Bloed en rozen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945

[pagina 1]

Bloed en rozen

 

Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945

[pagina 2]

Geschiedenis van de Nederlandse literatuur

 

Onder hoofdredactie van

A.J. Gelderblom en A.M. Musschoot

 

Dit deel, Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945, is begeleid door een Raad van Advies, waarvan deel uitmaakten: T. Anbeek, H. Bekkering, H. Brems, A.A.P. Francken, M.J.H. Meijer, B. Vervaeck, G. Wildemeersch en A.T. Zuiderent.

 

Dit boek maakt deel uit van de reeks Geschiedenis van de Nederlandse literatuur die gefinancierd werd door de Nederlandse Taalunie ter uitvoering van het besluit van het Comité van Ministers van 15 oktober 1997 over een nieuwe literatuurgeschiedenis.

[pagina 3]

Jacqueline Bel

Bloed en rozen

Geschiedenis van de Nederlandse literatuur

1900-1945

2018 Prometheus Amsterdam

[pagina 4]

Voor Frank, Nicolaas en Felix

 

Eerste druk 2015

Derde, herziene druk 2018

 

De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden te achterhalen. Aan hen die desondanks menen aanspraak te kunnen maken op enig recht, wordt verzocht contact op te nemen met Uitgeverij Prometheus, Postbus 1662, 1000 br Amsterdam.

 

Dit boek kwam mede tot stand dankzij de financiële steun van het Nederlands Letterenfonds.

Nederlands letterenfonds dutch foundation for literature

 

© 2015, 2018 Stichting Literatuurgeschiedenis

Boekverzorging Tessa van der Waals

Omslagontwerp Roald Triebels

Foto omslag Gerda Taro © International Cent/Magnum Photos Hollandse Hoogte Zetwerk en opmaak Willem Morelis

Druk en afwerking Drukkerij Wilco

Foto auteur Sacha de Boer

www.uitgeverijprometheus.nl

isbn 978 90 351 4521 4 (paperback)

isbn 978 90 351 3047 0 (gebonden)

[pagina 5]

Inhoud

Vooraf - Bloed en rozen	21
Kunst om de kunst	22
Massificatie en versnelling, democratisering en scholing	23
Uitgangspunten - selectie en constructie	24
1 Fin de siècle en belle époque (1900-1914)	29
1.1 Ouverture	31
Het fin de siècle, Couperus en De stille kracht	31
De stille kracht als staalkaart van de literatuur en actualiteit rond 1900	32
Naturalisme - race, milieu en moment	34
Decadentisme - een femme fatale en een decadente Javaanse held	36
Nieuwe mystiek - ‘suizende wieken van geheimzinnigheid’	38
Couperus na 1900 - literatuur en canonisering	40
1.2 Dwarsdoorsnede 1900	44
Socialisme en gemeenschapskunst, feestgedruis en rouwbeklag	44
Het anarchisme en ‘andere zoete dweperijen’	46
Communes en ‘geheimzinnig-stemmige’ kunstkringen	47
De ‘Hollandsche negerhut’ en het feminisme	48
Boerenoorlog	51
Buysse, Vermeylen en de Vlaamse Beweging	51
Modderrivieren en mestvaalten	53
Oud en nieuw	54
Nieuwe technische snufjes	56
1.3 Instituties en posities: het literaire leven aan het begin van de eeuw	58
Noord en Zuid: Vermeylen en Verwey	58
Albert Verwey: ‘geestelijk leider’ van zijn tijd	59
August Vermeylen: Vlaamse en Europese Beweging	63
Literaire tijdschriften en critici	66
Vlaanderen: een va-et-vient van nieuwe periodieken	67
Variatie in Nederland: het tijdschrift is een ‘mevrouw’	69
Uitgeverijen en literaire circuits in Noord en Zuid	73
De auteurs: broodschrijverij en mecenaat	78

 

[pagina 6]

