Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Corte beschrijvinghe van de langhe ende ghedenck-weerdighe belegheringhe van Oostende. Anno 1600. begonnen/ende Anno 1604. gheeyndicht.

[1600.] OOstende is een van de geringhste Stedekens van gheheel Vlaenderen/alwaer voor dese laetste inlandtsche beroerten schier niet dan Visschers/ en Schippers/ en̄ die haer op de Zee geneerden/en plechten te woonē: So dat het een doodts/ ende in vreemde Landen een onbekent Stedeken gheweest is / maer door de langh-duyrighe/ strenghe/ ende bloedighe belegheringhe / die het dese naest-voorledene jaren heeft uyt-gestaen/is het door de gheheele Weerelt bekent ende vermaert gheworden. Het leyt vier mijlen v. Brugghe/ ende ontrent drie van Nieupoort/ aen den kant der Zee/tusschen [1600.] de Duynen / op een Rivierken ghenoemt de Yperlee. Het is groot binnen de wallen een halve uyre gaens/ tamelijck bebout / hebbende maer een Kercke; De huysen zijnder meest met stroo ende riet-dack gedeckt gheweest. Het is eerst Anno 1572. met poorten ende palissaden besloten / ende met vesten bevesticht gheworden. Doch het is van jare tot jare stercker ghemaeckt/ alsoo dat de Prince van Parma geheel Vlaenderen overheert hebbende / nochtans gheen meester van Oostende en conde worden. Alsoo daghelijcx de

[p. 739]

(250)

Urbs jacet, OSTENDAM veteres dixere coloni,
Flandrorum imperio semper subiecta potenti,
Hanc tenuere armis fortes BA[TA]VIq_Ʒ, ZELANDI,

Non tulit ALBERTUS, cingitq_Ʒ hosti-libus armis.

[p. 740]

[1600.] garnisoenen van Oostende in Vlaenderen vyandelijcke uyt-vallen deden/plunderden/schatteden/ende brandden: Soo hebben die van Vlaenderen/ insonderheyt die van Brugghe ende 'tVrije (die den brant naest saten/ende der halven de grootste schade leden) den Arch-Hertoghe Albertum meer-maels seer ernstlijck ghebeden/ dat hy haer woude verlossen van den over-last dien sy van die van Oostende dagelijcx moesten lijden: Sy beloofden hem/soo hy Oostende woude belegheren/op te brenghen alle maenden drie hondert duysent guldens soo langhe als de belegheringhe duyren soude/ende nae de veroveringhe deser Stadt/ beloofden sy haer Hoocheden te betalen tneghentich duysent guldens alle maende/ drie jaren lanck gheduyrende/ende boven allen desen een vereeringhe van driemael hondert duysent guldens. De eerste hondert duysent guldens beloofden sy te betalen soo haest als het Legher voor de Stadt soude ghecomen zijn: De ander hondert duysent soo haest als het Gheschut daer voor soude gheplantt zijn: De laetste hondert duysent guldens als de eerste bresse soude gheschoten zijn. De Arch-Hertoghe heeft die van Vlaenderen belooft/dat hy Oostende soude gaen belegheren/des te meer daer toe gheneycht zijnde/op hope dat hy hier mede sijn Excellentie Prins Maurits van Rijn-Berck af-trecken soude/d'welck hy beleghert hadde. Alberti Leger is den vijfden Iulij stylo novo, Anni 1600. voor Oostende ghecomen, ende hy heeft des anderen daechs van de Oost-duynen af de Stadt met vier Cartouwen begonnen te beschieten/d'welck hy ghecontinueert heeft ses weken lanck / dach ende nacht. Jae daer is van daghe te daghe meer ende meer Geschutt gheplantt gheworden. Als Albertus voor dese Stadt quam/so laghen daer in xxi. Vaendelen Soldaten van verscheyd[ene] Regimenten/ over de welcke commandeerde de Heere Charles van der Noot, die hem hier/ghelijck oock op verscheydene andere plaetsen/seer mannelijck ghequeten heeft. Hier te verhalen [1600.] al watter gheduyrende dese belegheringhe/ soo vooren als binnen dese Stadt gepasseert is/ met graven/schieten/ sapperen/mineren/ af-snijden/ uytvallen en schermutseren (al hoe wel veele der selfder seer memorabel zijn) dat en is gheensins mijne meyninghe/daer zijnder die hier van Iournalen ofte dachregisters ghemaeckt ende alles met grooten vlijt by een ghebracht hebben/ tot de welcke ick den curieusen Leser sende/ ick sal alleenelijck in het gros de notabelste ende gedenck-weerdichste hooft-puncten in het corte verhalen. Soo haest als sijn Princelijcke Excellentie vernomen heeft/ dat de Arch-Hertoghe Albertus met sijn Legher voor Oostende gevallen was/ soo heeft hy uyt sijn Legher voor Rijn-Berck op den ix. Iulij nae Oostende ghesonden den Generael Francoys Veer, met xii. Vaendelen Enghelsche/ ende den Colonel Huchtenbroeck met vii. Vaendelen Nederlanders/die alle gaer voorspoedelijck binnen Oostende ghearriveert zijn. Den xii. quamender uyt Enghelandt te Oostende aen vijfthien hondert Enghelsche/alle gaer ghecleedt met roode rocken/ ende wierden terstont verdeylt onder de xii. Enghelsche Compagnien. De Generael Veer en woude met al dit volck binnen Oostende niet blijvenligghen/ maer hy heeft sijn Legher-plaetse ghenomen buyten de Stadt op de hooghe velden/ alwaer hy hem begraven ende beschanst heeft tegen den inval sijner vyanden. Ontrent half Ooghst hadde Albertus met vijftich groote Canons / rontomme de Stadt staende/ gheschoten ghehadt over de vijf en dertich duysent scheuten/ maer hadde met al dit schieten gheen bresse connen maken. Jn dese maendt heeft de vyandt uyt het Legher in der Stadt / namentlijck in het Quartier daer de Enghelsche laghen/ met de Canons/brieven gheschoten/ belovende alle die uyt der Stadt in het Legher wouden over-comen/ datmense daechs

