Camera Obscura

Regelnummers proza verbergen

[p. 386]

aant.[Hollandsche Illustratie]

Brief van Hildebrand aan schipper Rietheuvel¹

7Aan den eerzamen Dirk Rietheuvel, bijgenaamd den Mottige, Emeritus-8Schipper bij het Haarlemsche Veer; op het Levendaal, te Leiden

10Geachte Vriend!

12Hoe menig, menig jaar is reeds voorbijgesneld sedert dien gelukkigen tijd, 13 waarin het mij zoo menigmaal gebeuren mocht een genoeglijk uurtje (laat 14 mij zeggen: een viertal uurtjes achtereen) met u te slijten in den stuurstoel of, 15 wanneer de weersgesteldheid dit minder wenschelijk maakte, in de roef 16 uwer schuit; gij, in dat geval, op den drempel van het deurtje gezeten, den 17 schanslooper aan, den zuidwester op, terwijl de knecht aan 't roer stond en 18 niet kon nalaten van tijd tot tijd eens mede te grinneken, wanneer uw onuit-19puttelijke geest aan 't werken was. Drommels, Rietheuvel! ik heb vele men-20schen ontmoet die aardig waren, en nog oneindig meer die het volstrektelijk 21 wilden wezen, maar uws gelijken in aardigheid heb ik zelden gevonden. 22 Hoe gaat het tegenwoordig, bestevaar? En wat zeggen er de kleinkinderen 23 van, daar gij bij uw Guurtje, uw jongste, naar ik mij meen te herinneren, het 24 restje uwer dagen slijt? Hangen zij u niet aan de lippen, als de oude vertelsels 25 weer opkomen, in het schemeruurtje, als er geen licht in 't vertrek is dan het 26 wisselvallig licht van het vlammetje dat door de kieren van de kacheldeur 27 schijnt? Van de kacheldeur; want, gelijk den bloei van het veer, hebt gij ook 28 den bloei van het haardvuur (sit venia verbo - als prof. S. zeide, dien gij zoo 29 menigmaal hebt gevaren dat gij 't van hem overgenomen hebt) reeds vele 30 jaren overleefd.

31Deze opmerking wekt misschien eene reeks van weemoedige gedachten 32 bij u op, die ik echter zeker ben dat gij weder eensklaps met een luimige 33 wending weet af te breken. Doch dit laatste, mijn beste Mottige! zal niet 34 noodig zijn, wanneer gij mijn brief slechts niet uit de handen legt, eer gij 35 hem ten einde toe hebt gelezen: een brief met geen ander oogmerk geschre-36ven dan om uwen laten levensavond niet weinig op te leukeren door eene 37 mededeeling, welke u alleszins stof tot zelfvoldoening en een billijk gevoel 38 van waarde opleveren zal.

1 Zie hiervoor ‘De Veerschipper’; een opstel van 1840.

[p. 387]

aant.1Heugt het u niet, mijn waarde vriend! hoe, nu dertig jaren geleden, alle 2 mogelijke roefreizigers schenen saamgezworen te hebben om u, dag uit, dag 3 in, te vervelen met hun schijnheilig beklag, omdat het te voorzien was dat de 4 spoorwegen (rare dingen, waarvan geen hunner nog eenig denkbeeld had!) 5 niet altijd in Nederland onbekend blijven en gewisselijk uw eerzaam beroep 6 ten eenemale in den grond boren zouden? Hoe gij, in die moeielijke dagen, 7 al de krachten van uwen vaardigen geest hadt in te spannen om uw goede 8 luim te redden en het eentonig gejammer keer op keer af te snijden? En zou 9 het u daarbij vergeten zijn, hoe gij, te midden van deze worstelingen, op een-10maal op het treffend denkbeeld kwaamt van een nieuw vervoermiddel, door 11 een nieuwe beweegkracht gedreven, waarvan uw ver vooruitziende geest 12 voorspelde dat het, eenmaal in practijk gebracht, tot stoom en spoorwegen 13 staan zoude, gelijk deze thans tot de trekschuiten? Gij gaaft aan deze uwe 14 vinding den schilderachtigen naam van Onderaardschen Schietblaasbalg en 15 wist de werking van dit mechanisme, door niets anders gedreven dan de 16 persing der lucht, zoo duidelijk en, ik mag zeggen, zoo smakelijk voor te 17 stellen, ja ook met teekeningen van eigene of bevriende hand zoo gelukkig 18 op te helderen, dat menig trekschuitreiziger uw roef niet zonder een diepen 19 indruk van 't gehoorde verliet, gelijk ikzelf dien dan ook altijd bewaard heb, 20 en zelfs zoo vrij ben geweest dien weder te geven in een opstel, onder den 21 nederigen titel van ‘De Veerschipper’, buiten uw weten gedrukt, en dat mis-22schien nimmer onder uwe oogen gekomen is, maar waarin, zoo aan uwe 23 begaafdheden in het algemeen, als aan deze uwe vinding in 't bijzonder, eene 24 welverdiende hulde is toegebracht.

