Onze volkstaal

[p. 242]

Spraakleer van het Limburgsch Dialect.

§ 1. Het Zelfstandig Naamwoord.

I. Geslacht. De levende wezens zijn mannelijke of vrouwelijke (natuurlijk geslacht).

Mannelijk zijn: 1. Naar hunne beteekenis:

a.	De namen van mannelijke personen en van mann. dieren, wanneer het wijfje een bijzonderen naam draagt. Ook mansmins (manspersoon) en héirschap (hiermee bedoelt men den verhuurder van een huis of ander eigendom) zijn mannelijk.
b.	De namen van bergen.
c.	De namen van maanden en jaargetijden, uitgezonderd Lintje (Lente), dat vrouwelijk is.
d.	De namen van steenen als voorwerpsnamen.
e.	De namen van munten. De verkleinwoorden: kwartje, döbbeltje stuverke, eurtje en knepke (Belgische en Fransche munt van 5 centimes) zijn onzijdig.
f.	De namen van vierv. dieren, wanneer 't mannetje en 't wijfje geen bijzonderen naam hebbeu, alsmede de namen van roofvogels: aap, das, haas, olifantj, eikves (hagedis), wezel, uul (uil), valk, stoatkop (sperwer), raaf, kat, rat en muis zijn vr., fret is onz.

2. Naar den vorm:

a.	De zaaknamen op aar, aard, er, erd, em, lm, en rm. Alarm is onz.
b.	De van werkwoorden afgeleide namen van werktuigen. Stôffel en troefel zijn vr.
c.	Ook de namen van vaartuigen op er en van dieren op el en er. Vr. zijn: heumel, (hommel), kwartel, hoorsel (horzel), mossel, adder, êêgent (ekster), oester en kliester (lijster). - Nog de namen van lichaamsdeelen op el, als: nagel, inkel (enkel) knevel enz.
d.	De voorwerpsnamen op ing en lîng, als: dumeling, hering, enz. Ketting is vr.
e.	De eenlettergrepige woorden, die eene zinnelijk waarneembare handeling of eenen toestand uitdrukken, als: droum, gank, klank, slaach, zucht, enz. Trap (zoldertrap) en val (muizenval) zijn vr.

Vrouwelijk zijn 1. Naar hunne beteekenis:

a.	De namen van vrouwen en de wijfjesnamen van dieren, die

[p. 243]

	voor beide geslachten eene verschillende benaming hebben. - Onz. zijn: wief en vroumes (vrouwspersoon).
b.	De namen van bloemen, peul en boomvruchten, ook de vruchtnamen op oen. Appel is mann. Opmerking: Van de namen der graansoorten zijn alleen haver en gerst vr., de andere zijn mann. - Namen van boomen zijn niet mann. maar vr. Samenstellingen, als aronskelk v, gouwenregen, m, hebben het geslacht van het laatste deel.
c.	De namen van letters, cijfers, muzieknoten en intervallen, alsmede van muziekinstrumenten. Uitgezonderd zijn: harmonica, piano, bas, tuba, bugel, doedelzak, triangel en orgel, welke mann.; horen en klavier welke onz. zijn.
d.	Van de namen van vaartuigen zijn hier slechts in gebruik: boat m, schuut en ponjt, v.

2. Wegens hunnen vorm:

a.	Woorden, die soms of altijd op eene e eindigen. - Inz (einde) o. uitgezonderd.
b.	De woorden op dje, van bijv. naamw. gevormd: lingdje, heugdje (lengte, hoogte) enz.
c.	De woorden op heid en nis,
d.	De woorden ing en st, van werkw. afgeleid. - Mann zijn: dîênst, last en twist.
e.	De woorden op schap, wanneer zij eenen toestand of eene verzameling beteekenen, doch beteekenen zij eene waardigheid of een gebied, dan zijn ze onzijdig.
f.	De woorden met de uitgangen ie, iek, ei, teit, als: stellazie, batterie, schilderie, harmonie - politiek, romantiek - lei, sprei, soceteit. - Koffie, olie en sokkerei zijn mannelijk; conzilie, evangelie, knie, genie, - fabriek, muziek en koliek zijn onzijdig.

Onzijdig zijn 1. Naar hunne beteekenis:

a.	De namen van dieren, die de geheele soort aanduiden, wanneer er voor 't mannetje en 't wijfje afzonderlijke bestaan: rindj, schaop, pêêrd, verken, enz. Uitgez. hondj' m.
b.	De namen van jonge dieren: laam, kaof, veûle(n), kuke(n) en ook bak (lam, kalf, veulen, kieken, bigge).
c.	De stofnamen, uitgez.: gips, liem, (lijm), vilt, welke mann. zijn.
d.	De namen van steden, dorpen, landen en gemeenten.
e.	Eenige verzamelnamen, als: het paar, het leger. Bosch is m. gros, dozien, koppel, honjerd, doezendj zijn v.

[p. 244]

f.	De verkleinwoorden op je, dje en ke.

2. Wegens hunnen vorm:

a.	De woorden op sel: blauwsel, schepsel. Uitgez. dêk of dêksel m., heksel en stief of stiefsel, (stijfsel) v.
b.	De woorden met de voorvoegsels ge, be en ver, van stammen van werkw. afgeleid; begriep (begrip), gelouf (geloof), verwiet (verwijting), enz. - Verkoup (verkooping) is m.
c.	Alle woorden, die, geene zelfst. naamw. zijnde, als zoodanig gebezigd worden: het ete(n), het drinken, het gôôd, het kwaad enz.

Van vele woorden kan verder het geslacht niet onder bepaalde regels gebracht worden, eensdeels, omdat hunne vorming op geene regelmatige en vaste grondslagen rust, anderdeels, omdat de echt Nederl. woorden door geheel andere vervangen worden.

Hier volgt daarom een lijstje van woorden, welker geslacht niet overeenstemt met dat der Ndl. woorden, en die niet onder de opgegeven regels kunnen gebracht worden.

Bal (danspartij o) m.

Béist (beest o) v.

Biel (bijl v) o.

Blok (blok o) m.

Bosch (bosch o) m.

Das (kleedingstuk v) m.

Gordien of liever Kardien (gordijn o) v.

Hak (hiel van schoenen of laarzen) m.

Haor (haar o) v.

Hôôn (hoen o) v.

Jas (jas v) m.

Ketting (ketting m) v.

Koppel (band en paar) v.

Kin (kin v) o.

Knie (knie v) o.

Knieun (konijn o) m.

Liek (lijk o) v, doch ook soms o. Men zegt echter altijd ter liek gaon, enz.

Loan (belooning v) m.

Loek (luik o) v.

Maondj (maand v) m.

Mertj (markt v) m.

Moel (muil m) v.

Oôr (uur o) v.

Paad (tuinpad o) m.

Pistaol (pistool om te schieten v) o.

Raaf (raaf v) m.

Raam (raam o) m.

Scherf (scherf v) o.

Schôttel (schotel m) v.

Snee (sneeuw) v) m.

Sliem (slijm o m.

Schoem (schuim o) m.

Sliek (slijk o) m.

Spiegel (spiegel m) o.

Spreen (spreeuw m) v.

Stof (waarvan iets gemaakt is) o.

Stoof (stof, zand, o) m.

Touw (touw o) v.

Traon (in de oogen) v, traan (van den walvisch) m.

