Seven manieren van minne

Regelnummers proza verbergen

1Die derde maniere van Minnen.⁺

2A'ndre maniere van minnen heeft die goede ziele⁺ 3op selken tijt· 'daer vele pinen ende weelicheiden^3. 4ane geleghet ·; dat es, datsi begheert der 5minnen genouch te doene · ende te volgene in alre^5. 6eren, ende in allen dienste, ende in alre ghehorsamheit 7ende in alre onderdanicheit der minnen.

8'Dese begerte wert onderwilen seere versto-^8.

+ W 255_v

+ H 191 d

3. Weelicheiden: van weelijc, wee doend, en niet te verwarren met welicheit van welich, weelderig.

5. Volgene in den zin van instemmen, zich schikken naar (Verwijs-Verdam, in voce, I, 4) is wel de goede lezing tegenover voldunne van H dat na gnuch te dunne minder past. H en W schijnen het woord niet goed begrepen te hebben. Het komt meermalen terug in een volstrekt gepaste beteekenis. Zie 3, 11, 13.

8. Verstoremt, tot onstuimigheid opgedreven, naast berurt van H, dat W uit zijn voorbeeld verkeerd gelezen heeft beuert, en nog verkeerder verbeterd heeft in beueert. Verstoremt is wel het oorspronkelijke, gelijk uit de terminologie der minne-mystiek, inzonderheid bij Hadewijch en tot bij Ruusbroec blijkt. Vandaar zoo dikwijls de Storm der Minne.

[p. 10]

tekstkritische noten

9remt · 'in der zielen ·, 'ende so begrijpt si met starker^9. 10⁺ // begerten alle dinc te doene ende alle dogen^10. 11te volgene · 'al te dogene ende te verdragene · 'ende^11. 12al har werke sonder sparen ende sonder mate 13in der minnen te volgene.

14'Jn desen so es si harde ghereet in allen dienste,^14. 15ende willich ende onueruaert in arbeide ende in 16⁺ pinen · 'nochtan blijftsi onghenuget <ende ongekust> 17in al haren werken. 'Maer bouen al es 18⁺ hare dat die meeste pine · datsi na hare grote 19begerte niet genouch encan gedoen der minnen 20'ende dat hare so vele moet ontbliuen in der 21minnen.

22⁺ 'Si weet wale, dat dit es bouen menscelec 23werke, ende bouen alle har macht te doene · want

9 so] dan H W; begrijpt si] begripense W 10 dogen te volgene] dogde ter volne H doechde te veruolghen W veruolghen is in dit laatste hs. verbeterd uit veruollen 11 al... verdragene] om. W. De kopiïst verliep naar het volgende al 12 sonder... mate] sonder mate ende sonder sparen transp. W 13 volgene] voldunne H vol te doene W 14 so] om. H W 15 willich] om. W; onueruaert] onuerdrietich W; in ¹] allen add. W; in²] om. W; 16 onghenuget] in onghenoechten W; add. H W 19 gedoen] doen W 20 dat] dats H W; moet ontbliuen] transp. H W 22 Si weet] 'Doch weesse H W 23 werke] werc meerv. H W.

9. Begrijpt: aanvatten, op zich nemen.

+ f^o 28^r

10. Dogen is hier wel niet in de beteekenis van lijden gebruikt, om reden van het onmiddellijk volgende al te dogene; maar met den zin van deugen, deugdzaam zijn. De varianten van H en W kunnen doen veronderstellen dat het oorspronkelijke geweest is dogden. De beteekenis is in beide gevallen praktisch dezelfde en synoniem met alle dinc te doene, juist gelijk verdraghene synoniem is met dogene.

11. Volgene: in praktijk te brengen, na te streven. Zie Verwijs-Verdam, in voce, II, 2. Zelfde gebruik wat verder, 13; al har werke... te volgene. Vergelijk bij Verwijs-Verdam de intransitieve beteekenis I, 8.

14. De eerste zin van het Latijn geeft slechts de algemeene gedachte van het voorgaande in deze 3^e Maniere. Ook wat volgt; Ad hoc... compensavit volgt het Dietsch van heel verre. Dit laatste is hier weer echt in den geest van Hadewijch.

+ W 256^r

+ Kern 573

+ H 192 a

[p. 11]

tekstkritische noten

24datsi beghert · dat es onmogelike, ende onwesenlec^24. 25allen creaturen ·, 'dat es, datsi mochte doen 26allene · also vele alse // alle menschen van ertrike⁺ 27· 'ende alse alle die geeste van hemelrike, ende al 28dat creature _es bouen ende beneden, ende ontelleke 29vele meer in dienste ende in minnen 'ende in⁺ 30eren, na die werdicheit der minnen. 'Ende dats^30. 31hare oec so vele ontbliuet in den werken, dat wilt 32si eruullen met geheelen wille ende met starker 33begerten. 'Maer dat enmach hare niet genueghen.^33.

