De epische wereld

[p. 129]

Bibliografie

Gebruikte afkortingen

Ntg	De nieuwe taalgids
TNTL	Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde
Aebischer
1954	P. Aebischer, Textes norrois et littérature française du moyen âge. Genève, 1954.
Au carrefour
1987	Au carrefour des routes d'Europe: la chanson de geste; [actes du] Xe congrès international de la Société Rencesvals pour l'étude des épopées romanes, Strasbourg 1985. 2 dln. Senefiance 20-21. Aix-en-Provence, 1987.
Bancourt
1982	P. Bancourt, Les musulmans dans les chansons de geste du Cycle du roi. 2 dln. Aix-en-Provence, 1982.
Beer
1981	J.M.A. Beer, Narrative Conventions of Truth in the Middle Ages. Genève, 1981.
Bender
1967	K.-H. Bender, König und Vasall; Untersuchungen zur Chanson de geste des XII. Jahrhunderts. Heidelberg, 1967. Studia Romanica 13.
Van den Berg
1983	E. van den Berg, Middelnederlandse versbouw en syntaxis. Ontwikkelingen in de versifikatie van verhalende poëzie ca. 1200 - ca. 1400. Utrecht, 1983.
Van den Berg
1985	E. van den Berg, ‘De Karelepiek; van voorgedragen naar individueel gelezen literatuur’. In: Tussentijds. Bundel studies aangeboden aan W.P. Gerritsen ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag. Onder redactie van A.M.J. van Buuren e.a. Utrecht, 1985. Utrechtse bijdragen tot de mediëvistiek 5, p. 9-24, 326-327.
Van den Berg
1987	E. van den Berg, ‘Genre en gewest. De geografische spreiding van de ridderepiek’. In: TNTL 103 (1987), p. 1-36.
Van den Berg
1988	E. van den Berg, ‘Van wiganten, onvervaerde helden en fiere ridders: epithetische persoonsaanduidingen in de Middelnederlandse ridderepiek’. In: Ntg 81 (1988), p. 97-110.
Van den Berg en Besamusca
z.j.	E. van den Berg and B. Besamusca, ‘Middle Dutch Charlemagne romances and the oral tradition of the chansons de geste’.

[p. 130]

	In: Medieval Dutch Literature in its European Context. Ed. by E.S. Kooper. Cambridge (ter perse).
Besamusca
1983	B. Besamusca, Repertorium van de Middelnederlandse Karelepiek. Een beknopte beschrijving van de handschriftelijke en gedrukte overlevering. Utrecht, 1983.
Besamusca
1991	B. Besamusca, ‘De Vlaamse opdrachtgevers van Middelnederlandse literatuur: een literair-historisch probleem’. In: Ntg 84 (1991), p. 150-162.
Besamusca, Kuiper en Resoort
1988	B. Besamusca, W. Kuiper en R. Resoort (eds.), Sibilla. Een zestiende-eeuwse Karelroman in proza. Muiderberg, 1988. Populaire Literatuur 5.
Bloch
1939	M. Bloch, La société féodale. Dl. 1: La formation des liens de dépendance. Paris, 1939. L'évolution de l'humanité 34 (verscheidene malen herdrukt). Een Engelse vertaling van deze studie: Feudal society. Translated from the French by L.A. Manyon. Foreword by M.M. Postan. 2nd ed. London, 1962.
Boekenoogen
1902	G.J. Boekenoogen (ed.), Den Droefliken strijt die opten berch van Roncevale in Hispanien gheschiede daer Rolant ende Olivier metten fluer van kerstenrijc verslagen waren. Leiden, 1902. Nederlandsche Volksboeken 1.
Bot
1990	P. Bot, Tussen verering en verachting. De rol van de vrouw in de middeleeuwse samenleving. Kampen, 1990.
Brook
1987	L.C. Brook, ‘Ganelon's path to treachery in the rhymed versions of the Chanson de Roland’. In: Paterson en Gaunt 1987, p. 169-189.
Castets
1909	F. Castets (ed.), La Chanson des Quatre fils Aymon. D'après le manuscrit La Vallière [...]. Montpellier, 1909. Publications de la Société pour l'étude des langues romanes 23 (Repr.: Genève, 1974).
De Combarieu du Grès
1979	M. de Combarieu du Grès, L'idéal humain et l'expérience morale chez les héros des chansons de geste - des origines à 1250. Aix-en-Provence, 1979. 2 bdn. Etudes littéraires 3.
De Combarieu du Grès en Subrenat
1983	Les Quatre fils Aymon ou Renaud de Montauban. Présentation, choix et trad. de M. de Combarieu du Grès et J. Subrenat. Saint-Amand (Cher), 1983. Collection Folio 1501.
Comfort
1940	W. Comfort, ‘The literary rôle of the Saracens in the French Epic’. In: Publications of the Modern Language Association of America 55 (1940), p. 628-656.
Daniel
1984	N. Daniel, Heroes and Saracens. An Interpretation of the chansons de geste. Edinburgh, 1984.

