Journal tenu par Isaac Beeckman de 1604 à 1634. Tome 2: 1619-1627
(1942)–Isaac Beeckman– Auteursrecht onbekend[1 januari 1625]Ga naar margenoot+Vox alta et submissa differt à plenâ et exili non in multitudine particularum spiritualium simul exeuntium. AEqualis enim in altâ et plenâ est earum portio, id est eadem est diameter columnae vociferae eademque crassitudo et corporeitas vocis; sed in altâ spiritusGa naar voetnootd) exit compactior, id est plures particulae spiritûs sunt in altae vocis lineâ quâlibet quàm in tali lineâ plenae vocis. Potest igitur esse alta et exilis, si columna tenuis et brevis diametri contineat plurimum aeris. Celeritas verò effit acumen; id est, si particulae celeriùs volitent, vox fit acutior, si tardiùs graviorGa naar voetnoot1). Vox igitur gravis est interdum plena, interdum exilis; interdumGa naar voetnoote) gravis est plena et alta, interdum gravis est plena et submissa. De acutâ et gravi antèGa naar voetnoot2) saepiùs actum est. Alta autem vox longiùs auditur quàm submissa, quia compactior et densior res longiùs et diutiùs movetur quàm rara, si movens aequè celeriter utrumque moverit; non aliter quàm plumbum longiùs proijcitur quàm spongia, dummodo utrumque in manu existens aequaliter moveatur; | |
[pagina 315]
| |
Ga naar margenoot+ id est si movens hoc non sit celeriùs movente illud, dum adhuc utrumque a movente continetur et tangitur. Acuta autem plena et alta omnium longissimè ex-auditur; alta et plena etiam fortis vocatur. Altam dico eo sensu, quo dicunt praeceptores suis discipulis recitareGa naar voetnoota) altâ voce. Differt igitur exilis vox à plenâ sicut globus parvus à globo magno; plena verò ab altâ sive (ut distinctiùs loquar) à forti voce, sicut globus ligneus à globo plumbeo.
Ga naar margenoot+Emphatica syllabaGa naar voetnoot1) longitudine et profunditate non videtur differre à reliquis syllabis ejusdem commatis, sed potissimum fortitudine. Reliquae enim syllabae sunt debiliores, haec verò fortiùs pronuntiatur et fortassis etiam paulò pleniùs, Hîc vides totas periodos orationum ejusdem esse toni quantum ad acumen et gravitatem attinet, quibus cantus potissimum constituitur. Cùm autem oratio tantum possit in animis auditorum ut fletum, risum etc. illiciant, quid si cantui, quo nonnulli extra se dicuntur rapti, virtutes orationum adjungantur? Quis nonGa naar voetnootb) affectûs ciet? Demus igitur operam ut conjungantur. Ironia non differt verbotenus à seriâ oratione, sedGa naar voetnootc) pronuntiatio contraria est verae, id est si oratio requirat plenam pronuntiationem, pronuntiatur exiliter et contrà; siGa naar voetnootd) tardam celeriter etc. Ga naar margenoot+Interrogatio interdum dignoscitur ex dispositione vocabulorum; in genere verò cognoscitur quia una syllaba longè differt à reliquis, id est proportio fortitudinis etc. hujus ad reliquas multò major est proportione emphaticaeGa naar voetnoote) ad reliquas. Caeterum si accuratè perpendas, videbis omnes syllabas unius periodi ejusdem esse acuminis vel gravitatis, ita ut non differat latitudine (quam interdum profunditatem dixi, dubius quae vox cuique rei magis conveniret). Sed finalia verba videntur paulò graviora. Certè multò sunt reliquis debiliora et submissiora. Exhortationum verò acumen differt ab acumine consolationum; ita periodus objurgans à laudante etc., prout hîc major aut minor affectus introducendus est. | | |
[5 januari 1625]Ga naar margenoot+Vooren ergensGa naar voetnoot2) is noch eens gevraeght waerom de forme van boecken deselve allom is: wat hoogher dan breet; ende dat men selden viercante boecken vindt. Te weten, hoet kompt dat die forme tvolck best aenstaet? Meyne noch, dat het kompt door eenighe musicale proportie, dieder is tusschen de hooghte ende breette. Hetselve gebeurt oock dicwils in de glase veynsters, ruten, ende stenen. Ic segghe, dat de hooghte behoort 3 te syn ende de breete 2. Want als den boeck open licht, so is de breette 4, twelck al te samen maeckt een perfecte harmonie, die | |
[pagina 316]
| |
Ga naar margenoot+ men seffens siet, want de hooghte teghen de halve breette (twelck is den boeck toegevouwen)Ga naar voetnoota) wortGa naar voetnootb) merckelick in den openen boeck met de diepe groeve onderscheyden; dat maeckt een quinte. De hooghte tegen de breette des geopenden boeckx een quarte, ende de breette des gesloten boeckx teghen des geopendens een octave. Als dan den boeck open licht, so is de middelste linie, die aen deen syde een quinte, aen dander syde een quarte maeckt, de hooghte, gelyck de la in de harmonie makende de aldervolmaeckste re - la - sol. Den 5en Jannuary 1625. | |
[13 februari 1625]Ga naar margenoot+Candela prope rem visibilem admota, multò meliùs eas illustrat quàm Luna; at si paulò longiùs à re dimoveatur, multò minùs illustrat res quàm Luna. Ratio est, quòd proportio distantiae candelae ad rem visibilem, optimè illustratam, ad distantiam paulò remotiorem est manifesta; distantia verò Lunae à re visibili adGa naar voetnootc) rem visibilem remotiorem, non est sensibilis, ideòque differentia illustrationis insensilis. Candela enim, centro illustrationis existenteGa naar voetnootd) circumferentiâ remotior, sensibiliter est major propinquiore, ideòque minus luminis est in unâquâque Ga naar margenoot+particulâ. Sic etiam ubi aer obscurus et nebulosus est, propinqua Sol satis commodè illustrat, remota verò nequaquam, quia hîc illustratio pendet non à radijs immediatis, sed reflexis à rebus, quae tum habentur centri loco, unde potissimum ratio illustrandi prodit.