[p. 741]

[1601.] thien stuyvers boven alle costen gheven soude/ meynende daer mede commotie onder de Soldatente verwecken. Ghelijck de Arch-Hertoghe sijn Legher elcke reyse verfrist ende met nieuwe Regimenten versterckt heeft/ alsoo heeft sijn Princelijcke Excellentie ende de Ed. Hooch-Mog. Heeren Staten oock elcke reyse nieu-volck/ amunitie/ gheschutt ende victualie/ met alle behoeflijckheyt daer binnen ghesonden/ als mede ghedaen heeft de Coninginne van Enghelandt. Daer zijn den xxiii. Augusti binnen Oostende uyt Zeelandt ghecomen over de vijftich Schepen / daer in over de xx. Vaendelen Soldaten waren/so Francoysen/ als Schotten / ende Friesen. De vyandt schoot gheweldich op de Schepen die uyt ende in de Stadt voeren/ maer die van binnen/ en̄ het Scheepsvolck/ antwoordden hem in de selfde sprake. Albertus dede sijn volck in het eerste deser belegheringhe soo furieuselijck aen-vallen/dat hy de eerste twee maenden tijdts al over de drie duysent Mannen verloos / behalven wel 2000. ghequetste / welcker veele aen de quetsuren storven/d'welck veroorsaeckte datter veele verliepen/ niet willende hare beurte verwachten van gheschoten te worden. Den xv. Septembris is binnen Oostende met den Grave van Hohenlo ghecomen de Hertoge van Holsteyn, des Coninck van Danemarcks Broeder/ ende bleven twee nachten ende eenen dach in de Stadt/ alles wel door-sien ende besichticht hebbende zijn wederom daer uyt ghevaren/ ende onbeschadicht in Zeelandt ghecomen. Daer zijn oock desen eersten Somer verscheydene Heeren uyt Enghelandt/ Vranckerijck/ ende andere Landen binnen Oostende ghecomen/om dese vermaerde belegheringhe te besichtighen/ nevens andere den Hertoghe van Northumberlandt: Maer sy en blevender niet langhe binnen/ als sy saghen datter het ghebraden soo heet van 'tspitt ghenomen wierdt.