Netwerken, huwelijken en petite histoire	80
Literaire leraren	84
Oprichting van de Vereeniging van Letterkundigen (VvL): ‘Wij zijn geen bedelaars’	85
Literaire prijzen en ‘prijskampen’	88
1.4 Het naturalisme of de doorbraak van het moderne proza	90
Het prachtigste varken van deze eeuw	91
Verschillende visies op Zola	94
Niet alleen Zola	96
Sociaal en pathologisch naturalisme - een definitie?	98
Sociaal naturalisme in Vlaanderen: de rauwe werkelijkheid bij Buysse	100
Realisme en ironie: 't Bolleken en Het Ezelken	103
Streuvels en de Russen	104
De vlaschaard	107
Stijns en de ‘monstermenschen’	108
Baekelmans en ‘Jo Botersaus’	109
De ‘donkerlooden nachten’ van Vermeersch en de duistere seksualiteit	110
De ‘beestige wijven’ in Het stille gesternte van Teirlinck	112
Jaloezie en wraak in Het revolverschot van Loveling	113
Pathologische stadsromans in het Nederlandse naturalisme	114
Obsessies, ouderdom en overspel in de Haagse romans van Couperus	118
Inwijding van Emants en de kritiek op de bourgeoisie	121
De lagere klasse: Coenen, Antink en Querido	123
Sociale belangstelling ook voor kinderen	124
De groene tanden van Sprotje	125
De barokke reeksen van Querido	126
1.5 Oude en nieuwe vormen van idealisme: van damesroman tot detective	130
Ouderwets idealisme in Vlaanderen	132
‘Verheven lessen van wilskracht en zelfopoffering’	134
Nieuwe ontwikkelingen in Nederland: prostituees en nerveuze types	136
De damesroman: lief en zoet	137
De mannelijke blik	140
Boudier-Bakker en Een dorre plant	141
Detectives en de slag om het lezerspubliek	142
Jeugdliteratuur	145

 

[pagina 7]

1.6 Emancipatieproza: tendensliteratuur en romans over ‘het Joodse leven’		148
Tendensromans: socialisme, feminisme en anarchisme		149
Romans over ‘het Joodse leven’		152
1.7 Nieuwe mystiek in Nederland en Vlaanderen rond 1900		159
Maeterlinck: ‘apostel van het mysticisme’		163
Tolstoj: ‘de mystieke graaf’		166
Ibsen en het mistige Noorden		168
Nederlands proza: Couperus’ Extaze en Van Eedens Johannes Viator		169
Mystiek in ander werk van Couperus		172
	De boeken der kleine zielen	172
Van Eeden en Van Deyssel en de mystiek		174
Mystiek in Vlaanderen		175
1.8 Decadentisme: fatale vrouwen en ‘taalverval’		177
Decadentistische thematiek: Praz en Huysmans		180
Couperus en de decadente Oudheid		182
De Haan: homoseksualiteit en decadentisme		184
Decadentisme in Vlaanderen: Teirlinck		187
Woordkunst, stijlverval en decadentisme		190
Gekakel in het letterkundig hoenderhok: het woordkunstdebat		192
1.9 Poëzie, symbolisme en een strand met ronde schelpen		196
Correspondenties		196
Het symbolisme in Nederland: Gorter en het sensitivisme		201
Verwey: de idee en de gemeenschapskunst		204
Twee nieuwe stemmen: Henriette Roland Holst en Leopold		207
	Leopold symbolist?	211
	Drie perioden in Leopolds poëzie	212
De ‘zielebloemen’ van Boutens		216
Symbolisme en vernieuwing van de poëzie in Vlaanderen		221
Van de Woestijne: weemoed en decadentisme in Het vader-huis		225
	Verschillende episodes in het werk van Van de Woestijne	229
	Van de Woestijne in Nederland	232
1.10 Het nieuwe en het oude geloof: socialistische en christelijke verzen		234
Poëzie en socialisme		234
Gorter en De school der poëzie		235
Traditioneel christendom in de poëzie van Noord en Zuid		239