Ga naar margenoot+Marcilius Ficinus, de Sanitate tuenda, Lib. 2, cap. <14>Ga naar voetnoote)Ga naar voetnoot1), agit de colore viridi, aquâ et speculis, quatenus prosunt visui. Quod attinet ad specula, existimo potiùs prodesse ratione manifestiore, scilicet, quia res per ea videntur, paucioribus speciebus oculum ingredientibus, quàm cùm immediatè res aspicimusGa naar voetnootf); plures tamen ingrediuntur ab ijs in oculum, si attentiùs visa in ijs consideremus, quàm si negligenter absque ijs res conspiciamus. Visio igitur mediante speculo est media inter attentam et negligentem visionem (attentam voco cùm legimus et uni rei intenti sumus, negligentem verò cùm obambulamus vel meditamur, nullam rem praecipuè intuentes)Ga naar voetnootg). Mediâ autem visioneGa naar voetnooth) per specula res omnes circa nos existentes longiùs abesse putamus et reverâ videntur quàm reverâ absunt, videlicet secundùm distantias oculi à speculo et speculi à re visibili. Quae igitur paulò antè ex propinquo vidimus, multis speciebus oculum | |
[pagina 317]
| |
Ga naar margenoot+ penetrantibus, ea nunc videmus paulò paucioribus penetrantibus, atque ita per medium ad negligentem visionem pervenimus. Quod non solum visui, sed toti etiam naturae gratum, quae non facit saltum nisi cum violentiâ. Sic vitrum ubique planum, oculis oppositum, recreat visum, quia non omnes radij rei visibilis illud transeunt, sed quidam, ad aversam partem reflexi, alio tendunt. Aqua speculi naturam refert nisi quòd cum radijs nonnihil humidi gratissimi oculis accedit. Perspicilla senibus grata, quia res per ea meliùs illis apparent. | Ga naar margenoot+Color viridis fortassè delectat quia medio modo se habet inter omnes colores. Conferatur enim perspicuum unisono quia oculo similè; album octavae quia parculae, ex quibus constat, lucis capaces sunt crassitie ut unum ad duo; nigrum dissonantiae; flavum diapente, id est quintae; caeruleum tertiae minori; rubrum tertiae majori; viride quartae quae ambigit inter consonantiam et dissonantiam, vel quia componitur ex flavo et caeruleo. Fiunt proportiones 3: 2: 6: 5Ga naar voetnoota), ubi 3 ad 6 est diapason, 2Ga naar voetnootb) verò ad 5 est dissonantia. Cùm igitur omnis generis res videmus, et quae nimium, et quae minimum oculi poros dilatant, gratum est interdum medium interserere utrumque mediocritate praestans. Niger color omnium paucissimos radios ad oculum transmittit, quia dissimiliter excidentes, radij, sibi invicem impediti, occurrunt, atque ita dispersi, ab oculo avertuntur.
Ga naar margenoot+Lunam maris accessum et recessum causare, apud omnes philosophos in confesso est; causam eam variè dicuntGa naar voetnoot1). Simon StevynGa naar voetnoot2) existimat ibi esse altissimam aquam, ubi ipsa Luna, vel ejus oppositum, est in Oceano. Physicam autem rationem ejus hanc non inconcinnè fortassis reddideroGa naar voetnoot3). Ut Sol est fons caloris, ita Luna humoris; frigus et siccitas sunt duntaxat eorum privationes. Luna igitur perpetuò ejaculatur humorem: nec tamen magis deficit quàm Sol ejaculando calorem, cùmque sit Terrae proxima, non videtur difficiliùs nutriri humore, id est aquâ, quàm Sol, multò sublimior, igni, qui multò ab hoc est remotior. Luna igitur plurimum humorem emittit in aeremGa naar voetnootd) sibi proximum, qui est is, qui in eodem cum illâ est meridiano; tum etiam non multò minùs emittit in aerem oppositum. Cùm enim humor non facilè ignem penetraverit, radij humidi, Terrae superficiem vix tangentes, repercutiuntur ad superficiem aeris; cùmque id fiat ab omni parte, sitque radius incidentiae aequalis radio reflexionis, necessè est | |
[pagina 318]
| |
Ga naar margenoot+ reflecti ad partem aeris è directo Lunae oppositam, ubi omnes radij Lunae, à Terrâ aberrantes, conveniunt. Omnes enim adGa naar voetnoota) concavam superficiem aeris faciunt angulos minores rectis. Et si fortè quis existimet aerem Terrae tàm propinquum esse, ut reflexi radij unâ reflexioneGa naar voetnootb) nequeant pervenire ad oppositumGa naar voetnootc) Lunae, putet hîc radios eos, tantâ velocitate emissos, semel eo motos, tam diù in gyrum moveri, donec sibi invicem ibi occurrerint, aeremque ibi repleverintGa naar voetnootd). Qui verò radij etiam ignem penetrant, altiùs concurrunt <et>Ga naar voetnoote) concursu suoGa naar voetnootf) deorsum ex parte pelluntur. Ga naar margenoot+Audivimus autem antè alubiGa naar voetnoot1) aerem mixtum humore, rariorem fieri, ideòque minus habet ponderis ad aquam comprimendam; lateralis verò aer purus, per quem radij tantùm transvolant, non redditur levior ijs radijs, retinetque gravitatem suam atque ita exprimit aquas ad ea locaGa naar voetnootg), in quibus diximus aerem, jam ad resistendum ineptiorem factum. Ad haec aer, plenus humore, intumescit superioraque ejus ad latera descendunt, unde haec etiam advenientisGa naar voetnooth) aeris ope comprimunt. Et etiamsi haec nequeant fieri uno momento, fit tamen pedetentim satis commodè. Aere enim semel repleto humoribus illis, sequens locus repletur successivè secundum motum Lunae. Facilè igitur locus repletur, cùm materia sit proxima, et satis temporis sit ad eam mutationem loci promovendam. An verò Luna humorem ejaculetur, fortè explorari poterit per specula comburentia, post quae omnes radij colliguntur in unum punctum. Hîc enim multa humiditas in chartâ siccâ apparebit, praesertim si multa ejusmodi perspicilla dirigantur in Ga naar margenoot+idem punctum chartae. At si humor Lunae non fuerit tam tenuis, ut per poros vitri possit transiri, adhibeantur specula catoptrica ad quae radij reflectunturGa naar voetnooti) versus eundem punctum; aut potiùs fiat pyramidis specularis, cujus interior superficies sit specularis, exterior verò obducta; opponaturque latior pars, quae est orificium ejus, Lunae, ut radij Lunae, ibidem collecti cum humore, ad conum internum perveniant, atque ibi chartae particulam quandam madefaciant, si Luna humorem emittit. |
