Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 779]

Hoe sijn Princelijcke Excell. Graef Mauritius van Nassou Slvys beleghert ende in-ghecreghen heeft / nae dat hy in Vlaenderen verscheydene Steden / Forten en Schansen beleghert ende in-ghenomen hadde/ Anno 1604.

[1604.] TErwijlen de Arch-Hertoghen ende Spinola noch al opiniatreerden voor Oostende/ soo hebben de Edele Moghende Heeren Generale Staten ende sijn Princelijcke Excellentie haer bedacht ende beraden op middelen om die vrome Soldaten/binnen Oostende liggende te ontsetten/ achtende ende houdende voor den besten ende bequaemsten wech ende middel/ eenen gheweldighen in-vall in Vlaenderen te doen / om alsoo den vyandt van Oostende af te trecken. Alle Capiteyns hebben last ende bevel ghecreghen hare Compagnien vol te maken/ ende daer is bestellinge gedaen van vijfthien hondert nieuwe Switsers/ ende noch twee duysent nieuwe Voet-knechten. Prins Mauritius is den xxv. Aprilis in het Eylandt van Cadsand / recht teghen over Sluys gheleghen/met sijn volck ghelandet/ vergheselschapt met Graef VVilhelm Stadt-houder van Frieslandt/ Graef Ernst, ende Graef Lodewijck, ghebroederen van Nassou/ als oock met Graef Hendrick Frederick, Generael van de Ruyterije/ende met Graef Adolph van Nassou.

De Heeren Generale Staten/ als oock de Heeren Raden van Staten/hebben eenighe Heeren uyt hare Collegien ghecommitteert/ om op desen tocht sijn Excellentie te vergheselschappen/ ende met raedt en advijs by te woonen.

Jn twee daghen tijdts heeft sijn Excellentie in-gecreghen alle de Schansen op Cadsand ligghende / als ooc corts daer na de Schansen en Forten van Coxie, S. Catarina, S. Philippe, ende Ysendijck.

Op den vi. Maij zijn die van Sluys in der nacht uyt-ghevallen/wel twee duysent sterck/in meyninge Graef Maurits uyt Cadsand te slaen. Sy quamen [1604.] al stillekens aen met Galeyen ende Slouppen/ ende hadden wel ses hondert Man aen Landt gheset/ eer het de twee Vaendelen Schotten/ die daer de wacht hadden/ sijn ghewaer gheworden. Maer soo haest als dese den vyandt vernomen hebben/so zijnse cloeckelijck op hem aen-ghevallen. Den vyandt niet wetende hoe sterc van volcke dat dese Schotten waren/ quam stracx in disordre/ ende nam de vlucht nae de Slouppen daer mede hy aen-ghecomen was: Maer hy wierdt soo cort van de Schotten ghevolcht / dat haerder vele in het loopen sijn doodt gheslaghen/eenighe ghevanghen / ende vele zijnder verdroncken/overmidts sy in der haeste elck een soeckende sijn leven te berghen / de Slouppen soo hebben over-laden/dat sy ghesoncken zijn. Der Staten volck heeft achte van des vyandts Sloupen ghecreghen. Ende aldus is dien aen-slach ghebroken/indien hy den vyandt gheluckt hadde/ soo ware hy meester gheworden van schier alle de Schepen ende amunitie der Staten/ende sijn Excellentie hadde moeten het velt ruymen.

Den xii. Maij trock sijn Excellentie soo te water/ als te lande/nae Aerdenborgh, een oude doch vervallene Stadt/een mijle weechs van Sluys gheleghen. Daer laghen binnen ses Vaendelen Duytsche Soldaten/ ende sy heeft rontom goede diepe grachten. Soo dat sy wel houbaer was/ maer Godt de Heere heeft haer met sulcke verbaestheyt gheslaghen/dat sy sonder slach of scheut de Stadt verlieten/ ende sijn Excellentie ten besten gaven/ die de selfde by Graef Ernst van Nassou dede besetten/ want sy leyt seer wel om Sluys te benauwen. Stracx is sijn Excellentie

[p. 780]

