Onze volkstaal

[p. 137]

Het Dialect te Aardenburg.¹⁾

(Zie Noord & Zuid 2den jaargang, blz. 310).

1) Nadat in den 2den jaargang van Noord en Zuid eene lijst was opgenomen van woorden en zegswijzen, die elders onbekend zijn of ten minste zeer zelden voorkomen, ben ik, daarin trouw geholpen door den Heer Heykoop alhier, voortgegaan met verzamelen.
Het hier aangebodene is het resultaat daarvan; het strekt tot aanvulling en uitbreiding van het vroeger medegedeelde. Moge het met even veel welwillendheid ontvangen worden.

A.

Aal, ale. vr. znw. Vocht, dat uit alle soorten van mest zijpelt. Van: Dale geeft het woord op, maar mist de samenstellingen aalput, waarin de aal verzameld wordt; aalpomp, waarmede zij in den aalbak wordt gepompt, om haar vervolgens op 't land te brengen.

Achter. Behalve in de reeds opgegeven uitdrukking I zoekt er achter, waar het de beteekenis van naar heeft, komt het ook voor in de zegswijze: Iets achter z'n eigen leeren = iets leeren, zonder daarin onderwijs te ontvangen.

Alambiek, ook Aalbiek. vr. znw. Koperen ring aan den zak om koffie te filtreeren. Fr. alambic = distilleerkolf.

Assan. bijw. Voortdurend, onophoudelijk, altijd aan. I zit men assan te treiteren = hij zit mij onophoudelijk te plagen. De klemtoon valt op de eerste lettergreep.

Aventuren. ww. Wagen. Fr. aventurer.

Aerdmuzen. vr. znw. Aardnoten, aardakers. Bij dit woord dienen we nog op te merken, dat de aa, die hier doorgaans breed wordt uitgesproken, nagenoeg als ao, in het woord aarde en elke samenstelling daarmede, uitgesproken wordt als e, in 't Fr. woord mer. Derhalve êrdmuzen, Erdenburg.

B.

Babbedoek. m. znw. Kwijldoekje voor kinderen. Afgeleid van Fr. baver, verwant met ons bef.

[p. 138]

Bakte. vr. znw. 't Geen eenmaal in den oven gebakken is. De bakte is tegengeslaogen. Spreekwoord: Alle bakten en brouwten ziin nie eender.

Beestiaal. o. znw. Vee, dat zich op eene hoeve bevindt. Al 't beestiaal zal verkocht worden.

Boel. 't Ligt al boel over de rêe = 't Ligt alles overhoop.

Bocht. m. znw. Kerkbank. Mestput op eene hoeve. Vêrkesbocht = Varkenshok.

Bochten. ww. Het langzaam samendrijven van 't vee, om het op te vangen, of naar den bocht te jagen.

Breistêrten. ww. Het vlechten van paardestaarten, wanneer de paarden publiek verkocht worden.

Bollen. ww. Een geliefkoosd spel met groote houten schrijfvormige bollen. Winnen doet hij, die zijne ‘bolle’ het dichtst bij de ‘staoke’ (een in den grond geslagen stok) weet te rollen, althans zoo zijne ‘bolle’ niet door die van tegenpartij wordt ‘weggeschoten’

C.

Ciferen. w.w. Algemeen in gebruik voor rekenen. Daarom ook ciferboek, nooit rekenboek.

Cisafel. o. znw. (klemtoon op cis en fèl). Een halfvel sitspapier, dat men om een boek doet voor omslag.

D.

Deesem. m. znw. Zwak, ziekelijk persoon.

Disch. m. znw. ook Dischhuis. Weeshuis. I is an den disch. = Hij wordt in 't weeshuis verpleegd. 't Wees- en gasthuis in Aardenburg dragen al in de oudste bescheiden den naam van Disch- en St. Janshuis.

Dol. v. znw. Veldmuis.

Dooze. v. znw. Doos; doorgaans gebruikt voor een blikken trommel.

Drummen. ww. Duwen, dringen, drukken.

Drummer. m. znw. Steenen beer bij kerken en andere groote gebouwen.

Dukeloèntje. o. znw. Kleine wilde eend, taling.

Dukertjedeweg-spelen. Schuilevinkje spelen. Klemtoon op weg.

E.

Einse. v. znw. Hengsel van een emmer. Waarschijnlijk verwant met het Fr. anse. Eng. hinge.

Errùm. bijw. Links bij paarden. Vergelijk júutsum.

Espe. v. znw. Ham; wordt soms uitgesproken als hespe.

[p. 139]

F.

Facéel. m. znw. Dikke knuppels om in bakovens te stoken.

