Briefwisseling en aantekeningen. Deel 2

393
Willem Bentinck aan H. Fagel

[B.M., Eg. 1736]

Aken, 24 juli 1748

(Geen tijd om voorvallen in hun volgorde te beschrijven. Pas gearriveerd vernam ik, dat Sandwich een ontwerp had opgesteld over de teruggave der veroverde gebieden. Kaunitz zei, dat hij met

[p. 110]

een dergelijk ontwerp in het Latijn bezig was¹⁾. Sandwich zei hem, dat hij vrij goed klassiek Latijn verstond, hetgeen hij zo nodig door het maken van Latijnse verzen wilde aantonen, maar dat het Latijn van tractaten hem in verlegenheid zou brengen en verzette zich tegen het gebruik van Latijn. Sandwich legde het ontwerp²⁾ ook aan St. Séverin voor. Dit alles op de 17e. Ik arriveerde in de avond van die dag. Op de 18e verzette ook ik mij tegen het Latijn; had een algemeen gesprek met Kaunitz, die geen haast heeft met een eindverdrag, noch met één algemeen verdrag. Ik begreep toen reeds, dat zijn hof het barrière-traktaat niet meer als geldig beschouwde. Daarna bezocht ik St. Séverin, die ik verzekerde nog evenzeer bereid te zijn de onderhandelingen te vergemakkelijken en tot een einde te brengen. St. Séverin verklaarde zich voor één verdrag, waarin geen punten moesten worden opgenomen, die niet in de preliminairen voorkwamen; dat voorafgaande restituties en het tekenen van verscheidene verdragen tijdverlies was. Ik bezocht de Spaanse gevolmachtigde, die naar vredessluiting verlangde en geen sympathie voor de Fransen heeft³⁾. De 19e kwam ik weer bij Kaunitz en vroeg of zijn hof de geldigheid van het barrière-traktaat niet meer erkende⁴⁾).

Je lui dis que je ne pouvois lui cacher que j'avois été frappé de la chose, quand je l'avois apprise⁵⁾; que n'aient pas été en guerre contre la maison d'Autriche, nos traités avec elle subsistoient dans toute leur force. (Kaunitz antwoordde, dat hij afzonderlijke verdragen nodig achtte en restituties vóór de vredessluiting eiste. Ik zei, dat ik het Franse aanbod niet zou afwijzen en persoonlijk geloofde, dat het ernstig gemeend was).

En effet, je le vois non seulement par la conduite de monsieur de St. Séverin, mais aussi par ce que je sais par lui et d'ailleurs de l'humeur et des différents intérests et partis, qui divisent la cour de France, où le parti de monsieur De Puysieux est le plus

1) Hij zal hier gedoeld hebben op het ontwerp dat hem 7 juli uit Wenen werd toegezonden en op 16 juli door hem aan St. Séverin werd mede gedeeld. De zeemogendheden ontvingen later afschriften, waaruit gedeelten waren weggelaten. Zie Beer, p. 47, 49. De tekst aldaar p. 157 vlg.

2) Dat wil zeggen zijn eigen ontwerp.

3) Spanje nam Frankrijk het sluiten van de voor Spanje ongunstige preliminairen kwalijk.

4) Volgt Kaunitz'antwoord, vermeld in Bentinck II, nr. 390.

5) Zie ibidem.

[p. 111]

fort et veut la paix. (Kaunitz stemde toe in een verdrag in het Frans. Ik ontmoette Sandwich bij St. Séverin, die het ontwerp tot uitvoering van de preliminairen bespraken. St. Séverin wees er op dat - indien een afzonderlijk verdrag van uitvoering der preliminairen aan het definitieve verdrag zou voorafgaan - hij verscheidene voorzorgsmaatregelen zou moeten nemen in verband met het voorbehoud van Wenen, wat bij een algemeen verdrag niet nodig was. Hij wenste in het verdrag niet meer op te nemen dan in de preliminairen staat. Ik had anders gehoopt, maar⁶⁾) j'en reviens toujours au principe, posé dans ma lettre du 21, qu'il faut finir et que nous n'avons pas le tems de débattre nos moindres intérests, comme si nous étions égaux ou supérieurs aux François. (St. Séverin kan alleen teruggave van artillerie en munitie in de door hen op ons veroverde plaatsen, die nog niet ontmanteld zijn, beloven).

Quant à l'article de Dunquerque, il⁷⁾ consent, que dans le traité définitif il soit exprimé, que les batteries soient rasées et le tout du coté de la mer remis sur le pied des traités précédents⁸⁾. (Verdere gedetailleerde besprekingen zijn nutteloos, voordat wij van de ontwerpen van Sandwich, Kaunitz en St. Séverin een samenvatting hebben opgesteld. Daar Engeland heeft toegestemd afzonderlijk met Spanje te onderhandelen over) les années de nonjouissance de l'assiento et le vaisseau annuel (moeten wij ook iemand naar Spanje zenden. Sandwich maakt aanspraak op alle jaren, waarin geen schip gezonden is; ik vind: alleen de jaren van onderbreking in deze oorlog⁹⁾).

