Onze volkstaal

Eene zestiendeeuwsche Gentsche spelling- en uitspraakleer.

In ‘De Bibliotheek’ (Bijblad van ‘Noord en Zuid’) 4e jaarg., blz. 156, noemt de Heer Ic. Bikkers de ‘Spreeckkonst’ van Pieter Berch, alias Petrus Montan(u)s, in den jare 1635 verschenen ‘eene physiologisch-taalkundige proeve... als eene volledige behandeling van het onderwerp wel eene eerste proeve enz.’ Op dien lof wil ik in het algemeen niet afdingen, te meer daar ik het bedoelde werk niet ken; alleen wensch ik hier te wijzen op een voorganger, die, al doet hij wellicht in volledigheid voor Montans onder, toch om zijn verdienstelijk en oorspronkelijk streven naar zuiverheid van spelling en, in verband daarmede, naar juiste omschrijving der Nederlandsche spraakklanken met eere genoemd verdient te worden. Ik wensch hier nl. de aandacht te vestigen op een boekje, dat, in Noord-Nederland althans, tot nog toe vrij onopgemerkt is gebleven. De Maatschappij der Vlaamsche Bibliophilen heeft in 1882 een heliotypisch facsimile gegeven van het eenig bekende ex. der Néderlādsche Spellijnghe, uutghesteld by vrághe ende antwoorde, duer Joas Lambrecht Lettersteker. Tot onderwijs der Jonghers voor haar earste beghin. Gheprent te Ghend in tiaar MDL. Deze her-uitgave, voorzien van eene voorrede over den schrijver en drukker door de HH. Dr. J.F.J.H(eremans) en Fd. V(ander) H(aeghen), is, evenals alles wat deze Maatschappij in het licht geeft, zeer fraai uitgevoerd, doch tengevolge van den hoogen prijs (fr. 15.-) weinig verspreid

[p. 185]

en bekend geworden.¹⁾ Juist om die reden wensch ik hier wat er mij belangrijk in voorkwam gemeen te maken.

Joost Lambrecht was een geboren Gentenaar, schoolmeester, graveur, lettersteker en lettergieter, die ten behoeve zijner eigene school, behalve eene Vlaamsch-Fransche cleine colloquie, een Ned.-Lat. woordenboek en eene Lat. grammatica, die alle verloren gegaan schijnen, ook bovengenoemde Nederlandsche spellijnghe heeft geschreven en gedrukt.

In den vorm eener tweespraak tusschen eenen learknecht en eenen measter behandelt de schrijver de letters, zoowel de teekens als de klanken, de verkortingen, de letterverbindingen, enz. en eindelijk de grammatische figuren en de interpunctie. Veel hiervan heeft natuurlijk nu alleen nog waarde voor de geschiedenis van het taalonderwijs. Belangrijker zijn zijne pogingen tot hervorming der spelling; Lambrecht was tot op zekere hoogte een voorstander van wat wij nu phonetische spelling noemen; in die richting wilde hij, hoewel niet al te omwentelingsgezind, eenige veranderingen in de toenmaals meest gebruikelijke wijze van spellen brengen: de voornaamste zijn, dat hij wil schrijven: aa in plaats van ae; á, é,²⁾ í, ó,²⁾ ú in open lettergrepen (vooral bij het onderwijs, en waar het noodig is voor de duidelijkheid); ea en oa voor de scherplange ee en oo; ae³⁾ of oe

