De zwerftocht van Belcampo

[p. 135]

Napels

Toen ik eenmaal door de bergen heen was, waar de zoele lucht uit de golf van Napels mij voortdurend had omspoeld, verlangde ik zo naar die sprookjesstad, dat ik een autootje aanhield, een Belg, en door de vlakte meereed tot Capua. Daar wilde ik juist achter op een vrachtauto springen, toen ik geroepen werd.

Het waren drie Duitse jongens. We gingen aan de weg zitten en vertelden elkaar, wat we beleefd hadden. Af en toe kwamen kinderen lastig om ons heen staan, als we dan een steen opgrepen, stoven ze een eind weg. De jongens hadden in Napels bij de Fatti¹ gewoond, een oud-zeeman, die daar een logement hield voor Kunden.

Diezelfde avond was ik er al. Drie uur lang hotste ik, hoog op een groentekar gezeten, steeds maar tussen sinaasappelboomgaarden door naar Napels. Aan de kant lag een keer een dood paard met zijn oor tegen de grond als te luisteren naar onderaardse geluiden.

Het was zondag. In een stadje, waar we midden doorheen ratelden, was aan elk huis een balkon met een paar mooi aangeklede vrouwen, die in de straat zaten te zien.

Napels is de stad in Europa, waar de mensen het meest opeengedrongen wonen en behalve aan haar ligging, heeft het daar haar grote bekoring aan te danken. Daardoor is het straatgewoel en straatlawaai er groter dan in elke andere stad, is er die ontzettende armoede, die het bedelen er bijna tot plicht maakt, en bloeien er allerlei aanverwante vakken als marmotten, orgels, waarzeggerij, straatgezang. Daardoor zijn er ook al die éénkamerwoningen, vaak nog tevens winkel, zonder licht en met stank in plaats van lucht, en al die ziekten, die de straten vol doen zijn met fantastisch misvormde gedaanten. Je zou, als je daar geboren en getogen was, niet eens weten hoeveel ogen, oren of neuzen een gaaf mens behoorde te hebben. En dan de luizen, die overal zo maar kunnen neerregenen uit een of ander huis. Zoals men zich elders na een wandeling afschuiert, moet men zich in Napels onderzoeken op luis.

Elke avond werden bij de Fatti alle hemden nagezien; de eigenaar moest het zijne uitgespreid houden en een speciaal daartoe aangestelde Kunde bestreek het met een schijnwerper. Van

1 vadertje.

[p. 136]

discretie was geen sprake, vondsten werden luidkeels afgeroepen. Op mij was er de zesde dag één overgelopen.

Door het moderne verkeer is nu veel van het schilderachtige volksleven weg, al is de armoede gebleven. Het was dus vroeger zo, dat de rijke mensen van de hele wereld kwamen kijken naar die ophoping van allerarmsten omdat deze bijzondere schoonheden bood.

De straatventers moeten hun stem dubbel uitzetten om over dit straatrumoer heen te komen en dit zou het fundament zijn van de Napolitaanse zang.

De Fatti had tweedehands een salon ingericht met fauteuils en een divan, waarin de zwervers konden uitrusten van hun tochten door Griekenland, Palestina, Egypte of Marokko, sommigen onwennig, anderen vadsig als in bedden, latende rusten wat maar enigszins rusten kon. Soms was er een door deze hem vreemde weelde zo bekoord, dat hij zwerftochten in de buurt bleef maken tot hij weer genoeg bij elkaar had om een week bij Fatti te kunnen uit-hangen.

De Hongaar met zijn nieuwe, jonge vrouw was al vóór mij aangekomen. Zij was hem onmiddellijk aangekleefd en had alles in de steek gelaten; nu hadden ze een kamer betrokken dicht in de buurt. Zij kookte heerlijk en een paar keer hielden we een heel diner, waarbij ik aan het hoofd van de tafel mocht zitten als de auctor intellectualis van hun geluk.

Op een heldere dag ondernamen de Bornse wereldreiziger, die inmiddels ook was komen aanzetten, en ik de beklimming van de Vesuvius op zijn Twents. ‘Joa, fàejtluk mu'w den skòsteen ook nog ees 'n bètjen van dichte bie bekiekn’, had ik voorgesteld, toen we op een avond in Santa Lucia, de visserswijk van Napels, het vergezicht stonden te bezien, en daar gingen we de volgende morgen. Overdag kost het veel geld als je met het treintje gaat of anders een paar schoenen, want die lavabrokken zijn moordend voor de zool, maar 's nachts, als het bergtreintje niet rijdt, kun je over een trap op zij van de rails naar boven, en 's nachts is het ook veel mooier: de Vesuvius is één groot vuurwerk en Napels, van boven gezien, ook. Daarom gingen we eerst op het ringgebergte, dat eigenlijk de rand is van de oorspronkelijke, veel grotere krater, in het midden waarvan zich de nieuwe kegel, die nu bijna even hoog is, gevormd heeft. Over het ringgebergte loopt een kamweg en op de hoogste punten stonden we boven het

[p. 137]

allertroostelooste landschap, dat er bestaat: geen spoor van mens, dier of plant, geen lichtschijnsels, alles bruin en grijs, zelfs geen rotsblok er in, alleen maar gestolde en verweerde stromen dikke derrie; de laatste, van 1926, was blauwachtig en gloeide nu nog na; hier en daar was een eilandje opengelaten in een andere kleur.

