Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Watter gheschiedt sy in de belegheringhe van Oostende, Anno 1603.

[1603.] DJt jaer is aenghevangen met een grouwelijck over-senden van menichte der coeghelen/ welcke die van binnen ende van buyten malcanderen den eersten Ianuarij tot een nieu-jaer toe-ghesonden hebben/d'welck soo afgrijselijck was om sien en om hooren/ dat het scheen dat buyten ende binnen de Stadt alles in brande stondt/ jae bersten en breken soude. Daer zijn van den aenbeginne deser belegheringhe tot op den beginne deses jaers 1603. op de Stadt van Oostende geschoten over de vijf en twintich duysent yseren ballen van ses en dertich [1603.] tot vijftich pondt in't gewichte, behalven de duysenden van de mindere stucken, de vuyr-ballen, ende musquetaden, onmoghelijck te tellen: Ende die van der Stadt hebben tot op het jaer 1603. op haren vyandt gheschoten over de hondert duysent scheuten met grof Gheschut, uytghesondert alle de kegel-steenen, vuyr-ballen, musquetaden, &c. Den xiii. Aprilis hebben de Spaensche wederom eenen grooten aen-val op de Stadt gedaen aen de Oost-sijde/maer sy moesten af-wijcken

[p. 749]

[1603.] met verlies van veel volcks. Doe hebben sy't versocht aen de West-sijde/meynende Porcepick in brande te steken/ tot dien eynde mede brenghende veel peck-tonnen ende andere fel-brandende materien. Maer het is den vyandt hier ghegaen even als het hem aen de Oost-sijde ghegaen hadde. Dese niet teghen-staende is de vyandt datelijck ghevallen op't Polder-Carrè, d'welck hy vechtender handt in-ghecreghen heeft/doch met verlies van veel volcks/ nae dat sy wel vier uyren lanck/ meest handt aen handt/ ghevochten hadden: Al wat sy vonden dat sloeghense doodt. Den 14. hebben der Staten Crijchs-lieden op het VVest-Carre eenen treffelijcken assault ghedaen/ meynende het selfde wederom in te crijghen/maer te vergheefs/sy moestender af-wijcken nae verlies van veel volcx aen beyden sijden.

Den 4. Iulij vielen die van der Stadt uyt in der nacht/met duysent Man/ende vielen op den Luysbos, den welcken sy increghen: Maer de vyandt quam stracx met sulcker macht aendringen/dat de Oostendenaers het inghenomen Fort verlaten moesten: daer bleef veel volcx aen beyden sijden.

Den 13. is de Heere van der Noot binnen Oostende ghecomen / de Colonel Dorp heeft hem het Gouvernement in handen ghestelt/ende is des selfden daechs nae Zeelandt ghescheept.

Den 22. deser hebben die van Oostende soo geweldelijck op den Luysbos (een Schanse alsoo ghenoemt) gheschoten / datse in den brandt raeckte / ende geheel afbrandde / want het rijs ende hout-werck datter aen was / dat was soo drooghe/dat het niet en conde ghelescht worden.

Den 22. Augusti hebben die van Oostende wel hondert vijftich gloeyende coegels op des vyandts Catte geschoten/ ende eyndelijc de selfde in brandt gebracht. De vyandt heeft sijn beste ghedaen om den brandt te lesschen / maer 'twas te vergheefs. Sy heeft drie daghen ende drie nachten aen een ghebrandt eer sy te [1602.] gronde afghebrandt was.

Den 29. Septembris is de Colonel Dorth met Roeyjachten uyt Oostende getrocken / ende onbeschadicht in Zeelandt aenghecomen.

Den 7. Octobris hebben die van Oostende schier met al haer Canons in des vyandts Legher geschoten/ ende de vyandt heeft haer even dapper met de selfde mate wederom inghemeten. Gheduyrende dit schrickelijck donderen en blixemen/ soo is het bussecruyt d'welck binnen Oostende onder den wal stont/ in brandt gheraeckt. Hier is nevens andere met den slach van het busse-cruyt doodt ghebleven eenen constighen vuyr-wercker/ghenoemt Meester Ioriaen, ende sijnen geselle VVillem Fransen wierdt uyt den Kelder om hooghe over de Stadt ghedreven, ende in de Haven gheworpen, daer hy onbeschadicht uyt ghevischt is.