[p. 131]

Debaene
1951	L. Debaene, De Nederlandse volksboeken. Ontstaan en geschiedenis van de Nederlandse prozaromans, gedrukt tussen 1475 en 1540. Antwerpen, 1951 (herdr.: Hulst, 1977).
Diermanse
1939	Renout van Montalbaen. De Middelnederlandsche fragmenten en het Middelnederduitsche fragment. Uitgegeven en toegelicht door P.J.J. Diermanse. Leiden, 1939.
Van Dijk
1981	H. van Dijk, Het Roelantslied. Studie over de Middelnederlandse vertaling van het ‘Chanson de Roland’, gevolgd door een diplomatische uitgave van de overgeleverde teksten. 2 dln. Utrecht, 1981.
Van Dijk
1987	H. van Dijk, ‘La composition de “Karel ende Elegast”’. In: Au carrefour 1987, p. 1097-1108.
Van Dijk
1988	H. van Dijk, Karel de Grote in epiek en kroniek. (inaugurele rede) Groningen, 1988.
Van Dijk en Kienhorst
1989	H. van Dijk en H. Kienhorst, ‘Ogier van Denemarken; nieuwe fragmenten’. In: Wat duikers vent is dit! Opstellen voor W.M.H. Hummelen. Onder redactie van G.R.W. Dibbets en P.W.M. Wackers. Wijhe, 1989, p. 3-24.
Draak
1963	M. Draak, Palet van Middelnederlandse epiek. Zwolle, 1963. Klassieken uit de Ned. Letterk. 19.
Duby
1981	G. Duby, Le chevalier, la femme et le prêtre. Le mariage dans la France féodale. Paris, 1981.
Duijvestijn
1987	B.W.Th. Duijvestijn, ‘Le personnage de Maugis dans la tradition littéraire manuscrite néerlandaise’. In: Au carrefour 1987, p. 461-472.
Duijvestijn
1989	Madelgijs. De Middelnederlandse fragmenten en de overeenkomstige Hoogduitse verzen, ingeleid en uitgegeven door B.W.Th. Duijvestijn. Brussel, 1989. Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Letteren, jg. 51, 1989, Nr. 130.
Duinhoven
1969	Karel ende Elegast. Diplomatische uitgave van de Middelnederlandse teksten en de tekst uit de Karlmeinet-compilatie. Bezorgd door A.M. Duinhoven. 2 dln. Zwolle, 1969. Zwolse drukken en herdrukken 62.
Duinhoven
1973	A.M. Duinhoven, ‘De Haagse fragmenten van de Renout van Montalbaen’. In: Ntg 66 (1973), p. 177-201.
Duinhoven
1982	Karel ende Elegast. Uitgegeven door A.M. Duinhoven. 's-Gravenhage, 1982. Nijhoffs Nederlandse Klassieken.
Duinhoven en Van Thienen
1990	A.M. Duinhoven en G.A. van Thienen, ‘Een onbekende druk van de “Karel ende Elegast” in Leningrad’. In: TNTL 106 (1990), p. 1-14.