De Spaensche siende ende bevindende/dat de belegherde lancx de Geule ofte Haven daghelijcx ververschinghe [1601.] van volck / amunitie / gheschutt / ende alles wat sy behoefden/ in overvloet creghen/ ende wel wetende dat sy soo langhe als dese deure open was/ de Stadt niet en souden connen vermeesteren/ soo hebben sy allen vlijt ende neersticheyt aen-ghewendt om de uyt ende in-vaert te behinderen/ plantende veel stucken Gheschuts om de uyt ende in-varende Schepen in den grondt te schieten. Oock liet den Hertoghe groote menichte van sacken maken/ diemen met sant soude vullen/om de Geule daer mede te stoppen/ maer dit en is tot gheen effect ghecomen. Jn Septembri wasser seer groote elende in des vyandts Legher / overmits de Soldaten tot over hare enckelen in verscheydene Trencheen in het slijck ende water ginghen/ ende wisten gheen plaetse te vinden om drooghe te ligghen ofte sitten: Soo datter wel seven duysent crancken in Alberti Legher gheweest zijn, behalven dat alle de Gast-huysen van Vlaenderen met crancken vervult wierden. Als het sprinck-vloet was/ ofte de wint op den vollen vloet hart waeyde/ ende het water onstuymich maeckte/so spoelden elcke reyse des vyandts trencheen wech / ende het water stont somtijdts wel een mijle weechs rontom de Stadt/so dat de Zee den vyandt meer-maels gedwongen heeft sijn trencheen ende loop-graven te verlaten. Den xxviii. Septembris is de Colonel Huchtenbroeck, visiterende het Enghelsche Quartier / van den vyandt met een Musquet van achteren door-schoten. De Heere van der Noot is in sijn plaetse ghesuccedeert.

Albertus tot sijnen grooten leet-wesen siende ende bevindende hoe weynich hy uyt-richtte op Oostende/ soo was hy van meyninghe met advijs des Crijchs-raedts/in Octobri de belegheringhe te verlaten/overmits den Winter voor handen was/ de Stadt rontom her te blocqueren ende met inenichte van Schansen tebesetten ende t'om-cinghelen: D'welck die van

[p. 742]

[1601.] Vlaenderen vernemende/soo en waren sy niet wel te vreden/hebben der halven de Bisschoppen van Gent/ Brugghe / ende Ypere aen hare Hoocheyden ghesonden/ die met veele redenen de selfde beweecht hebben de belegheringe te continueren tot den uytersten. De best clinckende ende meest beweghende reden was dese/ dat die van Vlaenderen in willichden ende beloofden / boven de ses mael hondert duysent guldens die sy alreets desen Somer hadden opghebracht / anderwerfde somme van ses hondert duysent guldens te betalen/behalven de tneghentich duysent guldens ter maendt/die sy nu al ettelijcke maenden lanck betaelt hadden.