De vyandt indachtich zijnde hoe wel het die van Oostende geluct was met haer schieten op hare Catte den 22. Augusti soo hebben sy op den 30. Novembris het selfde oock versocht op het Oost-Ravelijn, ende het is haer oock gheluckt/want het is in den brandt ghecomen: Maer de Matroosen hebben (in groot perijckel hares levens) den brandt met cracht van water/ ende met af-brekinghe der brandender materie/ ghedempt. Daer voor de Gouverneur Charles van der Noot haer een eerlijcke vereeringhe gedaen heeft.

Den 18. Decembris is binnen Oostende ghecomen de Colonel Gistelles, om aldaer Gouverneur te zijn. Den 23. isser de Heere van der Noot uytghetrocken.

Anno 1604. den eersten Ianuarij, soo hebben die van binnen / als oock die van buyten / al haer Gheschut/ cleyn en groot / op malcanderen los gheschoten/d'een den anderen een vierich nieu jaer schenckende ende toe-schickende / d'welck menich man het leven costte.

Op het eynde des laers 1603. is in het Legher voor Oostende ghecomen de Marquis Ambrosio Spinola, die

[p. 750]

[1604.] een contract met den Coninck van Hispanien heeft aenghegaen/belovende sijne Majesteyt/ dat hy met eenige Hoofsche Negotianten een groote somme penninghen soude op-brenghen / midts conditie dat hy het opperste ghebiedt in het Legher voor Oostende hebben soude / d'welck veele van de Overste des Leghers ghespeten ende verdroten heeft: Soo haest als hy in het Legher ghecomen was/ heeft hy veel dinghen ghereformeert/ ende heeft veel Jngenieurs ofte Crijchs-bou-meesters in het werck ghestelt/ om die van Oostende (die alreets den meesten deel van hare buyten-wercken quijt waren) daghelijcx naerder en naerder te comen: Hy liet oock mineren/graven/en sapperen. Den stercken storm-windt ende hooghe Zee uyt den Noordt-westen/ die den eersten Martij waeyden/hebben hem seer gheholpen/af-etende ende bedervende meest alle de conterscherpen.

In Martio is de Colonel Gistelles Gouverneur binnen Oostende, gheschoten, daer aen hy ghestorven is, daer het garnisoen seer droeve om was. Nae hem volchde in het gouvernement de Colonel Iohan van Loon, die oock corts daer nae gheschoten wierdt. Nae dese is de Colonel Iacob van Berendrecht, een oudt Crijchs-man, ende een seer eerlijck cloeck Helt, die het opperbevel hadde binnen Oostende, oock geschoten, daer hy aen ghestorven is in Zeelandt comende, alsmen hem van het eene Schip in het andere soude over-setten. Nae dese is de Colonel VVtenhove ghevolght, om als Gouverneur binnen Oostende te commanderen, die oock op een corts seer ghequetst zijnde, daer uyt trock. Eyndelijck hebben de Heeren Staten ende sijn Princelijcke Excellentie binnen Oostende als Gouverneur ghesonden Daniel de Hertain Heere van Marquette, die den x. Iunij daer binnen quam, bevindende dat de keerse vast in de pijpe was brandende.

Nevens andere wercken die den Marquis Spinola ghedaen heeft tot veroveringhe van Oostende/is dit/ dat hy den tweeden Iunij een gheweldighe mine dede [1604.] op-blasen aen het Polder-bolle-werck / ende stracx volchde daer op eenen gheweldighen storm: Maer hy heefter meer volcx verloren als d'onse/ ende sus niet uyt-gherichtt. Doch soo heeft eyndelijck Spinola het Porcepick inghecreghen: Ende hy heeft soo veel stormen ghedaen/ende soo veel minen doen springen/ dat hy ten laetsten/ gheen volck noch gelt sparende/ ghecomen is tot in de Vesten ende Grachten/ende hy heeft de oude Haven ghestopt met menichte van rijs en hout.

Jn Augusto heeft de Marquis Spinola het Fort Sandhil onder-mijnt/ ende hy liet verscheydene platte formen ofte Catten maken/ daer mede hy schier alle der Stadt bolle wercken conde beschieten.