 

[pagina 8]

Poëzie in de voetsporen van Gezelle		243
De Clercq en zijn ‘kleen, kleen dochterke’		244
Jacqueline van der Waals en ‘het geiteke’		246
1.11 De Anglo-Boerenoorlog, het nationalisme en het Afrikaans		249
Nederlandse poëzie: lofdichten over ‘Holland's kind dat viel voor Holland's eer’		250
Antidecadentisme en symbolisme		252
Vlaanderen, de Boeren en de ontvoogdingsstrijd		254
Een nieuwe taal en een nieuwe literatuur		255
Groot-Nederland, collaboratie en apartheid		258
1.12 Koloniale letterkunde: Congo en Indië		260
Tegengestelde perspectieven: Lumumba versus Boudewijn		260
Nederland en de Indische letteren omstreeks 1900		261
Naturalisme en idealisme		266
Kenmerken van de Indische roman		268
	Blanke koloniale bevolking	269
	‘Dubieuze’ hoofdpersonen	269
	‘Golven van passie’	270
	Kritiek op het koloniale beleid	272
	Exotische entourage	272
	Mystiek en goena goena	274
	Stijl	275
Ontwikkelingen in de Indische letterkunde		276
Orpheus in de dessa: ethische politiek en exotisme		278
België en de Congo-Vrijstaat		281
Heart of Darkness		283
Reisverhalen: apen, panters en ‘moorkens’		284
Paters		285
Zwarte prinsen		287
Congo en Indië		290
1.13 Journalistiek en literatuur		292
Participerende journalistiek: Brusse, Canter, Heijermans en Van de Woestijne		293
Van de Woestijne en de ‘Boterhamse Courant’		298
Reisverhalen: de koloniën, Turkije, Marokko en de islam		300
Kuyper, Van Looy en de islam		301
Interviews en portretten		305

 

[pagina 9]

	E. d'Oliveira, de Tachtigers en de jongere generatie	306
	André de Ridder over Vermeylen, Buysse en Teirlinck	307
	Verriest: Twintig Vlaamsche koppen	309
1.14 Toneel rond 1900		313
Toneel in een nieuwe jas		313
Heijermans: ‘De vis wordt duur betaald’		315
Buysse en Het gezin Van Paemel		317
1.15 Dwarsdoorsnede 1910		319
Het ivoren aapje, realisme en neoromantiek		321
Een omstreden bloemlezing		321
Jong en oud		322
Literaire herdenkingen: Multatuli, Van Oordt en De Laey		325
Nederland op de wereldtentoonstelling in Brussel: ‘haring, kindermeel en limonade’		327
Zuid-Afrika, Congo en Indië		328
Katholicisme en hegelianisme: ‘In Holland spreekt men Bollands’		329
1.16 De generatie van 1910 en de bezielde retoriek		331
Het retoriekdebat		332
De bibliofiele uitgeverij De Zilverdistel		334
Van Eyck: dichter in het voetspoor van Verwey		335
Gossaert en zijn experimenten		339
Roland Holst: de prins der dichters?		341
Bloem: ‘Altijd november, altijd regen’		345
1.17 De Boomgaard: vóór decadentisme en esthetica en tégen de streekroman		351
Het referendum over de Vijfjaarlijkse Staatsprijs: papen en ploerten		355
1.18 Neoromantiek		359
Het vroege werk van Van Schendel		360
1.19 Twee eenlingen: Nescio en Elsschot		363
Ironie		364
Jonge bohemiens in Nescio's ‘De uitvreter’, ‘Titaantjes’ en ‘Dichtertje’		365
Bedriegers en bedrogenen in Elsschots Villa des Roses		370

 

[pagina 10]