Venster (venster o) v, soms ook onzijdig.

Vink (vink m) v.

Vocht (vocht o) v.

Vorst (vorst van het dak v) m.

Zaal (zadel o) m.

Zandj (zand o) m.

Zaod (zaad o) m.

Zeef (zeef v) o.

Zwam (zwam o) m.

Zweit (zweet o) m.

[p. 245]

II. Getal.

Bij de vorming van het meervoud der zelfst. naam woorden gaat men in deze streken al vrij zonderling en willekeurig te werk. 't Mocht mij dan ook slechts ten halve gelukken, regels daarvoor vast te stellen. - Terwijl sommige Zs. nw. in het meerv. den klinker onveranderd laten en alleen den eindmedeklinker verzachten, waar zulks mogelijk is, verwisselen andere van vokaal, doch blijven ze anders gelijk aan het Enk.; eenige nemen eene s, weer andere en, waarbij de n echter zelden in de uitspraak gehoord wordt. Een klein gedeelte nemen er.

De in 't oog vallende overeenkomst met het Hoogduitsch zal niemand ontgaan zijn.

1. Meervoud gelijk aan het Enkelvoud, behoudens verzachting der eindmedeklinkers:

Hiertoe brengen wij de volgende woorden, die voor 't meerendeel niet vatbaar zijn voor vokaalverandering (Umlaut). 't Is natuurlijk geen volledige lijst, slechts eenige der meest gebruikelijke hebben wij aangehaald.

Enk.	Meerv.	Enk.	Meerv.
Bein.	Bein (been).	Rink.	Ring.^3)
Berch.	Berg.^1)	Schaop.	Schaop (schaap).
Daach.	Daag (dag).^1)	Schîêp.	Schîêp (schip).
Derm.	Derm (darm).	Stein.	Stein (steen).
Erm.	Erm (arm).	Vrindj.	Vrindj (vriend).^4)
Gaos.	Gaoz (gans).^2)	Weech.	Weeg, (weg).^1)
Pêêrt.	Pêêrd (paard).	Windj.	Winj (wind).^4)

2. Meervoud met vokaalverandering (Umlaut).

Een groot gedeelte der Limburgsche woorden vormt het meervoud door verandering van klinker.

3) Ook hier hoort men in 't enk. duidelijk de k, terwijl 't meerv. den nasaal ng heeft, dewijl het meervoud eertijds ringe luidde.

1) Natuurlijk, daar dit laatste voor dage staat, zegt men in 't enk. daach en in 't meerv. daag met de zachte g.

1) Natuurlijk, daar dit laatste voor dage staat, zegt men in 't enk. daach en in 't meerv. daag met de zachte g.

4) In 't meerv. van dit woord is de d niet hoorbaar.

2) Hier hoort men in 't meerv. eene z, om dezelfde reden als daag zegt.

1) Natuurlijk, daar dit laatste voor dage staat, zegt men in 't enk. daach en in 't meerv. daag met de zachte g.

4) In 't meerv. van dit woord is de d niet hoorbaar.

[p. 246]

a. De gesloten a verandert in gesloten e:

Bak.	Bek.	Bandj.	Benj.^3)
Bal.	Bel.	Handj.	Henj.^3)
Bank.	Benk.	Kantj.	Kentj.
Drank.	Drenk.	Landj.	Lenj.^3)
Gank.	Geng (gang, corridor).^2)	Mandj.	Menj^3) (mond).
Hals.	Helz.^1)	Pak.	Pek.
Jas.	Jes.	Kandj.	Benj.^3)
Lap.	Lep.	Stal.	Stel.
Tak.	Tek.	Tandj.	Tenj.^3)
Wandj.	Wenj.^3)	Zak.	Zek.

Uitzondering: stad - steei. De eindmedeklinker d gaat meestal in i over.

b. De opene a wordt êê in de volgende en meer andere woorden:

Staak.	Stêên (stok).	Kraag.	Krêêg.
Staaf.	Stêên^4)(staf).	Maagd.	Mêêgd (meid).
Baandj.	Bêênj^3) (beemd).	Vaam.	Vêêm. (draad).

Uitzondering: paad wordt pêêi, (zie onder a); nagel, negel; slaach, sleeg.

c. De klank ao gaat over in êû, b.v.

Draod.	Dreûi (draad).	Haok.	Hêûk (haak).
Paol.	Pêûl (paal).	Kraom.	Krêûm (kraam).

d. oa wordt eu:

Kloat.	Kleuët (kloot).	Broad.	Breui (brood).
Poat.	Peuët (poot).

e. Zachte oo, in open lettergrepen o, verandert in 't meerv. in eu:

Boom.	Beum (bodem).	Spoor.	Speur.
Boog.	Beug.	Trooch.	Treug (trog).
Hoof.	Heuf (hof, tuin).	Woord.	Weurd.
Noot.	Neut.	Zooch.	Zeug (zog, varken).
Vôgel.	Vêûgel (vogel).	Kôgel.	Kêûgel (kogel).

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

2) Ook hier hoort men in 't enk natuurlijk de k, terwijl 't meerv. den nasaal ng heeft.

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

1) Hier hoort men in 't meervoud eene z.

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

4) De f wordt regelmatig in 't meerv. v.

3) In 't meervoud van dit woord is de d niet hoorbaar.

[p. 247]

f. ôô of ô gaat over in êû:

Bôôk.	Bêûk (boek).	Hôôk.	Hêûk (hoek).
Brôôr.	Brêûr(s) (broer).	Stôôl.	Stêûl (stoel).
Dôôk.	Dêûk (doek).	Snôôk.	Snêûk (snoek).
Hôôd.	Hêûi (hoed).	Vôôt.	Vêût (voet).

g. Gesloten o wordt ö:

Bosch.	Bösch.	Stok.	Stök.
Rop.	Röp.	Vos.	Vös.
Korf.	Körv.	Wolf.	Wölv.
Mol.	Möl.	Worm.	Wörm.

Zachtkorte o wordt u, in:

Mondj.

Munj.

Grondj.

Grunj.

Hondj.

Hunj.

h. ô wordt u:

Bôk.	Bûk.	Tôp.	Tûp.
Bôcht.	Bûcht (nest).	Trôb.	Trûb (tro ep).

i. oe wordt in 't meerv. uu:

Boek.	Buuk (buik).	Moes.	Muuz (muis).
Koe.	Kuu (Koe).	Stroek.	Struuk (struik).
Loes.	Luuz (Luis).	Voest.	Vuust (vuist).

k. ou wordt ui:

Boum.	Buim (boom).	Knoup.	Knuip (knoop).
Houp.	Huip (hoop).	Toum.	Tuim (toom).
Koup.	Kuip (koop).	Zoum.	Zuim (zoom).

3. De woorden welke op el, en, em en er, benevens die, welke op eenen klinker uitgaan, nemen eene s in 't meervoud:

a.

Taofel.	Taofels (tafel).	Dörpel.	Dörpels (dorpel).
Slêûtel.	Slêûtels (sleutel).	Klöppel.	Klöppels (knuppel)
Spîêgel.	Spîêgels (spiegel).	Griffel.	Griffels.

Appel heeft Appele(n).

b.

Anker.	Ankers.	Kamer.	Kamers.
Erbeijer.	Erbeijers (arbeider).	Ruter.	Ruters (ruiter).
Dokter.	Dokters.	Vader.	Vaders.

c.

