Het dagboek van de student Nicolaas Beets, 1833-1836

Amsterdam, vrijdag 9 januari 1835

Amsterdam 9 Januari.

Met Heye het atelier van N. Pieneman⁴⁶³ bezocht. Jammer dat de dag niet zoo helder was als wenschelijk voor het zien van schilderwerk. Pienemans atelier (Schans bij de Leidsche Poort) ziet er heel poëtisch uit. Die bevallige wanorde, hier niet minder orde dan, als Boileau zegt, in de Ode;⁴⁶⁴ die overvloed van hoogere en lagere schilderezels, waarop een aantal onvoltooide stukken, van allerlei aard door elkander geexposeerd staan; die ledepop hier, met die officiersjas met epauletten aan, en een krulpruik op het hoofd; die pleister arm ginds, die studies van menschenhoofden en paardepooten aan de wanden, die ijverige leerlingen die te midden van al deze voorwerpen elk zijn plaatsje uitgekozen heeft waar hij best op het licht zit, - dit onregelmatig geheel bevalt. Ik werd door Heye aan Pieneman voorgesteld. Hij was bezig voor zichzelven een copie te maken van het historische schilderij ‘De

463 Nicolaas Pieneman (1809-1860). Schilder en lithograaf. Leerling van zijn vader, Jan Willem Pieneman. Vooral bekend als portretschilder; ook historiestukken.

464 Beets bedoelt hier: ‘Son style impétueux souvent marche au hasard: / Chez elle un beau désordre est un effet de l'art.’ (Boileau, l'Art poétique (1674), II, vss. 71-72.).

[p. 127]

Ruyters dood’⁴⁶⁵ op de laatste tentoonstelling te Amsterdam geplaatst geweest. (Zie de Muzen bl. 183)⁴⁶⁶’ 't Is vervelend’, zeide hij, ‘zichzelven te copiëeren. Daar is niets nieuws voor u in het voorwerp van uw eigen schepping. Men heeft zijn hart door de daarstelling voldaan. Nu begint men zichzelven te mishagen, en bij nieuwe bewerking oude, onherstelbare fouten te zien!’. In al wat de nog jeugdige schilder, (die in 't voorbijgaan gezegd de allergunstigste en geniaalste physionomie heeft)⁴⁶⁷ mij zeide, was een echt dichterlijk kunstenaar te bemerken. Het groote stuk van zijn vader,⁴⁶⁸ de slag van Waterloo,⁴⁶⁹ dat waarvan de Hertog van Wellington⁴⁷⁰ de hoofdpersoon uitmaakt, en zich voor de Belgische Onlusten,⁴⁷¹ op het paleis te Tervueren⁴⁷² bevond, hing nu ook tijdelijk in dit atelier, maar daar was te weinig licht, om een stuk van die afmeting hier goed te kunnen bezien. Achter een klein beschotje, van de overigen afgezonderd hield Pieneman zich bezig met zijn stuk van de Slag

465 Het in 1834 door Nicolaas Pieneman geschilderde doek Luitenant admiraal Michiel Adriaansz. de Ruyter in de slag bij Etna dodelijk gewond, is eigendom van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau te 's Gravenhage, en bevindt zich in bruikleen in het Helders Marinemuseum te Den Helder. Voor een afbeelding en nadere informatie zie: Het Vaderlandsch Gevoel, Vergeten negentiende-eeuwse schilderijen over onze geschiedenis, Rijksmuseum Amsterdam 1978, pp. 176-177; aldaar ook een portret van N. Pieneman uit 1859, met op de ezel een copie van het hierboven genoemde schilderij, p. 27.

466 Potgieter publiceerde in De Muzen 1834 zijn ‘Wenken en Gevoelens over de jongste Tentoonstelling van Schilderijen te Amsterdam, 1834’, pp. 175-185; pp. 244-267. Op p. 183 leest men over dit schilderij: ‘“Neen, mijn vriend! wilt gij eene aanmerking, het zoude die zijn, dat de Ruyter mij op het eerste oogenblik niet genoeg in het oog valt, door dat hij misschien te laag geplaatst is. Dit is mijne eenige, voor het overige is het mijns inziens het meest dichterlijk gedachte in dat genre. - De jonge Pieneman belooft veel, zeel veel; hij schijnt onder die weinige jonge kunstenaars te behooren, die zich reden van hun werk geven, en de kunst niet voor eene vette koe houden, die hun van melk en boter verzorgt.”’