2 De Grote Oorlog (1914-1918)		375
2.1 Inleiding: Europa vat vlam		377
Oorlogsliteratuur		382
De literaire instituties in oorlogstijd		385
Boeken en bladen voor het front		385
Tijdschriften in Vlaanderen		386
Debatten: activisme versus passivisme		387
De Vlaams-Nederlandse connectie		388
2.2 Vlaamse oorlogsdagboeken		391
Loveling: kaartavondjes en bombardementen		392
Van de Woestijne: het einde van de melancholie?		395
Streuvels: de roes en schoonheid van het geweld		397
De rel		400
2.3 ‘Flanders Fields’		401
Oorlogspoëzie		401
Loopgraafsonnetten van Boens		404
De Clercq: een politieke windvaan		406
Borms: de ‘ongekroonde koning’ van Vlaanderen?		407
Grafrijmen en ‘Heldenhulde’		409
Oorlogsproza: loutering, humor, sentimentaliteit en nationalisme		411
Na de wapenstilstand: propaganda en verwerking		414
2.4 De Eerste Wereldoorlog in Nederland: essays, proza en poëzie		417
Journalistiek en literatuur: Louis Couperus als oorlogsverslaggever		418
De mobilisatie en de schone letteren		420
Een wereldraad van wijzen?		421
Oorlogspoëzie		423
Oorlogsproza		425
De oorlog als breuk		427
2.5 1916 en 1917 en de doorbraak van de avant-garde in Vlaanderen		429
Van Ostaijen, Music Hall en De Goedendag		431
Van Ostaijen en het activisme		436
	Het sienjaal	437
	Bezette stad	439
	Feesten van angst en pijn	442

 

[pagina 11]

2.6 Radicale vernieuwing in Nederland?		444
Nijhoff: decadent of vernieuwer?		445
Van den Bergh en Het Getij		451
Van Doesburg en De Stijl		454
2.7 De Russische Revolutie en de letteren in Nederland en Vlaanderen		457
Nederland: Gorter en Roland Holst		458
Herman Gorter: Pan		459
	De school der poëzie	462
Henriette Roland Holst en De vrouw in het woud		462
De rode vlag in Vlaanderen		465
Kenis: koketteren met het communisme		466
Brunclair, de Clarté-beweging en Fiat lux		468
3 De ‘Roaring Twenties’ (1920-1930)		471
3.1 Dwarsdoorsnede 1920		473
Bloedrode papavers en geruchtmakende processen		474
Van Ostaijen in Berlijn		476
Avant-garde: de ‘banaan van zoete vergiffenis’, dada en De Stijl		477
Menselijkheid en ethiek		479
Bestsellers: traditie en oude garde		479
Erotiek en intellect		481
Naoorlogse exodus: koloniën en exotisme		482
Grenzeloze letteren		483
Religie		484
De generaties van 1910 en 1920 en de belofte voor de toekomst		485
3.2 Inleiding		487
3.3 De jonge dichters en het expressionisme in Noord en Zuid		489
Het expressionisme in Vlaanderen		489
	Ruimte	489
Vier jonge hemelbestormers		493
	Moens: icoon van het vertrapte Vlaanderen	493
	Gijsen: de dichter als profeet	494
	Burssens: het ‘kind’ van Van Ostaijen	497
	Brunclair: enfant terrible en epigoon	499

 

[pagina 12]

