Niet naar de maan gaan

3. Portmany, augustus '60.

Ik durf nauwelijks verder schrijven en ik heb goede reden voor mijn angst. Ik schaam mij voor bijna ieder woord dat ik op papier zet en ik heb even goede reden voor mijn schaamte. Niemand zal ooit geloven dat ik vertwijfeld poog oprecht te zijn. Integendeel, iedereen zal menen dat ik mij aanstel als een harlekijn. Moet ik dan nóg eens verzekeren dat ik mij niet voordoe als een harlekijn maar dat ik er een bén? Ik kan geen mens verhinderen over mij te denken zoals hij wil. Ik kan niet eens verhinderen dat Mark Dodewaard bestaat. Al schaam ik mij nog zoveel, daarmee is Mark Dodewaard niet weggenomen uit het midden van de mensen. Ik schrijf verder. Het is dezelfde dag in Portmany.

[p. 27]

Tegen vier uur in de namiddag werd ik wakker uit een loden slaap - als lood tenminste iets te maken heeft met het slapen zonder Veronica. Mijn hoofd bonsde van de pijn, maar de hartkloppingen van mijn geweten waren verdwenen. Het is niet waar dat de tijd alle leed geneest. Maar in minder dan geen tijd had de slaap mijn slechte geweten gesust. Goed zo. Nog diezelfde morgen was ik dodelijk geschrokken van mijn ontdekking in de dodenberg. Nu was ik uitgeslapen; ik voelde mij opgelucht; het was allemaal voorbij. Er bleven nog een paar dingen in de wereld over, dingen van geen belang. Zo waren er bijvoorbeeld de geboren en getogen Portmanjolen die in hun hangmatten waardig en stil bleven dromen van een beter leven. Laat ze dromen. Zo waren er in Portmany zeker wel een paar Engelse toeristen overgebleven die altijd en overal tot alles in staat zijn en die nu waarschijnlijk in hun hotels citroen slurpten. Laten slurpen. Kortom, de wereld rondom mij bleef bestaan, dezélfde wereld. Natuurlijk, wat had ik anders gedacht? Dat voor mij het aanschijn van de aarde zou veranderen?

Zelfs voor mij bleven er een paar kleine dingen te doen. Je kunt niet zo maar ophouden te doen. Dat denk je maar. Goed, de zon stond laag boven de westelijke heuvels van het eiland, maar de hitte van de dag hield aan. Het kwik schommelde rondom 36 graden. Niets aan te doen. Ik haalde mijn wrakke auto uit de stal en reed weg van het huis onder de palmen. Alleen - moederziel, zegt men, waarom moederziel? - ging ik naar het vliegveld van Portmany. Ik trotseerde de gloed van de koperen namiddag. Zelfbewust en loom stuurde ik de rode open Peugeot '28 - Veronica was een jaar jonger, 1929! - door de bochten van de slingerende verkeersweg. De weerzin tegen elke beweging stond mij op het gezicht te lezen, maar niemand las mijn gezicht. Achter mij werd de stad Portmany kleiner en kleiner. In de spiegel

[p. 28]

van de wagen kromp de kathedraal ineen tot een belachelijk kerkje op de top van een molshoop. Vóór mij naderde de troosteloze vlakte waarin ergens het verloren vliegveld moest liggen.

Aan weerszijden van de blakende carretera kreunden de vijgebomen onder het geweld van de neerdonderende zon. Een geblinddoekte ezel liep langzaam in de tredmolen van een Moorse waterput. Ach, het zou goed zijn ook een geblinddoekte ezel te wezen.

Ik parkeerde het dampende autootje aan de rand van het vliegveld. Er stond een bordje met een waanzinnig verbod: ‘paso prohibido’, verboden toegang. Alle toegangen zijn immers verboden.

Tot mijn verrassing wachtte een menigte mensen op de landing van de Convair uit Brussel. Zij zaten in de schaduw van het slordige rieten afdak op het terras, goed verzorgde lieden die een glas dronken om de tijd te korten. Vol afkeer wendde ik mij af. Ik koos een plaats in de zon. Niemand behalve ik zat op het verbrande gazon en niemand behalve ik kon de onvruchtbaarheid van het veld geheel overzien - en voorbij het veld de donkerblauwe streep van de zee. Ik zat aan de rand van de wereld.

Ik wist dt de wachtenden achter mijn rug mij van top tot teen opnamen. Ik voelde de afkeuring in hun blikken, afkeuring voor mijn bruine gezicht, voor mijn versleten smerige zomerpak, afkeuring ook omdat ik zonder tranen gekomen was. Ik had heel anders moeten zijn - bleek als lijnwaad, stijf van verdriet, nachtzwart. Maar zij hadden bij mijn aankomst op het vliegveld gezien dat ik alleen maar een klein, dwaas rouwlintje droeg op de revers van mijn jas. Waarom - dachten zij - waarom is hij in zijn omstandigheden en in deze verscheurende hitte niet thuisgebleven? Wat had hij in godsnaam op het vliegveld te maken? Of kwam er nu al een vriendin voor hem? Hij had in een donkere kamer van zijn witte huis onder de palmen moeten zitten

[p. 29]

en bidden. Jazeker, bidden totdat de stenen schreiden, totdat het water uit de rotsen barstte, totdat de God van alle rechtvaardigen zich wenend zou neerbuigen over de verdorvenheid van zijn verdoemde ziel. Ha, ik kende deze rechtvaardigen. Hijos de puta! Niemand van deze booswichten bad zelf ooit; tenzij een kind van hen te pletter viel vanaf de stadsmuur; tenzij een zoon in een straaljager over de baai van Portmany scheerde en bijna de toppen van de heuvels raakte; tenzij hun vader in een diepe put gesprongen was; of tenzij hun grootmoeder zich eindelijk had verhangen aan het klokketouw van de kerk...