Flip. v. znw. Een avonddrank, vroeger algemeen, thans nog steeds in gebruik. Een gekookt mengsel van bier, brandewijn, eieren en suiker. In Johnson's Dictionary 1799 leest men: Flip, a liquor made bij miscing beer with spirits and sugar. W. Scott en Dickens gebruiken het woord meermaal.

Frank. bijv. nw. Vrijpostig, brutaal.

Flokkeren. ww. Op een dotje zuigen. I flokkert altiid op z'n duum. Hij zuigt altijd op zijn duim.

G.

Gaoi. m. znw. Vogel. Vlaamsche gaoi = meerkol. - Vogel op een staak, waarnaar geschoten of gebold wordt. Ook een borrel. I stekt een gaoi = hij drinkt een borrel.

Gaoibollinge. v. znw. Eenige gaaien worden op eene verhevenheid vastgezet op ijzeren stangen. Van den grond naar die verhevenheid leidt eene schuine plank, waarlangs men met bollen de gaaien van hun stang tracht te werpen.

Gaoiperse. v. znw. Zeer hooge paal, aan welks boveneinde een ijzeren kruis, met drie of meer dwarsstangen, bevestigd is. Op deze stangen zijn gaaien geplaatst, welke met pijl en boog worden afgeschoten. De gaai, die 't hoogste staat, heet oppergaai, die welke aan de uiteinden der langste dwarsstang staan, ziigaaien.

Gaoischieter. m. znw. Een mededinger, wanneer er op de gaoiperse om prijs geschoten wordt.

Gaoischieten. ww. Met pijl en boog de gaaien van de gaaiperse schieten.

Gaoischietinge. v. znw. In vele gemeenten heeft men eene vereeniging van gaaischieters; van tijd tot tijd schrijft eene dezer vereenigingen een wedstrijd uit, waarop de sociëteiten uit omliggende gemeenten worden uitgenoodigd. Zulk een wedstrijd heet gaaischietinge en heeft doorgaans plaats met kermis.

Garre. v. znw. Reet, kier. De deur ston' op 'n garre. Eng.: The door stood a'jar.

Geleerd. bijv. nw. Iemand is geleerd, wanneer hij kan lezen en

[p. 140]

schrijven of ook alleen lezen. 'k Ziin nie geleerd. = Ik kan noch lezen noch schrijven.

Geschot. o. znw. Water en dijkgeschot. Geldelijke heffing, omslag per bundertal door polderbesturen, ten laste van de ingelanden - grondbezitters - voor 't onderhoud van dijken, wegen, uitwatering enz.

Gesnikker. o. znw. Gesnipper.

Glint. o. znw. Schutting, heining. Hd. Geländer.

Gosronker. m. znw. Grasmusch.

Grêten. ww. sarren, tergen, uitjouwen. I is 'n grêter = hij is iemand, die geniet, wanneer hij anderen sarren kan, door hun hunne misslagen in 't publiek te verwijten.

Gravèlle. v. znw. Een meisje, dat altijd op straat te vinden is; ze wordt ook rakster genoemd. Vgl. Eng. gravel.

Gruuspieper. m. znw. Onverglaasde knikker van potaarde.

't Geef nie. = 't Komt er niet op aan, 't kan me niet schelen.

H.

Haogepuutje. o. znw. Boomkikvorsch.

Heul. v. znw. Wanneer een watergang en de rijweg elkander kruisen, wordt de watergang doorgaans gedekt door een half-cirkelvormig metselwerk, dat den naam van heul draagt. Duiker.

Heulen. ww. Op rijtoertjes bij de heulen eene versnapering gebruiken en vooral elkander kussen.

Hilte. v. znw. aalkorf.

Hof. m. znw. Altijd in gebruik voor tuin.

Hof. o. znw. Boerenerve. Is den baos op 't 'of?

I.

Iispikkel. m. znw. Zie Prikstoel.

Izermaol. o. znw. IJzersmet, roest in 't goed.

K.

Kaoksmete. vr. znw. Oorveeg. fig. zoen. Vgl. kaak = wang, smijten = slaan. - Hgd. Backenstreich.

Keete. vr. znw. Kookhuisje op eene hofstede.

Kliester. m. znw. Altijd in gebruik voor bloembol.

Kloef. vr. znw. Klomp.

Kloefkapper. m. znw. Klompenmaker.

Kneeker. = buitengewoon groot in zijne soort. Dat 't een kneeker van een boom. In het Vlaamsch: kneú.

[p. 141]

Kontje keer âfs. bijv. nw. Tegen den draad in. Altijd van eene andere meening zijn.

