Klein werk: de Opuscula Hebraea Graeca Latina et Gallica, prosaica et metrica van Anna Maria van Schurman (1607-1678)

[p. 24]

Verantwoording

Ik heb de derde druk van de Opuscula Hebraea Graeca Latina et Gallica, prosaica et metrica als uitgangspunt genomen. Deze druk is niet zo fraai en oogstrelend als de twee eerdere Elzeviers-drukken. De belangrijkste overweging was echter dat de derde druk de meeste teksten bevat. Zo is onder anderen de brief van de bisschop van Efeze opgenomen en die maakt het antwoord van Van Schurman, dat wel in de eerste twee drukken opgenomen was, stukken duidelijker. Bovendien is deze derde druk tijdens haar leven en met haar goedkeuring verschenen.¹⁸

Ik volg zoveel als mogelijk de Kopijwijzer die is opgesteld voor de Reeks van Nederlandse geleerden uit het verleden.¹⁹ Bij de presentatie van de tekst ligt de nadruk op de ontsluiting van de bron. Daarom is veel aandacht besteed aan de inleiding en aan historisch-verklarende toelichtingen in het commentaar. Deze tekst wordt als een studie-uitgave aangeboden. Dit houdt in dat de tekst in de vorm van een kritische leestekst zonder variantenapparaat wordt gegeven; daarnaast bevat de uitgave in alle gevallen een commentaar. De inleiding informeert over de keuze van de basistekst en de tekstgeschiedenis. Slechts in bijzondere gevallen heb ik ook varianten vermeld.

De spelling heb ik zoveel mogelijk gehandhaafd. Maar alle j's zijn omgezet in i's. De letters u/v zijn afgedrukt naar hun klankwaarde. De e-caudata die als ruimtebesparend middel zijn gebruikt, heb ik overeenkomstig het gebruik elders in de tekst als ae of oe weergegeven. Accenten op Latijnse woorden heb ik niet overgenomen, maar die op Griekse woorden wel. Ook heb ik de inhoudsloze (typografische) conventie van de lange en de gewone s veronachtzaamd en ligaturen als & omgezet in letters.

Zoveel mogelijk heb ik de interpunctie gehandhaafd. Hoofdlettergebruik heb ik zoveel als mogelijk overgenomen, maar een volgende hoofdletter na een versierde initiaal kon vervallen.

Bij de emendatie van evidente fouten heb ik zonder verantwoording de technische fouten (kapotte letters, verschoven zetsel) verbeterd. Bij een inhoudelijke fout als het vergeten van een frase heb ik die in een voetnoot verantwoord.

18 Zie hoofdstuk 3.

19 Interne publikatie Constantijn Huygens Instituut van de Commissie Methoden en Technieken. Oktober 1996.

[p. 25]

Wat betreft de tekstgeleding en typografie: alle teksten zijn stuk voor stuk van regelnummering voorzien. Zonder verantwoording heb ik verder de plaats en uitvoering van hoofdstuk- en paragraafaanduidingen, titels en motto's en opdrachten, inspringingen, aanhalingstekens, vet, cursief, onderstreept, wisseling van lettertype, naar modern gebruik aangepast.

Alle afkortingen heb ik zonder verantwoording uitgeschreven. Wat de woordscheidingen en -aaneenschrijvingen betreft, heb ik de basistekst gevolgd. Dubbele of driedubbele spaties heb ik teruggebracht tot één spatie.

Op bepaalde punten ben ik van de Kopijwijzer afgeweken: zo heb ik niet zo letterlijk als mogelijk vertaald. Wel heb ik meestal geprobeerd om de syntactische structuur te handhaven, maar als ik een goed op het oor liggende vertaling vond, koos ik daarvoor. Bijvoorbeeld: Lof ligt het prettigst op de oren als het met de waarheid overeenkomt in plaats van Lof is het aangenaamste om te horen als de mening van de lofprijzers met de waarheid overeenkomt. Ik koos voor levend Nederlands, geen stijf, gymnasiaal Nederlands. Dat was mijn streven, ook al besef ik terdege dat ik dat doel niet altijd gehaald heb. Ook heb ik de titelbeschrijving anders en meer efficiënt aangepakt.

Wat de ontlatinisering van de namen betreft: ik kon hiervoor geen vaste regels vinden en heb besloten om de personen op hun meest bekende naam te noemen. Dat had tot gevolg dat Andreas Rivetus Andreas Rivet werd, maar Claudius Salmasius Claudius Salmasius bleef. De lezer zij gewaarschuwd voor onvermijdelijke inconsequenties.

Ik wenste wel dat ik deze verantwoording (en dit proefschrift) kon beëindigen met wat de drukker aan het einde van de eerste druk van de Opuscula schreef:

Typographus Lectori:
Mendas quae in his Opusculis occurrent, Benevole Lector, non Nobilissimae isti Virgini imputabis, sed vel Transcriptorum vel Operarum incuriae, et ipse pro candore corriges.

[p. 26]

De drukker aan de lezer:
De fouten die in deze werkjes voorkomen, welwillende lezer, moet u niet op rekening schrijven van de edele jonge vrouw, maar ofwel aan de nalatigheid van de afschrijvers ofwel aan de slordigheid in het drukproces. U moet het maar trouwhartig verbeteren.