Bessem.

Bessems.

Bresem.

Bresems (brasem).

d.

Dêge(n).	Dege(n)s.	Kösse(n).	Kösse(n)s.
Gölje(n).	Gölje(n)s.	Mörge(n).	Mörge(n)s.

[p. 248]

e.

Piano.	Piano's.	Mupke.	Mupkes (mop).
Döbbeltje.	Döbbeltjes.	Lelie.	Lelies.

Hiervan zijn uitgezonderd de woorden met den klemtoon op de slot-ie, die en aannemen, als:

Knie.	Knieë(n).	Zie.	Zieë(n) (teems).
Drie.	Drieë(n).	Rie.	Rieë(n) (rij).

4. De volgende woorden nemen er in het meervoud:

Blaad.	Blajer (blad).	Kaof.	Kaover (kalf).
Gaat.	Gater (gat).	Kindj.	Kinjer.
Gezicht.	Gezichter.	Laam.	Lamer (lam).
Glaas.	Glaasder^1) (glas).	Raad.	Rajer (rad).
Graaf.	Graver (graf).	Vaat.	Vater (vat).
Hoes.	Hoesder^1) (huis).	Wicht.	Wichter.
Hout.	Houter.	Wief.	Wiever (wijf).
Spaon.	Spaonder^1) (spaan).	Mets.	Metser (mes).
Hôôn.	Hôônder^1) (hoen).

1) Na s en n wordt eene d ingelascht.

1) Na s en n wordt eene d ingelascht.

1) Na s en n wordt eene d ingelascht.

1) Na s en n wordt eene d ingelascht.

III. Verkleinwoorden.

Alle zelfst. naamw., wier klinker vatbaar is voor verandering, veranderen in hun verkleinwoord van klank, hetzij het meervoud die wijziging al of niet heeft. Voor 't overige voegt men bij de z. nw. het achtervoegsel ke om het verkleinwoord te vormen. Eindigt 't substantief echter op k, g of gh, dan voegt men voor de welluidendheid eene s tusschen dit en het achtervoegsel, b.v. klok, klökske; stek, stekske; brögh, bröghske; ruik, ruikske; zak, zekske; boog, beugske.

De substantieven op t of d nemen je, als: tandj, tendje; lat, letje.

Voor een klinker of een der medeklinkers d, t, r of h voegt men meestal achter het verkleinwoord eene n.

Ziehier nogmaals een résumé van de klankwijzingen:

Korte a	gevolgd door	oorspr. dubbelen medekl. wordt
		e, b.v bal, belke; man, menke; stal, stelke.
Gerekte a		êê, b.v baal, bêêlke; staaf, stêêfke; raad, rêêdje.
ao		êû, b.v taofel, têûfelke; draod, drêûdje; paol, pêûlke.
oa		en, b.v poat, peuët; broad, breui.
Gesloten o		ö of u kop, köpke; rok, rökske; mondje, mundje
ô		n, b.v bôk, bukske; tôp, tupke.

[p. 249]

Zacht lange o	gaat over in	eu,	b.v. spoor, speurke; hoof, heufke; boog, beugske.
ôô	gaat over in	êû,	b.v. hôôn, hêûnke; hôôd, hêûdje; brôôr, brêûrke.
ôê	gaat over in	uu,	b.v. stroek, struukske; boek, buukske.
ou	gaat over in	ni,	b.v. houp, huijske; boum, buimke; knoop, knuipke.

Naamvallen.

Omtrent het gebruik der naamvallen gelden dezelfde regelen als in de dagelijksche spreektaal in geheel Nederland. Het Zs. nw. blijft in alle naamvallen onveranderd, behalve in den voorop geplaatsten genitief: môôders möts, vaders piep. Voor 't overige wordt de 2e naamval omschreven of door het voorzetsel van of door een bez. voornaamwoord, b.v. den tore(n) van de kirk; de mins ziene stek (de toren der kerk; de stok des mans).

De datief is altijd gelijk aan den accusatief.

§ 2. Lidwoorden.

1.	Er zijn 3 lidwoorden. De en het zijn bepalende lidw,; ein is het lidw. van eenheid.
2.	Het bep. Lidw. is voor 't Mannelijk en Vrouwelijk geslacht in alle getallen en naamvallen de. Alleen voor Mann. woorden, welke met de letters a, e, i, o, u, d, h, r of t aanvangen, in gebruikt men altijd den, zoodat hier klaarblijkelijk de welluidendheid de hoofdrol speelt.^1)
3.	De 2e nv. wordt altijd omschreven, of door van of door een bez. voornaamwoord, b.v. de koe van de boer of de boer zien koe; de möts van de vrouw of de vrouw heûr möts^1).
4.	Voor 't onzijdig geslacht gebruikt men altijd het (et).
5.	't Lidwoord van eenheid wordt op de volgende wijze verbogen: Mann. Enk. 1 nv. Eine (ene) mins, einen (enen) hondj^2), einen (enen) aap 2 nv. Omschrijving. 3 en 4 nv. Eine (ene) mins, einen (enen) hondj, einen (enen) aap.

1) Deze voorstelling is onjuist; het mann. lidw. in 't enk, is eigenlijk den (de oude accus. en dat.); in 't Limburgsch verdwijnt echter de n, even als in 't Hollandsch, in de uitspraak, behalve vóór de opgegeven letters. (Red.)

1) Deze voorstelling is onjuist; het mann. lidw. in 't enk, is eigenlijk den (de oude accus. en dat.); in 't Limburgsch verdwijnt echter de n, even als in 't Hollandsch, in de uitspraak, behalve vóór de opgegeven letters. (Red.)

2) Ook voor boven genoemde letters bezigt men eene n. (Zie hierover N. en Z, VI, blz, 77.

[p. 250]

	Vr. Enk. Onz. Enk.         1 nv. Ein (en) vrouw. 1 nv. Ei (e) pêêrd. 2 nv. Omschrijving. 2 nv. Omschrijving. 3 en 4 nv. Ein (en) vrouw. 3 en 4 nv. Ei (e) pêêrd.
6.	De 3e nv. wordt alleen gebruikt, als er sprake is van levende wezens.

Aanm.: Wordt het substantief voorafgegaan door een adjectief, dan gaat de welluidendheids-n over op dat adjectief, tenzij ook dit met een der genoemde letters beginne, als wanneer en Lidw. en Bijv. naamw. eene n aannemen, b.v. einen rooien hondj.

§ 3. Bijvoegelijk Naamwoord.

1.	De Bijv. naamwoorden nemen eene e voor mann. Zelfst. naamwoorden in 't Enk, die niet aanvangen met eenen klinker, of met een der medeklinkers d, t, h of r; ook nemen Bijv. naamw. welke eindigen op k, p, t, s, of de toonlooze uitgangen ig, lijk en loos voor 't vrouwelijk geslacht eene e. De andere blijven voor 't Vrouw. Enk. onveranderd, evenals alle voor 't Onz. Enk. In 't mv. kunnen wij dezelfde regels toepassen, behalve voor 't Onz. geslacht, als wanneer het adjectief ook eene e aanneemt.
2.	Bijv. naamw., welke op eene d eindigen, veranderen die d in i, in plaats van eene e aan te hechten, b.v. een dooi moes, een rooi koe, (een doode muis, een roode koe).
3.	Begint een Mann. Zs. nw. met een der bovengenoemde letters (klinker of d, t, h, r) dan neemt het voorafgaande Bv. nw. een n aan.
4.	De stoffelijke Bv. nw. krijgen alleen voor de genoemde letters eene n, voor het overige eindigen zij immer op eene e, Men zegt niet een lakensche jas maar eine lake jas.
5.	Het zelfstandig gebezigde Bv. nw. gaat uit op e, doch neemt voor de bekende letters meestal eene n.