Spinola om tot een cort eynde te comen/ heeft in Septembri voor-ghenomen Sandhil (het principaelste bollewerck der Stadt) te bestormen/ daer toe hy de Spaenjaerden ende Jtalianen geern soude gebruyckt hebben/ maer sy en woudender niet aen / vreesende dat sy daer gheen eere bevechten en souden. Derhalven soo heeft hy met belofte van groote belooninghen daer toe bewillicht de Duytsche Regimenten van Barlaymont ende Biglia. Als sy aen-vielen/ soo lieten die van der Stadt hare minen springhen/ daer mede sy veel van Spinolas volck om den hals brochten: Doch even wel soo zijn de naeste soo dapper aen-ghevallen/ dat sy naelanghe vechten meesters van dit Fort gheworden zijn. De belegherde/die dusdanich verlies alle daghe te verwachten hadden/ hebben by tijdts Santhil/ Helmond/ ende andere wercken afghesneden/ ende nieuwe wercken ghemaeckt/ ende tot een retraite ofte aftreck veerdich ghehouden. So dat de vyandt ettelijcke roeden Landts met veel bloedts ghecocht hebbende / stracx voor sijn ooghen wederom derghelijcke wercken heeft sien ligghen/die hy al wederom met nieu bloedt moeste coopen. Hier

[p. 751]

[1604.] nae hebben de belegerde de Stadt wederom ten halven afghesneden/ al met flancquerende bollewercken/ dwers over de Stadt gaende. Daer achter sneden sy wederom meer als een vierendeel van de Stadt af/ aen de Geule ende nieuwe Haven/ al met flancquerende bollewercken. Dit was haer laetste retraicte ofte rugghe-wijck/ welcke de Crijchs-lieden Nova Troia noemden/ hopende hier mede den vyandt noch eenen tijdt lanck op te houden. In het maken deser wercken wierden veel doode op-gegraven, diemen met de aerde in de bolle-wercken ende borst-weeringhen dempte, alsoo dat de doode de levendighe moesten helpen beschermen. Maer alsoo dese wercken van versche aerde ende doode Menschen op-gheworpen/ soo wel niet bestaen en conden teghen het ghewelt van 'tGheschut / als de oude verleghene bollewercken gedaen hebben/soo heeft de vyandt met schieten op dese nieuwe wercken groote schade ghedaen. Spinola liet veel van sijn Gheschut op des Stadts oude wallen planten/daer mede hy gheweldelijck schoot in en door alle huysen en straten/soo datter niemant vry en was in de gheheele Stadt. Die van binnen deden wel elcke reyse mannelijcke uyt-vallen/ ende namen haren vyandt d'een of 'tander voordeel af/ vernaghelden 'tGheschut / ontdeckten de minen &c. maer moesten al stracx wederom te rugghe wijcken.

Op den xxii. Augusti isser eenen gheweldigen hooghen vloet met eenen storm uyt den Noordt-westen ghecomen/ die aen de Stadt ende aen des vyandts wercken rontom her groote schade ghedaen heeft/ maer meest den belegerden/die in groote vreese stonden/ dat de gheheele Stadt soude onder-gheloopen hebben.

De saken dus verre met Oostende verloopen zijnde/heeft de Heere van Marquette, met advijs ende kennisse van den Crijchs-raedt / in Septembri de Heeren Staten ende sijn Excellentie/ die doe te Sluys waren/ alle gheleghentheyt over-gheschreven/ ende ghevraecht/ [1604.] of het haer gheraden docht/ dat sy de Stadt noch langher souden teghen houden/ ofte dat sy ordeelden/dat het beter ware al dat goede Crijchs-volc/ (d'welck sijn devoir soo wel ghedaen hadde/ ende nu daghelijcx in meerder perijckel van de Zee was/ als van hare vyanden) te preserveren ende te sparen tot meerderen dienst van het Landt ✱ De Heeren Staten ende sijn Excellentie aen-merckende ende overweghende / dat Oostende teghenwoordelijck maer eenen mol-hoop en was/ende een omgewroet Kerckhof van menich duyseut vroom Soldaet/ als mede ende insonderheyt considererende / dat sy nu met de conqueste van Sluys/ Cadsant / Ysendijck / Middelburgh/Aerdenborgh/ ende andere vaste plaetsen/ eenen goeden voet in Vlaenderen hadden / daer uyt sy de oorloghe veel bequamelijcker op hares vyandts bodem voeren conden/ dan uyt Oostende/ om den welcken te behouden de Stadt van Oostende dus langhe met veel bloedts en gelts was teghen-ghehouden: Jtem / dewijle Oostende nu met soo veel Schansen/ Fortressen/ jae als rontom her met eenen aerdenen wal omsett ende omcinghelt was / also dat ofschoon ons volck daer in bleve/ nochtans tot afbreuck hares vyandts uyt die Stadt niet en soude connen bedrijven/ende dat Albertus meester daer van zijnde/ den Gheunieerden Neder-landen daer uyt weynich schade doen conde: Sijn Excellentie ende de Heeren Staten dese ende andere redenen ende gheleghentheden over-weghende/ soo hebben sy aen den Heere van Marquette Gouverneur binnen Oostende geschreven/ ende hem belastt/ dat hy met den vyandt soude appoincteren op het voorderlijckste als hy conde. De Gouverneur desen last van sijne meesters ontfanghen hebbende/heeft twee Capiteyns uyt-gesonden/te weten Achthoven ende Gelder, ende daer quamen twee Ostagiers uyt het Legher in de Stadt.