Ga naar margenoot+Pestilentiae acumen omnes mirantur, cujus vaporem non malè videtur Quercetanus appellare venenumGa naar voetnootk) Napellinum, arsenicalem etc.Ga naar voetnoot2). Eodem etiam modo miremur vim corrodentem realgari aut arsenici ipsius, quod viscera et carnem mortificat; nec aliter sublimatum radit ferrum, et aqua fortis aurum in pulverem comminuit. Unde inchoandum videtur rationem reddenti, quia maximè sensibus subjectum. | |
[pagina 319]
| |
Ga naar margenoot+
Aqua igitur fortis continet in se salem acutissimis angulis praeditum et admodum subtilem, ita ut poros quosvis, etiam maximè exiguos, transeat. Cùm ergo aqua haec auro circumfunditur, particulae salis hujus se insinuant in ejus poros, nulloGa naar voetnoota) corpore repletos; aer enim nimis est crassus et tenax, ut eos ingrediatur. Insinuant autem se non affectu quodam, ut temerè quidam, minùs accuratè, philosophantes, dixerint; sed a gravitate ipsius aquae undique comprimuntur inque poros impelluntur. Ad haec aqua haec, mixta particulis ijs, a circumfuso aere comprimitur, atque ita in poros vacuos auri nonnihil ejus cum sale mixta, impellitur. Antè autem explicuimusGa naar voetnoot1) quantum gravitas aeris possit cùm vacuum intercipitur, quam diximus esse rationem cur natura dicatur fugere vacuum. Postquam autem sal hoc intra poros auri conceptum est, impellitur ulteriùs in minores poros; cùmque sint particulae hae velut tot cunei, violenter immissi, dividunt particulas auri ab invicem. Cùm verò minimae auri particulae ita inter se sunt colligatae ut solutae dissiliant, quippe post compositionem, siccitate superveniente, tensae, dissiliendo repellunt aquam; cùmque multi tales sunt cunei repulsi, videtur aqua fervere, eo modo quo vitrum aquâ plenum digito circa limbum fricatum aquam commovet et exultare facitGa naar voetnoot2). Calet autem haec aqua fortis reverâ, quia sal percussum solvitur in spiritûs, qui nihil sunt aliud quàm ignis, ideòque, intra poros solutum, fortiùs disijcit et solvit auri continuitatem, ut pulvis pyrius sibi adjuncta discutit. Auri autem particulae dissiliunt eo modo, etsi non tam violento, quo ligni siccissimi accensi particulae et scintillae eijciuntur. Nam et lignum ab igni solvitur et solutum dissilit eoGa naar voetnootb) modo, quo dissilit herba Noli me tangereGa naar voetnoot3). Vel, si cuipiam non videantur particulae auri tam inter se constrictae et tensae, ut possint dissolutae dissilire, existimet particulas salis, jam porum unum transgressas, in sequentem porum majorem subitò ingredi, atque ad ejus latus adversum impingere ibique frangi et ita in spiritum converti; vel ab utrâque parte salem concurrere in porum majusculum seque invicem collidere, secare et in ignem convertere, ut ita tota actio sali adscribatur. Carnem verò hic sal, mixtus humore, etiam in minima dissecat et in pus vel carnem mortuum convertit, omni connexione ademptâ. Spiritus verò Napellinus sanguinem etiam eo modo comminuit, vel ejus salem secat in particulas similiter sibi acutas, ita ut in venis venenum crescat ex materiâ sanguinis.
Ga naar margenoot+Methodus thematis tractandi vera est incipiendo ab universalioribusGa naar voetnootc), per intermedia ad angustissima. Proposito igitur <de>Ga naar voetnootd) homine tractando, primùm explicabitur nominis ratio, quod est omnium communissimum; nam cùm tractatus totus dividatur in ea, quae | |
[pagina 320]
| |
Ga naar margenoot+ communiter ad hominem pertinent, et ea, quae pertinent ad singula hominum genera, vel si mavis species, communia illa sunt universaliaGa naar voetnoota) specierum, quae ipsa habent suas partes loca logica. Antequam igitur deveniamus ad species thematis, oportet percurrere omnia loca logica, totum hominem spectantia, quae omnia loca conveniunt in definitione vel descriptione. Divisio verò est ipsum pervenire ad specialiores tractatûs, in quibus non aliter agendum quàm in genere, homine viz., actum erat. Cùm autem definitio constet duabus partibus, genere et differentiâ, oportet cum genere, viz. animali, leviter percurrereGa naar voetnootb) loca logica, sed exactissimè, cum differentiâ, id est ipso homine, ejusque proprietates omnes recensere, quae omnibus hominibus conveniunt, non omnibus verò animalibus. In recensendis omnibus quae conveniunt differentiae, id est homini quâ homo, sunt tria genera locorum logicorum: consentanea, dissentanea, comparata, quae singula nihil habent generale. Nihil enim dicitur de | homine quod convenit omnibus locis consentaneis, aut dissentaneis, aut comparatis, sed in unoquoque loco possunt haberi genera et species tota et partes. Adjunctum hominis sit virtus, quae multas habet species constatque etiam partibus eam constituentibus. Sic materia hominis sunt manûs et quaecumque ipsi cum omnibus animalibus non sunt communia; et sunt duo pedes etc. Si verò similia ad consentanea transferantur, dissimilia autem ad dissentaneaGa naar voetnootc), sic etiam paria et imparia, poterit unum genus statui consentaneorum, alterum dissentaneorum, ut rationabilitas complectitur omnia argumentaGa naar voetnootd) consentanea, differentiae verò contrarium, irrationabilitas comprehendet omniaGa naar voetnoote) dissentanea. Sic igitur agendum: Homo dicitur ab animale rationaleGa naar voetnootf); animal dicitur ab animâ sentienteGa naar voetnootg): edit, bibit, curritGa naar voetnooth), habet caput etc.; rationale dicitur à ratione. Tum hominis causae, effecta, subjecta, adjuncta, similia, paria enumerantur, quae ipsa per partes et species distinguuntur; verbi gratiâGa naar voetnooti) virtute est praeditus, viz. fortitudine, temperantiâ etc.; materiam habet manûs, quae habent quinque digitos oblongos, articulatos etc. Post deveniendum ad irrationale: non est irrationale, non bestia, non lapis, non sicut horologium etc. Tandem ad divisionem veniendum; dividitur igitur <in>Ga naar voetnootk) pigmeos, gigantes, medios, cum quibus eodem modo, quo actum est cum homine, agendum est, nisi quod genus eorumGa naar voetnootl) jam satis explicatum est.
