Het dagboek van de student Nicolaas Beets, 1833-1836

Amsterdam, zaterdag 10 januari 1835

Amsterdam 10 Januari.

Door mijn gastheer, die er fier op is, in het geheele gebouw der Maatschappij Felix Meritis rondgeleid, om het in al zijn bijzonderheden te zien. 't Is metterdaad een fiksch huis, een schoone tempel door den handel aan de Muzen gewijd. Doch de tijd der vierkante verhandelingen zoo als er in onderscheidene vakken van wetenschap vier maal 's weeks in deze zalen gedaan worden is voorbij. Nu de encyclopaedische methode zoo in zwang is en de natie door Penning-Magazijnen⁴⁸⁵ etc. etc. onder-

485 Vanaf 1834 verscheen het Nederlandsch Magazijn ter Verspreiding van Algemeene en Nuttige Kundigheden , vanaf 1835 het Hollandsch Penning Magazijn voor de Jeugd ; beide tijdschriften waren geïnspireerd op het succesvolle Penny-Magazine, uitgegeven door de Engelse Society for the Diffusion of Useful Knowledge.

[p. 131]

richt wordt, nu men zulk een geheel andere manier van opvoeden en ter aanleering van kundigheden volgt, en daarbij zoo veel en zoo piquant een lectuur van vreemde bodem tot ons overwaait, is er geen geduld, geen lust, geen opgewektheid voor zulke ‘verhandelingen’. Vandaar dat zij weinig bezocht worden, en Felix Meritis wellicht te gronde zou gaan, zoo daar niet een wekelijksch en zeer goed concert aan verbonden ware.

Bij Potgieter ⁴⁸⁶ koffie gedronken. Ook Heye kwam daar. De conversatie was niet zeer intéressant. Ik geloof dat het bijzijn van Potgieters tante,⁴⁸⁷ waarmede hij woont, (zeer oud, zeer leelijk, en zeer woordenrijk) ongunstig werkte.

Op de Sociëteit Doctrina & Amicitia⁴⁸⁸ den dichter Withuys aangetroffen. Verheugd mij te zien, verontschuldigde hij zich op goede gronden over zijn stilzwijgen tot nog toe over mijn Jose . Wij raakten spoedig in aangenaam gesprek. 't Duurde niet lang of een ander, ouder poëet, Hendrik Harmen Klijn ⁴⁸⁹ trad binnen en ik werd door W. aan hem voorgesteld. Hij zette zich bij ons neder. Een niet onbelangrijk gesprek volgde. Klijn had het woord, dat hem ook als oudste wel toekwam. Hij hield een lange redevoering over het gevaarlijke der romantische school - hij vreest dat ik te veel naar dien kant overhel - en hij deed het met al de eenvoudigheid, en van het weinig verheven standpunt van iemand die slechts een man van talent en niet van genie is, en met al het onhandige van een man die zich zelven gevormd heeft, en niet in de termen der geleerde letterkundige wereld thuis is, doch tevens met een nederigheid en bescheidenheid tegen over mij, die mij bijna verlegen maakte. Klijn is geen groot, maar wel een zeer begaafd, en zeer zeker een zeer achtens-