467 B: ‘anecdotes van Pieneman en Pieneman Senior’ [potloodaantekening].

468 Jan Willem Pieneman (1779-1853). Schilder, aquatintetser en tekenaar. Bekend om zijn portretten en historiestukken.

469 Het in 1824 door Jan Willem Pieneman geschilderde doek De Slag bij Waterloo bevindt zich in het Rijksmuseum te Amsterdam.

470 Sir Arthur Wellesley, hertog van Wellington (1769-1852). Engels veldheer; overwinnaar in de Slag bij Waterloo.

471 Op 25 augustus 1830 brak te Brussel de Belgische Opstand uit; alhoewel er na 1832 geen gevechtshandelingen van betekenis meer zijn geweest, werd de kwestie pas definitief geregeld toen de onafhankelijkheid van België in 1839 door koning Willem I werd erkend (zie: Hans van der Hoeven, De Belgische Beroerte: De Tiendaagse Veldtocht en de scheuring der Nederlanden 1830-1839 , Amsterdam 1973).

472 Te Vervueren in België bevond zich het paleis van koning Willem I.

[p. 128]

bij Hasselt.⁴⁷³ 't Is reeds bijna gereed. Hij was aan de détails. Bij den eersten blik, dien ik in den spiegel wierp trof mij het uitmuntende van den voorgrond: een stuk geschut door een korenveld gaande. Wat drukt beter de meedoogenlooze verwoesting van den oorlog uit? Aan den linkerkant de Leidsche Compagnie⁴⁷⁴ en de Jagers van Rookmaker.⁴⁷⁵ Allen portret. Willem Enschede, Ramaer, van Hamel werden dadelijk door mij herkend. Heye zelf gelijkt weinig. 't Komt door dat hij en profil genomen is, en dit bij hem weinig teekent. En face, of trois quarts moet hij uitmuntend te treffen zijn. De eigenlijke hoofdgroep der schilderij wordt op den tweeden grond gevonden. Pieneman is geloof ik de eenige die dezen gewaagden stap in de kunst doet. Het denkbeeld om van deze samenkomst der Belgische parlementairs met den Prins van Oranje, waarin uit den aard der zaak weinig actie te brengen was, een negatieve positie te maken is allergelukkigst. De Prins namelijk staat hen nog niet te woord, maar geeft aan de cavalerie bevel om op te rukken. Dit is de beweging die in de schilderij is, waarvan de groepeering niets te wenschen overlaat. Het terrein is heuvelachtig, en de uitgestrektheid zeer groot. 't Spreekt van zelf dat de hoofdgroep op een hooger grond staat. 't Verschiet is de stad. Het licht dat van een flauwe, door wolken borende zon, die een schoone uitwerking doet. -

Wij zagen nog onderscheiden begonnen stukken van Pieneman. Ook portretten. Voor een mansportret zou ik hem boven J.A. Kruseman ⁴⁷⁶ verkiezen, ten zij de complexie zeer delicaat of doorschijnend was. Pienemans penseelstreek is breeder en forscher, en geeft het vleesch met meer waarheid. Kruseman brengt er altijd iets porseleinigs in. Doch wie verstond de kleur van het vleesch beter dan Hodges,⁴⁷⁷ die èn hierom, èn om de altijd treffende gelijkenis een volmaakt portretschilder zou geweest zijn, indien hij de menschen niet zoo wansmakig plaatste en de kleeding zoo mishandelde.

's Avonds Concert in Felix Meritis.⁴⁷⁸

473 Het in 1835 door Jan Willem Pieneman voltooide doek De overgave van Hasselt op 8 Augustus 1831 werd door koning Willem II geschonken aan de Koninklijke Militaire Academie te Breda.