1) De Mij. v. Vl. Bibl. drukt hierbij het voetspoor van verschillende dergelijke Fransche en vooral Engelsche genootschappen, die uitgaven van belangrijke hss. en herdrukken van zeldzame boeken geven, maar deze òf alleen voor de leden, òf in zeer beperkt getal verkrijgbaar stellen, ten gevolge waarvan die boeken, door de weelderige uitvoering toch reeds kostbaar, wanneer zij bij toeval eens voorkomen, met het toevoegsel ‘zeldzaam’ of ‘slechts in 100 ex. gedrukt,’ en dus ook met een hoogen prijs worden uitgemonsterd. Voorzeker eene aristocratische wijze van uitgeven, maar die meer den bibliophilen (en bibliomanen tot genoegen), dan der wetenschap tot nut strekt! En de belangen der laatste worden door deze genootschappen toch ook mede gediend. Alle eer aan boeken en boekenvrienden; maar zou dit boekje, eenvoudig herdrukt, desnoods met een facsimile-titel, niet meer dienst bewijzen, dan nu het uit den aard der zaak in zoo weinige handen komt? Doch het is eigenlijk ondankbaar te pruttelen tegenover eene Maatschappij, die de geschiedenis en de letterkunde zoozeer aan zich verplicht heeft door eene lange reeks van uitgaven. - Den Heer Johan Winkler, die mij zijn ex, eenigen tijd ter beschikking stelde, breng ik hierbij mijnen oprechten dank.

2) Nl. de ‘zachtlange’ e en o.

2) Nl. de ‘zachtlange’ e en o.

3) Of ook e met een cédille er onder (gestaarte e); daar hiervoor ter drukkerij geen type aanwezig is, gebruik ik alleen ae of oe.

[p. 186]

voor de zoogen. zware è in peerd, wereld enz., en doorstreepte è¹⁾ voor eene slot-e, die voor een volgenden beginklinker geëlideerd wordt. Het merkwaardigste echter is hetgeen hij mededeelt over de toenmalige uitspraak van zijn eigen en van andere dialecten. Doch gaan wij den inhoud van het werkje geregeld na.

Lambrecht begint in zijn voorbericht met te klagen over d'onuougheligheit, d'ouerhoapmijnghelijnghe ende tonachtzaam verschil, twelc alle schoolmeasters, schriuers ende boucprenters ghebrúken, in haar spellen van veelderley Nederlandsche, als Vlaamsche, Brábantsche, Hollandsche, Gheldersche, Cleefsche, Vriessche, Gullicsche ende Zeausche taalsilleben. Daarom heeft hij dit boekje geschreven, opdat de jeugd in deze (nieuwe) spelling onderwezen mocht worden. Men meene evenwel niet, dat hij de geheele Nederlandsche jeugd bedoelt. De staatseenheid was in 1550 nog pas in wording, de taaleenheid, die uit de eerste moest geboren worden, lag nog in het verre verschiet; den Nederlanders dier dagen was dit denkbeeld vermoedelijk volslagen onbekend. Joost Lambrecht althans heeft er nog geen begrip van: hij eerbiedigt elken tongval, en wenscht voor zichzelven en voor anderen vrijheid om te spreken en ook te schrijven overeenkomstig zijn eigen streekspraak: hij is taalparticularist. Men moge nu in deze netelige vraag van hem verschillen,²⁾ en deze vrijheid eene tot taalkundige bandeloosheid, en daardoor tot staatkundige machteloosheid voerende willekeur achten: in zijnen eerbied voor de tongvallen zal thans ieder deelen. Hij zegt nl.: Niet dat mijn meanijnghe of verstand zy, dat de Hollanders, of Brábanters haar eighen manieren van uutsprake op de Vlaamsche wize, of de Vlámijnghen ende Vriezen haar pronunciacië op de Brábantsche of Hollandsche uutsprake veranderen zullen; maar dat elc in tsine zulke termen of silleben van spréken, als hy in zijnder moeder tálen ghebruukt, dezelue déghelic ende met zulken letters alsser toe dienen, spellen magh. Exempel: Zo waar de Zealander pronunciëerd Jae, daar en behoard hy in tspellen van den zeluen woorde den Vlámijngh noch den Brábanter niet te volghen, aldus J̇a, of hy moeste oac zoa spréken. Van gheliken schrijft de Brábanter qwálic búten, ghemerct dat hy tselfde woord pronuncieerd ende uutspreect aldus beuten: maar de bezonder faute van dézen es, dat hy de letter u quálic naamd, zegghende eu, desghelijcs

1) Hier alleen als e gedrukt.