[p. 132]

Eligh
1991	P.F.J.M. Eligh, In wisselend perspectief. Bijdragen tot een cultuurhistorische benadering van Mariken van Nieumeghen. Diss. Amsterdam. 's-Hertogenbosch, 1991.
Elisséef
1986	N. Elisséef, ‘Les échanges culturels entre le monde musulman et les croisés à l'époque de Nur ad-Din b. Zanki (m. 1174)’. In: V.P. Goss and C. Bornstein (eds.), The Meeting of Two Worlds. Cultural Exchange between East and West during the Period of the Crusades. Kalamazoo, Michigan, 1986, p. 39-52.
Van Emden
1977	Bertrand de Bar-sur-Aube, Girart de Vienne. Publié par W. van Emden. Paris, 1977. Société des anciens textes français.
Van Emden
1987	W.G. van Emden, ‘Les Girart et leur(s) femme(s), et problèmes annexes; à propos de Gheraert van Viane’. In: Paterson en Gaunt 1987, p. 238-269.
Fieuws
1977	Het Roelantslied. Frans en Nederlands. In het Nederlands vert. door J. Fieuws. Brugge, 1977.
Finet-Van der Schaaf
1987	Baukje Finet-Van der Schaaf, Etude comparée d' ‘Aiol’, chanson de geste du XIIme siècle, et des fragments d' ‘Aiol’ en moyennéerlandais. 2 dln. (I: Etude; II: Présentation synoptique de l'Aiol français, de l'Aiol limbourgeois en de l'Aiol flamand). Parijs, 1987. Université de Paris-Sorbonne Paris IV, thèse du 3me cycle.
Le Goff
1987	J. le Goff, De cultuur van middeleeuws Europa. Amsterdam, 1987.
GRLMA
1986	Grundriss der romanischen Literaturen des Mittelalters. Vol. XI/1: La littérature historiographique des origines à 1500. Heidelberg, 1986.
Guidot
1986	Garin le Lorrain. Chanson de geste du XIIe siècle. Traduction par B. Guidot. Préface de J. Lanher. Nancy, 1986.
Guiette
1940-1951	R. Guiette (ed.), Chroniques et Conquestes de Charlemaine. 2 dln. in 3 bdn., Bruxelles, 1940-1951. Académie Royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques. Collection des Anciens Auteurs Belges, Nouvelle Série 3.
Gysseling
1980	M. Gysseling, Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300). Reeks 2, dl. 1, Literaire handschriften. 's-Gravenhage, 1980.
Hage
1989	A.L.H. Hage, Sonder favele, sonder lieghen. Onderzoek naar vorm en functie van de Middelnederlandse rijmkroniek als historiografisch genre. Groningen, 1989. Historische Studies uitgegeven vanwege de vakgroep geschiedenis van de Rijksuniversiteit te Utrecht 48.
Van der Have
1990	J.B. van der Have, Roman der Lorreinen: de fragmenten en het geheel. Schiedam, 1990.

[p. 133]

Heintze
1991	M. Heintze, König, Held und Sippe. Untersuchungen zur Chanson de geste des 13. und 14. Jahrhunderts und ihrer Zyklenbildung. Heidelberg, 1991. Studia Romanica 76.
Henderson
1965	M.W. Henderson, Woman in the medieval French epic. New York, 1965.
Hindley en Levy
1983	A. Hindley and B.J. Levy, The Old French Epic: an Introduction. Louvain, 1983. Ktemata 8.
Iwema
1986	K. Iwema, ‘De Middelnederlandse fragmenten van Loyhier en Malaert. Een bronnenuitgave’. In: Leuvense Bijdragen 75 (1986), p. 433-494.
Jansen
1978	H.P.H. Jansen, Geschiedenis van de Middeleeuwen. 2e dr. Utrecht-Antwerpen, 1979.
Janssens
1988	J.D. Janssens, Dichter en publiek in creatief samenspel. Over interpretatie van Middelnederlandse ridderromans. Leuven-Amersfoort, 1988. Leuvense studiën en tekstuitgaven, nieuwe reeks dl. 7.
Jonckbloet
1844	W.J.A. Jonckbloet, Roman van Karel den Grooten en zijne XII pairs (fragmenten). Leiden, 1844. Werken uitgegeven door de vereeniging ter bevordering der Oude Nederlandsche letterkunde, 1e jrg., 3e afl.
Kalff
1886	G. Kalff, Middelnederlandsche epische fragmenten. Groningen, 1886 (reprint Arnhem, 1968). Bibliotheek van Middelnederlandsche Letterkunde 38.
Kibler
1987	W. Kibler, ‘Three Old French Magicians: Maugis, Basin, and Auberon’. In: Romance epic. Essays on a medieval literary genre. Ed. by H.-E. Keller. Kalamazoo, Michigan, 1987. Studies in Medieval Culture 24, p. 173-187.
Kienhorst
1988	H. Kienhorst, De handschriften van de Middelnederlandse ridderepiek. Een codicologische beschrijving. Deventer, 1988. 2 dln. Deventer Studiën 9.
Kienhorst en Mulder
z.j.	H. Kienhorst en H. Mulder, ‘Middelnederlandse fragmenten van pater Stracke in de bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap te Antwerpen’. In: Spiegel der Letteren (ter perse).
Klein
1989	J.W. Klein, ‘De Gentse fragmenten van de “Karel ende Elegast”’. In: TNTL 105 (1989), p. 85-131.
Knuttel
1937	J.A.N. Knuttel, ‘Vroege Nederlandsche letteren’. In: TNTL 56 (1937), p. 185-205.
Köhler
1968	E. Köhler, ‘“Conseil des barons” und “jugement des barons”. Epische Fatalität und Feudalrecht im altfranzösischen Rolandslied’. In: Sitzungsberichte der Heidelberger Akademie der Wis-