[1604.] voorts ghetrocken nae een andere woeste Stadt/ ghenoemt Middelburgh in Vlaenderen/een mijle van Damme / ende twee groote mijlen van Brugge gheleghen. Dese Stadt lach open ende desolaet/ maer daer leyt een Casteel d'welck tamelijck sterck is/daer het garnisoen van gheloopen is/vernemende de aencomste van sijn Excellentie. Den xvi. Mey heeft sijn Excellentie eenighe Ruyteren ende Voet-knechten gesonden van Aerdenburgh nae de Soute ende Soete/ d'welc twee navigabele wateren zijn. Sy vonden Don Loys de Velasco beschanst ligghende ontrent het Sluysken van de wateringe van Moerbeke en̄ Lapschuyre. Velasco der Staten volck vernemende/is op het onversienste op haer aen-gevallē. De Ritmeesters Marcelis Bax ende Brochum, met den Luytenant van Pauls Bax, moesten hier het spits af-bijten/want Don Loys is haer dapper aen-ghevallen. Met de eerste charge die de vyandt op dese Ruyteren dede/heeft hy verscheydene van der Staten Peerden ende Ruyteren ghetroffen/ ende onder andere den Ritmeester Marcelis Bax, die door de dhije gheschoten wierdt/ also dat hy sich moeste uyt het ghevecht in het Quartier brenghen laten / ende de Ritmeester Brochum bleef alleen met de beyde Luytenants ende hare Ruyteren teghen den vyandt vechtende/sy leden groote schade/ want sy waren als een doel daer des vyandts Musquettiers ende Harkebusiers dapper op schoten. Geduyrende dit ghevecht is Graef Ernst van Nassou met eenich Voet-volck daer by ghecomen / oock is de Colonel Horatius Veer onsen Ruyteren te hulpe ghecomen met ettelijcke Vaendelen Engelsche Voet-knechten/die haer nevens onse Ruyteren soo wel gequeten hebben/ dat de Spaensche merckelijcke schade gheleden hebben/ alsoo dat haerder ontrent vijfhondert zijn verslaghen ende verdroncken/ ende ontrent drie hondert ghevanghen/ met elf Capiteyns. De Heeren Staten zijn van wegen dese victorie seer verblijt geweest/ ende sy zijn het Crijchs-volck uyt dese slachtinghe [1604.] comende/een groot stuck weechs te ghemoete gegaen/om haer te bedancken voor den goeden dienst dieu sy dien dach de Landen ghedaen hadden/ende sy vereerden de Ritmeesters Bax en̄ Brochum yeder met hondert Roose-nobels/ tot vergoedinghe van hare schade/ende tot een gouden keten. Daer was naeu eenen Ruyter of hy/of sijn Peerdt hadden schade geleden. Sijn Excellentie vernomen hebbende/dat de vyandt tusschen de Soete ende Soute lach/ xiii. of xiiii. Vaendelen sterck/ hem aldaer beschansende/ soo is hy derwaerts ghetrocken / behendelijck met Ruyteren ende Soldaten in den morgen-stondt voor daghe / met het leeghe water de Riviere passerende. Hy is de Spaensche onversiens op het lijf ghevallen/ ende heeft haer uyt haer voor-deel ghejaecht/ ende ghedwonghen na Damme toe te vluchten. Sijn Excellentie dit verricht hebbende / heeft stracx een ander Brugghe over de Soete gheleyt/ daer de Ruyterije is over-ghetrocken ende ghereden nae de West-sijde van de Haven van Sluys; d'welck de Spaensche vernemende/ soo hebben sy al hare Schansen aen die sijde verlaten/uyt-ghesondert S. Iooris Schanse/ligghende voor aen op de Haven / die sijn Excellentie stracx liet berennen/ ende maeckte ghereetschap om de selfde te beschieten: D'welck de vyandt merckende/ende geenen moet hebbende om tegen te houden/so is hy daer uyt-geloopen op den xxiii. Maij, sterc zijnde hondert en dertich Man/ende hadden daer binnen negen stucken grof Geschut / ende thien tonnen bussecruyts. Maer eer de vyandt uyt-trock/soo heeft hy een brandende lonte geleyt nae by het busse-cruyt/om dat in brande te brenghen als sy daer uyt / ende der Staten volck daer in soude ghecomen zijn. Maer die Godt bewaert is wel bewaert / Godt heeft dit boose feyt aen den dach ghebracht/ alsoo dat de lonte by tijts wech genomen zijnde / niemandt van dit pulver

[p. 781]

(260)

SLUSA canet, non est quod quìsquam carmine cantet,

Quae fuerit fortuna DUCI, quae praelia forti

MAURITII sint gesta manu, quot Flandrica castra
Atq_Ʒ Urbes unâ felix aestate subegit.