[p. 752]

[1604.] Nae verscheydene debatten aen beyde sijden / soo is op den xx. Septembris stylo novo, Anni 1604. tusschen den Marquis Spinola ter eener / ende den Heere van Marquette, de Colonellen ende Capiteyns des garnisoens binnen Oostende ter anderer sijde / veraccordeert ende verdraghen: voor eerst / dat alle Kerckelijcke persoonen souden uyt-trecken met al hare goederen/sonder hinder ofschade: Voorder dat de Gouverneur / Colonellen / Capiteynen / ende alhet volck van oorloghe / oock alle Borghers ende inwoonders die wilden/ niemant uyt-ghesondert/souden moghen vry en vranck vertrecken/met alle de Schepen/gheladen of ongeladen/ende vier Canons/item met hare wapenen / vliegende Vaendelē/slaende Trommelen/ brandende lonten/coeghels in den mondt/ ende met al hare baggagije. Dat de gevangens van beyder sijden teghen malcanderen souden los gelaten worden sonder rantsoen / elck betalende sijn verteerde costen.

Daer zijn uyt-ghetrocken boven de drie duyfent ghesonde Soldaten/behalven die 'sdaechs te vooren te schepe vertrocken waren/ t'samen onder hondert ende seven Vaendelen ghehoorende. De Gouverneur/ Colonellen/ ende Capiteyns zijn met haer Crijchs-volck over Landt getrocken op Sluys/daer sy van sijn Excellentie / midtsgaders de andere aenwesende Graven ende Heeren / vriendelijck sijn ontfanghen gheweest: Sijn Excellentie is ghereden midden door de slach-order deser Crijchs-lieden/ende heeft haer al te famen hooghelijck bedanckt voor den ghetrouwen dienst / die sy de Landen ende hem ghedaen hadden / belovende elck een van haer te voorderen waer het de gheleghentheyt eenichsins foude medebrenghen. Jn Oostende bleven weynich Borghers/ sy zijn meest met het garnisoen daer uyt ghetrocken/ ende te Sluys gaen woonen.