Midden uit dit niemandsland verhief zich een kegel met ingezwenkte buitenlijn en de top daarvan vlamde met helse, onblusbare vlamme, rookte met omhoogbolderenden roke en ontplofte met dreunenden ploffe bij het wegslingeren van gevaarlijken proppe.

‘A' w' dat veurken in Boorne harn, dan hoown dr gin mènske 's weentrs nen kachl an te maakng’.

‘En 't hele Riesn¹ kon dr ook nog wal van mètstòkng met 'n stoom van Trùs² dr bie.’

‘Heurt ne toch ees angoan; ik geleuve, mangs³ zet zik dat spil vaste en dan boonkset dat daor in eenmoal oet.’

‘A'j aans zonnen kloonter an 'n kop kreeng, wa'j ook nog neet gelukkeg.’

‘Dan ha'j de kaje wa' gaor.’⁴

‘En dee vlamme, zòl dat non de vlamme van de helle wèen?’

‘Dan wòrdt ze zeekr allemoale duur dat gat hènemieterd.’

‘Dan kroepe vie dr voort⁵ kòrt an um te kiekng of tr ook nog Riesndr of Boornsen bie zeent.’

‘Stèlt oe ees vuur, da'j doar zatn te kiekng en ie zang oe eeng detta⁶ kàts ouwr 'n kop⁷ dr in vleeng.’

‘Ie warn op slag 'n veraanded⁸ meènske.’

A'w non wier bie oonze volk zeent ku'w toch zègng, da'w de vlamme en 'n kooldr van 't helleveur hèbt ezeene.’

‘Dan goa 'k nen oawnd noar oonzen doomie⁹ hèn kuiern¹⁰ en dan za'k um zègng: Doomie, dat 'n heeml dr is, dat mu'j mèr geleuwn, mèr dat de hèlle dr is, dat wee'k non wal vaste, dat hè'k zelfs ezeene en ik zòl alle leu wal wiln tooskreeuwn: woard oe¹¹ da'j doar neet in terèchte komt. Kèel, kèel, wat hèft de duwel doar 'n machtig spil emaakt. An te leu dee't slèchtigàejd doot dat ees kon'n zeen, wa sòln ze fiddern.¹² En ie keunt zeen, doomie, dat op de vief doeznd beundr dee't doar umhèn lingt, dat doar Gòds zeeng neet mèr woark'n wil; gin spierkng grùs wil doar

1 Rijssen.

2 fabriek van ter Horst.

3 soms.

4 de kop wel gaar.

5 straks.

6 grootvader.

7 pardoes over de kop.

8 tot beter leven bekeerd.

9 dominee.

10 praten.

11 pas op.

12 beven.

[p. 138]

greujn, dat hèf Satan bie zin rieke bie-an e-trùkng en doar zò'k nòg neet wiln wonn, doomie, al zatn ze mie doar 't heugste hoes van heel Twèente too. A'j oe non ees ne vuurstèllege wilt maakn hoodoaneg a't dr oetzut in 't hatte van degènn dee't zik an 'n duuwl hèbt verskreewn, dan mu'j oe dat laand ees goan bekiekng: de Wieringermeer toe't dèn pas dreuge was emaakt, was doar nog niks bie.’

Zo pratende waren we van het goede pad afgeraakt en werkelijk op het gebied van satan terecht gekomen. Bij elke stap naar boven ging de voet weer even ver omlaag in de lavabrokken, waardoor af en toe een grote hoeveelheid puin in de diepte lawiende, wij hadden de grootste moeite om niet zelf een lawine te worden. Het was daar vrij stil, de brokken lagen onder de hoek van nog net niet afglijden en wij waren waarschijnlijk de eerste levende wezens die daar een voet zetten. Met veel angst en bibberatie wisten we toch de kam weer te bereiken en van de hoogste nog besneeuwde top, de Punto di Nasone, gingen we terug om nu de werkelijke Vesuvius op te gaan.

De ander deed daarbij hele verhalen.