34Si kint wale · 'dat dese begerte te eruulne es 35verre bouen hare macht, ende bouen menschelike 36redene ende bouen alle sinne · 'nochtan encan si 37hare niet gematen noch bedwingen noch gestillen. 38'Si doet al datsi mach: si danket ende louet 39der minnen · si werct ende arbeit om minne ·⁺

24 ende onwesenlec] om. W 25 'dat es] 'Want si begert H W; mochte] moge H W 26 also]als H. 27 alse] om. W; geeste] geest W 28 beneden] neder H 29 vele] om. H W; ende¹] om. H; minnen.. eren] transp. W 30 werdicheit] wonderlicheit W 31 ontbliuet] ghebreect W 32 eruullen] veruollen W 33 'Maer] nogtan H W; dat en mach] en magt H en mag W 34 Si] W si BH; es verre] transp. W; te eruulne] te vollen W 37 niet] om. H W: 38 si doet] si en doe W; ende] si H W; louet] door den kopiïst uit lonet verbeterd 39 si werct... die minne] om. W ende] si H; om] omb die H;

24. Onwesenlec: niet in W, heeft wel den zin van onmogelijk hier. - Het Latijn wil het Dietsch volgen in den zin: Èt licet... Maar het verlangen dat hier wordt uitgedrukt is een ander: Beatrijs verlangt God meer te beminnen dan alle schepselen te samen; in het Latijn: God geheel te bezitten.

+ f^o 28^v

+ W 256^v

30. In eren: vereering.
Dats: staat waarschijnlijk voor dat des, in den zin van: dat daarin, namelijk God aldus te dienen meer dan alle schepselen.

33. Maer... genueghen. Ze stelt zich namelijk niet tevreden met er naar te verlangen, en het met geheel haar wil te willen: ze wil het ook uitvoeren in hare werken, hoewel ze weet dat het onmogelijk is; doch ook die kennis geeft haar geen rust.

+ H 192 b

[p. 12]

tekstkritische noten

40'si sucht ende begert die minne· 'si leuert har^40. 41seluen al op <der> minnen <ende al har werc 42⁺ wert voldaen in der minnen>. Al dit engheuet 43⁺ hare geene // raste · 'ende dat es hare ene 44grote pine, datsi dat moet begeren datsi niet enmach 45vercrigen · ende hier omme moet si bliuen in 46die weelicheit van herten, ende wonen in der ongenuechten. 47'Ende so es hare alse of si al leuende^47. 48steruet · ende steruende die pine van der hellen 49<gevoelt>; ende al hare leuen es hellechtich, 50ende ongenade ende ongenuechte van der vreeslecheit^50. 51der anxteliker begerten dier si niet genouch 52enmach gedoen, noch oec gestillen noch gesaten. 53⁺ In der pinen moet si bliuen tote dien male, datse

40 si sucht... die minne] om. H 41 al] om. W; <der> H W ter B; add. H W; 42 Al dit] H W 'al dit B 43 geene] engene H; ende dat es] ende es H mar tis W; 44 dat] om. H W; moet begeren] transp. W; niet en mach vercrigen] vercrigen en can H (Kern bemerkte niet dat de ontkenning wegbleef) ghecrighen niet en can W (vòòr en can staan twee waarschijnlijk uitgewischte letters die op de foto niet te herkennen zijn) 46 weelicheit] weeldicheit W; der] om. H W; ongenuechten] onghemoetheit W 48 steruet] storue H W; ende] al add. H W; van] om. W; 49 gewelt B, wel verkeerd gelezen uit gevoelt, als blijkt uit gevulde H gevoelde W; hellechtich] heelachtig W maar de eerste e schijnt uitgewischt te zijn 50 vreeslecheit] welecheit H vollicheit W 52 enmach] en can H doen en can W; gesaten] har seluer add. H 'noch oec haer seluen ghesaten W; 53 In] H W 'in B; der pinen] derre pinen H deser pijn W.

40. Si sucht ... minne: niet in H W. Zoo het woord oorspronkelijk is, en niet verkeerd geschreven werd voor suect, moet het beteekenen: verzuchten naar, transitieve zin dien Verwijs - Verdam niet aangeeft.
Leuert: hiervoor geeft Hadewijch gheuet op.

+ W 257^r

+ f^o 29^r

47. Al leuende steruel: gewone paradox ook bij Hadewijch, evenals hetgeen volgt over dit hellechtich leuen. Vgl. Br. XXII, 169. Ook het Latijn, dat weer vrij de geheele plaats behandelt, heeft toch die beeldspraak behouden: infernalem quandam vitam agens.

50. Vreeslecheit: levert een heel goeden zin. Toch wijzen de varianten welecheit van H, en vollicheit van W misschien op een oorspronkelijk weelicheit.

+ W 257^v

[p. 13]

tekstkritische noten

54onse here troest ende set in andre maniere van^54. 55minnen ende van begerten, 'ende in noch naerre 56kinnesse te heme. Ende dan moet si werken na 57dien dat hare wert gegeuen van onsen here.

54 troest ende set] troeste 'ende setse W; in] ene add. H W 55 ende¹] om. W 56 te] van H; heme]hebben W; moet si] mach se H mochtse nadien werke W 57 wert gegeuen] transp. H W.
1 om. H W 2 Noch... waelheiden] In der virder maniren van minnen pligt ons here te geuene sulke stont grote walheit ende sulke stont grote welicheit H id. W, met weglating van ende... welicheit 5 naar H W bijgevoegd 6 Selcstont] H W 'selcstont B 7 verwecket] verweckert H; blidelike] billic W; ersteet] versteet H W; 8 datsi] om. H; beruert] beureet W;

54. Andre maniere: nam. de volgende.