2) Vgl. hierover o.a. het slot van: A. Kluyver, Proeve eener critiek op het woordenboek van Kiliaan.

[p. 187]

námende i ei. - Eindelijk verdedigt hij zich tegen de beschuldiging een opbrijngher van nieuwighéden te zijn met het Fransche spreekwoord: Meieuls vault sur le tard, que jamais.

In het earste deal (over de letters) spreekt hij o.a. over de i en u, die zomtijds veranderen in consonantes; i consonans (j) noemt hij ijnkel i en schrijft hij ị; u consonans es tweauaudigh van maaksel, 1o. v of u (ijnkel uwen), 2o. w of ụǮ (dobbel̇ uwen). Met accentus gravis (ḟlauwen opgangh van voaize, maar in het Nederl. ziet het meer op de beteakenesse) schrijft hij de vocalen, als ze alleenstaande een woord (tusschenwerpsel) vormen; met accentus acutus (stiụen o.v.v.) de ludende letters, die masculinoe zijn (open, volkomen klinkers), terwijl die, welke foemininoe (dats vrauwigh, wivigh of van flauwen voaize ende uutganghe d.w.z. gesloten, onvolkomen) zijn, zonder teeken blijven.

Vervolgens geeft hij eene voor zijnen tijd merkwaardig juiste op gezette waarneming berustende omschrijving van de Nederlandsche spraakklanken en van de wijze, waarop het spraakorgaan deze voortbrengt; men oordeele:

a^1) werd uutghespróken wat wide achtigh gápende, de kinne néder stékende, ende de tonghe los.

e wat zoetelic grijnkelende^2), thende van der tonyhe téghen d'onderste tanden.

i of y wat greinzende, th. v.d.t.t. d'onderste t. en beade de canten van der tonghe téghen d'opperste baactanden haudende.

o de leppen wat rond treckende ende de tonghe los.

u ean muulkin mákende, of ean tótgin^3) uutstékende, thende van der tonghe téghen d'onderste tanden. Van de consonanten noem ik o.a.:

f ef, d'opperste tanden téghen d'onderste leppen haudende, al blazende.

g gé werd gepronunciëerd tweasins, te wéten voor a o u ghelijc offer en h tusschen stonde, tdicke ende platte van der tonghe achter téghen tverhemelte van den monde. Maar voor e ende i zo medeluudse ghelijc ị cosonant (sic) voor de vocalen doed.

h ha of haats met ópenen monde, zoetgins uut den grond van

1) Ik druk hier letterlijk af, alleen met oplossing der verkortingen en met eigen interpunctie.

2) D.i. ‘gremeelen, glimlachen’ (De Bo); Kil. heeft: Grynckelen Fland. j. gremeelen, en: Gremeelen Fland. j. grenicken. Subridere.

3) Zonder twijfel dimin. v. tote, toot ‘muil, mond,’ zie De Bo, Van Dale.

[p. 188]

der borst uuthaasmende, alsse in tbeghin van den woorde staad; in midden van den woorde wat stiụer; maar in thende de canten van der tonghe zoetgins téghen tverhemelte haudende, al gussende.

i staande voor de vocálen werd uutghesproken de tonghe stékende, ende persende bóụen téghen ttandvleasch, zonder datmen dezelụe iet hoaren mag.

l el al gápende, de kinne ean weinigh neder stékende, ende thende van der tonghe stékende téghen topperste tandvleasch, ende daar an haudende, opdat duer tliht afscheaden gheanen achter lul^1) ghemaakt en werde.

t té thende van der tonghe stijf téghen tbinnenste van d'opperste tanden stékende, ean weinig grijnkelende, ende met eanen berst.

v of ụ es ghenoug van gheliker uutsprake als f, zonder dat ze niet en blaast, maar horzelt wat.

z zeet, al huszende ende al horzelende, tvoorste deal van der tonghe, half en half by tbinnenste oppertandụleasch haudende, de tanden nálic gheslóten.