‘Ik hèbbe nen oom, dat is zonnen stoarken kèel, as dèn nen slag op de toafl gif dan is 'n toafl ook miln duur en as e nen borrel op hèf, dut e neks leewr as toafls kòt houwn¹. A'j met dèn in 't kefee zitt, dan kù'j der vaste van opan dat e zik um 't een of 't aandr wat niks um 't lief hèf, zo hèllig² maakt, dat e met 'n voes dwas duur de toafl hèn houwt. En dan durft ze niks mèer te zègng.

En minnen oalsn breur dat is ook zonnen iesdrstoarken, mèr hee za' noojt gin mèenske wat doon; zo lang a't e nuchtern is hè'j noojt zonnen goodhattegen knul ezeen, mèr zo gauw a't en stuk in de pètte hèf, dan hoow ie niks te zègng of hee maakt verskèl³ met oe. Wat! zèg e dan, wòl ie wat zègng van minnen bèsn kammeroad! En dan kù'j bètr maakng da'j vot⁴ komt want in 'n poar tèls hèf e oe tot pap.

Ik hèbbe veer breurs, dee zeent allemoale èewn strabaant⁵ en as e wie met oons viewn zeent dan kù'w de hele wèerld wal ofbrèkng. Van 't zommer hè 'k mie nòg kapot elacht. Ik hèbbe ook twee zusters - baas meidn, jong, a'j doar nen oawnd met oet kuunt komm, dan hè'j dr wille⁶ van - en ene van dee bàejn ha kènnes ekreeng an nen jongn oet Hèngel, zo'n bètjen zonnen

1 kapot slaan.

2 kwaad.

3 ruzie.

4 weg.

5 manmoedig.

6 plezier.

[p. 139]

kantoorskriewer of zo, want de gewone fabrieksjongs doar wil e neet met, hee¹ mut aaj't wat ampats hèbn.

'n Poar van zinne kammeroadn harn em wal ewoarskouwd: ‘A'j noar Boorne goat ma'j wal nen dikng knupl mèt nèmn, harn ze ezèg, dee Boornsn dee zeent neet mak, doar krie'j vaste las mèt.’

Umdat minne zustr zonne doondrs knappe meid is, kúunt ze dat neet bès hèbn at dr een oet ne aandre plaase keump um doarmet te vriejn.

‘Bo, dee maakt mie niks, ha'r e ezèg, ik zin vuur twènteg van dee Boornsn nog neet bange!’ Dat harn wie eheurd en wie dachn: den opskèpr zù'w wal ees èewn kriegng, en de eeste keer dat e bie oons in 't hoes koomp, geet min breur vuur em stoan en zèg: ‘Zin ie dat dent vuur twènted Boornsen no' neet bange was?’ en mèt har e dr ene te pakng, jong, en toen hè'w ne toch ofetuugd! Ik begriepe èeleke² neet hoodoaneg at e nog lèewndeg bie oons oet 't hoes is eraakt. En den kèel zag dr oet! Nen heeln kop bassende vol met blood en kiekng kon e geleuw'ik egeel't³ neet mèr, tenminsn hee keuln⁴ ouwr de wèg.’

‘En oe zustr, wat sàà dèn doar wal van?’

‘Bò, den was hèllig op oons. Da's gemeen’ zèe'r e, ‘met oe al'n teengn ene’. ‘Hu!’ zèe'r e wie, ‘hòalt oe toch gaauw stille, hee kon dr jums wal twènteg tegelieke hebm en wie warn nog mèèr met viewe.’

Door een omtrekkende beweging bereikten we het beginpunt van de bergbaan en de trap, die beide naar de kraterrand leiden en terwijl de avond neerdaalde, stegen wij omhoog; halverwege kwamen we hem tegen, we gingen dwars door hem heen en ik zei zacht, dat de ander het niet zou horen: Goede avond, avond.

Dikwijls komt het me voor, dat de dag schoksgewijze verloopt, plotseling verandert er iets in de lucht, je weet niet wat, maar je weet wèl: nu is het middag geworden, nu is het namiddag geworden; een punt van het aardoppervlak zou dus niet een cirkel beschrijven, maar de omtrek van een zeshoek waarvan men de zijden kan voorstellen als: ochtend, voormiddag, middag, namiddag, avond en nacht.

Toen we bij de rand van de krater aankwamen, was het al donker. De harde wind woei de dampen juist naar ons toe, zodat we niet naar het vuur konden komen en alleen maar konden

1 zij.

2 eerlijk.

3 in 't geheel.

4 tolde.