Kornèl. o. znw. De zoom van het vel op de nagels van den mensch.

Kordeel. o. znw. Lijn om 't roepaard met den kop te bevestigen aan het 'aomscheen.

Knuuste. v. znw. (In Sluis zegt men: sukerdosse) Groote suikerbal in papier. Zoete en zoute knuuste. De laatste worden gemaakt door de suiker met zout op te kooken.

Kot. o. znw. Altijd in plaats van hok. 'Ondekot, verkenskot enz. Ook gevangenis. I zit in 't kot.

Kotelam. bijv. nw. Spoedig vermoeid tengevolge van voortdurend gebrek aan beweging. 'k Ziin kotelam. Ik kan niet tegen wandelen.

Krap. vr. znw. tros. 'n Krap janievers. = Een tros aalbessen. Fr. grappe.

L.

Landaôte. vr. znw. Groot en kinderachtig meisje.

Leuren. ww. venten, uitverkoopen. I leurt mè vraogeboekjes. Hij zanikt.

Liek'as. voegw. Gelijk als, evenals.

Liep. bvn. Wanneer ellegoederen bij 't doorscheuren ongelijk van breedte worden zegt men dat zij liep zijn.

M.

Maljenier. m. znw. IJzerkramer. Fr. Mailler.

Mane. vr. znw. Made.

Meesteren. ww. Onder dokters handen zijn.

Meestergoed. o. znw. Geneesmiddelen.

Meluwe. vr. znw. Bladluizen.

Menne. vr. znw. Dam in de slooten der landerijen, dienende om daarover te rijden, te mennen. Landweg voor bijzonder gebruik.

Meulenaor. m. znw. Wordt altijd gebruikt voor meikever.

Miepen. vr. znw. Vrucht van den hagedoorn. Ook niepen.

N.

Nim. Uitroep van verwondering. Ook voor neem. Nim, bin-jegie, daor ook! = Wel, zijt gij daar ook!

O.

Of. voegw. als, dan. I is zoo groot of ikke. Z'is grooter of gi.

[p. 142]

Oksaal. o. znw. Verhevene plaats waar 't orgel staat. In 't Nederlandsch zegt men: Ik heb op 't orgel gezeten. Een Aardenburger dit hoorende, zou zich verbeelden, dat men op 't hoogste punt van het instrument vertoefd had. Naast Oksaal bestaat in Vlaanderen Hoogzaal.

Ollaers. m. znw. Appelsoort bij Knoop beschreven als Hollaerts.

Oogen. o. znw. 't Is elf oogen zoo ook wel: 't Is elf oogen de pot, om uit te drukken, dat het één al evenmin helpt als 't ander.

Oofvlakke. v. znw. Hoofdkaas.

Opperste. o. znw. Vliering.

O-tje-pato-tje. o. znw. Zeker spel op de lei. Eenige nullen worden in geregelde volgorde opgeschreven en moeten volgens aanwijzing van den eenen speler door den anderen twee aan twee met lijnen verbonden worden, die elkander niet kruisen.

Ouwe (ten). Als men begint moet men weten, waar men ten ouwe komt (belandt).

P.

Paone. vr. znw. Fluweel.

Pakken. ww. nemen. Pak 'n stoel en zet je. In de bouten pakken.

Peezerik. m. znw. Varkenspees, meestal gebruikt door houtzagers, om hunne zagen in te smeeren.

Perkel. m. znw. Wilde perzik.

Perse. vr. znw. Staak. Fr. Perche.

Peuren. ww. Paling vangen door middel van aangeregen wormen, die tot een bosje saam verbonden zijn. - Wanneer de aardappels gerooid zijn, krijgen de armen vaak vergunning om in het land te zoeken, of er nog zijn in gebleven. Dit heet êrpels peuren.

Piempampoentje. o. znw. Onze-lieve-heers-beestje.

Pikkel. m. znw. Iespikkel, Prikstoel. Kleine eenmans-slede, welke door middel van twee in ijzeren punten uitloopende stokken, waarmede hij, die er op zit, in 't ijs steekt, wordt voortbewogen.

Pikken. ww. Het afmaaien van graan en klaver kort boven den grond door middel van eene kleine zeis, die men in de rechterhand houd. Deze zeis heet pik. In de linkerhand heeft de maaier een houten lat, waaraan een puntig ijzeren haakje bevestigd is om het graan saam te voegen. Dat werktuigje heet pikhaok.

[p. 143]

Placeeren ww. Steeds gebruikt voor plaatsen.

Plekje. o. znw. Kleine hofstede

Plekke. v. znw. Beteekent behalve plaats ook vlek.