Getuigen deze voorbeelden niet van nauwkeurig waarnemen en juist weergeven en omschrijven der spraakklanken, en mag men Joost Lambrecht niet beschouwen als een der voorloopers van de tegenwoordige wetenschappelijke phonetiek of klankphysiologie?

Wat hierop volgt heeft voor ons geen waarde: de voor den toenmaligen drukker en lezer hoognoodige verklaring der uit de handschriften in de gedrukte boeken overgenomene abbreviatones of ligaturoe in Nederlandsch, Latine ende Walsche, zooals ā = an, ' = us, d' = der of = pennijng (denier) enz., en de cijferwaarde der letters.

In het tweaste deal, sprékende van der spellijnghe der consonantende vocaalsilleben geeft Lambrecht alle mogelijke verbindingen van vocalen en consonanten: ab eb ib ob ub enz. tot de verbindingen van 6 letters toe. Opmerkelijk zijn hier alleen enkele nota's als: De vocálen voor de consonanten allean staande, verliezen wat van haarlieder rechte uutspráke (d.i. worden onvolkomen, foemininoe, van flauwen voaize, zie boven); g voor een i veranderd in i consonant, waarom ege, igi dan ook rood gedrukt worden en tusschen haakjes staan, evenals ghe, ghi; gha, gho, ghu neemt hij niet op, daar ga, go, gu voldoende zijn; evenzoo wel sca, sco, scu, niet sce, sci.

1) Blijkbaar het onduidelijke geluid, door het afglijden der tong veroorzaakt, dat vooral bij hen, wier tong, door welke oorzaak ook, ‘zwaar’ of ‘dik’ is, gehoord wordt (zie Ned. Wdb. en De Bo i.v. gelul en lullen).

[p. 189]

Voorts worden de diphthongen (waaronder L. ook aa, ee, enz. rekent) achtereenvolgens opgesomd met voorbeelden van elk, niet alleen uit zijn eigen Gentsch, maar ook uit andere dialecten. Ik laat het voornaamste hieruit, hier en daar verkort en van eene noot voorzien, doch zonder verderen commentaar, volgen: wat er voor de geschiedenis der taal en de kennis der dialecten merkwaardigs in is, kan ieder zelf beslissen.

aa = Nl. aa.

ae, oe of e (gestaarte e). Bae, ghelijk de schapen bleaten; de aenden qwaeken; rael^1), gaemlic, ghend mannekin van den ganzen; raept dat op zijn Zeausche; aerde, woesse,^2) maet (Zee.); vaeze hoarebeaste die voaid calf en hadde.^3)

aei of aey. Holl. Zee. Maeikin, naeiën, iaey, zaeid u coren.

ai of ay. Baiën, craiën, draiën, gay, haiën, kaië, maiën, naiën, paid, raiën op zijn Brábants;^4) say, tay, zaiër.

au = Nl. ou en au, en ook fautzoen. Nota: ao en es niet zear different van au.

ea = Nl. scherpl. ee. Eakappel, eaden, eafvrauwe,^5) deagh, weak, gheheal, leanen, eanleap,^6) earbaar, heasschen, heat, gheau, meaze.

eai of eay. Cleaikin, scheaikin, weaikin, teaikin, zeaikin (dimin. v. Nl. kleed, scheede, weede (pijn), tee(n), zee.

eau. Leau, Meaus, reaustroa^7), gheauwen, zeausch.

ee = Nl. zachtl. e. Eec (uit edik, Brab. voor azijn); teefkin (dimin. v. teve), weeghschale, meel, teems^8), scheenbean, reepbank, leertauwer, leest, eett.

eei of eey. Steeikin, beeikin, reeikin, leeikin, peeikin, teeikin, zeeikin (dimin. v. stad, béde, réde, led, pé (Brab. v. wortel), té (letter), zéde).

eeu. Weeukin, weeuwe, weeuwere.

1) Kil.: rael Fland. j. reel. Tenuis, exilis.

2) D.i. wase (?).