De Verrader is hier oock al mede besich geweest. Een Enghels-man ghenoemt Connisbe, die voor Capiteyn by de Spaensche diende ende mede voor Oostende lach/heeft den Arch-Hertoge belooft eenen goeden dienst te doen/ ende Oostende met behendicheyt in sijne handen te leveren/ d'welck hem seer lief om hooren was / ende beloofde hem groote geschencken. Desen Connisbe nam sijnen af-scheyt ende trock door Vranckerijck in Enghelandt / alwaer hy door eenige sijner goeder vrienden van den opper-Secretaris van hare Majesteyt ghecregen heeft brieven van addres aen den Generael Veer binnen Oostende / die hem voor Edel-man onder sijn Compagnije heeft aen-ghenomen/ met belofte van hoogher promotie te sijner tijdt. Desen schelm heeft goede gheleghentheyt verspiedt om schriftelijcke correspendentie met den vyandt te houden/daer lach een gebrokene schuyte onder de Stadt/half in /half uyt het water/daer wandelde hy schier alle morghens henen/ als hadde hy derwaerts gegaen om sijn ghevoech te doen/daer wist hy sijne brieven in een seker gat te steken/ van daerse de vyandt haelde / ende bestelde hem daer wederom antwoorde. Desen schelm heeft vier Soldaten binnen Oostende ligghende aen sijn handt gecreghen/ende eens ontmoetende eenen Sergeant die ettelijcke [1601.] daghen lanck by den provoost geseten hadde/ die gheweldich op sijnen Capiteyn vloeckte ende dreychde: Soo heeft desen Connisbe hem aen-ghesproken / ende hem in dese hevighe passie vindende/ heeft hem allencxkens sijnen aen-slach ende voor-nemen ondeckt / met belofte van groote recompense indien hy hem daer toe woude behulpelijck zijn/d'welck hem desen Sergeant belooft heeft/ ende sy hebben raedtsaem ghevonden/ dat de Sergeant het amunitie huys soude in brande steken/daer toe hy seyde goede gheleghentheyt te hebben/alsoo hy daghelijcx pulver/lonten/en scherp daer ginck halen voor de Compagnije. Daer was een cleyn water-sluysken dichte aen der Stadts bollewercken/ de naeste plaetse aen des vyandts trencheen/ d'welck Connisbe met hulpe van desen Sergeant ende de andere die sy alreets hadden/ ende noch meynden te crijghen/ wouden vermeesteren/ende alsdan soude de vyandt/ te vooren daer van verwitticht zijnde / daer op aen-vallen ende de plaetse over-weldighen/ende soo voorts met alle ghewelt op de Stadt aen-vallen. De sake nu dus verre ghebracht wesende/heeft de Sergeant gheseyt/ dat hy niet voorder gaen en woude / ten ware dat Connisbe hem schriftelijcke versekeringhe gave waer hy sijnen loon ende beloofde penninghen crijghen soude/als hy hem soude gheholpen hebben in het verrichten van dit exploict. Connisbe heeft den Sergeant onder sijn handt schriftelijcke belofte ende versekeringhe ghegheven/de welcke de Sergeant datelijck den Generael Veer ghetoont heeft/ hem daer by verhalende den geheelen aen-slach die desen Verrader voor hadde. Hy is stracx gevangen en̄ van den Crijchs-raet geexamineert/ende heeft bekent/dat hy om dit feyt te doen aldaer gecomen was. De Generael Veer heeft hem in Engelandt gesonden met sijne confessie/om aldaer sijne wel-verdiende straffe te ontfanghen.

[p. 743]

⁺ Jn Novembri waren het xiii. weken datter gheen Schepen binnen Oostende ghecomen en waren/ soo datter begoste ghebreck te zijn van veele dinghen. Doch den xi. der selfder maendt isser een Vlote van drie en vijftich Schepen in de Geule comen seylen/ daer de vyandt seer af-grijselijck op gheschoten heeft/ want de vyandt hadder sijn batterien ende gheschut op aen-ghelecht: daer wierden wel eenighe Schepen gheraeckt ende ghequetst/ maer even wel gheraeckten sy alle binnen/ uyt-ghesondert twee/ die niet al te cloeck in't seylen en waren/ de vyandt heeftse met sijn sloupen ghecreghen/berooft/ende 'tvolck datter op was ghevanghen ghenomen.

Op den xiii. Novembris is de Schanse Albertus in brandt ghecomen/ men weet niet hoe of waer van/ de sprake ginck dat het vuyr uyt den Hemel ghevallen was: Het was eenen seer schrickelijcken brandt; de Papen en Moniken quamen aen-loopen met hare Cruycen en Vaenen/ende wierpen ghewyet water/ maer ten holp al niet/ het onghewyede water dede meer mirakel/d'welc de Soldaten dapper aen brochten ende in het vuyr goten/ maer watmen dede de Schanse brande soo langhe tot dat het al verbrandt was dat branden conde. Daer wierdt gheseyt/dat hare Hoocheyden hier verloren hebben aen gout en silver/ ghemuntt ende onghemuntt/ als oock aen cotelijcke cleederen ende clenodien/ de weerde wel van vijfthien tonnen schats.