[p. 134]

	senschaften. Philosophisch-historische Klasse 1968. Nr. 4 (p. 5-42). Herdrukt in: H. Krauss (ed.), Altfranzösische Epik. Darmstadt, 1978. Wege der Forschung 354, p. 368-412.
Kuiper
1903	Die schoone hystorie van Malegijs. Naar den Antwerpschen druk van Jan van Ghelen uit het jaar 1556 uitgeg. door E.T. Kuiper. Leiden, 1903. Nederlandsche Volksboeken 5.
Kuiper
1984	W. Kuiper, ‘Over het slaan van vrouwen in de voorhoofse epiek’. In: Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 10 (1984), p. 228-242.
Lambert
1991	S. Lambert, ‘Heroines and Saracens’. In: Medieval World, juli/augustus 1991, p. 3-9.
Leclanche
1980	J.L. Leclanche (ed.), Le conte de Floire et Blancheflor. Paris, 1980. Classiques français du Moyen Age.
Van Maelsaeke
1966	D. van Maelsaeke (ed.), Renout van Montalbaen. Antwerpen, 1966. Klassieke galerij 156.
Meredith-Jones
1942	C. Meredith-Jones, ‘The Conventional Saracen of the Songs of Geste’. In: Speculum 17 (1942), p. 201-225.
Meredith-Jones
1972	C. Meredith-Jones, Historia Karoli Magni et Rotholandi ou Chronique du Pseudo-Turpin. Textes revus et publié d'après 49 manuscrits. Reprint Genève, 1972.
Du Méril
1846	La mort de Garin le Loherain. Poëme du XIIe siècle, publié pour la première fois d'après douze manuscrits par E. du Méril. Paris etc., 1846; 1862.
Meyer
1933	L. Meyer, Les Légendes des Matières de Rome, de France et de Bretagne dans le ‘Pantheon’ de Godefroi de Viterbe. Paris, 1933.
MGH
1872	Monumenta Germaniae Historica, Scriptores, dl. 22. Hannover, 1872.
Mickel
1988	E.J. Mickel, ‘Ganelon after Oxford’. In: Olifant 13 (1988), p. 73-82.
Moignet
1972	G. Moignet (ed.), La Chanson de Roland. Texte établi d'après le manuscrit d'Oxford. 3e éd. revue et corrigée. Paris etc., 1972. Bibliothèque Bordas.
Muusses
1940	M.A. Muusses, ‘Een in Zweden ontdekt fragment van Reinout van Montalbaen’. In: Bundel opstellen van oud-leerlingen aangeboden aan Prof. Dr. C.G.N. de Vooys ter gelegenheid van zijn vijfentwintigjarig hoogleraarschap aan de Rijksuniversiteit te Utrecht 1915 - 16 october - 1940. Groningen etc., 1940, p. 258-262.
Nauman
1925	H. Naumann, ‘Der wilde und der edle Heide. Versuch über die höfische Toleranz’. In: Vom Werden des deutschen Geistes. Fest-