Plume. v. znw. Donsveder.

Plumen. bijv. nw. Een plumen bed.

Plumen. ww. De vederen uittrekken, plukken. fig. iemand afzetten. Z'en 'mer gepluumd.

Poezel. v. znw. Bloem en vrucht van de lischdodde.

Poker. m. znw. Pook.

Pond. o. znw. Zes gulden. Alleen, maar ook altijd, in gebruik bij de bepaling van de huur van dienstboden

Priisbollinge. v. znw. Bollen,

Priiskaortinge. v. znw. kaarten,

Priisschietinge. v. znw. Schieten met pijl en boog om vooruit bepaalde geldprijzen.

Prizië. v. znw. (klemtoon op zi) Waardeering, schatting, inzonderheid van inboedel, beestiaal, enz. bij de overname van hofsteden, winkels, enz.

Puker. m. znw. Trommel om visch te vangen.

R.

Rap. bijv. nw. Vlug. Een rap jonk = een vlug kind.

Rechters. m. znw. altijd in 't meervoud in gebruik. Drooglatten, die buiten staan en aan palen bevestigd zijn.

Reke. v. znw. Rij.

Rive. v. znw. Rijf. hark.

Riskeeren. ww. Wagen. Fr. risquer.

Riven. ww. Harken.

Ruts. Ik bin ruts: alles wat ik bij mij had, heb ik verspeeld.

Ruuffetute. vr. znw. Onbehouden meisje, wildzang.

Rufte. vr. znw. Uitschot, gemeen volk.

S.

Schalmen. ww. 't Merken van boomen op stam, die in 't openbaar verkocht worden.

Schalmgeld. o. znw. Vast bedrag, door de koopers boven hunne koopprijzen te betalen.

Schetten. v. znw. altijd in 't meervoud in gebruik. Dunne planken voor heiningen.

Schienkels! Waarschuwende uitroep der jongens, wanneer zij hunne tollen uitwerpen, zooveel beteekenend als: ‘Pas op je beenen!’

[p. 144]

Schimmelkous. znw. De lekkerste soort van braambezie. Zij is bedekt met een waas.

Slag. m. znw. Rijweg in bebouwd land. Wagenspoor.

Slunse. v. znw. Oude lap, vod. Vuile vrouw.

Snerken. ww. Snerpen. De wonde snerkt.

Snok. m. znw. Ruk.

Snokken. ww. Rukken I snokte de scheutel uut m'n' anden.

Snokline. vr. znw. Leidsel, waarmede de paarden bestuurd worden, als zij voor den wagen staan.

Sparkel. m. znw. Mannelijke bloem van hazelaars, elzen enz.

Steen. m. Een gewicht van 3 KG. Algemeen gebruikelijk in den meelhandel.

Straole-biië. vr. znw. De gewone bij, die een angel (straal) heeft.

Stuitje. o. znw. Oogenblik. Wacht 'n stuitje.

Suatie. v. znw. waterafvoer. Suatie-sluis; suatie-kanaal.

Sueeren. ww. Het afwateren der landerijen en der polders, door middel van watergangen, kanalen enz.

Strubbelen. ww. Bijna struikelen.

T.

Taille. o. znw. Eiken hakhout.

Tinke. v. znw. Zeelt. I is zoo scheel as'n tinke, scheele tinke tegen iemand, die buitengewoon scheel ziet, of iets niet ziet, wat hem gewezen wordt.

Top. m. znw. Tol. Fr. toupie.

Toppen. ww. Met een top spelen.

Trekken. ww. Plukken. Frensen, appels trekken.

Trieme. vr. znw. Lamoen, boom van een rijtuig.

Trombal. m. znw. Turksche trom.

Trommelman. m. znw. Tamboer.

Tronke. vr. znw. Knotwilg. Fr. tronquer.

Tuun. m. znw. Tuin. De afgesloten ruimte voor en ter weerszijde van den preekstoel; het doophek.

V.

Vallinge. vr. znw. ook Koue vallinge. Ziekte, ontstaan door kou te vatten.

Venien. o. znw. Algemeene benaming voor rupsen, bladluizen en dergelijke schadelijke insekten.

Verloren. bijv. nw. en bijw. Vergeefsch en vergeefs. 't Is al verloren gedaon.

[p. 145]

Vermaak. o. znw. Schutting of heining van staken of latten.

Vermaken. ww. Van een vermaak voorzien. De wei is vermaokt.

Verpakken. In de beteekenis van ontwrichten der polsen reeds opgegeven; het beteekent bovendien herstellen, verbeteren. I moet 't verpakken of i gaot er van deur = Men moet spoedig eenige verbetering zien, of hij sterft.