Het Roode Zeil, 't Fonteintje - en Manneke Pis		499
Het expressionismedebat		501
‘Pommade- en slagroomesthethiek’		502
Teirlinck en het expressionistisch toneel in Vlaanderen		505
Het expressionisme in Nederland		506
	Marsman: expressionist en ‘leider der jongeren’ in De Vrije Bladen	506
	Marsmans rode boekje	508
	Marsman als ‘geestelijk’ leider van De Vrije Bladen	512
3.4 De verzuiling		516
Een katholiek reveil in de jaren twintig: Roeping en De Gemeenschap		518
Katholieke gangmakers		520
	De Gemeenschap	522
Niet alleen gemeenschap, maar ook ‘roomse ruzies’		526
Van Duinkerken: tijdschriftleider, criticus, dichter en polemist		527
Vernieuwing van de poëzie: Kuyle, Bruning, Engelman en Kemp		528
Opwaartsche Wegen		530
Linkse letteren: Nu en Links Richten		532
Verzuiling: Vlaanderen		536
Walschap, esprit critique van Het Vlaamsche Land		538
Vlaamsche Arbeid en de populaire dichteres Nahon		540
3.5 Exotisme, chinoiserie en oriëntalisme		544
Nederland: Slauerhoff - een late, exotische poète maudit?		544
Slauerhoff en China		550
Chinoiserie en exotisme in Nederland en Vlaanderen		554
	Oosterse filosofie	558
	Dèr Mouw: Brahman	558
Oriëntalisme in Noord-Afrika: Couperus, Buysse en Kuyle		561
3.6 Classicisme, modernisme, avant-garde en autonomie: het einde van de poëzie?		566
Nijhoff, Vormen en het Perzische tapijt		569
	Nieuwe gedichten	573
Van Ostaijen: autonome poëzie		577
Van Doesburg, I.K. Bonset en Aldo Camini		582
Engelman en de cantilene		584
3.7 De aantrekkingskracht van het fascisme in Nederland		586
Wichman, De Valbijl en De Bezem		588

 

[pagina 13]

Aristo en Lutkie		589
Marsman en de zwarte benden		590
Littoria, een lofzang op Mussolini		593
3.8 De grenzen weer open: Amerika		597
Skyscrapers als kathedralen		598
Vroege Amerika-gangers		600
Amerika en De Gids: champagne en ozon		603
Amerikaanse literatuur in de Lage Landen		606
De film en Chaplin		609
Jazz en negrospirituals		612
	De jazz-speler	613
	De neger zingt	615
3.9 De vernieuwing van de roman		618
Vlaanderen: streekromans en de facelift van het genre		619
Een driemanschap tegen verliteratureluurde romans		620
	Roelants: taboedoorbrekende biechtromans	622
	Walschap: waanzin en zinnelijkheid	623
	Zielens: incest en sensualiteit in ‘Het rood konijn’	625
Van Bruggen, een vroege Nederlandse modernist		627
Helman en zijn aap		631
4 De jaren der tig: Polemiek en crisis 1930-1940		633
4.1 Dwarsdoorsnede 1930		635
Links en rechts		635
Nieuwe tijdschriften		636
Rellen en debatten		637
Literaire enquêtes in Vlaanderen		639
Du Perron, een literaire bullterriër		639
Ter Braak: intellectuele essays		641
Het ‘kreng’ Smeding en andere dames		641
Toneelstukken en romanbewerkingen		643
Eeuwfeest		643
Strak en zakelijk proza: Van Wessem		644
De woordkunst afgeschaft		645
Zonsondergangen, korenvelden en westenwinden		646

 

[pagina 14]

4.2 Inleiding		648
4.3 Forum, debatten, de canon en het essay		651
Nederland: vorm of vent		651
Forum: Vlaanderen en Nederland, een noodlottige combinatie?		654
‘Kakkerlakkensprongen’ en het einde van Forum		656
De persoonlijkheid als eerste en laatste criterium		657
Forum en de canon		660
	Elsschot, Laarmans en Boorman	660
	Lijmen - Het been	662
	Kaas	664
Forum en het essay		667
	Du Perron, Gide en het ‘etiese’ kwijl van Coster	669
	Ter Braak, Van Bruggen, Nietzsche en Politicus zonder partij	671
Het Vlaamse essay in Forum		674
4.4 Het modernisme in en om Forum		675
Ter Braaks Hampton Court, een ‘pastiche op Proust’?		677
Du Perron: Het land van herkomst		678
Vestdijk, Joyce en Proust		681
Het modernisme in Vlaanderen		685
	Brulez	687
	Gilliams	687
4.5 ‘Le chemin des dames’: vrouwen in de letteren		692
‘Truitjes van waarheid en broekjes van gedachten-diepte’		694
Het ‘grimmig requisitoir’ van Romein-Verschoor		696
De casus Woolf in Nederland		699
4.6 Nieuwe zakelijkheid		702
‘De aesthetiek der reporters’		704
Russische inspiratiebronnen: Gladkov, Ehrenburg en Eisenstein		706
Duitse voorbeelden: Kisch en Döblin		709
Zand en stad		710
Bordewijk een uitzondering?		713
4.7 Stad en platteland		718
Vitalisme, decadentisme en bezinning in Vlaanderen		720
Vitalisme		721
	Boer zoekt vrouw	721