Pour nos affaires de commerce avec la France, il faudra les faire traiter par monsieur De Larrey et par celuy, qui lui sera adjoint. Monsieur de St. Séverin dit que cela ne le regarde pas et que cela doit se traiter à Paris. Il m'a pourtant averti que l'article sur lequel on trouvera de la difficulté et de la résistance, sera celui

6) Ondanks pogingen van Bentinck was het herstel van het handelsverdrag met Frankrijk van 1739, evenals de gelijkstelling van de Nederlandse met de Engelse kooplieden door Spanje niet in de preliminairen opgenomen. Evenmin werd de barrière-kwestie vermeld. Zie ibidem, nr. 338 en Geyl, Willem IV, p. 286 vlg.

7) St. Séverin.

8) Volgens de vrede van Utrecht moesten de vestingwerken van Duinkerken gesloopt worden, die de Fransen gedurende de oorlog hadden aangelegd. Zij wisten tenslotte het vage artikel 3 der preliminairen ongewijzigd in het eindverdrag te doen opnemen. Onderstreping in origineel.

9) Zie over deze kwestie Lodge, p. 365.

[p. 112]

de cinquante sols par tonneau¹⁰⁾: que comme le roi de France avoit promis à quelques couronnes du Nord et à quelques villes Anséatiques, pendant les troubles, les mêmes avantages qu'aux nations les plus favorisées, il seroit obligé de donner cette exemption aux autres, s'il accordoit de nouveau à nous. Pour dire la vérité, cela ne m'allarme point. Je sai que notre commerce avec la France est plus avantageux à la France qu'à nous et que la France ne peut pas s'en passer; et quand ce viendra au fait et au prendre, elle laissera tomber les couronnes du Nord et les villes Anséatiques pour revenir à nous. Je suis persuadé que moins on témoigna d'empressément sur cet article, mieux on réussira. (Slechts terloops vroeg ik St. Séverin ernaar). Je regardois ce traité de commerce, dont on faisoit tant de bruit, et que la France faisoit tant valoir, comme un objet très peu important pour nous; puisque la France avoit besoin de nous par notre situation locale pour le débit de ses denrées. Et cela est vrai au pied de la lettre.

Quant au roi de Prusse¹¹⁾ à la garantie de la Silésie et Glatz et à la récîprocité, il faudra tâcher d'insérer dans le traité définitif un article qui engage les puissances qui retirent quelque avantage du traité, à se régler et à se tenir exactement aux conditions du traité, à l'égard de toutes les parties contractantes; afin de lier le Prusse entre autres, cela vaudra mieux, que de traiter directement avec lui, ou de faire de lui une puissance contractante.

(Sandwich wenst wederkerige garantie van Pruisen voor zijn meester¹²⁾, zonder dat deze Oost-Friesland eveneens garandeert. Ik meen, dat - indien Engeland en Nederland minder haastig waren geweest - men Pruisen én buiten de preliminairen én buiten het vredesverdrag had kunnen houden. Rusland behoorde in het verdrag opgenomen te worden, maar St. Séverin wil het niet, beweert, dat dit land slechts hulp verleende¹³⁾). J'en suis très fâché

10) Het gelukte De Larrey in 1749 dit ‘vatgeld’ na moeilijke onderhandelingen voorlopig afgeschaft te krijgen. Zie Archives IV, I, p. 588 en Wagenaar, Vad. Hist. XVII, p. 513 en XIX, p. 267.

11) In artikel 20 der preliminairen was bepaald dat het bezit van Silezië en Glatz door alle kontrakterende mogendheden aan Frederik II zou worden gegarandeerd.

12) Als keurvorst van Hannover. Als zodanig maakte ook hij aanspraak op Oost-Friesland.

13) De verhouding tussen Frankrijk en Rusland was toen reeds zeer slecht. Volgens de toenmalige opvattingen was een land, dat hulptroepen zond, geen oorlogvoerende partij. Zie over toelating van Pruisen en Rusland Lodge, passim.

[p. 113]

et j'en sens bien les conséquences pour l'avenir, La France les sent bien aussi et c'est pour cela qu'elle le prend sur ce ton-là. (Sardinië en Genua. Het op 18, 19 en 20 juli verhandelde in brief van 21 juli beschreven). J'ai vu avec grand plaisir, que les ordres que j'ai reçus le 21, au soir, cadroient parfaitement avec mes idées.