Trappen van Vergelijking.

1.	Deze worden op dezelfde manier gevormd als in het Ndl., met dit verschil evenwel, dat men in de vergrootende trap der voegt achter de Bv. Nw., eindigende op l, n, r of s, b.v. dul, dulder (dol); schoan, schoander; rôôr, rôôrder (zuur); gries, griesder (grijs).
2.	Bijv. nw. op d veranderen in den vergr. trap die d in i: aud, auier (oud); road, roaier (rood).

[p. 251]

§ 4. Bijwoord.

1.	Daar en er worden beide vervangen door doa of der.
2.	In plaats van weg hoort men meestal ewech. (Vgl. Eng. away).
3.	Nergens wordt veranderd in nörges en ergens in örges. Op enkele plaatsen in Limburg vooral langs de grens van Noordbrabant hoort men nieuwers en neverans.
4.	Ver wordt niet gebezigd, maar vervangen door wiet.
5.	Ook dan wordt niet gebruikt. In de beteekenis van alors wordt het vervangen door doe, - in den zin van donc door den (uitgesproken als het Hd. denn.)
6.	Om de voortduring eener handeling uit te drukken, gebruikt men aan ein ann, of aan ein vast of den héilen tied (gedurig). Eene herhaling duidt men aan door de woorden: op noe (op nieuw) of oppernoe; ook hoort men opnoets en oppernoets.
7.	In plaats van onlangs bezigt men: nîêt lang gelejen (niet lang geleden).
8.	Haost staat voor weldra of welhaast: he zel haost gaon vertrekken (hij zal weldra gaan vertrekken).
9.	Heden wordt veranderd in huje(n), dat echter niet juist hetzelfde begrip vertegenwoordigt. Huje(n) n.l. duidt een voorbij zijnd oogenblik in denzelfden dag aan.
10.	Seffes of rechtoe beteekenen dadelijk, onmiddellijk.
11.	Just, pront of persies gebruikt men in plaats van juist: Ich kwaam just (pront, persies) van pas.
12.	Voor nooit, nimmer zegt men dikwijls van ze leve(n) nîêt en deze zelfde uitdrukking gebruikt men evenzoo goed in den 1e en 2e persoon, en ook in 't meervoud, als in de 3e pers. Enk.
13.	Niet waar? (n'est-ce pas) wordt vervangen, door waor? en in 't meerv. of als beleefdheidsvorm door waortj of is et nîêt?
14.	In de plaats van 't bijwoord hoe treedt wie, b.v. Wie geit et? (hoe gaat het? Hd. wie geht es?)
15.	Wellicht is niet in gebruik, maar men zegt lichtig of lichtelijk.
16.	Naoch (nog) wordt gebruikt in de beteekenis van toch nog, b.v. Ich höb et um naoch gezacht, eer det er wechging (ik heb het hem nog gezegd, voor hij wegging); ook in die van nog maar, b.v. Waas de jong den noach gezondj (was die jongen nog maar gezond).
17.	Erg heeft de beteekenis van zeér in: de köster is erg zîek (de koster is erg ziek). In hel loupen, en derg. beteekent hel: hard.

[p. 252]

	Ruim wordt vervangen door stief: De jas is stief groat (de jas is ruim groot), ofschoon men ook wel ruum hoort. -
18.	Als bijwoordelijken vorm kan men beschouwen de uitdrukking komsa (verbastering van 't Fransch comme ça). Men zegt b.v. einen appel van die komsa = een appel van die grootte, waarbij men met de handen die grootte tracht aan te wijzen. Natuurlijk begrijpt de spraakmakende gemeente de beteekenis niet meer van comme ça.
19.	Telkens hoort men den Limburger 2 soms 3 ontkenningen gebruiken. - Soms wordt de ontkenning nog versterkt door gaor (Hd. gar), b.v. gaor nîêt (in 't geheel niet).
20.	Hier volgen nu nog eenige bijwoorden, die in uitspraak of anderszins van 't Ned. verschillen. Boeten en bênnen (buiten en binnen), euveral (overal), êns (eens), gister (gisteren), guns of gunder (ginds), heivers (huiswaarts, Hd. heimwärts), mörge(n) (morgen), deze mörge(n) (van morgen), dezen aovendj (van avond), noe (nu, thans), ummers (immers), vrêug (vroeg), vrêuger (voorheen, vroeger), woa (waar), woahêêr (waarheen), wanné of wiene (wanneer), wieveul of wievel (hoeveel).

§ 5. Telwoord.

De telwoorden zijn: ein, twee, drie, vîêr, vief, zes, (e als in 't Fransch messe), zeven, acht, negen, téin, ellef, twellef, dértéin, veertéin, vieftéin; - twintig, dertig, feertig, fiftig, sestig, seventig, tachetig, negentig, honjerd, - doezendj, miljoen.

De rangschikkende telwoorden worden als bijv. naamw. verbogen. Overigens leveren zij weinig verschil op met de heerschende taal.

§ 6. Voornaamwoorden.

I. Persoonlijke Voornaamwoorden.

1. Verbuiging.

1e Persoon.	Enk.	Meerv.
1 nv.	ich.	wè (encl. we) è als in wèreld.
2 nv.	(niet in gebruik).	. . . . . . . . . . .
3 en 4 nv.	mich.	ôs.

[p. 253]

2e Persoon.
1 nv.	doe (encl. te)^1).	gè (encl. ge).
3 en 4 nv.	dich.	uch (u als in rug, mug).
3e Persoon.	M. Enk.	Vr. Enk.
1 nv.	hè (er, der)^2)	zuj (Encl. ze).
3 en 4 nv.	hum.	hêûr, ze.
	O. Enk.	M. Vr. en O. Meervoud.
1 nv.	het.	zuj, ze.
3 en 4 nv.	het.	hêûr, ze.

2. Opmerking verdient het verschil in gebruik van den 2e pers. Enk. en Meerv. De eerste wordt alleen gebezigd in de zeer gegemeenzame spreekwijze; niemand echter zal het wagen een vreemdeling of een persoon, hooger in jaren of in stand met het Enk. doe of dich toe te spreken. Hetzelfde valt op te merken bij het gebruik van 't Enk. en Meerv. van de gebiedende wijs der werkwoorden.

3. Het wederkeerend voorn. zich wordt ook gebezigd, wanneer het wederkeerig elkander moest gebruikt worden.

1) De encl. 2e p. Enk. wordt gewoonlijk met het voorafgaande woord verbonden met tusschenvoeging eener phonetische s, wanneer deze zich niet reeds aan 't voorafgaand woord bevindt.

2) Ook deze woordjes worden met het voorafgaande aaneengehecht en de d wordt als t gehoord na een scherpen medeklinker, b.v. aster = (als hij); heeter? = (heeft hij?)

