Kapitein der Bokkerijders

IV

De ochtenden in dit land zijn bijna altijd vol beloften.

Als de dag begint, staat de zon aan een schoongewassen hemel en zo haar stralen dan al niet een blond spel spelen als op de Brabantse akkers, ze wekken een traag leven in de hellingen en de bossen, die, stijgend vanuit het dal der Worm in diepe kleuren als berggeel, beukenrood en het donkergroen der stammen, zich laten koesteren in dit prille licht. Maar de beloften van de ochtend worden zelden ingelost. Spoedig trekt de lucht weer samen in een monotoon grijs met enkele flarden van donkerder wolken en zeer vaak begint daaruit na de middag de regen te druilen: een regengat noemen de mensen dit dal. De nachten zijn donker en zelfs de volle maan blijft meestal schuilen achter de wolken en weet het niet verder te brengen dan tot een groezelig licht.

Maar Kirchhoffs is die veelvuldige terugval van het weer vergeten en verheugt zich in de zon, die zijn kamer binnenschijnt, wanneer hij zich staat te kleden. Met bijzondere zorg. Want hij wil vandaag zijn eerste visite gaan brengen aan de abt van Kloosterrade en dat is de man met de beslissende stem in vele zaken, die de chirurg aangaan. Een goede indruk op hem te maken is van het allerhoogste belang. Kirchhoffs weet, dat abt Goswin Fabritius een aristocraat is, die hoge prijs stelt op uiterlijke vormen.

Wanneer hij langs de hellende straten van de kleine stad gaat,

[p. 22]

schijnt het gerucht van zijn aankomst reeds tot velen te zijn doorgedrongen. Hij wordt schuchter gegroet, maar door niemand aangesproken. De tien jaren afwezigheid hebben hem tot een vreemde gemaakt. Maar dit verstoort niet de hartelijke gevoelens, die hij thans voor deze mensen, zijn landgenoten, koestert. Ik zal voor hen doen, wat ik kan, ze zullen tevreden zijn over hun nieuwe heelmeester, denkt hij bij zichzelf, terwijl hij langzaam de bosrijke helling bestijgt naar de abdij. Deze ligt daar trots en machtig boven op de heuvel, het gebouw heeft voor hem een geheel nieuwe aanblik, daar de oostelijke gevel, waarop hij thans ziet, eerst het vorig jaar gereed is gekomen en het vertrouwde beeld uit zijn kinderjaren geheel gewijzigd heeft. De abdij is ondanks alle beroeringen van de Franse oorlogen steeds machtiger geworden. De kanunniken van de heilige Augustinus, die haar bewonen, zijn tot in de verre omtrek zeer gezien, ze hebben zitting in de rechtscolleges en oefenen bestuursfuncties uit. Ze hebben de controle gekregen over de gehele kolenmijnbouw in dit gebied en slaagden er in, deze onderneming tot groter bloei te brengen dan elders in West-Europa het geval is; goede zakenlieden als ze zijn, laten ze de kolen der abdij langs alle wegen in het Limburgse en Akener land vervoeren. Reeds meer dan zeshonderd jaar zien de grijsbruine muren der kerk neer op het dal. Vaak verwoest door brand en oorlogsgeweld heeft de abdij zich telkens weer opgericht.

Aan de poort van de abdij gekomen, is het hem een vreugde, wanneer de oude portier hem onmiddellijk herkent.

- Jawel, zegt deze, ik herinner me u nog als leerling aan de kloosterschool, ge hebt het ver gebracht, mijn jongen, en veel van de wereld gezien, naar ik hoor.

- Maar men komt altijd graag terug naar de plaats, waar men als kind gespeeld heeft. Ik heb vader abt geschreven, dat ik hem vandaag zou bezoeken. Ik ken de weg nog wel naar zijn vertrekken. Ge kunt u de moeite sparen, mij te begeleiden.