Ik nam plaats op een wankele stoel. De gammele tafel schopte ik een eind van mij af. Maar tegen de bevende camarero was ik vriendelijk. Ik zei tegen de jongen dat ik nu niets wilde drinken en ik gaf hem een duro. En onaangedaan zat ik in de zon. Het is merkwaardig, zegt men, vooral wanneer men zich zelf hoog aanslaat, het is zeer merkwaardig wat men op zulke ogenblikken denken kan. Terecht of ten onrechte, dat is om het even. Ik speelde met de gedachte dat de anderen in de schaduw zaten - in de schaduw van de dood natuurlijk. Zij wisten het zelf niet; waarom zouden zij ook? Maar als zij plotseling in de zon zouden komen, dan zou het rottende vlees hen van de beenderen vallen. Ik sprak de dode zielen minzaam toe.

‘Lieve broeders, ik houd van u. Dode broeders, ik bemin u. Uw stilzwijgen en uw minachting voor mij hinderen mij niet in het minst. Ik verdraag u gaarne omdat gij zo stil en zo vijandig achter mij zit te wachten op de verrijzenis des vleses. Ik bemin u, broeders.’

Maar nu begonnen de wachtenden op het terras te spreken. Zij praatten in een Babylonische taalverwarring over niets. Hun zwijgen van een ogenblik tevoren had mij niet gestoord, maar het onbeheerste gemurmel van hun stemmen ergerde mij. Een

[p. 30]

zonloze spraakwaterval, besloot ik, een zinloze beweging van kelen, een nodeloos oproer der tongen. Zij slikken hun geweten in, de dingen die zij ooit over zich zelf hebben geweten. Ik werd kwaad. Kwam dat omdat ik soms hetzelfde had gedaan, woorden uitbraken, Babylonisch spreken, murmelen? Had mijn boosheid soms méér zin dan hun redeloze gesprek? Ja, mijn toorn had nóg gelijk. Want waar stond ik en waar stonden zij? Twee werelden, nietwaar, donker en licht, zon en schaduw. Zij zelf noemden dat verschil goed en kwaad; belachelijk. Zij weten immers niet wat zij zeggen. Ik had willen opstaan en schreeuwen: ‘Wanneer valt de wereld eindelijk stil, doodstil?’

Maar dan hadden zij, de rechtvaardigen, kunnen opstaan en terugschreeuwen: ‘Vandaag niet, morgen niet, nooit. Wij zeggen wat wij willen.’

Zeker, zij zeggen wat zij willen.

Goed, dadelijk komt het vliegtuig. Het zal tussen een haag van olijfbomen op de bruine landingsbaan aanvliegen. Het zal schommelen op de sterke zijwind die altijd tegen zonsondergang opsteekt. De baan ligt noord-zuid en de wind zal oost zijn. Niets op dit eiland deugt. Vlak bij het strand, waar de renweg in zee valt, zal het toestel tot stilstand komen. Het zal keren in een wolk van rood stof en langzaam naar het terras rollen. Een man met twee pannekoeken houdt het ten slotte tegen. De passagiers stappen uit, allemaal in het zwart. Een mohammedaan draagt een witte boernoes.

Alles is zwart of wit. En rouwbeklag, vooral massaal beklag, is bij christenen zwart. Ik geef de varkens een klein raadsel op:

‘Wat is zwarter dan zwart?’

Zij kennen het antwoord.

‘Een gat in de nacht!’ juichen zij in koor.

Maar ik zeg dat het verdriet van een man alleen zwarter is en ik wéét dat het ontbreken van leed het zwartst is.

[p. 31]

‘Hoera,’ schreeuwen zij vrolijk, ‘laat er dus méér leed zijn, dan wordt de wereld weer witter dan sneeuw!’

Ik lachte even omdat zij eindelijk iets zeiden dat zin had. Maar ik ben gek, dat is een uitgemaakte zaak. En ik bedacht meteen dat ik nu niet lachen mocht. De anderen zaten achter mij, spraken weer over niets, en bespiedden mij scherp. Had ik nog niet geleerd mijn menselijk tekort vóór mij te houden? Hoon de rechtvaardigen dan niet. Er zou er één geweest zijn die mij niet had bespied, die mij niet had gewantrouwd, die mij nu in dit dwaze uur op het vliegveld van Portmany begrepen zou hebben omdat zij alles wist over het lief dat er niet is en het leed dat er altijd is. Zij zou niet gezegd hebben dat ik gek was. Maar zij was er niet meer, zij was er geweest.

Ik was boos en bitter, maar zonder tranen, zonder leed, zonder het gemakkelijke verdriet dat alles aanvaardbaar maakt. Goed, er viel niets te lachen voor mij. Maar er viel voor den duivel ook niets te spreken. Waarom praatten zij dan achter mijn rug? De mond loopt over wanneer het hart vol is, zeker. Maar wanneer de mond vol is, kan het hart slechts leeg zijn. Lege zielen moeten zwijgen.

Ik sloot de ogen, ik stopte de oren. Ik legde de praters van Portmany het zwijgen op. Ik liet de zon achter de heuvels van mijn oogleden ondergaan. Ik joeg het eiland voor mijn aangezicht weg.

Verrekijken: de werkelijkheid begon.