Verzamelde opstellen. Deel 2: Los in de ruimte 1966-1970

Braem en de ‘Art Nouveau’.

K&C-agenda, 4 maart 1970.

In de Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België heeft R. Braem een mededeling gedaan over ‘De “Art Nouveau” en wij’. In feite gaat het meer over ‘wij’ dan over de ‘art nouveau’, maar hoe ook de accenten worden gelegd, de relatie stellen is belangrijk. Het proces van herwaardering van de art nouveau is sinds jaren aan de gang. Het zette in bij de doorbraak zelf van de zogenaamde moderne architectuur in de jaren vijftig. Tegen de schraalheid ervan reageerden vooral de Italianen. Wat van de art nouveau echter werd overgenomen, was het decor, de uitwendige luxe, de slingerende lijn. Zoals elke neo-stijl drong ook de neo-liberty, zoals hij smalend door de Engelse kritiek werd genoemd, niet door de uiterlijke vorm heen tot de mentale structuur door.

Nu mag men deze diepgaande analyse ook niet van het korte essay van Braem verwachten. De tekeningen die de tekst begeleiden, getuigen overigens meer van Braems verliefdheid op de vormen-exuberantie, dan van een reëel begrip voor de zaak. Toch spreekt ook uit deze tekst van Braem, zoals uit al zijn teksten, weer een even positief als negatief te interpreteren enthousiasme voor de architectuur.

De aantrekkingskracht van zijn denkwereld schuilt erin dat Braem resoluut weigert de architectuur te herleiden tot een technocratische aangelegenheid en dat hij tegen iedereen en alles in vasthoudt aan de ideologische dimensie van de architectuur. Braem schrijft: ‘Het ideaal dat ons richten kan in onze arbeid is dus niet de geometrie en de rekensom, maar de biologie en de ecologie, - de filosofie en de religie. Onze droom is bemeubeld met welriekende bloe-

[p. 418]

men, onze nachtmerries zijn bevolkt met giftige kristallen. Helaas worden er meer blokkendozen gebouwd dan liefde uitstralende bloesems.’

Braem meent echter, zeer ten onrechte, dat met deze stelling alles is gezegd. Het onderscheid van de geesten begint pas op dit punt. Het volstaat niet met de behoefte aan een grootse architectuur uit te spreken. Dat heeft Hitler ook gedaan. En architect Speer heeft hem die ook gegeven. Het volstaat evenmin met een architectuur voor de mens te eisen. Men moet eraan toevoegen wie deze mens is, wat men met dit gedevalueerde woord bedoelt. Maar in de optiek van Braem schijnt hieraan geen directe behoefte te bestaan. De keuze gaat niet, zoals Braem stelt, tussen leven en dood, maar tussen welk leven en welke dood. Typerend is volgend door Braem aangehaald citaat: ‘Laat mij ten slotte toe iets te citeren uit het tijdschrift Wendingen, dat destijds de bestrevingen vertolkte der Amsterdamse School: het klinkt opgewonden en absurd, maar het is een tegengif tegen de anti-architectuur van het neo-kapitalisme: Weg! Gij allen die eisen stelt bij de bouw uwer woning. Voor de kunstenaar (architect) bestaat gij niet. Gij die hij verafschuwt, gij die hem met uw geld in staat stelt, maar met uw eisen belemmert, die aangeeft waar gegevens drukkend werken. Er zijn nu weer ronddolende benden van nog georganiseerde krachten die jubelend, vol enthousiasme voorttrekken, zoals Nomadenstammen in de woestijnen, overal achterlatend de nog rokende puinhopen van de kaartenhuizen - die verzwakte pogingen uit het tijdperk van het materialisme - de vier gevels en een dak. Zij zijn booswichten en vlammenwerpers in de maatschappij, zij vernietigen openlijk het moeizaam opgebouwde systeem van het architecturaal ontwerpen en stichten brand in een mijlenhoge stapel van tekenhaken en driehoeken, van zwaaien en maatstokken. Zij zingen als satyrs om de gloeiende en rokende massa en zingen een zang van bevrijding en verlichting. Ik geloof niet dat men met soortgelijke kreten de zaak vooruit helpt, evenmin als ik er een winstpunt in zie de rechte lijn door een golvende te vervangen. De problematiek van de architectuur ligt elders □

Sinds 1945.

K&C-agenda, 4 maart 1970.

Nieuwe Japanse architectuur.

K&C-agenda, 11 maart 1970.