Kirchhoffs wil gaarne alleen gaan. Hij is inderdaad een weinig ontroerd door het weerzien van deze stille gangen en het blanke licht, dat door de boogvensters op de witte muren valt. Dan wandelt hij over de grote binnenplaats tussen de kleurige perken met voorjaarsbloemen, die hier, beschut voor de wind, vroeger ontluiken dan elders. In het midden spuit een kleine fontein, het water schiet met korte rukjes uit een fakkel, die een klein

[p. 23]

naakt kind boven het hoofd geheven houdt, het geluid van het vallende water is het enige dat men hoort op de binnenplaats.

Wanneer hij de poort naar de kloostervertrekken van de abt geopend heeft, hoort hij in de verte het orgel in de kerk spelen en hij herinnert zich, hoe de organist er ook vroeger plezier in had, tussen de koorgebeden door, het orgel te bespelen ter ere van God en tot voldoening van zijn vroom kunstenaarsgemoed. Zacht opent hij de deur van de kerk en gaat in een der banken zitten. Van boven uit de gewelven regent de orgelmuziek op hem neer. Hij zit onbeweeglijk en staart langs de koorbanken naar het altaar, het zonlicht verpoeiert hier door de kleine ramen in vlekken rood en groen en geel op de grond.

Hier raken zijn gevoelens in tegenstrijd met elkaar. Zijn herinnering plaatst hem hier weer als knaap, toen hij de mis diende bij de kanunniken aan het altaar; zijn herinnering brengt hem ook iets in het gemoed van de vreugde, die hij aan dit werk had, ook iets van de ontroering, die zijn hart samenkneep, wanneer in de kerstnacht de nachtmis gezongen werd in de crypte onder het koor der paters en het kerstkind in de kribbe lag tussen de lichten der kaarsen. Maar er leven nu ook gevoelens in hem, die deze ontroering in minachting willen smoren. Het leven der mensen is niet gebaat met deze goed beschermde en op aandoeningen berekende cultus. De kanunniken en domheren en prelaten kunnen zich veilig terugtrekken in hun met goud bestikte koorkappen, welgevoed zijn hun lichamen en hun geest verdiept zich alleen in de wolken van een uitgeleefde wijsbegeerte of in de spitsvondigheden der godgeleerdheid. Dit alles heeft met het leven niets te maken. Goedgunstig laten ze toe, dat de klerken en de broodslaven van tijd tot tijd aanwezig zijn bij de schone plechtigheden, die ze hier opvoeren en dat ze zich de mond open verbazen over zoveel kaarsenlichten en zoveel zwaaiende zilveren wierookvaten. Maar wat betekenen dit licht en die geur voor de arme duivels, die hij gisteren ontmoette op zijn weg naar 's-Hertogenrode? Niet meer dan het lawaai der dorpskermissen, dat eveneens een ogenblik hun gedachten afleidt van het zorgelijk lot, waaronder ze gebukt gaan.

Zeker, dit alles is schoon en vloeit voort uit een edele orde, maar het is een schoonheid voor weinigen en uit een orde, die slechts enkelen bevoordeelt.

Nu staat hij ontevreden op, en wanneer hij de vertrekken van

[p. 24]

abt Fabritius nadert, is zijn gezicht strak en enigszins wrevelig. Maar tegen de ontwapenende vriendelijkheid van Goswin Fabritius houdt zijn stuursheid het niet lang vol. Twee grote zwarte ogen lachen hem toe bij de begroeting; de vrouwelijk-fijn gevormde mond onder de norse neus spreekt hem het welkom toe en een slanke hand, waaraan de abtsring fonkelt, leidt hem naar een zetel in het grote vertrek, dat weinig lijkt op een kloostercel. Boven de donkere notehouten lambrizering hangen de schilderijen, die de voorgangers van de abt voorstellen. Tussen de zware pilasters, die van de schouw naar de zoldering reiken, licht het bleke corpus van de Gekruiste op.

- Gij zijt vandaag mijn gast, verzekert de abt, nadat hij vernomen heeft, dat Kirchhoffs' woning nog niet geheel is ingericht. Ge zult de tafel hier voor lief moeten nemen, wat u wel enige moeite zal kosten na de Brusselse maanden. Ik hoor vertellen, dat de Brusselaars ware fijnproevers zijn.