[p. 135]

	gabe Gustav Ehrismann. Hrsg. von P. Merker und W. Stammler. Berlin, 1925, p. 80-101.
Negri
1990	A. Negri, ‘Il topos del ladro-mago nel meraviglioso medievale: immagini letterarie e sfondo culturale’. In: Trovatori, canzoni di gesta, storia delle idee ed altro. Bologna, 1990, p. 47-57.
Van Nimwegen
1980	Het Chanson de Roland. Naar het Ms. van de Bibliotheca Bodleiana, Oxford. Vertaald door Arjaan van Nimwegen, Utrecht/Antwerpen, 1980. Prisma Klassieken.
Normand en Raynaud
1877	J. Normand et G. Raynaud (eds.), Aiol. Chanson de geste. Paris, 1877. Société des Anciens Textes Français.
Overdiep
1931	G.S. Overdiep (ed.), De historie van den vier Heemskinderen. Uitgegeven naar den druk van 1508, berustende op de Universiteitsbibliotheek te München. Groningen-Den Haag, 1931. Groninger bijdragen voor taal- en letterkunde 1.
Overdiep
1939	G.S. Overdiep (ed.), Een fragment van den Roman der Lorreinen. Assen, 1939. Teksten en studiën op het gebied van taal, stijl en letterkunde 3.
Paterson en Gaunt
1987	L.M. Paterson and S.B. Gaunt (eds.), The troubadours and the epic. Essays in memory of W. Mary Hackett. Warwick, 1987.
Pfaff
1885	F. Pfaff (ed.), Reinolt von Montelban oder Die Heimonskinder. Tübingen, 1885. Bibliothek des litterarischen Vereins in Stuttgart 174 (Fotomech. Nachdr.: Amsterdam, 1969).
Poirion
1982	D. Poirion, Le merveilleux dans la littérature française du moyen âge. Paris, 1982. Que sais-je? Nr. 1938.
Posthuma
1990	Het lied van Roland. La chanson de Roland vert. door A. Posthuma. Tweetalige uitg. Groningen, 1990.
Riquer
1957	M. de Riquer, Les chansons de geste françaises. 2e ed., Paris, 1957.
Roblin
1988	S. Roblin, ‘L'enchanteur et le roi: d'un antagonisme politique à une rivalité mythique?’ In: Pour une mythologie du moyen âge. Etudes rassemblées par L. Harf-Lancner et D. Boutet. Paris, 1988. Coll. de l'Ecole Normale Supérieure de Jeunes Filles 41, p. 117-136.
Rombauts
1976	Karel ende Elegast. Ingeleid en verklaard door E. Rombauts. 8e dr. Culemborg, 1976. Klassieken Nederlandse Letterkunde.
Rossi
1975	M. Rossi, Huon de Bordeaux et l'évolution du genre épique au XIIIe siècle. Paris, 1975.
Ruelle
1960	P. Ruelle (ed.), Huon de Bordeaux. Paris-Bruxelles, 1960.
Sayers
1957	The Song of Roland. Translated by D.L. Sayers. Harmondsworth, 1957 (Penguin Classic, vele malen herdrukt).

[p. 136]