486 Potgieter woonde sinds het voorjaar van 1834 op de Keizersgracht 200.

487 Willemien van Ulsen (1788-1863), een ongetrouwde zuster van Potgieters moeder, die zich in 1821 over de toen dertienjarige Potgieter, wiens huiselijke omstandigheden verre van ideaal waren, had ontfermd. Beets schreef later over haar, en dit eerste bezoek: ‘Het was een van die buitengewoon smalle woningen, welke, even hoog als de breedste, zich hier en daar tusschen de kolossale huizen van die [de Keizersgracht] en de Heerengracht vertoonen. Potgieter zelf kwalificeerde haar later in een zijner brieven als “onzen toren”, als “het désobligeantste huis van de wereld”. Naast de voordeur slechts één vensterraam; naast den gang een smalle kamer, door dat eene raam verlicht; tegen dat ééne raam aangeschoven, een vrij kloeke vierkante tafel en, ter wederzijde van deze, juist plaats genoeg, aan de Westermarkt-zijde voor Tante Van Ulsen, met wier naam ik eerst later bekend geworden ben, en, aan den overkant, voor haar beminden neef. Vóór dezen stond de kleine lessenaar, waaraan hij destijds beide, zijne handelszaken en zijne letterkundige werkzaamheden behartigde. Tante, tegenover hem, aan haar naai of breiwerk [...] deed mij, met haar zeer beknopt mutsje, ouderwetsche samaar en voorschoot, en den bril met groote glazen op den neus, geen anderen indruk dan dien van eene bedaagde, zeer eenvoudige burgerjuffrouw, wier woordenrijkheid, in Zwolsch spraakeigen, mij al terstond frappeerde. [...] Alles aan zijne, en vooral aan Tante's persoon, ademde eenvoud, en het kleine huishouden deed geen anderen indruk dan dien van burgerlijk en ouderwetsch, en in middelen beperkt te zijn.’ (Nicolaas Beets, Everhardus Johannes Potgieter, Persoonlijke Herinneringen , Haarlem 1892, pp. 9-10.)

488 De in 1788 opgerichte, patriottisch gezinde Vaderlandsche Sociëteit, later omgedoopt in Doctrina et Amicitia, was vanaf 1802 gevestigd op de Kalverstraat (thans nr. 8).

489 Hendrik Harmen Klijn (1773-1856). Schreef naast enige grotere dichtwerken vooral gelegenheidsdichten en enige treurspelen. Werd in zijn tijd zeer gewaardeerd.

[p. 132]

waardig man. Withuys bewaarde onder zijne gesprekken doorgaande het stilzwijgen, en brak het slechts hier en daar met een enkele opmerking af. Hij deed wijs, want zijn gezichtspunt scheelt te veel met dat van Klijn dan dat zij 't ooit eens zouden kunnen worden. Ik zat aan dat tafeltje met al de onderworpenheid van een Phaedon aan de voeten van Socrates,

ἐπι χαμαιζηλου τινος, ὁ δε ἐπι πολλῳ ὑψηλοτερου ἠ ἐγω (c. 38)⁴⁹⁰

Withuys en H.H. Klijn, hoe geheel verschillend in genre en in dichtgeest! Maar hierin komen zij overeen dat uwe illusies omtrent hen ophouden zoodra gij ze spreekt. De eerste is te gemeenzaam, te gul, spreekt te veel, en te lachend; de andere verraadt te veel bekrompenheid, is te eenvoudig en te onhandig. Een dichter die verlangen zou dat gij zijne verzen met dezelfde oogen zoudt beschouwen na als voor de kennismaking met zijn persoon, zou zich op eene hoogte, op een afstand, in een zekeren nevel moeten laten zien. Byron schijnt die kunst, of dit kunstjen, te hebben verstaan; maar zich daardoor ook van de genoegens dier humane sociëteit te hebben beroofd, waarvan Moore⁴⁹¹ het sieraad was. Hij (Byron) ging met zijn minderen om, en had daarbij alle deeg van zijn superioteit. Maar de aangenaamheden eener beschaafde conversatie smaakte hij zelden.

's Avonds naar den Schouwburg, waar ik Withuys wedervond, een groot liefhebber van het tooneel, en die de roeping in zich gevoeld heeft acteur te worden, waarvoor hij ook metterdaad aanleg had.⁴⁹² De opmerkingen die hij over het spel van dezen avond⁴⁹³ maakte, kwamen mij juist en belangrijk voor. Zeker beter dan die van den verongelukten dichter H.⁴⁹⁴ ik weet niet welken plat amsterdamschen koekebakker, die zich in 't hoofd gezet heeft verzen te maken en zich op dien titel aan al wat lier en luit hanteert opdringt, sprekende van Ko van Lennep en Dries van der Hoop, - laatstgenoemde heet echter niet Andreas gelijk hij onderstelt, maar Adriaan - als of het zijne intiemsten waren. Thans was hij in de presentie van Withuys gedrongen en liet zich door hem aan mij voorstellen. De man hinderde mij geweldig en stond mij te meer tegen, daar hij een afgrijselijke uiengeur over zich had. Men speelde Macbeth, naar de bewerking van Ducis,⁴⁹⁵ beter dan die van Ham-