25Welnu, geniaalste aller geniale veerschippers, hetzij die al of niet van de 26 kinderpokken geschonden zijn, en het meerder vernuft al of niet als eene 27 gelukkige tegemoetkoming aan mindere lichaamsschoonheid bij hen te 28 beschouwen zij! - wat zult gij zeggen, indien ik u naar waarheid verhaal, dat 29 de uitvoerbaarheid van uw denkbeeld gebleken, dat uw stoute gedachte ver-30wezenlijkt, dat de Onderaardsche Schietblaasbalg, in het oogenblik waarin 31 ik u schrijf, in vollen gang is - voor alsnog niet ‘tusschen Amsterdam en 32 Rotterdam’, waar de waterachtigheid van den bodem wellicht nog lang 33 duchtige bezwaren tegen een dergelijke onderneming zal opleveren - maar 34 in Engelands groote hoofdstad Londen, waarvan het u wel bekend zal 35 wezen dat zij alleen eene oppervlakte beslaat van een uur of zes, zeven in 't 36 rond, nergens van eenig kanaal of trekvaart doorsneden!... Geen nood! Zij 37 heeft hare talrijke omnibus-lijnen, die haar in alle richtingen doorkruisen; 38 zij heeft hare spoorweg-lijnen, over hare hemelhooge huizen heen en tus-39schen hare ontelbare schoorsteenen door, zoowel als hare spoorweglijnen 40 onder den grond; doch thans ook; wie is het geweest, Rietheuvel! die uw 41 denkbeeld gestolen, die uw echt Hollandsche vinding, onder den grond,

[p. 388]

aant. 1 onder den bodem der zee door, naar Brittanje overgevoerd heeft, en er tot 2 zijn eigen profijt hoogstwaarschijnlijk bij het Engelsche parlement een 3 patent op gevraagd, dat u van alle voordeelen uitsluit? - thans heeft zij ook 4 haar Onderaardschen Schietblaasbalg - ‘pijpen, buizen, kanalen, weetje’, 5 (van het eene einde van de stad naar het andere) en ‘vicie versie’, waarin, 6 met de hoogst mogelijke snelheid, brieven en pakketten, en ook menschen, 7 vervoerd worden door geen ander middel dan de persing der lucht; met den 8 besten uitslag; geheel naar uw gronddenkbeeld; ofschoon onder een ande-9ren naam, lang niet zoo duidelijk als dien, welken uw vaardig brein tegelijk 10 met de zaak had opgeworpen, en meer naar de lamp riekende dan naar 11 eenig ander licht, den naam van Pneumatische Expeditiebuis.¹ Slechts, 12 opdat ik u dit terstond zegge, slechts dames zijn door dit middel nog niet 13 vervoerd kunnen worden. Want hoewel de stijve wijde mouwen, waarvan 14 gij voor dertig jaren gewaagdet, nu geen bezwaar meer opleveren, zoo is 15 sedert, in de zoogenaamde crinolines, een ander ontstaan, hetwelk onover-16komelijk is, zal er, nevens de kanalen van den Schietblaasbalg in questie, in 17 het Onder-aardsche Londen nog eenige ruimte overblijven voor hetgeen bil-18lijkerwijze voor gas-, water-, en andere leidingen gevorderd wordt.