Verbuiging van een Wederkeerend Werkwoord:

Ich schaam mich.	Wè schamen ôs.
Doe schaamst dich.	Gè schaamt uch.
Hè schaamt zich.	Zuj schame(n) zich.

II. Bezittelijke Voornaamwoorden

1. De Bez. voorn. zijn: mien, ôôs, dien, êûr, zien en hêûr.

2. Tusschen haar en hun, wordt geen onderscheid gemaakt, evenmin als in de eigenlijke volkstaal in Holland, Gelderland, enz. In Limburg zegt men heur.

3. Verbuiging.

Bezitting Mann. Enk.

1, 3 en 4 nv. Miene, ôôre, diene, êûre, ziene, hêûre cent.

[p. 254]

Vr. Enk.

1, 3 en 4 nv. Mien, ôôs, dien, êûr, zien, hêûr dochter.

Onz. Enk.

1, 3 en 4 nv. Mie (me), ôôs, die (de), êûr, zie (ze), hêûr bôôk (= boek).

4. Beginnen de Mann. Zs. nw. of de woorden, volgende op het beg. voorn. m.e., met eenen klinker of met een der letters d, h, r of t, dan gebruikt men eene slot-n, b.v. mienen appel, dienen hondj, zienen dokter, ôôzen dief, êûren raam (raam wordt m gebruikt), hêûren tieger (tijger).

5. Eigenaardig genoeg hoort men voor de Zs. naamw. vader, brôôr en zwaoger kortweg mie, die, zie, ôôs, êûr, hêûr. - Voor de Vrouw. Zs. nw. môôder en zöster (moeder, zuster) merkt men hetzelfde op.

6. Begint een Onz. Zs. nw. of ander op het Bez. voorn. (o.e.) volgend woord met een der sub 4 genoemde letters, dan bezigt men: mien, enz. b.v. mien hoes, dien döbbeltje, zien teufelke, enz.

7. Mann., Vr. en Onz. Meervoud.

1, 3 en 4 nv. Mien (dien, zien, ôôs, êûr, hêûr) cente(n), döchter, bêûk.

8. Zelfstandig gebruikt worden zij verbogen als volgt:

Mann. Enk.

1, 3 en 4 nv. De miene, den diene, de ziene, den ôôze, den êûre, den hêûre.

Vr. Enk.

1, 3 en 4 nv. De mien, de dien, de zien, de ôôs, de êûr, de hêûr.

Onz. Enk. en Meerv. der 3 geslachten gelijk aan 't Vr. Enk.

9. In plaats van de hoort men voor de Zelfst. gebruikte Bez. voorn. wel eens der gebruiken, zeker in navolging van de Duitschers.

III. Aanwijzende Voornaamwoorden.

1. De Aanw. Voorn. zijn: deze, dit, dè, die, det, gene en gunsche.

2. Deze en dit worden gebruikt om dichtbijzijnde voorwerpen aan te wijzen; de overige dienen tot aanwijzing van meer verwijderde dingen.

3. Voor 't Mann. geslacht Enk. bezigt men deze, uitgezonderd voor de bewuste letters (a, e, i, o, u, d, h, r en t) wanneer eene n wordt aangehecht. - Voor 't Vr. Enk. plaatst men deez, gelijk ook voor 't meerv. der 3 geslachten.

[p. 255]

4. Dè gebruikt men voor een Mann. Enkelvoudig Zs. nw.; voor een der genoemde letters wordt het evenwel dêên. Voor 't Vr. Enk. en voor 't Meervoud der 3 geslachten gebruikt men die zonder verandering.

5. Dit en det blijven eveneens onveranderd en worden alleen voor Onz. Enkelvoudige Zs. Nw. gebruikt, terwijl gene alleen als tegenstelling van deze in plaatsaanwijzigingen wordt gebezigd. -Om den verst verwijderden persoon of de verst verwijderde zaak aan te duiden, bedient men zich van gunsche, b.v. Deze jong wiljt timmerman wêre(n), di dokter en de gunsche schoemêker.

6. In plaats van er of der (daarvan) hoort men meestal es. Op de vraag: Wievêûl geldj höbste? (Hoeveel geld hebt gij?) zal men antwoorden: Ich höb es gein (Ik heb er geen.)

IV. Betrekkelijke Voornaamwoorden.

1. Deze zijn: dè, die, det, b.v.

1 nv.	De mins, dè dao kumpt.
	De vrouw, die . . . .
	Het kindj, det . . . .

2. In den 2e nv. gebruikt men immer, zoowel voor personen als voor zaken woavan (waarvan), doch gescheiden.

3. In den 3e en 4e snv. bezigt men voor 't Mann. dè, voor 't Vrouw. die en voor 't onz. det. Voor 't Meerv. der 3 geslachten immer die.

4. Opmerking verdient, dat men in den 2e Pers. Enk. voor de welluidendheid eene s plaatst tusschen het Betr. en het Persoonlijk Voorn. doe, b.v. De zin: ‘De man, wien (De vrouw, wie - Het kind, hetwelk -) gij dat gegeven hebt, is vertrokken’ wordt in dit dialect weergegeven door: ‘De mins, dêêstoe (= dè doe met welluidendheids-s) det gegeven höbst, is vertrocht,’ of voor 't vrouwelijk: ‘De vrouw, diestoe (= die doe met s) enz.’ of voor 't onzijdig ‘Het kindj, destoe (= det doe met s) enz.’ - De t wordt nu scherp door den invloed der s.

5. Ook gebruikt men in den 3e nv. woaaan (waaraan), doch gescheiden voor alle geslachten, personen en getallen.

6. De 4e nv. is gelijk aan den eersten.

Opmerking: Dikwijls wordt een betr. voorn. geheel overtollig gebezigd, gelijk ook elders in de spreektaal, als in: Hêûre mins dé kumpt mörge(n) (Haar man komt morgen).

[p. 256]

V. Vragende Voornaamwoorden.

Deze leveren weinig moeielijkheden op. - Naar personen vraagt men in den 1, 3 en 4e nv. met wîêm, in den 2e nv. met wîêmes; naar zaken met waat. Beide blijven onveranderd. - In plaats van welke, bezigt men in 't Enk. waat vêûr eine (dit laatste woord te verbuigen als het lidwoord van eenheid). - Wil men naar personen of zaken (in 't mv.) vragen, dan gebruikt men: waat vêûr of enclytisch waatver, bv. waatver buim ligghen dao (welke boomen liggen daar)? Waatver jonge(n)s rîên det (welke jongens zijn dat)?

VI. Onbepaalde Voornaamwoorden.

1. Als onbep. voorn. worden gebruikt: me of eine (men), îêmes (iemand), mêmes (niemand), ein, gein, get (iets, wat), niks (niets), -îêder, îêderein, mennig.

2. Van deze worden alleen verbogen ein en gein als 't Lidwoord van eenheid en mennig als 't Bijv. naamwoord.

3. In plaats van men voor onbepaalde of onbekende personen gebruikt men zuj of ze, bv.: Ze höbben dezen nacht bie de börgemeister gestolen (Men heeft enz.).

4. Voor iets, wat of een weinig hoort men ook wel îêt of get.

§ 7. Werkwoorden.

1. De onvoltooid verleden tijd der zwakke werkwoorden wordt gevormd door achter den stam dje te voegen. Denzelfden uitgang voegt men ter vorming van het tegenwoordig deelwoord achter het werkwoord.