- Mijn werk liet mij niet toe dit te onderzoeken, zegt Kirchhoffs en de maaltijd thuis smaakt altijd beter dan de beste, die men in den vreemde nuttigt.

- Zo is het, en ik verheug me, dat ge dat woord ‘thuis’ bezigt. Ik wist, toen ik uw brief ontving, dat wij geen betere keuze voor de openstaande chirurgenplaats konden doen, dan door u te benoemen. Gij zijt hier thuis en dus moet ge wel van het land houden. Mijn thuis - dat is, zoals ge misschien wel weet, te Schinnen - is mij des te dierbaarder, omdat ik het geluk heb, mijn leven in de omgeving en vrijwel in dezelfde landstreek te mogen voeren. Het is van het hoogste belang, dat mensen zoals gij, wanneer ze in de wereld een plaats van welstand hebben ingenomen, terugkeren naar deze streek, omdat wij hier zeer veel behoefte hebben aan het voorbeeld van christelijk leven en edel gedrag door de vooraanstaande burgers der streek. Ge zijt geruime tijd elders geweest en daarom zult ge niet weten, dat het volksleven hier de laatste tientallen jaren geheel ondermijnd is. Het volk leeft in een voortdurende ontevredenheid en het stemt ons droevig te bemerken, dat ondanks onze voortdurende zorgen, de godsdienstzin aan 't verdwijnen is en de verstoktheid toeneemt. Wij doen wat wij kunnen, bezorgen arbeid door onze mijnbouw, die, zoals ge weet, thans door de abdij als eigenaresse bedreven wordt. Wij spreken bij de overheid voor, wanneer nieuwe schattingen geëist worden. Wat de rampspoeden be-

[p. 25]

treft, die de oorlogen over dit land hebben gebracht, weet ge wel, dat de abdij daarin rijkelijk haar aandeel heeft gehad. In zoverre moesten wij eigenlijk tot de meest ontevreden bewoners der streek behoren.

Kirchhoffs is ook hier al weer de prettige toehoorder geworden, die glimlachend knikt bij de uiteenzettingen van de abt. Jawel, denkt hij, dat is nu juist ook het probleem, dat mij door het hoofd speelt; en die ontevredenheid is iets wat niet alleen in den lande van 's-Hertogenrode bestaat.

- Wij hebben hier in de streek, zo vervolgt de abt, in de tijd toen ik nog prior van de abdij was, een reeks van misdaden moeten beleven, die ten-hemel-schreiend waren. Er werd gestolen, gemoord, en gebrandschat op tal van plaatsen; de overheid heeft met harde hand moeten ingrijpen. En wat toen bleek, heeft mij wel het meest bedroefd, namelijk, dat het vrijwel uitsluitend inwoners waren van ons eigen land, die zich aan die schanddaden schuldig hadden gemaakt.

- En wat denkt u, dat de oorzaken zijn van deze droevige dingen? vraagt Kirchhoffs de prelaat.

- Wat zal anders de oorzaak zijn, antwoordt deze, dan het feit, dat het volk steeds meer losraakt van de hechte oude zekerheden, van de eerbied voor het wettig en door God gegeven gezag, dat het opstaat tegen alles, wat het als heilig geleerd heeft te eren?

Kirchhoffs knikt, maar hij denkt: ge noemt de oorzaak niet. Wat ge daar zegt, is alleen maar een andere omschrijving van de misdaden, die hebben plaats gehad.

- Het is droevig, vooral wanneer men van deze mensen houdt, vervolgt de abt. Zij hebben vele goede eigenschappen, maar de ontaarding schijnt tegenwoordig in de lucht te zitten, ze plant zich voort met de wind.

Hij ziet uit het raam naar een paar kwetterende vogels op de vensterbank. Dan wuift hij zijn gedachten weg.

- Ge zult het zelf wel bemerken en ik reken op u, wanneer het er op aankomt de oude, goede geest, die tevreden was en afkerig van opstand te herstellen. Maar nu willen we eens aan andere dingen denken. Ge waart in Brussel, ge waart op reis met het leger, ge zult veel te vertellen hebben...