19Het moet een treffend oogenblik geweest zijn, waarde vriend! toen, 20 voor weinige weken, na eenige voorloopige proefnemingen met levenlooze 21 pakjes en ongevoelige zakken, de eerste personentrein van het zoogenaam-22de Holborn afging om, men mag zeggen ‘in een zucht’, en niet alleen ‘in een 23 zucht’, maar nu ook ‘door middel van een zucht’, een afstand af te leggen 24 van meer dan een half uur gaans, en dat heen en terug. De plechtigheid had 25 plaats onder opzicht van den Hertog van Buckingham, Chairman of the 26 Pneumatic Despatch Company, hetwelk ik voor u niet beter weet te verta-27len dan door Commissaris van het Onderaardsche Schietblaasbalg-Veer, en 28 in tegenwoordigheid van een aantal mannen van wetenschap. Laatstge-29noemden waren metterdaad de eerste passagiers, en het moet een aandoen-30lijk schouwspel geweest zijn, toen de een voor, de ander na - niet op de 31 weegschaal die, bij uwe eerste vinding onontbeerlijk, bij deze na-vinding 32 gemist schijnt te kunnen worden, maar - in de laden stapte, die allen voor 33 eenige oogenblikken aan het daglicht onttrekken zouden. De houding, 34 welke de geleerde heeren hierbij hadden aan te nemen, was om de waarheid 35 te zeggen, noch opwekkelijk, noch gemakkelijk. Zij waren genoodzaakt 36 zich plat op den rug neder te leggen, niet zonder de behoefte aan een hoofd-37kussen te gevoelen, hetwelk hier ontbrak, maar door u zeker niet vergeten 38 zou zijn geworden, en lagen daar, twee aan twee, niet ongelijk aan dooden

1 Pneumatic Despatch Tube.

[p. 389]

aant. 1 in hunne kisten. Het geheel deed metterdaad eenigszins den indruk van een 2 levendbegrafenis-, een Albrecht-Beyling-tooneel. Maar nauwelijks had men 3 den tijd zich dit te zeggen, of ziet! daar waren onze mannen reeds weder 4 terug en hadden, behalve van eenige oogenblikken ‘niks niemendal as egyp-5tische duisternis’, van niets te vertellen dan van eene min of meer onaange-6name gewaarwording bij het afgaan en aankomen; (het ‘geknipknap der 7 veeren’ waarschijnlijk), en voorts van, op de ooren, een zeker gevoel van 8 drukking, hetwelk ongeveer het vierde deel van een minuut aanhield en 9 ‘best te vergelijken scheen met hetgeen men’ (ik weet niet of gij het u herin-10nert?) ‘in een duikerklok ondervindt, een zuiging, alsof men onder een golf 11 werd doorgetrokken’; op de oogen, een zeer opmerkelijke koude, niet onge-12lijk aan die van vallend water, waarschijnlijk min of meer alsof men onder 13 den drop van een dakgoot uitgestrekt lag; en voor den neus, geen de minste 14 gewaarwording als zoude de atmosfeer in de buis vuil of bedorven zijn, 15 maar wel hier en daar een roestluchtje, dat verdwijnen zal als de machine 16 wat meer gebruikt zal worden en alzoo zichzelve glad maken en houden. 17 Wat de beweging betreft, men had ze niet onaangenamer bevonden dan die 18 van een oude waggon op een niet al te besten spoorweglijn, en gij zult mij 19 toestemmen dat men, sedert de roekelooze verwaarloozing der trekschui-20ten, wel nergens ter wereld op iets dat veel beter zoude kunnen zijn, rekenen 21 kan. De eerste passagiers van de Pneumatische Expeditiebuis waren dan 22 ook ten eenemale voldaan; de Hertog van Buckingham gaf zijne hooge 23 tevredenheid onbewimpeld te kennen; de aandeelhouders in de onderne-24ming betoonden zich ondubbelzinnig in hun schik; en het gevolg van den 25 proefrit is geweest, dat men besloten heeft het onderaardsche Londen zoo 26 spoedig mogelijk van een Schietblaasbalg-net te voorzien, zoo volkomen, 27 dat daardoor alle bovenaardsche spoorwegstations en markten en postkan-28toren onderling vereenigd zullen zijn. Met 35 Engelsche mijlen aan buizen 29 en een kapitaal van vijftien millioen Hollandsche guldens is dit te doen.¹