4o, 3o, ipsis, postridie Idûs Febru. habita fuit vehemens et longa disputatio inter Davidem JacobiGa naar voetnoot1), Roterodamensis Ecclesiae praelectorem aegrotorumque consolatorem, et Petrum JohannisGa naar voetnoot2), Hornanum, Amsterodami vel Episcopum vel prae- | |
[pagina 321]
| |
Ga naar margenoot+cipuum disputatorem et propugnatorem agentem religionis Anabaptisticae, tanto ardore ut interdum ab horâ matutinâ 8a usque ad 5am vespertinam duraverit, nemine praesentium cibum aut potum capiente; Davitque solus, absque ullâ interruptione, semel tres horas continuas locutus fuerit. Cùmque ipse praesens, jussi omnia à duobus discipulis meis, CornelioGa naar voetnoota) VincentioGa naar voetnoot1) et Robberto de JongheGa naar voetnoot2), chartis excipi. Hinc confusiora pleraque animadvertens, notavi id quod sequitur, 1625 ipsis Idibus Febru. Ga naar margenoot+Optimum genus disputandi, meo juditio, hoc est, ut uterque vicissim dictet sceleton, id est unde <habeat>Ga naar voetnootb) ipsam substantiam argumenti unius ad probandam unam duntaxat conclusionem; nam qui in uno non conveniunt, non convenient in multis. Posito autem hoc syllogismo, explicet suam mentem verbis paulò latiùs, tandemque dicat, ita intellectis ijs quae scripta sunt: ‘probatur quod volebam’Ga naar voetnootc). Vicissim, inquam, id est, cùm primus haec fecerit, secundus eodem modo argumento probet contradictorium majoris vel minoris propositionis, mediumque terminum itidem verbis, non scripto, amplicet. Ita paucis scriptis intimè unus alterius sententiam intelliget, et vim argumentorum videbit, necessariòque, si probâ mente et bono animo ad disputandum accesserint, et satis acuto ingenio sint praediti, unus in alterius sententiam pedibus transibit.
Ga naar margenoot+Quatuor modi syllogismorum hypotheticorum possunt reduci ad cathegoricosGa naar voetnootd) vulgari modo mediante conversione, ut: Si Petrus est homo, quidam homo est apostolus, pro eo: Si quidam homo est Petrus, quidam homo est apostolus. Propositiones quatuor terminorum perduntGa naar voetnoote) unum: Si Petrus est homo, quoddam animal est apostolus, pro eo: Si quoddam animal est Petrus, quoddam animal est apostolus. | | |
[23 februari 1625]Den 23en Feb. Ga naar margenoot+Also der een vrouwe hier te Rotterdam overal veel exterooghen uytgetrocken hadde, soomen meynde, daeruyt treckende kleyne witte puntjens, gelyck dorenkens, hebbende daervan van elcke rycke een schellinck, ende van dander 2 stuy- | |
[pagina 322]
| |
Ga naar margenoot+vers, so trock sy er uyt eenen voet dickwils menichte als 50, 60 etc. Jae, hebbende een vroupersoon groote menichte uyt haer voet getrocken, ende daerin noch al veel meer siende, kreegh sy seven gulden op de handt om sanderdaeghs de reste te kommen uyttrecken. Nu dan so kreegh sy gisteren van ons buerwyf 2 gulden ende van myn wyf, sonder myn weten, eenen daelder, want sy trock haer 7 dingentjens uyt een exterooghe in haer oore. Twelck myn huysvrouweGa naar voetnoota), my verhalende, ende de pinnekens toonende, die uyt haer exterooghe gekommen waren, seyde ick dat het al bedroch was ende dat het bitjens van commyne kees was, of yet anders, die sy so gesneen hebbende, aen of in de exterooghe stack, ende also die daeruyt scheen te halen; want sy puterde eerst al wat langhe met een instrumentjen in de exterooghe dattet bloede, ende wel seerdede. So dan dede ick se tmynent kommen om noch meer exterooghen uyt te trecken, maer sy siende dat ick nauwe oplette, en konde in niemants voet eenighe ware exterooghen gewaer worden, so sy seyde. So seyde ick haer aen haer bedroch, nam haer tobbekens, ende vont daer een stuck commyne kaes in; ontboot onsGa naar voetnootb) buerwyf, ende dede de troggelesse haer de 2 gl. weer geven ende verboot haer dat se haer voortaen daervan wachten soude. Ende ontquam also met schoon spreken uyt den huyse, by my latende te pande het tobbeken, een doosken, ende mes; maer sy vergeet het wederom te halen.
Ga naar margenoot+Si omnis homo est perfectus in suo genere, nullus homo est quadrupes. At verum prius, ergo et posterius. Hîc, si subjectum conclusionis demas, videtur talis cathegoricus: quod est perfectum in suo genere, non habet quatuor pedes, quod falsum est. Sunt igitur quaedam propositiones hypotheticae etiam hujus modi, quarum praedicata respiciunt subjecta, id est, quae requirunt subjecta repetita vel subintellecta. Nam verum non est, si omnis homo est res perfecta in suo genere, nullus homo habet quatuor pedes; nam si est canis, est res perfecta in suo genere. Verùm vera est haec: Si omnis homo est homo perfectus in suo genere, nullus homo habet quatuor pedes, reduciturque ad cathegoricum hoc modo: Nullus homo perfectus in suo genere habet quatuor pedes etc., quod potest probari, quia natura ejus aliena est à quatuor pedibus, quae ratio etiam poterat reddi hypotheticae ante reductionem. Sic Walaeus in EthicaGa naar voetnoot1), pag. 97, sec. 2: Si nulla virtus sit vera virtus nisi quae est conjuncta cum reliquis omnibus virtutibus, tum nulla est vera virtus in mundo, quia nemo sine vitijs nasciturGa naar voetnootc). Proderit ergo studiosis logicae si jubeantur similia omniave alicujus paradoxi Ciceronis argumenta ubi reperitur nam, enim, quoniam etc., reducere ad formam eamque cathegoricam. | |
[pagina 323]
| |
Ga naar margenoot+
Ga naar margenoot+Een wieghe wort gemaeckt, dat het kindtGa naar voetnoot1) onder het centrum licht van den circel der voeten. bcd de voet, a tkindt, i tcentrum. Want als ba de hangende wort, so is tkindtGa naar voetnoota), swaer synde, verder vant centrum der aerde. Want ab is langer dan ac, keert derhalven wederom ende staet stil, als ab de hangende is. Maer de swaerte in e synde, keert om, ende e kompt ondert centrum. | Fi8. 32