 

[pagina 15]

Walschaps Houtekiet: antimaatschappelijkheid, vitalisme en seksualiteit		722
	Blut und Boden?	725
Decadentisme		726
	Teirlinck: het landleven, kracht en decadentie	726
	Rolande met de bles en het grootste bordeel uit de literatuur	728
Bezinning en reflectie		729
	Van de Woestijne: De boer die sterft	729
	Streuvels: Het leven en de dood in den ast	731
	Timmermans' Boerenpsalm	733
Streekromans in Nederland		734
	Coolen: Philips, de Peelwerkers en het Brabantse land	735
	De grote rivieren	739
Socialisme en communisme in de streekliteratuur		740
4.8 Poëzie: ‘Ik zend u dit sonnet met een tros druiven’		743
Nederland: van parlando-poëzie naar magische verzen		746
Vestdijk: een eruptie van verzen		749
‘En de boer hij ploegde voort’ versus ‘knollen en citroenen’		753
Achterberg: de dichter als koe		754
	‘Kostganger schiet zijn hospita neer’	757
M. Vasalis: ‘onzware ernst’ en dromerigheid		760
Poëzie in Vlaanderen		761
	Vlaamse parlando-poëzie in Forum: tussen droom en daad	762
Minne en zijn koe Tobbie		764
Van Nijlen: cactus of harmonikaspeler		766
Het ‘donkere cellogeluid’ van Van de Voorde		770
Gilliams, solist en modernist		771
4.9 Crisisliteratuur		775
Crisisliteratuur in Nederland		775
Proza over de economische recessie		776
Burgers in nood: een protestantse bestseller		779
Harten en brood: een kritische katholieke roman		781
Het neutrale circuit en de depressie		782
De politieke crisis in het literaire proza		783
Boekverbrandingen en Exil-literatuur		785
De instituties onder druk		787
	De Gemeenschap en De Nieuwe Gemeenschap	788
	Het Comité van Waakzaamheid	790

 

[pagina 16]

Crisis in de cultuur: Huizinga en Nijhoff		793
	‘Voor dag en dauw’	795
	‘Awater’	796
Crisisliteratuur in Vlaanderen		799
	Moens, Groot-Nederland en de radicale politiek van extreem rechts	803
	Van de Voorde, Het pact van Faustus en het nationaalsocialisme	804
	Een linkse tegenstem: Brunclair en Het heilige handvest	806
4.10 De Spaanse Burgeroorlog		807
Spanje in de spotlights		808
De Spaanse Burgeroorlog in Nederland: journalisten		810
Literaire vrijwilligers		812
Poëzie en proza: de vrouwelijke soldaat		814
De verzuiling		815
De katholieken		817
4.11 Koloniale literatuur: hitte en bronst versus ethiek en politiek		820
Congo: beschaving en bekering		822
Liefde tussen blank en zwart		825
	Verreet: inheemse personages	826
	Walschap: passie en exaltatie	827
Nederlands-Indië: feesten en faillissementen		828
	Indonesisch nationalisme - Sjahrir en Djojopoespito	830
	Vuyk	833
	De kolonie bij Bordewijk	835
Suriname: de stille plantages van Helman		835
	De ‘negerhut’ van De Kom	839
De Antillen: Debrot en zijn zuster de negerin		843
5 De Tweede Wereldoorlog (1940-1945)		845
5.1 Dwarsdoorsnede 1940		847
Verduisteringsavonden		848
Bezet gebied: Nederland en Vlaanderen		849
De dood van Ter Braak, Du Perron en Marsman		851
Het literaire bedrijf voor en na mei 1940		852
Oude en nieuwe tijdschriften		853
Walschap en het katholicisme		854
Poëzie: debutanten en volgelingen		855