Die van Oostende siende ende bevindende dat de vyandt de Geule alle daghe meer ende meer benaeude ende onvry maeckte met sijn batterien ende rijswercken/ soo hebben sy goet ghevonden een nieuwe Haven te graven aen de Oost-sijde der Stadt/ daer sy met alle macht cloekelijck zijn aen-ghevallen/ende hebbense volmaeckt / onaenghesien het grouwelijck ende onophoudelijck schieten des vyandts op de gravers ende arheyders. Daer was voor en nae veel gelts binnen Oostende te verdienen/ voor de gheene [1601.] die arbeyden wouden / insonderheyt voor de Werckbasen / die schier creghen wat sy eyschten: daer blevender veele doodt/ ende veele der gheener die niet alleen in het sweet hares aenschijns / maer oock hares bloedts/ een goet stuck gelts verdient hadden/versopent/versmeerdent/ende verspeeldent seer onnuttelijck.

De belegheraers hebben in dese winter-maenden schrickenlijcke groote coude gheleden/ soo datter veele vervrosen ende vercleumden/ ende de belegherde en sweetten niet seere / insonderheyt die on schilt-wacht stonden. Maer boven alle andere elenden en̄ ongeval/ heeft Godt de Heere de belegerde besocht met een seer schadelijcke sieckte/ daer de Menschen seer schielijck aen storven/des morghens waren sy cloeck ende ghesont / des avondts doodt. Het schrickelijck donderen van al de Canons buyten ende binnen de Stadt/daer de aerde van dreunde/ item den brandt die de grouwelijcke vuyr-coeghels/ elcke reyse veroorsaeckten/ ende de groote stormen en water-vloeden/ die elcke reyse dreychden de geheele Stadt/of ten minsten den eenen of den anderen hoeck wech te slepen/ dat was daer daghelijcx broodt.

Den derden Decembris is de vyandt gecomen met drie Regimenten Soldaten / met een Scheeps-brugghe / ende andere ghereetschap/ ende meynde in der nacht te over-vallen de halve mane die aen d'ander sijde van de Geule lach. Sy deden eenen mannelijcken ende furieusen aen-val/ende daer wierdt eyselijck met grof Gheschut ende Musquetten gheschoten: Maer sy wierden oock soo cloeckelijck ende soo mannelijck ontfanghen/ dat sy nae drie dappere stormen af-weken/nae-latende menich stout Crijchs-man/die het sijn Moeder noyt vertelt en heeft hoe het hem daer ghegaen is. De Generael Veer dede hier sijn devoir boven maten wel.

+ 1601

[p. 744]

[1601.] Op den xxi. Decembris hebben de Spaensche eenen gheweldighen storm ghedaen op de oude Stadt / des morghens ontrent drie uyren seer furieuselijck aenvallende/ ende stormden wel twee uyren lanck met ververschinghe van volck / aen brandt stekende het staketsel ofte pallisaden die daer waren. Die van binnen hebben mannelijcke teghen-weere ghedaen/ ende hebben met Cartouwen soo dapper daer onder gheschoten / dat de vyandt/ met het wassen van de Zee moeste te rugghe trecken/ met verlies van menich stout Soldaet/ die van der Stadt vielen uyt ende vervolchden haren vyandt dapperlijck / sloeghender veele doodt/ ende brochten eenighe ghevanghen binnen de Stadt/die wonder vertelden van de groote armoede/elende/ende onghemack die in het Leger waren.

De Generael Veer in desen storm veel goede Soldaten verloren hebbende/ oock wetende datter veel dincx in de Stadt ghebreck was/overmits dat daer in langhe tijdt gheen Schepen en waren in-gecomen: Ende hier benevens vernomen hebbende/ dat Albertus veel nieu volck uyt de garnisoenen van Brabant/ Artois/ende Henegouwe ghelichtt ende in't Legher ghecreghen hadde / zijnde van meyninghe elcke reyse nieuwe stormen aen te brenghen/ de welcke Veer vreesde/dat hy/by ghebreck van volck/niet alle gaer en soude connen af-slaen: Soo heeft hy sich ghelaten/ als of hy woude appoincteren/ maer ten was hem maer om tijdt te winnen/ ende midler wijle op alles goede ordre te stellen/ende nieu secours met victualie ende amunitie te verwachten. Hy heeft eenen Capiteyn aen Albertum ghesonden/ ende versocht eenighe daghen stille-stant/ om te moghen spreken van het over-gheven der Stadt. Daer zijn Gyselaers van beyden sijden ghesonden/ ende den stille-stant van wapenen is veraccordeert.