Ga naar margenoot+OmniaGa naar voetnootb) quae à coelo ad nos veniunt, id est per stellas demittuntur, videnturGa naar voetnootc) esse vel humores vel calores. Humorem quidem ostendi antèGa naar voetnoot2) per Lunam praecipuè demitti in aquam; humor autem aliarum stellarum, quid agit, alibi fortassis posthac. Nunc verò aer restat, ventorum materies, qui cùm rarefiat calore, igni particulas ejus divellente, ventos excitatGa naar voetnootd), calore coelesti se intra eum insinuante. Caloris autem fons Sol praecipuè, qui suâ praesentiâ facit aestatem, absentiâ verò hiemem. At cùm mense Augusto aura sit calidiorGa naar voetnoote) quàm mense Junio, et ante et post Januarium frigidior ipso Januario, contra quodGa naar voetnootf) Solis locus indicat, necessè est fixas stellas hîc suo calore nonnihil agere; fixas inquam, quiaGa naar voetnootg) plerumque id in idem tempus incidit, nisi interdum aliud quid interveniat, quod significat planetas omne id praestare, quod varietatem sapiat. Solem solum plus posse quàm reliqua omnia, nemo dubitat. Primum igitur ejus actiones auget vel minuit coelum octavum, prout plus vel minus caloris à se vibrat. Ejus vim ut cognoscamus, aliter longè, sed fortassè certiùs quàm Veteres, colligenda est quantitas caloris ex unoquoque loco prodiens, et examinandum quid in unâquâque quantitate possit obliquitas incidentiae. Ut autem illud commodè fiat, totum id coelum complendum est circulis, sextae magnitudinis stellas aequantibus. Et siquidem omnes stellae essent sextae magnitudinis, facillimum foret constituere proportionem inter loca vacua et plena stellis; nam si unum potest una stella in Zenit, decem stellae in Zenit decuplum possunt. Sed stellae quae habent duplam diametrum, octuplum possunt; dicentur igitur tantum posse quantùm octo stellae sextae magnitudinis vicinae, nisi quod virtus magis unita plus possit quàm vicina tantùm. Hîc igitur colligendumGa naar voetnooth) quantum spacij vacui inter quasvis stellas, et quid possit subita mutatio ab illis ad stellas, et contrà. Item quid mutatio languida et successiva. Hinc sciemus quid planeta quispiam agat in loco vacuo, quid cum stellâ quâpiam conjunctus. His positis statuimus influxûs stellarum dilatare aerem, spacijs verò vacuis | |
[pagina 324]
| |
Ga naar margenoot+ supervenientibus, igniculos ex aere ascendere, ac denuò eum concidere, quae mutatio Ga naar margenoot+ventos facit. Nam aere subitò, per spacia ab Oriente venientia, ut semper, condensato, omnis aer orientalior minorem locum occupat occidentaliore, ideòque ab Occidente aer in loca decliva decumbit, fitque Zephirus, qui apud nos salem affert ex vaporibus marinis sublimatum. Si verò subitanea fiat mutatio a vacui spacijs ad plena stellarum, aer, in Oriente semper dilatatus, unâ cum stellis movetur ad Occidentem decliviorem, qui apud nos, à Terrâ et dulcibus vaporibus veniens, omnem salem (quem alubiGa naar voetnoot1) ignem esse probavimus) pellit; atque ita Eurus frigus affert. Nec propterea existimandum est Eurum calere, quia à calore fit; fit enim tantùm a mutatione subitaneâ quae nullo modo praerogativam caloris indicat. | |
[16 maart 1625]Ga naar margenoot+De leughen schyndt syn rechte nature te hebben uyt de materie, want woorden te spreken ende gestien te doen teghen de waerheyt van de sake, is in verscheyden gelegentheyt onbestraffelick; maer alser een grondt van deucht doorgebroken wort, dan isse quaet ende wort eygentlick leugen genoempt, ja men moet somtyts lieghen om die deucht te behouden. Als eenen schelm, uyt vreese des doots, veel gelts ende stilswygen belooft is, so ick mynen eet houde, sal daermede de straetschenderye styven. Als dan ons tegenpartye eenighen gront des deuchts gebrooken heeft, also datse gebroken blyft, indien ick sowel niet en lieghe als hy, so lydt de deucht en goede sake schade. Als de borghers in onse steden, den vyant toegedaen synde, de stadt teghen haren eet konnen overleveren ende verraden, so doen syt, ende de onse volgen haer na in hare steden, sonder dat wy haer schande spreken. Waer nu alle verbondt van treves oock so onseker als dit, souden wy haer niet nadoen? |
Ga naar margenoot+Naerdien datmen int legghen van waterloopen in verre weghen, daermen steden mede moet gerieven, groote buysen van doen heeft, ende datse door onse instrumenten qualick te maken syn sonder dat het steen aen deen syde al te dun worde, so salmen den stock, daer de cley ronsom geperst wort, van styf yser maken ende so lanck, dattet buyten den back meer dan een buyse lenghde komme; ende men salt ant eynde also vast maken, dat ment oock los doen kan om de buyse, afgesneen synde, uyt te rollen. Twelck geschieden kan, soomen het slot vastmake aen yet, dat mede met de buyse over het canefas wech rolle. Men sal oock een slot maken op de plaetse, daer men de buyse afsnydt om het yser, terwylen de buyse uytgerolt wort, in denselfven standt te houden. Te Rotterdam, den 16en Meerte. | |
[27 maart 1625]Ga naar margenoot+Abraham MelisGa naar voetnoot2), den 27en Meerte, seyde, dat hy bedocht hadde een middel om een waghen op de seestrandt, ofte een sle opt ys, met alle winden te doen voort- | |
[pagina 325]
| |
Ga naar margenoot+gaen. Daertoe moest hy eenen wintmeulen op de waghen setten, die met cammen ende staven de wielen dede keeren; de meulen en hoeft men maer te stellen na de windtGa naar voetnoot1).
Ga naar margenoot+Verstondt hier oock van eenen Bales een experte remedie teghen het flerecyn, te weten met de voeten ten halven beene in Spaens soudt te sitten, so heet als ment verdraghen kan. Twelck dese reden heeft na myn verstandt: Het soudt, in een vochtige plaetse in een besloten glas gestelt, treckt na sich de vochticheyt, also dat het vlietende wort, de vochticheyt passerende door tglas. Hoe veel te meer sal dan de gicht, die een vochticheyt is in de knokels sittende, door vel ende vleesch getrocken werden? Ende indien men te vooren de voeten in warm water badet, also dat de pori des huyts open wierden, ende de gedrooghde tophi in de knokel bevochticht, so soudender meughelick al veel tophi met de vochticheyt volghen. Ende soomen dat dickwils dede, oock als men gheen paroxismus en heeft, soude misschien wel al de tophi uyt kryghen ende de podagra heel genesen. Want den voorsz. Bales verclaert, dat hy van veel grootelickx bedanckt is geweest door den raet van met de voeten in heet Spaens soudt te sitten; ende diet deden, waeren wel een half jaer vry.