30Bij mijn eerstvolgend bezoek aan Engeland, hoop ik mij met eigen 31 oogen te gaan overtuigen hoe ver men gevorderd is. Maar hoe zeer zoude ik 32 wenschen u daarbij aan mijne zijde te hebben, waardige man! tot nog toe 33 niet erkende, maar daarom niet minder hoogst verdienstelijke Uitvinder 34 van hetgeen bestemd is zoo krachtig bij te dragen tot de oneindige eer onzer 35 zoo bewonderenswaardige eeuw! Denk er eens over, Rietheuveltje! Gij zijt 36 wel hoog bejaard, maar zoo ik verneem nog krachtig genoeg. Voor zee-37ziekte behoeft gij, bevaren Schipper! wel niet bang te wezen, en de zaak 38 heeft voor u een belangrijkheid, als voor niemand anders. Maar als gij het

1 £1.250.000. Zie alle hiergenoemde bijzonderheden in The Illustrated London News van 18 Nov. 1865, Suppl. p. 496; waarbij een plaat p. 493.

[p. 390]

aant. 1 doet, gij kunt er stellig op rekenen dat er alle werk van gemaakt zal worden 2 om u aan den Hertog van Buckingham en, door dezen, aan de Koningin te 3 doen voorstellen, en als gij besluiten kondt u te laten angliseeren, ik zie niet 4 waarom er niet zoo wel een Sir Derrick Reedhill zou kunnen gemaakt wor-5den, als er een Sir Joseph Paxton gemaakt is.

6Hoe het indertijd met die der Trekschuiten is gegaan, weet ik niet; maar 7 alle groote uitvindingen hebben dit bijzondere gemeen, dat zij meer dan 8 eens, en niet zelden in verschillende landen, òf te gelijkertijd, òf op onder-9scheidene tijden, hebben plaats gehad.

10Dit is met het Kompas, met het Buskruit, met de Drukkunst, de Gasver-11lichting, en ook met het gebruik van den Stoom als beweegkracht geschied. 12 Menigmalen gaat het zooals het hier gegaan is. Een genie als het uwe vindt 13 iets uit, voor de menschheid van het hoogste gewicht. Maar die menschheid 14 is op dat oogenblik de uitvinding nog niet waardig; zij is voor de weldaad, 15 welke deze in staat is aan te brengen, nog niet rijp. Zij beschouwt die uitvin-16ding als een aardig denkbeeld, een zonderbaren inval, een grap, indien maar 17 niet, zooals met den eersten uitvinder van het stoomgebruik het geval 18 geweest is, als een gewrocht van onzinnige hersenen! Eeuwen of, in ons 19 geval (wij leven in deze onze 19^de eeuw zoo snel) tientallen van jaren moe-20ten verloopen, eer een tweede genie opstaat, gelukkiger dan het eerste, om 21 de uitvinding te herhalen of weder aan den dag te brengen, en nu alles 22 gereed te vinden om haar op te nemen en haar een heilrijk succes te doen te 23 beurt vallen. En terwijl de wereld vervuld is van het gedruisch dat zij bij deze 24 hare tweede verschijning maakt, en schatten en eereteekenen hun toe-25vloeien die het geluk mogen smaken haar metterdaad in werking te bren-26gen, ligt de eerste vader (de grootvader!) van het vruchtbare denkbeeld 27 reeds sedert lang te vermolmen in een vergeten graf, of brengt, als gij, mijn 28 beste Rietheuvel! onder den titel van emeritus-veerschipper, het overschot 29 zijner dagen, met een allerkarigst pensioentje, in een buurt als het Leven-30daal door, en heeft niemand die hem op de rijke denkbeelden van zijnen eer-31tijds zoo machtigen geest en hunne gelukkige verwezenlijking door ande-32ren, opmerkzaam maakt, dan zijnen hem altijd in liefde gedenkenden 33 vriend

35Dec. 1865          Hildebrand

37p.s. Vóór het sluiten dezes verneem ik nog, dat ook reeds de Pruisische 38 hoofdstad Berlijn van een Schietblaasbalg voorzien is.