Aldus is Albertus meester gheworden van Oostende, nae dat hy drie jaren ende tachtentich daghen daer voor gheleghen ende alle moghelijcke middelen tot veroveringhe [1604.] dier Stadt ghebruyckt hadde. Wat aen-gaet het ghetal der dooden/die soo binnen der Stadt / als in des vyandts Legher gheweest zijn/ ware onmoghelijck te schrijven. Pompeius Iustinianus schrijft, datter aen des Conincx sijde doodt ghebleven zijn over de vijftich duysent uyt-ghelesene Soldaten: Daer by voeghende, dat het ghetal der dooden so binnen als buyten beloopen soude wel tot hondert duysent en veertich duysent Menschen, alsmen behalven die Soldaten die door de Crijchs-wapenen om gecomen zijn, mede rekenen soude alle die Mannen, Vrouwen, Ionghers en Kinderen, die van coude, hongher, commer, peste, ende andere cranckheden ghestorven zijn, gheduyrende dit belech. Daer is by een Hooch-Duytschen Edel-man, die voor Sluys doodt gebleven is in den dienst van Alberto, ghevonden een memorie, daer in hy aen-getekent hadde, datter voor Oostende, geduyrende dese belegeringe, waren doodt ghebleven seven Velt-Marschalcken, vijftien Colonellen, neghentien Sergeant-Majors, hondert vijf en sestich Capiteyns, drie hondert twee en twintich Vaendrichs, duysent negen hondert en elf Sergianten, duysent een hondert ses en sestich Luytenanten, neghen duysent een hondert ses en sestich Corporaels, ses hondert en thien Lanspasaten, vier en vijftich duysent drie hondert ende ses en sestich Soldaten, over de ses duysent Matroosen, een duysent een hondert en ses en 'tnegentich Vrouwen en Kinderen, t'samen makende ses en 'tseventich duysent negen hondert en een en sestich persoonen. Dese souden ghebleven zijn van het beginsel der belegheringhe tot den laetsten Iulij 1604. want doe is dese schedel gevonden by den voor-verhaelden Edel-man. Jn een Historie van de Neder-landtsche oorlogen gedruckt binnen Brussel Anno 1609. staet gheschreven/ datter aen des Conincks sijde zijn doodt ghebleven wel sestich duysent Mannen, in den tijdt van negen maenden, van den tijdt af te rekenen dat de Marquis Spinola het

[p. 753]

[1604.] hoochste ghebiedt over het Legher voor Oostende ghehadt heeft. Daer zijnder die schrijven / datter aen beyden sijden / gheduyrende dese belegheringhe/ ghebleven zijn over de hondert duysent en twintich duysent Menschen. Maer ick achte datmen het seker ghetal niet weten en can / insonderheyt van der Staten volck: Want die in der Stadt sieck ofte ghequetst wierden/zijn uyt-ghevoert ende over al in Hollandt/ Zeelandt/ ende andere Landen in de Gast huysen/ ofte by hare vrienden ghebracht / sommighe zijn opghecomen / sommighe ghestorven/daer van niemant register heeft connen houden. Daer zijn gheduyrende dese belegheringhe, tot vele ende verscheydene reysen, uyt ende in de Stadt van Oostende ghevaren wel drie duysent Schepen, waer van datter ontrent hondert in den grondt gheschoten, als in handen van den vyandt gheraeckt zijn. Om welckes schade ende perijckels halven schier niemandt gheschroemt ofte ghevreest heeft Oostende te victualieren/selfs Engelsche ende Francoysen.

De Arch-Hertoghe Albertus is met de Infante binnen Oostende gecomen / nae datter der Staten volck uyt-ghetrocken was/ ende hebben voor hare ooghen [1604.] ghesien/ dat sy voor al haer gelt / volck / arbeydt en moeyte/ niet anders ghecreghen en hadden/ als eenen mols-hoop / sant-bergh / en ruinen eener armer Stadt / jae de graven der gheener die de Stadt haer soo langhe onthouden hadden. Sy hebben ordre ghegheven/dat de Kercke/ ende eenighe huysen / souden herbout worden / als oock dat de Stadts wallen en hoof den / souden gherepareert ende versien worden/ insonderheyt teghen de cracht ende slach der Zee/die elcke reyse dreychde datse de gheheele Stadt soude op-slocken. Daer zijn oock uyt verscheydene Landen luyden van qualitè ghecomen / om dese drie-mael afghesnedene ende vercleynde Stadt te sien / die met Menschen vleys en bloedt soo ghemest ende doorweyckt was.

Wie heeft oyt ghehoort ofte ghelesen / dat een Stedeken gheleghen op sijnes vyandts bodem / soo langhe is beschermt geworden teghen sulck eenen machtighen vyandt / die niet eenen voet aerde ghecreghen en heeft/ of hy en heeft hem veel Menschen bloedts ghecost.

Hier eyndt de moorder-merckt, 'sdoodts feest heeft een besluyt,
De Spaeniaert heeft ghebraen den Harinck om den cuyt:
Voor Dons en veel Seignors ghebleven hier ter plecken,
Crijcht hy een plaets bestroyt met schulpen, puyn, en slecken:
Voor menich schoon stuck gouts ghetelt in 'swerck-mans handt,
Crijcht hy onvruchtbaer hout, gheheyt in dorre sandt.