3) Lees: vaeze, (d.i. vaerze met Wvla.-Zee. uitspraak van rz, zie De Bo op rs) hoarnbeaste (met etymol. onjuiste oa), die noait calf e.h. (?)

4) Dit Brab. (en bov. Zee.) slaat toch wel op al de voorafgaande woorden (na een colon); of alleen op het laatstvoorafgaande? - Paid is zeker 3 ps. enk. van Nl. paaien.

5) Kil.: Fland. j. ionck-vrouwe.

6) Lees: eanloap (coelebs) (?), zie Verdam, Mnl. Wdb. i.v.

7) Reeuwstroo d.i. lijkstroo, zie De Bo i.v.

8) D.i. zeef, zie Van Dale, Kil., De Bo i.v.

[p. 190]

ei of ey. Zeik (Brab. v. pis); beiden,^1) weifelen, reigher, veil, heimelik, grein, meiskin, creiten, wey, peizen.

eu. Heu, meutmaker, steuten, weuten, gheuzen, fleuzen (Brab., naar 't schijnt alle).^2)

iae. Holl. Zee. Jae, Jaekip, iaeghen, iaer, iaes, iaet (v. ia, Jacob, iaghen, iaar, iazy, iaat).

iaei of iaey. Holl. Zee. Jaey voor iay of ia hy.

iai of iay. Jaic, iay (v. ia ic, ia hy); in welke woorden my dinkt dat wy qualic spréken; want alsmen vraaght: Hebd ghy dat jhedaan, men behoard t'andwoorden ia, ende niet iaic. Van gheliken: Es hy commen, Ja, niet iay.

iau, interiectio loetantis (der schutters of rolders), alsmen de schuete, of den rol wint.

ie. Tweasins: 1o. = alg.-Nl. (en speciaal-Vla.) ie: lief, riec, bedied, drieghdraad^3)), enz. 2o. Holl. Zee. Wvl. ie (v. ghy), iéghen (v. téghen).^4)

iei of iey. Bieikin, knieikin, dieikin, lieikin, lieikins, rieikins, (dimin. v. bie (Nl. bij), knie, die (Nl. dij), lied, lieden, ried(t)).

ieu. Mahieu,^5) nieu, brieu, wieu (praet. v. Nl. brouwen, waaien), rieusch.^6)

ij. Hier zal men oac notéren, hoe dat men zommighe lieden vind, die zegghen iy, of iy voor ghy.

ioa. Holl. Joast v. Joas, Iodocus of Iustus; of zom némen zy ị consonant ende zegghen Joast.^7)

1) D.i. het ww.; Lat. ambo is bij L. beade.

2) De woorden zijn niet alle duidelijk. Wordt hier de Brab. uitspraak eeu der scherplange oo bedoeld, welke dikwijls voorkomt in woorden, waar umlaut kan hebben plaats gehad (zie Schuerm. op o), of de Brab. uitspraak van oorspronkelijk (en nog Vlaamsch) u, welke sedert in het Nnl. algemeen geworden is, en nu aangeduid wordt door ui (ofschoon men hiermede oorspr. niets anders dan uu bedoelde, evenals men aa en oo als ai en oi schreef)? Zijn eenige der bovenstaande woorden wellicht verkeerd gedrukt? Drukfouten zijn in het boekje minder zeldzaam, dan men van een in de spelling zoo nauwkeurig man zou verwachten.

3) Hecht-, rijgdraad, zie Kil. en Van Dale.

4) D.i. dus met ị consonant bedoeld, al is de stip onder de i vergeten,

5) Naam eener stad of persoon? Of is bedoeld Mathieu?

6) ?

7) Het Holl. wijkt dus van het Vla. niet zoozeer in de vocaal als wel in de begin- en slotconsonant af.