Schobben
1969	J.M.G. Schobben, La part de Pseudo-Turpin dans les Chroniques et Conquestes de Charlemaine de David Aubert. La Haye/Paris, 1969. Publications de l'Institut d'Etudes françaises et occitanes de l'Université d'Utrecht.
Segre
1971	C. Segre (ed.), La Chanson de Roland. Milano-Napoli, 1971. Documenti di filologia 16.
Smyser
1970	H.M. Smyser, The Pseudo-Turpin. Edited from Bibliothèque Nationale, Fonds Latin, MS. 17656 with an Annotated Synopsis. Reprint New York, 1970. The Mediaeval Academy of America 30.
Spijker
1987	I. Spijker, ‘L'attitude à l'égard de Charlemagne dans le Renout van Montalbaen’. In: Au carrefour 1987, p. 999-1016.
Spijker
1990	I. Spijker, Aymijns kinderen hoog te paard. Een studie over ‘Renout van Montalbaen’ en de Franse ‘Renaut’-traditie. Hilversum, 1990. Middeleeuwse studies en bronnen XXII.
Stanger
1957	M.D. Stanger, ‘Literary patronage at the medieval court of Flanders’. In: French Studies 11 (1957), p. 214-229.
Stellinga
1977	De ridderroman ‘Karel ende Elegast’. Bewerkt door G. Stellinga. 3e oplage. Zutphen, [1977]. Klassiek Letterkundig Pantheon 132.
Stranges
1975	J.A. Stranges, ‘The Character and the Trial of Ganelon. A new Appraisal’. In: Romania 96 (1975), p. 333-367.
Stuip
1988	R.E.V. Stuip, ‘Rondom Karel de Grote’. In: Franse literatuur van de Middeleeuwen. Onder redactie van R.E.V. Stuip. Muiderberg, 1988, p. 39-55.
Suard
1983	F. Suard, Histoire de Huon de Bordeaux et Auberon roi de féerie. Paris, 1983.
Thomas
1976	J. Thomas, ‘La traîtrise de Ganelon’. In: Romanica Gandensia 16 (1976), p. 91-117.
Thomas
1989	J. Thomas (ed.), Renaut de Montauban. Edition critique du manuscrit Douce. Genève, 1989. Textes littéraires français 371.
Thorpe
1969	Einhard and Notker the Stammerer, Two lives of Charlemagne. Translated with an introduction by L. Thorpe. Harmondsworth, 1969 (Penguin Classic, vele malen herdrukt).
Togeby
1969	K. Togeby, Ogier le Danois dans les littératures européennes. Munksgaard, 1969.
Trotter
1988	D.A. Trotter, Medieval French Literature and the Crusades (1100-1300). Droz-Genève, 1988.
Vallerie
1947	J.E. Vallerie (ed.), Garin le Loheren. According to manuscript A

[p. 137]

	(Bibliothèque de l'Arsenal 2983). With text, introduction and linguistic study. Ann Arbor, 1947.
Verdam
1883	J. Verdam (ed.), Oude en nieuwe fragmenten van den Middelnederlandschen Aiol. Leiden, 1883 (herdr. van TNTL 2 (1882), p. 209-287).
Verelst
1976	Philippe Verelst, ‘L'enchanteur d'épopée. Prolégomènes à une étude sur Maugis’. In: Romanica Gandensia 16 (1976), p. 119-162.
Verelst
1981	Philippe Verelst, ‘Le personnage de Maugis dans “Renaut de Montauban” (versions rimées traditionnelles)’. In: Romanica Gandensia 18 (1981), p. 73-152.
Verelst
1990	Philippe Verelst, ‘Traître de nature et traître occasionnel: le cas éclairant du “Renaut de Montauban”’. In: Actes du XIe congrès international de la Société Rencesvals (Barcelone, 22-27 août 1988). 2 dln. Barcelona, 1990. Memorias de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona 21 en 22, dl. 2, p. 331-346.
De Vries
1883	M. de Vries, ‘Middelnederlandsche fragmenten, I. Nieuwe fragmenten van den Roman der Lorreinen’. In: TNTL 3 (1883), p. 1-50.
De Vries en Verwijs
1863	Jacob van Maerlant, Spiegel historiael. Uitgegeven door M. de Vries en E. Verwijs. 3 dln. Leiden, 1863 (herdr. Utrecht, 1982).
Te Winkel
1892	J. te Winkel, Maerlant's werken beschouwd als spiegel van de 13e eeuw. Gent/'s-Gravenhage, 1892.
Te Winkel
1922	J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde. Middeleeuwen en Rederijkerstijd. 2 dln. Haarlem, 1922.
Winkelman
1990	J.H. Winkelman, ‘Godswonderen in de Karel ende Elegast’. In: Ntg 83 (1990), p. 123-138.
Van Winter
1967	J.M. van Winter, ‘Uxorem de militari ordine sibi imparem’. In: Miscellanea mediaevalia in memoriam Jan Frederik Niermeyer. Groningen, 1967, p. 113-124.
Wolf
1860	F. Wolf, Huyge van Bourdeus, ein niederländisches Volksbuch. Stuttgart, 1860.