2. De Aantoonende Wijs wordt bijna zonder uitzondering gebezigd in plaats der bijvoegende wijs. Toch hoorden wij wel eens zeggen: Ich wooi, det gè het ens zéigt (zoogt) voor: Ik wenschte, dat gij het eens zaagt. - De Onv. Teg. tijd, Bijv. wijs der hulpwerkwoorden zijn en hebben nogtans zijn in gebruik en zullen ter plaatse aangegeven worden.

3. In de Gebiedende wijs Meerv., neemt het werkw. eene t. Dit meervoud wordt ook gebezigd, wanneer men spreekt tot personen, wie men achting en eerbied schuldig is en is dus in dit geval de beleefdheidsvorm.

4. Vervoeging.

	Onv. Teg. tijd.
Enk.		Meerv.
1 p. - -		1 p. - - e(n).
2 p. - - st.		2 p. - - t.
3 p. - - t.		3 p. - - e(n).

[p. 257]

	Onv. Verl. tijd.
1 p. - -		1 p. - - e(n).
2 p. - - st.		2 p. - - t.
3 p. - -		3 p. - - e(n).

Hulpwerkwoorden.

	Zîên (zijn).
Aant. Wijs.	Aant. Wijs.	Bijv. Wijs.
Onv. Teg. tijd.	Onv. Verl. tijd.	Onv. Verl. tijd.
Ich ben.^1)	Ich waas.	Ich wéir.^2)
Doe best.	Doe woorst.	Doe wéirst.
Hè is.	Hè waas.	Hè wéir.
Wè zîên.	Wè wore(n).	Wè wéire(n).
Gè zîêt.	Gè woort.	Gè wéirt.
Zuj zîên.	Zuj wore(n).	Luj wéire(n).

	Höbben (hebben).
Ich höb.	Ich hai.	Ich hei (ei = ay in crayon.
Doe heest.	Du haist.	Doe heist.
Hè heet.	Hè hai.	Hè hei.
Wè höbbe(n).	Wè haie(n).	Wè heie(n).
Gè höbtj.	Gè haitj.	Gè heitj.
Suj höbbe(n).	Zuj haie(n).	Zuj heie(n).

Sterke Werkwoorden.

Van elk der in de volgende lijst voorkomende sterke werkw. is opgegeven de 1, 2 en 3e Pers. Enk. en de 2e Pers. Meerv. van den Onv. Teg. tijd (1 en 3 Pers. zijn gelijk aan de Onbep. Wijs), 1 Pers. Enk. van den Onv. Verl. tijd (de andere Personen gaan regelmatig), de Gebiedende Wijs Enkel- en Meervoud, alsook het verleden deelwoord.

1) In enkele Limburgsche dorpen, o.a. in Horst en Sevenum, zegt men in den 1e pers.: Ich zie.

2) Deze Bijv. Wijs hoort men alleen nog door ouderen van dagen gebruiken.

[p. 258]

Lijst van sterke werkwoorden.

	1.
Onbep. Wijs.	Onv. Teg. tijd 1, 2 en 3e Pers. Enk. en 2e P.M.	Onv. Verl. tijd 1e P.	Geb. Wijs. Enk. en Meerv.	Verl. Deelw.
a) Hangen^1)	hang, hingst, hingt - hangtj	hong	hank, hangtj	gehangen.
Spannen	span, spinst, spintj - spantj	spon	span, spantj	gespannen.
Vangen	vang, vingst, vingtj, - vangtj	vong	vank, vangtj	gevangen.
Ontvangen	ontvang, ontvingst, ontvangtj - ontvangtj	ontvong	ontvank, ontvangtj	ontvangen.
b) Gaon	gaon, geist, geit - gaot	gong	gank, gaot^2)	gegangen.
Slaon	slaon, sleist, sleit - slaot	slôôg	slaot, slaot^2)	geslagen.
Staon	staon, steist, steit - staot	stong	stank, staot^2)	gestangen.
	2.
Bakken	bak, bekst, bektj^3) - baktj	bîêk	bak, baktj	gebakken.
Wassen	was, west, westj - wastj	wîês	was, wastj	gewassen.
Wasschen	wasch, wiescht, wieschtj - waschtj	wîêsch	wasch, waschtj	gewasschen.
Vallen	val, velst, veltj - valtj	vîêl	val, valtj	gevallen.
Heiten	heit, hetst, hetj - hetj	hîêt	heit, hetj	geheiten.
Kleien	klei, kledst, kledj - kledj	kleidje	klei, kledj	gekledj.
Maken	maak, maakst, maaktj - maaktj	maakdje of mîêk	maak, maaktj	gemaaktj.
Stoaten	stoat, steutst, steutj - stoatj	sîêt	stoat, stoatj	gestoaten.

1) Wij moeten nogmaals in herinnering brengen, dat de n na de e slechts in zeer bepaalde gevallen gehoord wordt.

2) In 't meerv. van deze Geb. wijs meent men nog eene e voor de t te hooren.

2) In 't meerv. van deze Geb. wijs meent men nog eene e voor de t te hooren.

2) In 't meerv. van deze Geb. wijs meent men nog eene e voor de t te hooren.

3) e = in 't Fr. woord messé.

[p. 259]

Onbep. Wijs.	Onv. Teg. tijd 1, 2 en 3e Pers. Enk. en 2e P.M.	Onv. Verl. tijd 1e T.	Geb. Wijs Enk. en Meerv.	Verl. Deelw.
Laoten	laot, léitst, léitj - laotj	lîêt	laot, laotj	gelaoten.
Loupen	loup, luipst, luiptj - louptj	lîêp	loap, louptj	geloupen.
Rôôpen	rôôp, rêûpst, rêûptj - rôôptj	rîêp	rôôp, rôôptj	gerôôpen.
Slaopen	slaop, sléipst, sléiptj - slaoptj	slîêp	slaop, slaoptj	geslaopen.
Verlaoten	verlaot, verléitst, verléitj - verlaotj	verlîêt	vaerlaot, verlaotj	verlaoten.
	3.
Bederven	bederf, bedurfst, bedurftj - bederftj	bedorf	bederf, bederftj	bedorven.
Geljen	gelj, guljst, gultj - geltj	golj	gelj, geltj	gegoljen.
Helpen	help, hulpst, hulptj - helptj	holp	help, helptj	geholpen.
Scheljen	schelj, schuljst, schuljt - scheltj	scholj	schelj, scheltj	gescholjen.
Sterven	sterf, sturfst, sturft - sterftj	storf	sterf, sterftj	gestorven.
Werpen	werp, wurpst, wurptj - werptj	worp	werp, werptj	geworpen.
Zwerven	zwerf, zwerfst, zwerftj - zwerftj	zwort	zwerf, zwerftj	gezworven.
Erven	erf, erfst, erftj - erftj - erftj	efdje of ort	erf, erftj	geërfdj of georven.
Kwellen^1)	kwel, kwelst, kweltj - kweltj	kwol	kwel, kweltj	gekwollen.
Zwellen (tr.)	zwel, zwelst, zweltj - zweltj	zweldje	zwel, zweltj	gezweldj.
Zwellen (intr.)	. . . . . . . . . . . .	zwol	zwel, zweltj	gezwollen.

1) Zich uitzetten door de vochtigheid.