(St. Séverin zinspeelde er onlangs duidelijk op, dat het dwaas was, dat ik collega's had. Hij had hen gemeden. Ik was het met hem eens. Ik sprak met hem over de titel van de Prins, de protestanten in Frankrijk¹⁴⁾, de aanspraken van de Prins tegenover Spanje¹⁵⁾ en het huis d'Isenghien¹⁶⁾ en over de gevangenen, in het bijzonder de officieren, die de Prins uit krijgsgevangenschap ontslagen wenste. St. Séverin zei niets voor 's Prinsen eisen tegenover Spanje en Isenghien te kunnen doen. Ik gaf hem een lijst van de officieren, die de Prins vrijgelaten wenst. Het zijn Jaimart, Holtz, Hartel, Charron de Sales en Van Santen. St. Séverin twijfelde geenszins of dit zou grif worden toegestaan). A présent l'on travaille à force à un projet de traité définitif, qui nous donnera l'exécution et l'effet de tout ce qui est stipulé par les préliminaires. Il vaut mieux que l'ouvrage se fasse plus lentement et qu'il soit plus solide. Le comte de Kaunitz a fourni son projet d'exécution à monsieur de St. Séverin en franços. Je l'ai vu. C'est une pièce, à laquelle je suis sûr que le conseil de Braband a fourni le tiers, au moins, des matériaux.

Il faudra retravailler celui-là avec les autres: et quand cela sera fait, j'espère qu'on aura le tems de l'envoyer à La Haye, pour y être revu par le Prince, en forme de traité définitif. Je vois que l'idée régnante parmi tous les ministres tant d'Espagne que de Sardaigne que de France est, qu'il faut finir. La seule cour de Vienne cherche à traîner, quoi qu'elle dise qu'elle veut finir.

(P.S. Stuur snel bevel aan generaal Tiddinga de Russen terug te zenden). Il est de la dernière importance, que monsieur de

14) 's-Gravenhage had aanvankelijk het denkbeeld geopperd door het vredesverdrag aan de protestanten in Frankrijk en Hongarije een betere behandeling te verzekeren. Later wenste de Prins, dat men zich, wat Frankrijk betrof, met krachtige vertogen tot St. Séverin zou richten. Zie Beer, p. 143.

15) Willem IV had van Willem III geërfd het recht op een jaarlijkse rente van f. 50.000. - en een kapitaal van 120.000 rijksdaalders, te betalen door de Spaanse koning. De laatste is echter steeds in gebreke gebleven. Zie Rive, Schets, 8, 13, 121.

16) Het geslacht Isenghien had zich na het overlijden van Willem III in het bezit gesteld van Vianden en de andere Luxemburgse goederen uit diens erfenis. Zie Japikse, Huis Oranje-Nassau, p. 84.

[p. 114]

St. Séverin sâche au plustôt, que cela est fait: et je serai très embarrassé et mylord Sandwich aussi et les affaires en souffriront, si cela ne se fait et je supplie aussi d'en être informé, afin d'en faire usage ici¹⁷⁾. (Vraag de Prins, wat ik verder moet doen inzake de titel Prins van Oranje en Hoogheid; voorzie mij van bewijzen, voorbeelden, enz.). En relisant mes ordres il me vient encore une chose dans l'esprit, sur l'article des mêmes avantages à stipuler de l'Espagne pour la République, que l'Angleterre acquerroit pour elle-même. Il faut savoir, que le cas est différent à présent de ce qu'il étoit. L'Angleterre a négocié précédemment apart avec l'Espagne et quand il s'agissoit de restituer Gibraltar pour détâcher l'Espagne de la France, l'Angleterre auroit peut-être pu obtenir quelque avantage pour son commerce. A présent ce n'est pas le cas. L'Angleterre ne demande que le renouvellement de ses anciens traités avec l'Espagne. (Het gaat nu slechts om de jaren, dat zij niet het genot van het asiento-traktaat hebben gehad, een zaak voor ons van weinig belang).

Je vois, que ce traité-là fini une fois¹⁸⁾ ne sera pas renouvellé par l'Espagne, qui sent bien que l'Angleterre a profité des circonstances de l'année 1713 pour obtenir ce qu'elle n'auroit jamais obtenu ni n'obtiendra jamais en d'autres tems. J'aurois dû dire tout ceci plus haut pour donner une idée plus nette et plus juste. Mais pour le fond de la chose même on n'a, si l'on veut, qu'à envoier pour plus de précaution des ordres à monsieur De Wassenaer à Madrid. (Sprak Sandwich na deze brief geschreven te hebben. Hij vertelde mij, dat Kaunitz een ontwerp gereed heeft voor de afstand van Don Philips' toekomstig gebied en zich namens zijn hof verbonden heeft de investituur voor hem te vragen¹⁹⁾). Tout ceci cadre parfaitement avec mes idées. Jusque-là la cour de Vienne ira de bon pied et tout de bon, parcequ'elle souhaite les restitutions, mais cela ne suffit pas. Il faut le traité définitif, ou nous ne tenons rien.

17) Zie de vorige brief.

18) Het asiento-traktaat liep tot 1743, zodat Engeland alleen nog maar aanspraak kon maken op de enkele ‘années de non-jouissance’.

19) Parma, Piacenza en Guastalla moesten hem door Oostenrijk afgestaan worden; investituur moest hem door het rijk verleend worden.