[p. 782]

[1604.] en is beschadicht gheworden. Dese victorien hebben sijn Excellentie aen-leydinghe ghegheven tot de belegheringhe van Sluys/d'welck sijn minste ghedachte was doe hy met het Legher nae Vlaenderen trock/ want het scheen gantsch onmoghelijck te zijn/als het oock was / een Stadt te belegeren/die met den vloet rondtom blanck in het water leyt/wijder alsmen met een Cartouwe can af-schieten: Maer een cleyne victorie is dickwils oorsake van een groote. Om dese Stadt te benauwen/soo heeft sijn Excellentie de Haven doen in-nemen/ ende met Schepen ende volck besetten laten/ende voorts heeft hy nae sijn gewoonlijcke wijse/ het gheheele Legher doen beschansen met trencheen tegen de aen-comste ende invaldes vyants/ en̄ met Bruggen heeft hy de Quartieren aen malcanderen ghehecht/ op dat het eene / de noodt sulcx voorderende/ het andere datelijck soude connen ontsetten ende ter hulpe comen. Prins Maurits selfs lach aen de West-sijde van de Haven / de Heere van der Noot in't Suyden/ende op het verdroncken Landt laghen Schepen en Sloupen om den vyant de wech te water af te stoppen. Maer eer al dese wercken vol-trocken waren / so cregen die van der Stadt twee mael volck binnen/eens ontrent drie hondert/andermael duysent Mannen/onder het beleyt van Pompeio Iustiniano, die eenige Wagenen met meel mede brochten. Dit meynde de Arch-Hertoge ende Spinola dat de behoudenisse der Stadt wesen soude/ maer het is ter contrarie een oorsake gheweest / dat de belegherde de Stadt te eer moesten over-gheven/overmidts alle dese monden op een corts de voor-raet van victualie op-geten hebben.

Sijn Excellentie aen-merckende het groote werck dat hy voor hadde / ende wel wetende dat hy het selfde / sonder Godes merckelijcke hulpe / niet en soude connen vol-voeren/soo heeft hy op den xxi. Maij door het gantsche Legher met Trommelen ende Trompetten eenen al-ghemeynen vasten ende bede-dach doen vercondighen/ om Godt den Heere te bidden/⁺ dat hy sijnen seghen woude gheven tot het aengevanghene werck/ verbiedende alle Soetelaers eenigherhande victualie op dien dach te vercoopen/ op verbeurte van alle hare goederen/ ende uyt het Legher ghebannen te worden. Sijn Excellentie de hulpe Godes verwachtende / en is daerom niet ledich noch nalatich gheweest / maer hy heeft verscheydene batterien/ soo nae de Stadt als hy conde / laten veerdich maken / ende hy heeft Gheschutt daer op gheplantt/ om de Stadt te beschieten: Hy heeft ooc om de Stadt van over de Haven te bestrijden/ verordineert ende bestelt te maken een Brugge over-deckt ende scheutvry voor een Musquet. Doch alsoo sijn Excellentie van de gheene die uyt de Stadt in sijn Legher over quamen loopen / verstaen heeft / datter in de Stadt soo grooten honghers noodt was/dat de belegherde haer op een corts souden moeten over-gheven: Soo en heeft hy met schieten en stormen gheen groot ghewelt daer op ghedaen / maer resolveerde de belegherde uyt te hongheren / verwachtende midler wijle of de Marquis Spinola van Oostende soude op-breken/om Sluys te comen ontsetten. Den honghers noodt groeyde daghelijcx soo seere binnen Sluys/ dat sy de Slaven ende Galleye-boeven voor eerst alle spijse onthielden / ende wesen haer buyten de Stadt op het verdroncken landt den cost te gaen soecken / daer sy pluckten ende uyt-groeven een seker cruyt Soutenelle ghenoemt/ dat daer in grooten over-vloet wast. Hier mede hebben dese arme boos-wichten ettelijcke dagen lanck haer moeten onthouden. Doch die het ontloopen conden quamen in het Leger van sijn Excellentie/ ende baden hares lijfs ghenade / ende om vrijen pas door het Landt/d'welck haer ghegunt wierdt.