[p. 260]

	4.
Onbep. Wijs.	Onv. Teg. tijd 1, 2 en 3e Pers. Enk. en 2e P.M.	Onv. Verl. tijd 1e P.E.	Geb. Wijs Enk. en Meerv.	Verl. Deelw.
Brêken	brêêk, brikst, briktj - brêêktj	brook^1)	brêêk, breektj	gebroken.
Eten	êêt, itst, itj - êêtj	oot^1)	êêt, êêtj	gêten.
Mêten	mêêt, mitst, mitj - mêêtj	moot^1)	mêêt, meetj	gemêten.
Sprêken	sprêêk, sprikst, spriktj - sprêêktj	sprook^1)	sprêêk, sprêêktj	gesproken.
Stêken	stêêk, stikst, stiktj - stêêktj	stoot^1)	stêêk, steektj	gestêken.
Vergêten	vergêêt, vergitst, vergitj - vergêêtj	vergoat^1)	vergêêt, vergêêtj	vergêten.
Vrêten	vrêêt, vritst, vritj - vrêêtj	vroot^1)	vrêêt, vrêêtj	gevrêten.
Genêzen	genêês, genêûst, genéêstj - genêêstj	genêês^2)	genêês, geneestj	genezen.
Gêven	gêêf, gêûfst, gêûftj - gêêftj	gôôf^2)	gêêf, gêêftj	gegêven.
Lêzen	lêês, lêûst, lêûstj - lêêstj	lôôs	lêês, lêêstj	gelêzen.
Schêren	schêêr, schêûrst, schêûrtj - schêêrtj	schoor	schêêr, schêêrtj	geschoren.
Stêlen	stêêl, stêûlst, stêûltj - stêêltj	stool	stêêl, stêêltj	gestolen.
Trêêën^3)	trêêi, trêûist, trêûitj - trêèitj	trôôi	trêêi, trêêitj	getrêêien.
Wêven	weef, wêûfst, wêûftj - wêêftj	wôôf of weefdje	wêêf, weefdj	gewêven.
Zwêren	zwêêr, zwêûrst, zwêûrtj - zwêêrtj	zwoor	zwêêr, zwêêrtj	gezworen.
Blaozen	blaos, blêûst, blêûstj - blaostj	blêôs	blaos, blaostj	geblaozen.
Braoën	braoi, brêûist, brêûitj - braoitj	brôôi	braoi, braoitj	gebraoien.

1) Meer echter hoort men den eersten en derden persoon E. met aa, de overige echter met oo.

1) Meer echter hoort men den eersten en derden persoon E. met aa, de overige echter met oo.

1) Meer echter hoort men den eersten en derden persoon E. met aa, de overige echter met oo.

1) Meer echter hoort men den eersten en derden persoon E. met aa, de overige echter met oo.

1) Meer echter hoort men den eersten en derden persoon E. met aa, de overige echter met oo.

1) Meer echter hoort men den eersten en derden persoon E. met aa, de overige echter met oo.

1) Meer echter hoort men den eersten en derden persoon E. met aa, de overige echter met oo.

2) Lees hetzelfde als in de voorgaande noot, doch voor oo = óô.

2) Lees hetzelfde als in de voorgaande noot, doch voor oo =óô.

3) Treden.

[p. 261]

Onbep. Wijs.	Onv. Teg. tijd 1, 2 en 3e Pers. Enk. en 2e P.M.	Onv. Verl. tijd 1e P.E.	Geb. Wijs Enk. en Meerv.	Verl. Deelw.
Dragen	draag, drêûgt, drêûgtj - draagtj	drôôg	draag, draagtj	gedragen.
Graven	graaf, grêûfst, grêuftj - graaftj	grôôf	graaf, graaftj	gegraven.
Jagen	jaag, jêûgst, jêûgtj - jaagtj	jôôg	jaag, jaagtj	gejaagdj.
Lajen	laai, lêûist, lêûitj - laaitj	lôôi	laai, laaitj	gelaaien.
Malen	maal, mêûlst, mêûltj - maaltj	môôl	maal, maaltj	gemalen.
Raken	raak, rêûkst, rêûktj - raaktj	rôôk of raakje	raak, raaktj	geraaktj.
Ravën	raoi, rêûist, rêûitj - raoitj	rôôi	raoi, raoitj	geraoien.
Varen	vaar, vêûrst, vêûrtj - vaartj	vôôr	vaar, vaartj	gevaren.
Vraogen	vraog, vrêûgst, vrêûgtj - vraogtj	vrôôg	vraog, vraogtj	gevraogtj.
Waogen^1)	waog, wêûgst, wêûgtj - waogtj	wôôg	waog, waotj	gewaogtj.
Bevêlen	bevêêl, bevêêlst, bevêêltj - bevêêltj	bevool	beveîl, bevîêltj	bevolen.
Nêmen	nêêm, nêêmst, nêêmtj - nêêmtj	noom^2)	nêêm, nêêmtj	genomen.
Wêren^3)	wêêr, wêêrst, wêêrtj - wêêrtj	woor	wêêr, wêêrtj	geworen.
Verwêren^4)	verwêêr, verwêêrst, verwêêrtj - verwêêrtj	verwoor	verwêêr, verwêêrtj	verworen.
Bedriîêgen	bedrîêg, bedrugst, bedrugtj - bedrîêgtj	bedroog	bedrîêg, bedrîêgtj	bedrogen.
Bîêjen	bîêj, budst, budj - bîêdj	booi	bîêj, bîêdj	gebojen.
Gîêten	gîêt, gutst, gutj - gîêtj	goot	giet, gietj	gegoten.
Lîêgen	lîêg, lugst, lugtj - lïêgtj	loog	lîêg, lîêgtj	gelogen.

1) Wegen; in de beteekenis van wagen is dit ww. zwak.

2) Meer echter hoort men den eersten en derden pers. met aa, de overige echter met oo.

3) Worden.

4) Van kleur veranderen.

[p. 262]

Onbep. Wijs.	Onv. Teg. tijd 1, 2 en 3e Pers. Enk. en 2e P.M.	Onv. Verl. tijd 1e P.E.	Geb. Wijs Enk. en Meerv.	Verl. Deelw.
Schîêten	schîèt, schutst, schutj - schîêtj	schoot	schîêt, schîêtj	geschoten.
Verlîêzen	verlîês, verlast, verlust - verlîêstj	verloor	verlîês, verlîêstj	verloren.
Vlîêgen	vlûg, vlugst, vlugtj - vlîêgtj	vloog	vlîêg, vlîêgtj	gevlogen.
Vriîêzen	. . . . vrustj -	vroor	. . . . . .	gevroren.
Zîên	zîên, zuust, zuut - zîêtj	zoog^1)	zîêt, zîêtj	gezîên.
Zîên (zijn)	ben, best, is - zîêtj	woor^1)	ben, zîêtj	gewêêstj.
Kômen	kôôm, kumst, kumpt - kôômptj	kwoom^1)	kôôm, kômtj	gekomen.
Ligghen	ligh, lighst; lightj - lightj	loog^1)	ligh, lightj	gelêgen.
Zitten	zit, zitst, zitj - zitj	zoot^1)	zit, zitj	gezêten.
Kroepen	kroep, kruupst, kruuptj - kroeptj	kroop	kroep, kroeptj	gekropen.
Zoeken^2)	zoek, zuukst, zuuktj - zoektj	zook	zoek, zoektj	gezoken.
Zoepen	zoek, zuupst, zuuptj - zoeptj	zoop	zoep, zoeptj	gezopen.
	5.
Legghen	legh, leghst, leghtj - leghtj	lacht	legh, leghtj	gelachtj
Zegghen	zegh, zeest, zeet - zeghtj	zacht	zegh, zeghtj	gezachtj
Plegen	niet in gebruik	placht of pleegdje	. . . . . . .	geplachtj
Verrekken^3)	verrek, verrekst, verrektj - verrektj	verrok.	verrek, verrektj	verrokken

1) Zie pag. 260 noot 3.

