dezelfde avond wordt het een meineed... Een paardenmarkt ‘Onder de Linden’; alle boeren uit de omtrek zijn gekomen; vier van de beste paarden uit de stallen van het kasteel worden verkocht. Ze gaan weg voor belachelijke prijzen; de baron staat erbij, hij lacht groot en sterk en hij zegt dat paarden uit de tijd zijn, hij zal een automobiel kopen. Dan smijt hij zijn rijzweep in de beek en gaat weg. Ik zie de auto nooit en ik hoor dat de stalknecht van het kasteel chauffeur is geworden bij een andere heer. Hij heeft misschien gestolen, hij is natuurlijk weggejaagd, hoe kan hij anders de baron in de steek laten?... Een donkere nacht, het regent, het hagelt, het onweert. Ik kan niet slapen. Er rammelt iemand als een bezetene aan de poort van ‘Onder de Linden’. Mijn vader gaat in zijn nachthemd naar beneden en maakt open. Ik hoor hun schreeuwende stemmen.

‘God in de hemel, wat is er, baron?’

‘De verloren zoon staat voor u, Sjir.’

[p. 44]

‘Kom binnen, baron, gij zijt strontnat.’

‘Hebt gij een zwijnetrog om uit te eten, Sjir?’

‘Voor u altijd.’

Ik spring uit mijn bed en sluip naar de overloop van de trap. Door de spijlen van de trapleuning kan ik de gelagkamer overzien. De baron zit op de vloer met zijn rug tegen de tapkast. Zijn haren hangen hem over de ogen en zijn mond kwijlt. Zijn handen liggen als dode vissen in het zand op de vloer. Voor hem knielt mijn vader met een kom warme soep tussen de knieën. Met zijn linkerhand perst hij de lippen van de baron open, met de lepel in zijn rechterhand giet hij hem door de tanden de soep naar binnen. Soms doet de baron vanzelf zijn mond open. Dan moet mijn vader oppassen. Het zwijn bijt in de lepel of probeert mijn vader een knauw te geven. Het duurt uren. Ik word steenkoud op de trap maar ik ga niet terug naar mijn bed. Eindelijk krabbelt de baron overeind, hij laveert van links naar rechts, hij stoot tegen de tafels, wankelt als een dolleman en valt. Hij steekt beschuldigend een vinger naar mijn vader uit.

‘Sjir, de zwijnenhoeder,’ lacht hij bitter. Het kan hem niet schelen wie het zwijn is, maar hij veracht de stalknecht. Mijn vader hijst hem overeind en samen gaan zij naar buiten in de nacht. 's Morgens ligt het pak van mijn vader over een stoel in de keuken. Het zit vol modder en de knieën van de broek zijn kapot. Hoe vaak is hij met zijn heer en meester gevallen op de weg naar het kasteel? Ja, het is gemakkelijker géén kastelein te zijn; mijn vader heeft wel gelijk maar hij is ook zo'n dwaas; hij heeft te veel hart voor de zaak - niet voor de zijne maar voor die van anderen...

Dingen die ik mij herinner, jazeker. In mei van dit jaar doet het kind Veronica haar eerste communie. Zij is zeven jaar en alle oude wijven van het dorp huilen omdat zij zo mooi is en zo

[p. 45]

klein. De barones jankt óók, en hoe. ‘Van geluk,’ zeggen de kerkgangers hardop, de huichelaars met hun gepleisterde gezichten. De godin van vroeger huilt niet van zaligheid. Bittere tranen druppen over haar gezicht omdat de baron er niet bij is. De baron is vandaag ziek. De dokter zit ergens in een bank en hij weet nauwkeurig aan welke ziekte de baron lijdt. Mijn vader zit in een andere bank en hij weet het ook wel. Zij mogen beiden hun mond niet opendoen. Het is een rotwereld, vind ik en ik weet nog niet eens iets van vuile handen; ik ken pas verdorven zielen, ik zal wel achterlijk zijn. Deze keer is de pastoor het met mij eens. Hij doet zijn kaken evenmin van elkaar maar ik hoor zijn hart praten. God vergeve ons allemaal. Dan schrijdt het kind Veronica naar voren. De hele kerk valt stil. Veronica, denk ik wanhopig, Veronica, fluister ik met bevende lippen, kleine Veronica, later zul je alles weten; wat jammer voor je.

Een week later ben ik volkomen met mijn lot verzoend. Ik ga uit het dorp weg. Weggaan is altijd goed. De weg is beter dan de herberg, dat heeft mijn vader mij vaak gezegd.

‘De zoon van Sjir Dodewaard gaat leren,’ zeggen de vromen van het dorp; en zij denken eigenlijk dat zo iets onmogelijk moest zijn: er moest een wet zijn die het aan zoons van kasteleins verbood te gaan leren; want waar moet het met de wereld heen wanneer de heffe des volks verheven wordt? Maar zij denken ook aan de hand van God en aan welke wonderen die hand soms heeft bewerkt; men moet ten slotte zijn geloof bewaren.

Mijn vader lacht om zulke praatjes.

‘Het wordt tijd dat jij hier opdondert,’ zegt hij tegen mij. Ik kan wel zien dat hij het meent. ‘Bij mij mag je in elk geval niets meer zien en niets meer horen. Je hebt genoeg geleerd. Ga maar wat studeren. Misschien word je wel plebaan.’

Ik ga dus. Ik krijg een koffer vol nieuwe kleren mee. Wanneer

[p. 46]

ik aan de halte van de spoorweg uit de sjees van mijn vader stap, geeft hij mij zijn zilveren horloge. In mei van dit jaar doen vaders dat nog. Het horloge heeft een zon en een maan en twaalf sterren. Ik zeg dank je wel en ik stap in de Blauwe Engel; zo heet een trein in Lichtenberg. Ik wuif naar mijn vader, maar vanuit het raam van de trein zie ik dat hij zijn paard al terugjaagt naar het dorp en naar ‘Onder de Linden’.

Achteraf zou ik willen weten of ik in het huis van mijn vader teveel heb geleerd of te weinig. Ik ben geneigd het laatste te geloven.