Vest. o. znw. I eit 'n vest an. Hij is dronken.

Vollaord. m. znw. Langwerpig krentebroodje ter waarde van 5 cent.

Vreed. bijw. nw. Verwonderlijk, verschrikkelijk, zonderling, buitengewoon. 't Is vreed. Ook in gebruik van grootsprekers: Wat issi weer vreed.

W.

Wietje. o. znw. Kleine mand; een maat, welke eene bepaalde hoeveelheid fruit inhoudt. Misschien afgeleid van 't Fr. huitième.

Wandelen. ww. Bezoeken der familie gedurende de wintermaanden; in Schouwen winterneven.

Wibbelpeerd. o. znw. Hobbelpaard.

Z.

Zeem. o. znw. Altijd in gebruik voor honig.

Zempe vr. znw. Wilde mostaard.

Zet. o. znw. Servies.

Zetel. m. znw. Leuningstoel.

Zot. m. znw. Boer in 't kaartspel. Piken, koeken, klaoveren, 'erten zot. Schoppen, ruiten, klaveren en harten boer. Die woorden, thans in Aardenburg vrij algemeen in gebruik, zijn van Vlaamschen oorsprong. In Kadzand hoort men ze niet.

Zouterik. m. znw. Zeekraal. Smakelijke en gezonde groente, welke op de schorren groeit.

Z'n zelfs ziin. ww. Meerderjarig zijn. Men zegt ook I is z'n eigen.

Zotte bollen. Een spel, dat gespeeld wordt met negen kegels en een halven bol. De kegels worden opgezet; achter de kegels staat een kleineren kegel, die den naam van zot draagt. De kegels moeten omgeworpen worden, door eerst achter den zot om te gaan. Werpt men den zot om, dan telt de worp niet.

Aardenburg, 24 April 1882.

G.A. Vorsterman Van Oijen.

[p. 146]

Naschrift.

Cisafèl zal wel niets anders zijn dan sits-e-vel of een vel sits of chits.

Kotelam = lam in de koten, gelijk men zegt: ‘hij staat vast op zijn koten’ voor ‘vast op zijn voeten’; de enkelknokkel heet koot en wat de meisjes in sommige streken bikkelen noemen, heet elders koten.

Krap 't voorb. geeft het woord janievers, dat wel janeverbessen of janévers zal beteekenen; dit woord is eene verbastering van Lat. juniperus letterlijk jonggeboren van lat. iūni = iuueni beter iuuenis = jong en -perus = parus van parere = voortbrengen. Vgl. den naam der maand Juni. In dien zin komt het woord jeneverbessen herhaaldelijk in het O.T. voor. In Zeeland zal men de aalbes (denkelijk de zwarte) wel zóo noemen, omdat ze veelal dienen om op jenever gezet te worden. Dit is zeker een zeer gezochte drank althans te Amsterdam pronken bijna alle wijnhuizen en kroegen met een bordje ‘Nieuwe bessen’.

Oksaal komt nog in Overijsel in dien zin voor.

O-tje-pato-tje daarbij moeten alle nullen aangehaald worden. Denkelijk wordt daarop gedoeld, als men in Zeeland iemand, die - gelijk op kleine plaatsen vaak gebeurt - letterlijk alle mogelijke baantjes en postjes vereenigd waarneemt, iemand die president is van drie, secretaris van zes, penningmeester van negen en bestuurslid van alle andere vereenigingen en commissiën aanduidt met den naam otepatoter.

Peuren d.i. peueren, beteekent, gelijk we uit de Camera Obscura weten, te Leiden nauwkeurig hetzelfde.

Ruts komt elders voor als blut (o.a. Gelderl.) of keps (o.a. Gelderl. en Overijs.).

Slunse Ned. slons, dat tegenwoordig meer aan onzindelijkheid vroeger meer aan onzedelijkheid deed denken.

Suatie zal wel verbasterd zijn uit situatie. Hoe vreemde woorden verbasteren bewijze het woord frontispice, dat bij timmerlieden in Zeeland Fransche pies heet.

Tuun. Het Nederl. tuin beteekent omheining zoo o.a. ‘Waar de tuin het laagst is, wil een ieder er over’ en ook ‘De Hollandsche maagd omsloten in een tuin’. In Zeel. heet de tuin (Fr. jardin ned. gaard of gaarde) ook altijd hof en biedt de zaadhandelaar ‘Hof- en Bloemzaden’ te koop.

Venien Fr. venin.

Vest. ‘Een vest of vestje aanhebben’ wordt ook op de Veluwe in dien zin gehoord.

Red.