Ga naar margenoot+Also ick hem seyde dat het goet is teghen de steen in de blase, datmen styf uytpist, want datter dan int laetste al wat drabbege druppeltjens als grontsop uytgeperst wort, so seyde hy daertoe, dat hem docht oock goet te syn datmen niet terstondt en pist, alst ons overkompt, mejnende dat het water dan in de blase licht ende wielt ende turbeert. Daerop ick dat toestondt, doch also, dat men, alst ons overkompt, niet en gae lesen, schryven of besongeren, maer stadich daerop dencke. Want alsmer niet op en denckt, dan en isser niet meer woelens dan oft een noch niet overkommen en ware; maer alsmen opt pissen denckt, so loopen de spiritus na de blase toe, ende makense door haer tegenwoordicheyt gevoeligher dat se het prickelen begrypt, ende veerdich om die kittelinge af te wenden, ende also het water te beroeren. Van welcke spiritus, hoe sy van het hooft na al de binnenste leden gesonden worden, ende dat oock de natuerlicke actien daerdoor geschieden, ende niet alleen de animale, hebbe vooren ergensGa naar voetnoot2) getoont.
Ga naar margenoot+Wy saghen eergisteren tusschen Delft ende den Haghe eenen watermeulen met vier wintwiecken, drayende paralleel met den horisont, haer platten perpendiculaer | synde op de horisondtGa naar voetnoot3). Ende men seyde ons, datse so hard ginck, alst styf wayde, | |
[pagina 326]
| |
Ga naar margenoot+ datter niemant bykommen en dorste. De wiecken, seyden sy, waeren planxkens, die open ende toeginghen, also dat d'een syde van de heele wiecke maer en droech, ende de ander syde ginck voor de wint open; ende alse aen dander syde quam, ginck se weder om toe, also dat d'een syde maer en droech, twelck groote kracht gaf, dewyle dat niet teghen en hielt. Ende desen meulen schiel van dander meulen gelyck een schip, dat voor de wint gaet, schilt van een, dat teghen wint laveert.
Ga naar margenoot+Seyde oockGa naar voetnoot1) dat als ymants oore over kouwe geleden heeft, datse wel soude afvriesen; soomender dan snee aen dede so wortse wederom warm, want, seyde hy, sy is allenskens koudt geworden ende de nature heeft sich van langherhandt wechgetrocken, maer de snee, subitelick groote koude daeraen brengende, kompt de gevoelende nature te hulpe. Dochte my wel geseydt. Want de snee raeckt oock plaetsen, die noch niet bevrosen en syn, ende daeruyt subitelick de spiritus verdryvende, steuten sy wederom, ende brenghender noch meer met haer, also dat niet alleen het onvervrosene, maer oock het vervrosene vervult wort met spiritus. Ende kompt so tot sich selven.
Ga naar margenoot+Scripsi antè de syllogismorum hypotheticorum reductione ad cathegoricos, et passim miscui argumenta comparata absolutis. Ut verò haec distinguantur, tenendum est cathegoricos omnes syllogismis constare absolutis, sive affirmantibus, sive negantibus; hypotheticos verò etiam comparata continere, ut: Si Petrus est homo, Johannes est homo, argumento ducto à pari; Si bestia intelligit, homo intelligit, vel: Si quoddam intelligens est bestia, quoddam intelligens est homo, à minori; Si gubernator regat navem, rex regit populum. In ijs reductio requirit quaedam addenda, ut: Petrus est homo; at Johannes est Petrus; ergo Johannes est homo, ubi minor est falsa, nisi pro Petrus intelligamus id quod Petro est simile et eandem rationem habet ad hominem. Gubernator regit navem; rex est ut gubernator; ergo rex regit aliquid quod simile est navi. Navis est populus, at rex regit navem; ergo rex regit populum, intellige, sicut populus, sicut navis.
Ga naar margenoot+Men houdt het daervoor, ende de lieden segghen datset metterdaet also bevinden, hoe fynder ende klaerder ende schoonder glas, hoe min men van de winckels in de keucken sien kan, ende hoe beter men uyt de keucken in de winckel siet. De reden hiervan is, omdat het effenste glas aldermeest reflectie geeft. Daerom, alsmen in de wynckel staet ende na de keucken, door het middelschofs gelas sien wilt, so schyndt het licht van de strate teghen die fyne ende effene glasen, afsteutende in de ooghen, also dat het licht, dat van de strate teghen tglas in de ooghen schyndt, | |
[pagina 327]
| |
Ga naar margenoot+ grooter is dan tgene dat van de keucken (die veel donckerder is) door tglas (teghen hetwelcke noch veel lichts van de keucken wederom steudt) in de ooghen kompt, waerdoor de dynghen <die>Ga naar voetnoota) in de keucken syn, niet beter en konnen in de wynckel gesien worden, dan de dinghen, die opt strate syn, gesien konnen worden van ymant, die voor de deure van een blakende smisse staet.
Ga naar margenoot+Als de Armenianen segghen, dat het vrempt is dat wy de sekerheyt van onse salicheyt weten door het ingeven ende inspreken des Heylighen geests, so wilde ick hen wel gevraeght hebben, hoe sy anders weten dat de schrifture Godts woort is dan so? Laet haer dan teghen de Turcken disputeren gelyck wy teghen haer doen. | | |
[6 mei 1625]Ga naar margenoot+F. Verulamio in Historia sua vitae et mortisGa naar voetnoot1), pag. 64, etc. dicit esse in corporibus nixum quendam se contrahendi idque ostendit in membranis ad ignem admotis etc. Sed simpliciter hoc nixui ascribere, absque ulteriore indagatione, mihi non satisfacit. Unde enim hic nixus, quae ejus causa proxima, cùm subjectum sit irrationale? Ignis igitur ingressus membranae proximam partem, miscetur humori ejus; dumque ignis avolat, etiam humor is, igni adhaerens, unâ sequitur. Aliae verò partes paulò longiùs ab igne remotae, concipiunt quidem ignem, sed non tantum ignis, ut plurima secum rapiat, sed duntaxat dilatet humores quosdam, qui dilatati, protrudunt fibras versus eam partem quae jam humore suo est destituta et hians. Tali aut simili modo ingenijs potiùs satisfaciendum. Den 6en Mey 1625 tot Rotterdam.
Ga naar margenoot+Pag. 373Ga naar voetnoot2) malè dicit candelam, superimposito vitro, extingui, quia aer, per calorem dilatatus, contrudit flammam eamque minuit et extinguit. Nam si contruderet flammam, aqua in eo vitro aquaeGa naar voetnootb) impositoGa naar voetnootc), non ascenderet, sed potiùs excavaretur. Meliùs igitur ipse alubi: calorem aer attenuatusGa naar voetnootd) per vitrum secum rapitGa naar voetnoote), unde exinanitioGa naar voetnoot3).
Ga naar margenoot+Pag. 387Ga naar voetnoot4) dicit spiritum vivum ad tempus aliquod notabile durare. At quia mente concipiat eum per se à quiete ad motum redire, praestiterit igitur tenere eum perpetuò se loco movere et promovere, nec redire ad originem suum per se, sed coactè; moveri verò lentiùs quàm flammam, idque per viam jam paratam | |
[pagina 328]
| |
Ga naar margenoot+ nervos, fibras etc., à majoribus ad minores usque ad cutem, perque eam in aerem evanescere. Ne igitur existimemus eum spiritum, qui jam ad manûs pervenit, ad cerebrum redire, sed regitur a cerebro per novum spiritum qui, coactus a cerebro, eum assequitur.