[p. 191]

iou. Holl. iou v. ú, ioughen van iaghen.

iu. Huerbueren^1) wy te rechte in.... Jucte^2), iupenbier, baliu, maïu^3).

iue. Juede,^4) iueght, Juete (vrauwen naam).

iuei of iuey. Jueikin (dimin. v. Juede).

oa = Nl. scherpl. oo. Loac, doad, roafschip, hoaghcheit, oalic, oam, schoan, loapt, Oastland, oatmoedigh, gheloaụe, hoazen. Nota. oa, ua en uo zijn zear ghelijc.

oai. Hoay, doaiën, beroaid, goaiën, vloaiën, broaiën (Brab. v. broaden), noaid(t).

oe... heeft veel ghemeans met ou, zodat (sic) men zonder mesdoen d'ean voor d'ander wel ghebrúken magh.

oei of oey = Nl. oei.

oi of oy. Boikin, goikin, oikin, zoikin (dimin. v. bóde, god, o, zode); oy interiectio dolentis, oiụaar.

oo = Nl. zachtl. o. Loofd, beloofd, schoolmeaster, boom van der cupe, koolzaad, moorachtigh, proost.

ou. Es ghenough ghelijkụormigh met oe... Bouve, ghenoughen, roukeloas. Nota, hoe dat de Westvlamijnghen dezen diphthong altijds stellen in alle woorden, die wij Ghentenaers (sic) in au spellen.

ua = oa, dus onnoodig, want iplv. qua, volgens de Latijnsche spelling, schrijft men beter cwa-, kwa-.

uae. Quaekin, quoerne,^5) quaelic (Zee. en Holl., zeker weder alle drie), volgens de Lat. spelling; beter volgens ons Nederl. wae.

uai of uay. Brab. quay, quayën (v. qwaad, q. werden).

ue.^6) Ruek, verhueghen, kueken, vermuelen, ruem, huepe, cuensel, duerwaarder, gheluest, pueteren, ruexkin, nueze.

uea.^7) Duearen, cuearen, huearn (Brab., althans het eerste, voor doaren, Cornelis, hoarn).

uei of uey. Hueikin, Jueikin, rueikin, zueikin (dimin. v. hue

1) D.i. orboren gebruiken.

2) Ook ioocte geeft hij (bij ioo) op.

3) = Mahieu, zie boven?

4) Ook Jode geeft hij (bij io) op.

5) Kil.: j. handmolen.

6) Blijkbaar = Nl. eu (ö), vgl. iue; eu daarentegen = Nl. eeu (of ui?). Enkele dezer woorden zijn mij niet duidelijk.

7) Blijkbaar ue (d.i. Nl. eu, ö) + a (naslag, swarabhakti). Is doaren = doren, deuren, en dus elke zachtl. (niet ‘umgelautete’) o voor r in scherpl. overgegaan? Zie De Bo op o.

[p. 192]

schip^1), Juede, rue, mannekin vanden honden, zuede vischs).

ui of uy.^2) Buiëlen, cuiëlen, sluiëren, Ermuiën, huiën, cruiën, luiëren, puiën, tuiëren, zuiën wind.

uie^3) = uea.

uu = Nl. ui, uu.

Tderde deal over de grammatische figuren en de punctuwacië boezemt ons weinig belang in. Liever deel ik hier ten slotte een en ander mede over de taal van het boekje, vooral in zooverre het eigenaardig Gentsch of Vlaamsch schijnt, of ter bevestiging en opheldering strekt van hetgeen de schrijver zelf heeft te berde gebracht. Ik geef alleen de vormen op, welke mij in een of ander opzicht belangrijk voorkwamen, hetzij voor den tijd, hetzij voor de plaats van den schrijver.⁴⁾

a. haarwaard, iaarmaart.

ae, oe. hoafdzwaere, ghaerne, daerụen en daerụen, beghoerd, paerden.