De belegherde hebben meer-maels met vuyr-tekenen by nachte haren noodt te kennen gegeven: Waer door de Arch-Hertoghe Albertus is beweecht gewor-

+ 1604

[p. 783]

den [1604.] sijnen Velt-Oversten den Marquis Spinola te belasten / dat hy allen mogelijcken vlijt soude aen-wenden om Sluys te ontsetten. Spinola seyde / dat in sijn af-wesen de belegheringhe van Oostende soude verachtert worden / begeerde derhalven dat sijne Hoocheyt het ontsett van Sluys yemandt anders op-legghen ende bevelen woude. Maer Albertus heeft ghewilt dat Spinola selfs uyt Legher van Oostende soude comen om Sluys t'ontsetten / hem dreyghende so hy het niet datelijck en dede / dat hy den Coninck sulcx woude claghen. Soo dat Spinola, ghenoechsaem teghen sijn herte / moeste gaen versoecken/ of hy Sluys soude connen ontsetten. Tot welcken eynde hy vergadert ende by een ghebracht heeft ontrent ses duysent Man te voet / ende twee duysent vijfhondert Ruyteren/ zijnde al het Crijchs-volck dat hy erghens lichten conde / ende hy is met den Grave Trivultio op het eynde van Iulio ghemarcheert ende nae Sluys aen-ghetrocken / om een proeve van ontset te doen/ latende de Stadt van Oostende gheblocquiert ende met acht duysent Voet-knechten/ ende vijfhondert Ruyteren om-cinghelt. Spinola met sijn Legher ontrent Sluys ghecomen zijnde / heeft ghepoocht erghens door te breken / ende victualie met allerley noodruft binnen de Stadt te brenghen. Hy legherde hem te Lapschuyre op de cromte van eenen dijck/ meynende door sijn fel schieten het Legher van sijn Excellentie te doen delogeren: Maer sijn Excellentie maeckte hier contra-batterijen teghen / ende Spinola heeft over al sulcke mannelijcke teghen-weere ghevonden/dat hy met verlies van menich stout Crijchsman wederom te rugghe trecken moeste. Want als hy op den vi. Augusti met drie duysent soo Ruyteren als Voet-knechten/ op het Quartier van Graef Willem van Nassou aen-viel/ meynende het selfde in der nacht te over-vallen: Soo is hy daer soo ontfangen/ dat hy te rugghe trecken moest/ achter-latende de ghereetschap die hy mede ghebracht hadde. Op den [1604.] xxvi. Augusti heeft de Marquis Spinola de Schansen S. Catarina, ende S. Philippo, daer weynich volcx in lach / lichtelijck in-ghecreghen. Stracx hier nae is hy behendelijc gepasseert de Riviere van Oostburgh/ meynende daer erghens met ghewelt door te booren. Graef VVillem van Nassou, die met een goet deel volcx in Cadsand lach / vernemende de over-comste des vyants/heeft sich in der haeste derwaerts vervoecht/ om den vyandt in sijn voornemen te verhinderen. By Graef Willem sijn datelijck ghecomen/ de Colonel Dorth met eenighe Compagnien/ oock eenighe troupen Francoysen/ Enghelsche ende Friesen. Spinola in der haeste voort-treckende / heeft het volck dat in een halve mane aen het water tusschen Cadsand ende Oostburgh lach/ doen wijcken. Maer comende by de twee Redouten die op den dijck lagen/daer vondt hy cloecken wederstant: Voor eerst soo heeft hem de Wacht wat opgehoudē/stracx is Graef Willem daer by gecomen/ende heeft hem manlijc het hooft geboden/ den welcken de Colonel Dorth te hulpe quam/ die des vyandts ghewelt een goede wijle heeft tegenghestaen / hy selfs met een slacht-sweerdt cloeckelijck vechtende / tot dat hy twee sware quetsuyren creech/ alsoo datmen hem uyt het ghevecht draghen moest/ door sijnen hoet ende cleederen waren verscheydene coeghels ghevloghen / die ick selfs gesien hebbe. Doch onaenghesien al dese cloecke teghen-weere/soo soude Spinola door-ghebroken ende in Cadsand gheraeckt hebben / ten ware dat sijn Excellentie selfs daer ware by-ghecomen met eenige Compagnien van het Friessche Regiment / onder het beleyt van den Oversten Luytenant Iulius van Eitsinga, als oock eenighe Enghelsche / oock Fransche Compagnien / onder Mons de Chastillon, die t'samen den vyandt soo cloeckelijck weder-stonden/ dat Spinola moeste af-trecken/ achter-latende meer dan vier hondert dooden/ onder de