 

[pagina 17]

Bestsellers		856
Koloniën		857
Het gele huis te huur		857
5.2 Inleiding: de bezetting in Noord en Zuid		859
Nederland		859
Vlaanderen		861
5.3 Poging tot culturele omwenteling. De instituties van de nieuwe orde in Nederland		863
	De afdeling Boekwezen	865
	Verboden boeken	865
Lectoraat en censuur		867
Van Oudshoorn - een cynische lector		868
De Kultuurkamer		873
	Verzet tegen de Kultuurkamer	873
	‘Indiaantje spelen’	874
Nationaalsocialistische literaire prijzen		877
	Het tragische misverstand rond de dichter De Bruin	878
	‘Tegengif’ van Roothaert	878
Subsidies van de nieuwe orde		879
Een poëtica van de nieuwe orde		880
Het einde van ‘Rotkar’ en anderen		882
5.4 Vestdijk en Sint-Michielsgestel. Het gijzelaarskamp als literaire broedplaats		885
‘Een somnolente dikwanst’		886
	Een poëtisch hooggebergte	890
Kamp en Kultuurkamer		893
5.5 Verborgen teksten: kamp- en onderduikliteratuur		895
Antisemitisme		895
Joodse literatuur voor de oorlog		898
Joodse literatuur in de oorlog: dagboeken en brieven		900
Anne Frank en Het achterhuis		902
Hillesum: erotiek, intellect en ascese		905
Mechanicus: In depôt		909
Herzberg en de ‘zwijgende film’		911
Koker: ‘als vissen in stilstaand water’		913

 

[pagina 18]

5.6 Illegale letterkunde in Nederland - Campert en ‘De achttien dooden’		916
Illegale literatuur: geuzenretoriek en nationalisme		916
De casus-Campert		920
5.7 Gewone en ondergrondse literatuur: uitgeverijen en literaire tijdschriften in Nederland		926
Clandestiene literatuur: avant-garde, humor en verzet		927
Mária Lécina versus Dieuwertje Diekema		930
Ondergrondse tijdschriften		932
	De Schone Zakdoek en het surrealisme	934
	Lichting en het gewapend verzet	940
	Parade der Profeten	941
	Podium	943
Versplinterd beeld		944
5.8 Het literaire leven in Vlaanderen: de instituties		945
Militair Bestuur		945
	Streuvels, Claes en Timmermans	948
Een wirwar van culturele en politieke organisaties		949
Culturele organisaties van de nieuwe orde: collaboratie bij het vnv, DeVlag en de Kultuurraad		950
	DeVlag	953
	Verschaeve en de Vlaamse Kultuurraad	955
	Het Kunstenaarsgilde	956
	De Vereeniging van Vlaamsche Letterkundigen	957
De boekenbranche		958
Verzet		960
5.9 De letteren en de nieuwe orde in het Zuiden		962
Vertommen en de volksverbonden poëzie		963
Verschaeve en het nieuwe toneel		965
De Pillecyn en de historische roman		967
De Bruyn en Mathijs		970
5.10 Angèle Manteau en de nieuwe literatuur in Vlaanderen		971
De Vlaamse uitgeverij in de jaren dertig		973
	Geen Vlaams-nationalistische agenda	974
De Leo J. Krynprijs voor Louis Paul Boon		976

 

[pagina 19]

981	Tot slot
991	Woord van dank
993	Aantekeningen
1063	Literatuur
1107	Register