Rijbas Gouverneur van Sluys, ende de Sergiant Major van des Arch-Hertoghen Legher/ zijn in de [1601.] Stadt ghecomen; Veer heeft dese conditien voor-geslaghen, dat hy met het gheheele garnisoen soude moghen uyt-trecken met vlieghende Vaendelen / ende met vol gheweer/met al hare baggagie/ oock dat hy soude mede nemen alle des Landts goederen / al het Gheschut/amunitie/victualie/ &c. Jtem/so heyschte Veer een groote somme penninghen tot vereeringhe der Soldaten/ die haer soo mannelijck ende soo wel in dit belech ghequeten hadden in den dienst harer Heeren. Rijbas ginck vast over en weer/ ende de sake was soo wijdt ghebracht/ dat de Arch-Hertoghe alles consenteerde/ behalven die groote somme gelts voor de belegherde. Gheduyrende dese Trefues ofte stille-stant van wapenen/soo is Albertus met Isabella, ende sijn gants Hof-ghesin/oock een groote menichte van allerley Natie van Menschen/ghecomen te waghen/te peerde/te voete/om dese wijdt-vermaerde belegheringhe te besien/daer over sich een yeder hooghelijck verwonderde. Daer was groote vreucht in het Leger ende door het gantsche Landt/want men meynde dat de Stadt voor seker soude gheappoincteert hebben. Maer onder desen soo saghen die van Oostende een groote Vlote Schepen aen-comen seylen/wes halvē de Generael Veer alle handelinge van verdrach heeft af-ghesneden/ blijde zijnde dat hy soo veel tijdts met dese onder-handelinghe ghewonnen hadde/d'welck Alberto seer verdroten ende ghespeten heeft/ alsoo dat de belegheringhe van dier uyren aen wederom seer wreedelijck ende heftich is aen-ghegaen. De Vlote is den xxiii. Decembris binnen Oostende ghecomen / sterck zijnde xxxii. Schepen/ gheladen met vijf Vaendelen Soldaten/ ende drie hondert Boots-gesellen/ ammunitie/victualie/cruyt/ loot/lonten/veel gelts/ ende allerley noodruft/d'welc seer willecome was. Op Christ-dach quamender over de vier hondert Schuyten binnen Oostende met

[p. 745]

⁺ Soldaten gheladen. Den xxix. Decembris quamender noch twee hondert Boots-ghesellen binnen / tot versterckinghe des garnisoens/ende om by het Gheschutt te zijn/daer toe dit volck seer knap-handich is. Soo dat de Stadt op nieus van alle noodruft is versien gheworden.

Den xxx. Decembris heeft de vyandt wederom eenen gheweldighen storm aen-ghebracht/de Ruyteren dreven met bloote deghens het Voet-volck voort/ als schapen ter slacht-banck. De Generael Veer was hier van by tijdts verwitticht/ ende heeft derhalven daer op ghebacken ende ghebrouwen/ alsoo dat de [1601.] vyandt aen-vallende/het Canon soo dapper daer onder ghespeelt heeft/ dat het opene straten door des vyandts slacht-ordre maeckte / ende men sach menichte van armen/ beenen/ hoofden /ende leden der Menschen in de lucht vlieghen. Gheduyrende dit ghevecht, soo wierter eenen Apoteker de beyde beenen met eenen scheut af-gheschoten, daer hy aen storf, alsmen hem te grave droegh, so wiert sijn hooft met een Canon af-gheschoten, maer de draghers bleven onbeschadicht.

Hier mede wil ick het jaer 1601. besluyten.

+ 1601