[p. 784]

[1604.] welcke eenighe Graven ende andere Heeren van qualitè waren / oock eenen Colonel.

De belegherde vernomen hebbende / dat Spinola te vergeefs trachtte haer te ontsetten/soo hebben sy begost te parlamenteren op den xxix. Augusti, versoeckende soo langhe stille-stant van wapenen / tot dat sy aen den Arch-Hertoghe mochten schicken/om sijnen raedt ende wille te vraghen. Dit heeft sijn Excellentie haer plat af-gheslaghen / ende hy heeft haer dit appoinctement aengheboden / soo sy des anderen daechs wouden uyt-trecken /soo souden sy uyt-gaen met volle wapenen ende baggagie: Soo sy eenen dach langher toefden / soo souden sy uyt-gaen alleen met haer sijd-gheweer / maer toefden sy tot den derden dach / so souden sy moeten staen tot sijn ghenade. Het eerste namen sy aen / soo dat de Spaensche met Serrano haren Gouverneur / op den xxx. Augusti uyt Sluys getrocken zijn met hare baggagie / wapenen/ vlieghende Vaendelen / brandende lonten / slaende Trommelen/ sterck zijnde tusschen de drie ende vier duysent wel-ghewapende Mannen/ ende veerthien hondert Slaven/ meest Turcken / die sijn Excellentie alle gaer in vryheyt ghestelt heeft te trecken waer het haer beliefde. Sy en hadden in ettelijcke daghen gheen broodt ghegeten / maer hadden het leven onder-houden met stucken en lappen van leersen/schoon ghesoden parkement / met soutenelle cruyt &c. honden/ catten / ratten waren al voor lanck op-geten. Sijn Excellentie heeft in de Stadt gevonden ontrent [1604.] seventich stucken Gheschuts / soo metalen als yseren/ behalven die in de Forten waren. Oock heeft sijn Excellentie hier ghevonden elf Galeyen met haer toe-behooren.

Het verlies van Oostende is met dese victorie dobbel en dobbel gerecompenseert ende vergoedet/ want Sluys veel propijser voor de Staten ghelegenis om Vlaenderen in contributie te houden / als Oostende. Het is een goede Zee-stadt / drie mijlen van Brugge/ ende vijve van Middelburgh in Zeelandt gheleghen. Hier is een van de schoonste ende sekerste Havenen van Europa, in de welcke bequamelijck wel vijfhondert Schepen connen ligghen. Hier is ooc een schoon Casteel/van de Stadt af-ghesondert.

Sijn Excellentie ende andere Heeren zijn in het Legher voor Sluys cranck gheworden / ende Graef Lodewijck Gunter van Nassou, is aldaer ghestorven/daer de Heeren Staten/sijn Excellentie/ ende alle eerlijcke lieden seer droeve om waren / want hy is in sijnen leven een dapper cloeck Helt gheweest. Over Sluys ende de conqueste in Vlaenderen is Gouverneur ghestelt Graef Hendrick Frederick van Nassou, sijner Excellentie jonghste Broeder/ende de Heere van der Noot tot Luytenant van Graef Hendrick. Jn de Vereenichde Neder-landen wierden ter ghedachtenisse deser victorie Ghedenck-penninghen gheslaghen met dese om-schrift aen d'een sijde:

Beatus populus cujus adjutor Deus:

Op d'ander sijde:

Traxit, Duxit, Dedit, Anno 1604.