[p. 140]

horen, hoe het er te keer ging; soms was er zo veel lavalawaai, dat we dachten: direct komt er een echte uitbarsting. Wij klommen maar gauw in het treintje, daar kon ons niets gebeuren, want als er een gloeiende tong over de rand naar ons toe kwam, zou die toch eerst de staalkabel van ons treintje doorsmelten en dan zouden we vanzelf het vuur ontsuizen. Rustig aten we onze laatste boterhammen en wer nie sein Brot in Thränen ass, wij wel, want beneden ons lag al het licht van Napels in onvergetelijke heerlijkheid. De sterrenhemel leek er armzalig bij, gewoonweg armzalig. Daar waren slierten van licht, velden van licht, kabbelingen van licht, licht op nette rijen, licht in centrale bollen, levende lichten en dode lichten, stilstaande lichten en bewegende lichten, nevels van indirect licht boven figuren van onmiddellijk licht, en overal tussendoor was daar zo maar grensafbakening; daar was opgehoopt licht en uiteengespat licht, van suizelend blauw tot knetterend rood, daar was licht van huiskamerramen en licht van openbare lantarens, licht van vervoermiddelen en licht van grote waarschuwingslichamen, boven ons was een klein beetje licht van de natuur en links, ver, was geen licht, daar moest het water zijn. Behalve licht was er niets, ook afstand tot het licht was er niet; wij waren er mee omringd, dat was alles wat je kon zeggen.

Stel je voor, dat je alleen maar bijvoorbeeld het rode ziet en verder niets; zoiets was het. Ons oog is zo gebrekkig dat wij alleen maar zien wat licht is, daardoor ontbreekt er in de nacht zoveel. Dat ontbrekende mogen we zelf aanvullen; sommigen doen dat met spoken, anderen met mannen onder het bed, sommigen met nimfen en zwevende feeën, anderen weer met een ontroerend, alwetend waas.

Een paar uur lang ondergingen wij dat ontzaglijke, stille vuurwerk, waarin al het zijn scheen opgelost en tijdens de afdaling er naar toe hadden we hetzelfde onwezenlijke gevoel als een pas verdronkene, die in een oceaan neerzinkt. Beneden, toen we niet meer alleen de lichten, maar ook het verlichte zagen, werd alles weer gewoon. Een schijn was ons voorgetoverd. ‘Al mog ik non ook doezend joar wòrn, dissen oawnd verget ik noojt’, zei de ander, ‘dan ma'j mangs wal ees 'n bètjen hongr hèbn of 's naches 'n bètjen keulte liejn, met 'n poar dage wee'j doar niks mèr òf, mèr zukke dinge bliewt oe 't hele lèewn bie. Dee 't doar non gèntr achter 'n kachl kroept, noarns hèbt ze benul van. A'n ze

[p. 141]

wussen wat ò'j allmoale zeen kon'n, ze bleewn ginnen dag lèngr in 't hoes.’

De Fatti had ons verwacht en was expres opgebleven; hij maakte om twee uur 's nachts nog eigenhandig een bord soep voor ons klaar en verrichte daarmee een weldaad. Hij beschouwde zich als begrijpend vader van alle tippelbroeders.

Twee dagen later ging ik scheep naar Palermo, ik wilde de laars tot de bodem leegdrinken. Het schip lag een eind van de kade af voor anker en de passagiers moesten met een roeibootje aan boord worden gebracht. Ik pingelde af tot twee lire. Aan boord stond een Hongaars mannetje, dat tegelijk met mij in het gezellenhuis te Rome was geweest, en dat nooit anders werd gezien dan prutsende met zijn ansichtkaarten-van-alle-landen, waar hij hele albums vol mee had. Hij praatte er tegen als tegen kinderen. ‘Nou jij er in. Waar moet jij nou naast? Daarnaast? Dan moet jij er weer uit.’ Met mensen zag men hem nooit praten. Hij stond vlak bij de trap en toen ik aan boord stapte, vroeg hij, zonder mij aan te zien: Wieviel bezahlt? Zwei Lire, zei ik. Hij weer, zonder me aan te zien: Ich eine Lire.

De overtocht kostte vijftig lire. Gelukkig had ik in Napels aardig wat getekend, vele kappers en winkeliers en een paar volslagen kantoorpersonelen, zodat ik weer kon löshoosn¹ om nog eens met de Twentenaren te spreken.

Het was al donker toen we eindelijk wegvoeren. Nog lang kwamen de lichten van kaden en seinen over de golfjes naar ons toe. Napels werd eerst een onbekend melkwegstelsel, krachtig en vol sterrenbeelden, later zachtjesaan een nevelvlek. Toen ook dat weg was en er dus geen verandering meer kwam ging ik naar kooi en voer slapend verder. Al was ik wakker geweest had ik van het oneindig rijke leven, dat nu voortdurend vlak onder mij was, niets bemerkt; en nu merkte ik zelfs niet, dat ik er niets van merkte.

1 loshoesten.