é. wéten, observéren (niet ae of ea), duersleghen, heelft.

e. es (is), maar eist (niet e, i, of ea), leddeal, lep, nemmermear, -nes.

ea. Streng-vlaamsch in heasschen, beade, tusschenbean (-beiden), verschean (-scheiden), onderscheaden; verder eawelic; voor r o.a. tear (teeder), en ook in niet-gesyncopeerde woorden: learen, nemmermear, veartigh (niet ie). In een vers van Henric van den Keare (L.'s opvolger, en vermoedelijk nu zijn helper) vóór in het boek, wordt als een der voordeelen van L.'s spelling genoemd, dat men nu eerst onderscheid kan maken tusschen wear, waer en weer^5). Blijkens bleaten (niet ae, ae) was er een duidelijk verschil tusschen ea (e + naslag) en ae, ae (Fr. è), en mag men hier de laatste uitspraak niet aan de scherplange ee toekennen.

i. dinkt; verlijnghen, enz; ook in afl.-uitg. tidijnghe, enz.

o. commen. enz.

oa. Fransoays, voais, poaintgin, persoanen, dus Rom. o = scherpl. oo; ook hoarn, hoarnbeaste, doaren.

ou. bouxkin, roupt, enz. Als voorbeeld van synaeresis dient opgroiên (2 syll.) voor opgroeiën.

1) Kil.: Hode j. heude. Celox, navis.

2) D.i. nog Nl. u (ü) + ị, j, niet Nnl. ui (Hd. eu, äu.)

3) D.i. Nl. u (ü) + naslag; de klank zweefde dus tusschen ö en ü, vgl. Brab. zuken, Limb. zeuken, enz., en zie Schuerm. op oe.

4) Hetgeen boven reeds een plaats vond, heb ik hier meestal weggelaten.

5) Welke drie woorden hier bedoeld zijn, is niet volkomen duidelijk.

[p. 193]

ue. huerbueren (orboren), duersleghen; in het vers van H.v.d. Keare rijmt onghetruerd: bezuerd.

u. vul, vullic, but (visch); Brusel.

au. Zalt op zijn Gulix, Cleefs, Ghelders ende Vries es by ons zaut.

ch, c-h. mogheligh, onbehoarligh, onuougheligheit, enz.

h is volgens de Latijnsche allean ean teaken van uuthasemijnghen. o is twoord van eanen waghenman, als hy wild, dat zijn poerden stille staan zullen. Synalepha is dan ook uutstoatijnghe eener e als 't volgende woord van h of vocále beghind. Eene slot-h wordt al gussende, s al hussende, z al huszende uitgesproken; wordt hier hetzelfde woord bedoeld?^1) Verdere bewijzen der gewone verwarring met de h zijn heasschen, verhalen zijns hasems, vulhenden, hendt, hende, thenden.

Apocope der -e o.a. in -nes (ook -nesse), -ijngh (ook -ijnghe); naam, allean(e), nog niet in andwoorde (znw.), vive, tiene, te doene, ic scheade verder hy zey, maar Dit ghebuerd mear in tdicht dan in vulle materië; ieman (zonder d).

Onder de woorden, enz. wijs ik o.a. op became, eafvrauwe, gente, rael, namen (noemen), vullic (spoedig), tean of tea (toon), Daam (Adaam), Néles (Cornélis), Linen (Catlinen), duust, tweaste, haartweaster, vijfste, seste; verder hy wild (wil), wy wierden (werden), cond ghedistinghéren... ende dat wel gheráken, en connen noch en moghen.... ghemáken.

De uitgevers van het boekje eindigen hun voorbericht met de woorden: ‘Lambrechts kenspreuk was Cessent solita, dum meliora of Satis quercus, d.i. verlaten wij den ouden slenter voor het nieuwere en betere; lang genoeg waren wij slachtoffers van oude vooroordeelen. Dat was geene ijdele leus; het was, onder een zinnebeeldigen vorm, de innige gedachte van onzen drukker. Hij voerde werkelijk nieuwigheden en verbeteringen in de druk- en graveerkunst, het onderwijs en de spelling in’, en ik voeg er bij: hij had een fijn oor en een goed hart voor de tongvallen zijner taal, bovenal voor zijn aangeboren Gentsch.

Haarlem, Januari 1887.

J.W. MULLER.

1) De begin-g schijnt door de hedendaagsche Gentenaars nog zoo te worden uitgesproken, dat men eene h meent te hooren (volgens mededeeling van Johan Winkler).