Ga naar margenoot+Si autem verum aut verisimilè est quod dicit de restitutione hominis, experiatur in cane etc., vel in hominis digito.
Ga naar margenoot+Alstedius, LogicâGa naar voetnoot1) suâ, de Syllogismo, Lib. 7, cap. 5Ga naar voetnootb), pag. 402: Qui non perseverant ad finem, non erunt salvi; at electi erunt salvi; ergo electi perseverant ad finem. ‘Non concludunt, inquit, tales syllogismi, nisi vi primae figurae, quia conclusio est affirmata.’ At conclusio est negata, viz.: ergo electi non sunt qui non perseverant ad finem, ut antè etiam pluribus ostendimus. Et ipse in praecedenti capite vidit minorem negantem in primâ figurâ ob terminum medium non debere dici negantem. Referantur haec igitur ad crypsin et copiam verborum grammaticam, quâ idem varijs modis et vocabulis effertur. | |
[22 mei 1625]Ga naar margenoot+Den 22en Mey 1625 ben ick van de vroetschap van den Briel met alle de stemmen verkoren tot haren rector, also den voorgaendenGa naar voetnoot2) daeghs te vooren begraven was. De gedeputeerdenGa naar voetnootc) wisten my te berekenen dat onse familie daerdoor hondertpont vlaems sjaers meer vaste incomste hebben soude, dewyle myn broeder AbrahamGa naar voetnoot3) daerdoor wel een conditie van 50 £ soude gekreghen hebben, behalven dat daer 30 kinderen in de kost syn, elck gevende ten minsten 25 £ sjaers. Doch hebbe dat afgeslaghen, ende ben daerover van de burgemeestersGa naar voetnootd) van Rotterdam bedanckt opt stadthuys, omdat ick daerdoor myn profyt niet en hebben soecken te doen met haer vermeer | deringhe van gage af te drynghen, gelyck gemeynelick op sulcke occasien gebeurt, belovende dat in gedachten te houden om die resoluteyt tsyner tyt te recompenserenGa naar voetnoot4).
Ga naar margenoot+Vapor, in corpore humano ex aliquâ parte corporis excitatus, miscetur spiritibus, unde spiritûs minùs conjuncti, ideòque minùs fortes; quare actiones omnes languescunt. Spiritûs enim originem ducunt ex ijs partibus quae actionibus imperant; vapor verò, ex loco imperatore non emissus, nee ab eo regitur. Sic cerebrum emittit spiritûs qui si vaporibus plenum sit corpus, nequeunt satis densè coire. Sic etiam agitur cum spiritibusGa naar voetnoote) cordis et jecoris. Natura enim non potest agere per eos vapores, quibus ipsa ad suas actiones originem non dedit. Confer cum his ea, quae | |
[pagina 329]
| |
Ga naar margenoot+ scripsiGa naar voetnoot1) de aquâ salsâ et aquâ sordidâ; haec enim difficiliùs, illa faciliùs onera fert. Transfer etiam haec ad tales vapores, qui sunt acres, pungentes; ac vide quâ in re differant ab his venenati. Omnes autem spiritûs rarefaciunt et disjungunt.
Ga naar margenoot+Eo quo ostendi modo negationem interdum esse partem termini, idque in tribus figuris, ita etiam quantitas est non rarò pars termini. Verbi gratiâGa naar voetnoota) nullus sapiens est in summo malo; at quidam sapiens est in omni dolore (aut: at sapiens est in omni dolore)Ga naar voetnootb); ergo nullus dolor est summum malum. Hîc in tertiâ figurâ conclusio foret universalis, nisi quantitas haec addita fuisset termino minori, qui est minoris praedicatum. | |
[8 juni 1625]Ga naar margenoot+Den 8en Junij 1625 ben ick bevesticht tot ouderlinck in de kercke van Rotterdam, te weten op den achtsten dach, nadat ick myn derde gebodt gehadt haddeGa naar voetnoot2).
Ga naar margenoot+Myopes litteras longinquas non discernunt, si minores sint; majores verò discernunt. Rationem ejus rei alibiGa naar voetnoot3), sed minùs distinctè, reddidi. Ex quolibet igitur puncto rei visibilis exeunt multi radij, qui omnes, post corneam concurrentes, ante tunicam aragnoidem iterum disjunguntur, omnibus in puncto concursûs invicem secantibus; atque ita non punctum tunicae aragnoidis, sed pars ejus, a puncto visibili afficitur. Hinc fit visio confusa, si res visibibilis tam est exigua, ut hi radij in locum tunicae incidant, in quem radij alterius puncti in parte rei visibilis, integrantè existentis, etiam incidet. Sed si res est tam magna, ut radij punctorum partes tunicae aragnoidis quidem occupent majores quàm oporteat in distinctâ visione, verùm radij unius partis integrantis (id est quâ res visibilis distinguitur) non occupent locum in tunicâ, in quem incident radij alterius partis, non magnopere confunditur visio, quia, etsi puncta rei visibilis non occupent minimas partes, in tunicâ aragnoide occupant tamen eas tantùm partes in quasGa naar voetnootc) radij ex eâdem parte integrante (id est similis naturae et formae) incidunt. Nihil igitur refert, sive ab his, sive ab illis punctis veniunt, cùm sint puncta partium similium. Ideò turres et templa è longinquo conspicio, sed non eorum partes minores. Communis autem omni visui ratio, cur minora non videantur è longinquo, est quod ex parvâ re visibile pauci radij emittantur; in crassa verò multa sunt puncta, ex quibus radij veniunt, puncta, inquam, in unâ parte uniformi.
Ga naar margenoot+Si colores respondeant consonantijsGa naar voetnoot4), necessè est ex eorum mixtione eos colores | |
[pagina 330]
| |
Ga naar margenoot+ emergere qui sunt similes consonantijs, quae ex talibus consonantijs emergunt. Verbi gratiâGa naar voetnoota), si flavum quintae, caeruleum tertiae respondeant, id est 3:2 et 5:4Ga naar voetnootb) additis antecedentibusGa naar voetnootc) et consequentibus, fit 8:6b), id est 4:3b) quod est quarta pro viridi colore. Sic ex 4:3 et 6:5b), tertiâ minore, fit 10:8b), tertia major 5:4b). Invento igitur colore qui respondet tertiae minoriGa naar voetnootd), necessariò ex ejus mixtione cum viridi emergitGa naar voetnoote) coeruleum, praesertim in coloribus liquidis, ubi particulae omnes exactè miscentur, et in coloribus exquisitis. Videndum igitur hoc artificio qui colores quibus consonantijs respondeant, vel non correspondeantGa naar voetnootf) |.