1) Zie pag. 260 noot 3.

1) Zie pag. 260 noot 3.

1) Zie pag. 260 noot 3.

1) Zie pag. 260 noot 3.

2) Zuigen.

3) Verstuiken, verwringen.

[p. 263]

	6.
Onbep. Wijs.	Onv. Teg. tijd 1, 2 en 3e Pers. Enk. en 2e P.M,	Onv. Verl, tijd 1e P.E.	Geb. Wijs Enk. en Meerv.	Verl. Deelw.
Bieten	biet, bitst, bitj - bietj	beet	biet, bietj	gebeten.
Blieven	blief, blifst, bliftj - blieftj	bleef	blief, bliftj	gebleven.
Drieven	drief, drifst, driftj - drieftj	dreef	drief, drieftj	gedreven.
Kieven	kief, kifst, kiftj - kieftj	keef	kief, kieftj	gekeven.
Kriegen	krieg, krigst, krigtj - kriegtj	kreeg	krieg, kriegtj	gekregen.
Liejen	liej, litst, litj - lietj	leei	liej, lietj	gelejen.
Priezen	pries, prist, pristj - priestj	prees	pries, priestj	geprezen.
Rieten	riet, ritst, ritj - rietj	reet	riet, rietj	gereten.
Schrieven	schrief, schrifst, schriftj - schrieftj	schreef	schrief, schrieftj	geschreven.
Smieten	smiet, smitst, smitj - smietj	smeet	smiet, smietj	gesmeten.
Snieën	snie, snitst, snitj - snietj	sneei	snie, snietj	gesnejen.
Splieten	spliet, splitst, splitj - splietj	spleet	spliet, splietj	gespleten.
Wiezen	wies, wist, wistj - wiestj	wees	wies, wiestj	gewezen.
Zwiegen	zwieg, zwigst, zwigtj - zwiegtj	zweeg	zwieg, zwiegtj	gezwegen.
	7.
Dogen^1)	doug, doogst, doug - doogtj	doogdje	doug, dougtj	gedochtj.
Mogen	maag, moogst, maag - moogtj	mocht	Niet in gebruik.	gemochtj.
Koupen	koup, kuipst, kuiptj - kouptj	kocht	koup, kouptj	gekocht.
Plökken	plök, plökst, plöktj - plöktj	plocht	plök, plöktj	geplocht.

1) Deugen.

[p. 264]

Onbep. Wijs.	Onv. Teg. tijd 1, 2 en 3e Pers. Enk. en 2e P.M.	Onv. Verl, tijd 1e P.E.	Geb. Wijs Enk, en Meerv.	Verl. Deelw.
Trêkken	trêk, trêkst, trêktj - trêktj	trocht	trêk, trêktj	getrocht.
Tunken^1)	(mich) tunktj, (dich) tunktj (hum) tunktj - (uchs) tunktj	(mich) tocht	niet in gebruik.	getocht.
Vertrêkken	vertrêk, vertrêkst, vertrêktj -vertrêktj	vertrocht	vertrêk, vertrêktj	vertrocht.
	8.
Môtten	môt, môst, môt - môtj	môcht	niet in gebruik	gemôcht.
Beginnen	begin, beginst, begintj - begintj	begôst	begin, begintj	begôst.
Dörren	dör, dörst, dörst, dörtj - dörtj	do(r)st	dör, dörtj	gedo(r)stj.
Konnen^2)	kan, konst, kan - kontj	kôst	kan, kontj	gekôstj.
Weten	weit, wêtst, weit - wêtj	wôst	weit, wêtj	geweten of gewôstj.
Mogen	maag, moogst, maag - moogtj	maag	maag, moogtj	gemocht.
Môtten	môt, môst, môt - môtj	môst	môt, môtj	gemôtten.
Kinnen^3)	kin, kinst, kintj - kintj	kanj	kin, kintj	gekandj of gekôstj.
Dôôn	dôôn, duist, duit - dôôtj	deei	doet, doetj	gedaon.
Zêtten	zêt, zêtst, zêtj - zêtj	zat	zet, zetj	gezatj.
Zitten	zit, zitst, zitj - zitj	zaat	zit, zitj	gezêten.
Ieken^4)	iek, iekst, iektj - iektj	eek	iek, iektj	geëken.

1) Dunken.

2) Kunnen.

3) Kennen, het verl. deelw. van dit ww. is gekandj, wanneer men spreekt van personen, het geleerde evenwel heeft men gekôstj.

4) IJken.

[p. 265]

De werkwoorden bêjen, borsten, bewêgen, buigen, houën, lachen, schuven, snoeven, stieven, en schrikken (bidden, bersten, bewegen) buigen, houden, lachen, schuiven, snuiven, stijven, verschrikken) worden steeds regelmatig zwak vervoegd.

Men zegt steeds zich béjen, zich biechten voor bidden, biechten en zich vergeten gebruikt in plaats van zich vergissen.

Het voorvoegsel ge der verleden deelwoorden wordt zeer dikwijls weggelaten. Zoo zegt men: Wao höbste det kregen. (Waar hebt gij dat gekregen). Ich höb dêên rink vonjen (Ik heb dien ring gevonden). Wao is hè bleven (waar is hij gebleven).

§ VIII. Voorzetsel.

De voorzetsels na en naar luiden beide steeds nao.

Tegen vergezelt de ww. sprêken en zegghen: Hè spriktj nîêt mee tegen mich (hij spreekt mij niet meer); hè zacht det tegen mich (hij zeide mij dat).

Het ww. rôôpen wordt gevolgd door op: Jan rîêp op mich (Jan riep mij).

Vêûr (voor) vervangt soms om in de beteekenis van ten eindnoot: Ich ben gekomen, vêûr dich det te zegghen (Ik ben gekomen, om u dat te zeggen).

§ IX. Voegwoorden.

Wanneer (als voegwoord) en indien worden altijd vervangen door wan of as.

Toen wordt wel eens toe, maar doorgaans door wie vervangen, b.v.: Ich kwaam, wie hè ewech ging (Ik kwam, toen hij wegging).

Na den vergrootenden trap gebruikt men nooit dan, maar as.

Opdat wordt steeds verkort tot det (dat).

Ziehier nu nog eenige voegwoorden met het Nld. woord er achter: dao boete(n) (daarenboven), nîêt allein - mer ouch (niet alleen, maar ook), mer (maar), êvel (evenwel), echter is in 't geheel niet in gebruik), det (dat), doe of toe (toen), ouch (ook), seer (sedert), terwiel det (terwijl), ook hoort men wel eens in de wiel, zoo gauw as (zoodra).

Grathem, 23 Nov. 1883.

A.M. MERTENS.