Verzamelde opstellen. Deel 1: Stapstenen 1950-1965

Een onleesbaar boek.
De Linie, 13 maart 1964.

Ik ken boeken met veel en boeken met weinig letters. Ik ken boeken met veel en ook boeken met weinig letters op de kaft. In al deze gevallen gaat het slechts om een graadverschil waar men zich niet druk om maakt. Maar met het jongste kwadraatblad van steendrukkerij de Jong & Co in Hilversum, waar we het in De Linie vroeger over hadden, wordt dit graadverschil omgebogen tot een wezenlijk onderscheid. Hier krijgt men, waarschijnlijk voor het eerst, een boek in handen zonder letters. Preciezer. Een boek dat, zorgvuldig ingepakt, al hetgeen het met letters meedelen wil, neerschrijft op het inpakpapier dat een beetje de rol van kaft vervult. De zakelijke mededelingen die zich (toch) binnenin het boek bevinden, zijn zo aangebracht dat zij zorgvuldig verborgen zitten achter een uitslaand blad.

Dit kwadraatblad bezit nog meer kwaliteiten. Het heeft niet alleen geen letters, maar ook geen volle bladzijden. Elke bladzijde is op een of andere manier door- en afgeknipt.

Aarzelend ontdoet men het boek van zijn ingewikkeld kleedje na het eerst langs alle kanten te hebben gekeerd en gedraaid om er de sluiting van te vinden en om de volgende mededeling te ontcijferen:

Bruno Munari, geboren in Milaan in 1907, leeft en werkt in Milaan. Natuurlijk is hij niet altijd in Milaan gebleven sinds 1907. Hij heeft een beetje over de wereld gereisd om tentoonstellingen te tonen en deel te nemen aan congressen. Wat voor tentoonstellingen maakte hij?

Gepolariseerde lichtprojecties in het Museum voor Moderne Kunst te Tokyo; cinetische kunst in het Museum van Stockholm, Kopenhagen (Louisiana), Amsterdam, Zürich, Basel; directe projecties in het Museum of Modem Art in New York; industriële vormgeving in Parijs, Londen, Milaan, Turijn, Florence en Pisa; projecties in the Modern Art Gallery in Rome; beeldhouwwerken (reizende) in Milaan, Amsterdam, Tokyo; onleesbare boeken in New York.

Maar wat zijn deze ‘onleesbare’ boeken?

Het zijn boeken zonder woorden, boeken met op verschillende wijzen gesneden pagina's, met pagina's van gekleurd papier.

Zo'n boek is in dit papier gewikkeld - als U de pagina's omslaat kunt U diverse geometrische composities vormen en veranderen, en als U het prettig

[p. 259]

vindt kunt U er één voor een tijdje onder glas hangen en het dan weer veranderen en veranderen.

Daarmee is dan alles gezegd wat er te zeggen valt. Tenzij misschien dat u het ook kunt proberen om zoals Munari zelf een boek te maken. Het zal wel niet zo knap zijn als dit van Munari. Maar het is toch wel een boeiende bezigheid. Maar daarmee weet u eigenlijk nog niet wat het boek is.

U doet het open. Een witte pagina tegenover een grijs schutblad, met bovenaan op het blanke vlak een lijn, die achteraf een snede blijkt te zijn. Want als u het blad omdraait, komt alleen de onderste helft mee en u hebt een abstracte geometrische compositie van grijs, wit en rood. Met deze eenvoudige geste hebt u meteen drie nieuwe mogelijkheden geschapen. Met het tweede blad kunt u opnieuw onderaan beginnen, maar u kunt ook kiezen voor midden- of bovenaan. U zorgt er best voor dat er op dat ogenblik geen psycholoog in de buurt is. Want ik heb de indruk dat hij u, al naargelang ge onder-, midden- of bovenaan begint, direct kan kwalificeren.

In het begin draait men natuurlijk heel omzichtig de bladen om de nieuwe compositie die bij elke geste ontstaat volop te genieten. Maar onweerstaanbaar versnelt het ritme. En dan ontdekt u nog een mogelijkheid bij. U kunt niet alleen rustig alle composities van dit rijke onleesbare boek onderzoeken (en ze eventueel onder glas hangen), u kunt ze ook inschakelen in een vlug of traag, een beheerst of wild ritme.

Het spel vond ik zo verrukkelijk dat ik het jammer vind dat wij zo geen Linie kunnen maken. Ze had nooit moeten ophouden te bestaan□

Rechthoek en cirkel. Geschiedenis van de architectuur.

De Linie, 13 maart 1964.

Bouwen in Afrika.

De Linie, 13 maart 1964.

De collectie Sandberg.

De Linie, 20 maart 1964.

Kerkelijke kunst de dag van vandaag, een serie boeken.

De Linie, 20 maart 1964.

[p. 260]

Structuur en vorm.

De Linie, 20 maart 1964.

Spaanse en Vlaamse miniaturen.

Onuitgegeven, 5 mei 1964.

De moderne techniek in de sacrale architectuur als kunstprobleem. (lezing)

Brugge, 11 mei 1964.

Het symbool in de kerkelijke versieringskunst. (lezing)

Brugge, 11 mei 1964.

Liturgische kerkbouw in het nieuw.

De Standaard der Letteren, 20 juni 1964.