Ga naar margenoot+De Verulamio, de Augmentis scientiarumGa naar voetnoot1), Lib. 5, cap. 3, pag. 251Ga naar voetnootg)Ga naar voetnoot2): ‘viginti pondo plumbi et libra una eodem ferè spatio cadunt’Ga naar voetnooth). Hîc alio potiùs quàm ad rei veritatem respicit. Magnum igitur pondus in vacuo non celeriùs cadetGa naar voetnooti) quàm parvum. Sive enim particulae conjunctae, sive connexae sint, eodem modo deorsum feruntur: unaquaeque secundùm proprium nixum. Quae igitur ad latus est, nihil addit alteri celeritatis; quaeque superior est, non premit inferiorem. Nulla enim causa est cur superior atomus celeriùs descenderet quàm inferiorGa naar voetnoot3). Ergo <in aere>Ga naar voetnootk) varietas sola consistit in magnitudine superficieGa naar voetnoot4), ac praecipuè in varietate puncti casûs, quam superficierum diversitas profert, ut antèGa naar voetnoot5) alibi pluribus.
Ga naar margenoot+Om valsch gelt te kennen, so salmen dat weghen teghen een goet stuck even swaer, ende dan die beyde in water van deselvighe superficie ofte oppervlack laten dalen. So sal het valsch gelt int water lichtst weghen, dewyle het meer plaetse beslaet dan het goet, want 3 kopere oortjens, weghende 7 engelsche, geleydt teghen 7 engelsche realen silver, weghen in water 7 asen min, dat is op elcke engelse een aes. 7 engelsche pistolet gout teghen so veel reael silver, weghen int water 11 asen meer dan het silver. Sodat de proportieGa naar voetnootl) vant gout teghen tsilver grooter is, dan tsilver teghen het koper. Derhalven kanmen tvalsch gout lichter ende sekerderken nen | |
[pagina 331]
| |
Ga naar margenoot+ dant, valsch silver. 6¼ pistoletten gout teghen soveel goutgulden gout van gevalueerde goutguldens weghen int water 6 asen meer. Alles is gewoghen in reghenwater met beyde balanskens daerin.
Als men d'een schale int water laet hanghen ende dander buyten, so weeght hetgene int water hanckt, hoe dieper hoe meer. Want het dynck synde een duym groot ende een duym onder water, so perst teghen het onderste vlack dinckx 2 duym waters, ende tegen het opperste maer 1 duym, namentlick maer de helft soveel; maer 2 duym onder water synde, so perster teghen het onderste 3 duym waters, ende teghen het opperste maer 2 duym, namentlick anderhalf mael soveel. Ergo min verschil dan te vooren ende het dynck wort allanckx so min van onder verhindert. Hieruyt volcht, datmen een ancker gemackelicker houden sal, een voet onder water dan een voet van de gront in de diepe see.
Ga naar margenoot+Cancer (de kanker) differt meo judicio à peste, ut fermentum à flammâ. Nam illud humore, pestis verò vapore et spiritu in suam naturam convertit.
Ga naar margenoot+In sale, sulphur ita est subtiliatum ut transgressum sit naturam ignis, et immediatè mutetur in lumen. Quod facili negotio excutitur in aquâ salsâ, noctu conspicuum.
Ga naar margenoot+De pekel dringht door dinghen, daert soet water niet door en kan, omdat het soudt de visceusiteyt des waters wechneempt, doordat het sich met syn kleynste deelkens menght, ende so ist water vaneen gesepareert; ende daer en hanght soveel niet aeneen als te vooren, waerdoor het allom beter deur kan, selfs deur kleyne gaetkens, daert soudt achter blyft, twelck slechs, het water subtilierende, door sommige gaetjens niet en kan. Maer het water in kleyne deelkens gedeelt synde, en hanckt so niet meer aeneen, maer loopt voorts onverhindert, ende onweerhouwen van het achterste. Ende so ist wel te gelooven, datter door de duynen in Seelant meer water dringht dan of de see soet ware.
Ga naar margenoot+Een pampierken int water geleydt, treckt schielick aen de kant alster naby is, oft oock na malcanderen. De reden hebbe ick voorenGa naar voetnoot1) geschreven: omdat het water, indrinckende tusschen tpampierken ende de kant, een leeghte maeckt, daert dan in schiet. Dit wort geconfirmeert omdat eenen roomer in eenen eemer waters na de kant niet en treckt, dewyle het glas geen water in en drinckt. |
Ga naar margenoot+Cùm tandem videatur musicum exercitium harmonicum desiturum, psalmorum verò cantus potiùs auctum iri, excogitanda est ratio facillima quâ juventus possit eos canere, unâ aut pluribus vocibus. | |
[pagina 332]
| |
Ga naar margenoot+
Facillima autem ratio mihi videtur si pro se exerceat in uno modo, nec antè ad alium accedat quàm et notis et verbis eum exactissimè teneret. Quae institutio etiam inserviriGa naar voetnoota) potest hodiernae musicae, ubi quatuor, quinque aut plures homines eandem cantilenam, artificiosissimè compositam, canunt. Tum, ut possint psalmi pluribus vocibus simul harmonicè decantari, quaerendae sunt consonantiae in unoquoque modo, quae omnibus psalmis ejusdem modi conveniant; imò omnibus omminò modis, si finales omnes eâdem et dulcissimâ harmoniâ ornentur. Sic etiam quintae supra eas, tum tertiae supra eas, tum secundae, tum quartae, tum sextae, tum septimae, id est qualem harmoniam habet finalis tenoris primi modi, talem etiam habeant reliqui modi. Exempli gratiâGa naar voetnootb) primi modi finalis sit unisona cum basso, contratenor sit quintâ altior, superiùs octava. Erit igitur primi modi harmonia re re la sol, undecimi ut ut sol fa etc.Ga naar voetnootc). Continget tamen hîc aliquando, ut in quibusdam modis ob falsas quartas et quintas nonnulla mutatio sit instituenda. Praeterea, etsi aliquo modo, vix tamen omninò, effugere possumus hac in re vitium tantopere decantatumGa naar voetnootd), viz. ne duae consonantiae perfectae se invicem sequantur. Cùm autem nulla praegnans ratio occurrat cur illud vitium tantopere sit metuendum, utilitasque hoc admisso tanta oriatur, ponam hîc specimen aliquod primi modi. Boni componistae procul dubio elegantiùsdabunt et ipse fortè post elegantiùs daturus, ubi hoc ad satietatem exercuero, exactiùsque vitia ejus percepero. | |
|