490 Epi chamaizèlou tinos, ho de epi pollooi hupsèloterou è egoo: op een of ander voetenbankje, hij veel hoger dan ik. Plato, Phaedon 89b. C. 38 moet zijn: c. 41.

491 Thomas Moore (1779-1852). Iers dichter; vooral bekend vanwege zijn Lalla Rookh (1817). Intieme vriend van Byron.

492 B: ‘[Zijn Vader, een Noodiger ter Begrafenis, had er te-veel afkeer van. Toch behoort het theatrale ook tot dit métier]’.

493 Zie noot 496.

494 Johannes Hilman (1802-1881). Bakkerszoon, graanhandelaar en toneeldichter; tevens bevorderaar der toneelkunst en verzamelaar van toneelstukken.

495 Jean Francois Ducis (1733-1817). Frans letterkundige. Zijn Macbeth-vertaling verscheen in 1784.

[p. 133]

let. Piet Boddaert,⁴⁹⁶ de liederlijkste van alle menschenkinderen die ooit de kuische Negen⁴⁹⁷ gediend hebben, heeft ze door zijne vertaling niet veel te kort gedaan. De versificatie is over 't algemeen goed. De uitvoering? Behalve mevrouw Muller (Westerman) die sublieme momenten had, en haar rol uitnemend bleek bestudeerd te hebben, was niemand dragelijk. De Macbeth was onuitstaanbaar; geen enkele greep die eenig tooneelgenie aanduidde; geen positie, die goed was begrepen; geen versregel die goed werd geaccentueerd. Evers, die hem voorstelde, blijft op het tooneel wat hij is, een platte plebeër. Hij heeft geen fatsoenlijke en moest hier koninklijke manieren voordoen. Als men hem zag aan de zijde van Fredegonde, geraakt men in verzoeking haar te beklagen wegen de mésalliance, die zij had begaan. Want mevr. Muller is met der daad eene majestueuse, tragische gestalte. Zij reciteert de verzen uitmuntend; en verstaat haar rol volkomen. De 5de acte waarin zij slaapwandelend optreedt was ontzettend. De vierde was voor een groot deel mislukt omdat die onverstand, die schreeuwer van een Evers haar niet begreep. Withuys beloofde mij, bij een later bezoek aan Amsterdam, aan haar te zullen voorstellen. - Beiden betreurden wij den rampzaligen toestand van ons vervallen tooneel.

In de vaudeville van dien naam, gaf echter Naret Koning⁴⁹⁸ mij als Frosine⁴⁹⁹ groot genoegen. Zij is in die rol allernaiefst gelijk in alles waar zij voor staat.

496 Pieter Boddaert (1766-1805). Advocaat en dichter. Zijn erotische poëzie, uitgegeven onder de titel: Nagelatene poëtische en prozaische portefeuille, Amsterdam 1805, bezorgde hem in de negentiende eeuw een twijfelachtige reputatie. Zijn Macbeth-vertaling naar het Frans van Ducis verscheen in 1800 te Amsterdam.

497 De kuische Negen: de Muzen, de negen Griekse godinnen van schone kunsten en wetenschappen.

498 Jacoba Maria Naret Koning-Majofski (1807-1847). Actrice en zangeres. Van 1826 tot 1846 verbonden aan de Amsterdamse Schouwburg; in 1846 naar de Koninklijke Schouwburg te 's-Gravenhage.

499 Frosine, of de laatst aangekomene; blyspel met zang, In navolging naar het Fransche, van J.B. Radet, Amsterdam 1802.