474 Blijkens een in 1897 gelithografeerde Sleutel op het schilderij van J.W. Pieneman voorstellende ‘De overgave van Hasselt op 8 Augustus 1831’ (KBH 1054 D 50) zijn de volgende Leidse Jagers afgebeeld: J.P. Heye, G.A.N. Allebé, J.S. Lotsy, J.A. van Hamel, G.A. Ramaer, J.D. Bloemen, J.E. van Panhuys, W.C.H. Staring, W.A. Enschedé, Bake en H.W. Willer. Voor de rol van de Compagnie Vrijwillige Jagers van de Leidse Hogeschool zie noot 338.

475 Hendrik Rookmaker (1786-1860), sinds 1814 kapitein, was commandant van de Noordhollandse Vrijwillige Jagers.

476 Jan Adam Kruseman (1804-1862). Historie-, genre-, portret- en landschapsschilder. Leerling van zijn neef Cornelis Kruseman.

477 Charles Howard Hodges (1764-1837). Engels portretschilder, pastellist en mezzotintgraveur, die lange tijd in Den Haag en Amsterdam werkzaam was (vanaf 1788).

478 Felix Meritis (gelukkig door verdiensten) op de Keizersgracht 324 te Amsterdam is het gebouw van het gelijknamig genootschap, in 1776 opgericht met het doel het aanwakkeren van belangstelling van de burgerlijke samenleving in - en vermeerdering in kennis van kunsten en wetenschappen; dit pand, dat in 1788 werd ingewijd, bezat aan de achterzijde op de begane grond een hoge, om zijn acoustiek beroemde concertzaal (thans verbouwd).

[p. 129]

34. N. Pieneman (1809-1863).

[p. 130]

De Concertzaal een schoon muzikaal gebouw. Maar waarom de figuur van 't zuivere ovaal geschonden en de orde verbroken door dat misselijk balcon op vier pilaren tegenover 't orkest. ‘'t Is slechts luchtig opgeslagen en kan ieder oogenblik weggenomen worden’ zegt gij. Maar mijne lieve heeren, Directeuren van Felix, waarom doet gij het dan niet metterdaad en terstond? O Indien al de broddelgebouwen in Nederland hun klaagstem verhieven over de mishandeling door hunne bouwmeesters, welk een oorverdoovende Jeremiade zou het zijn! Wie bouwt er in onze tijden in ons land een goede Kerk, een ordelijk landhuis, een goed huis in onze steden? - Onze publieke gebouwen, onze bruggen, onze poorten van de laatste tijden font pitié.

Men begon met de Symfonie pastorale van Beethoven. Wat Kenners van dit stuk ook zeggen mogen; ik hoor liever eene andere. Met dat al vind ik het Adagio en het Rondo ervan voortreffelijk.

Van Bree ⁴⁷⁹ dirigeerde. Met Fischer ⁴⁸⁰ en Merlen ⁴⁸¹ speelde hij een Trio uit den Freyschutz.⁴⁸² Fischer bas, Merlen viool (heerlijk, heerlijk!) Van Bree piano. Voorts zong Butsch een solo, en Mejuffr. Weinhold ⁴⁸³ een duo met hem. Dit meisje heeft, immer in de hooge tonen, een goede en krachtige, maar geen volle stem, en weinig smaak of manier. Een sonate van 8 koperen instrumenten, waaronder een heerlijke klephoren, en uitmuntende waldhoren (Pot de Vin)⁴⁸⁴ werd goed uitgevoerd. Maar harmonie-muziek hoor ik oneindig liever in de open lucht. Daar behoort zij thuis, zoo goed als het zingen der vogelen. Daar lust het mij ze aan te hooren, des zomers, op een zwoelen avondstond, onder het genot van een glas frisschen Niersteiner of malsche Liebfraumilch, niet al te veel en niet al te weinig achtgevende op de welluidende klanken die tot mij doordringen.

479 Johannes Bernardus van Bree (1801-1857). Componist en dirigent; vanaf 1829 dirigent van Felix Meritis.

480 Carel Christiaan Fischer (1813-1870). Muziekmeester te Amsterdam.

481 Jean Godefroi Merlen (1808-1857). Muziekmeester te Amsterdam.

482 Freischütz: bekende opera van Karl Maria von Weber (1786-1826), gecomponeerd in 1821.

483 Mej. Weinhold: zangeres te Amsterdam.

484 Nicolaas Josef Potdevin (1798-1866). Hoornvirtuoos te Amsterdam.