Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 562]

Uan de groote Scheeps-armade, die de Coninck van Hispanien ghesonden heeft/ om Enghelandt ende Neder-landt te vermeesteren/ Anno 1588.

[1588.] NV sal ick een weynichsken spreken van t'gene daer nimmermeer ghenoechsacm van gesproken noch gheschreven can worden. Jn den jare onses Heeren 1588. heeft Philippus II. Coninck van Hispanien/ om Engelandt ende Neder-landt ghelijckelijck te over-vallen/ af-gheveerdicht die groote gheweldighe Scheeps-Armade/ die de Onoverwinnelijcke ghenoemt wierdt/ daer over men langhe ghetimmert ende toe-ghereydt heeft/ elck Coninck-rijck van Hispanien heeft voor sijn gedeelte ghemaeckt ende toe-gerustt soo veel Galioenen/ Galeassen/ Galeyen/ ende andere soorten van Schepen/ als de Coninck ende sijnen Raedt haer belastt ende verordineert hadden/ daer toe heele bosschagien hier en daer sijn ghevelt ende afghehouwen worden. De Coninc van Hispanien heeft selfs in drucke laten uytgaen in de Spaensche tale eene wijdt-luchtighe beschrijvinghe deser Armade / by Michiel Aytsinger verduytscht ende in drucke uyt-ghegheven in Augusto 1588. die mede gheordeelt heeft / ghelijck vast alle Spaens-ghesinde/dat de Coninginne van Engelandt voor seker soude over-wonnen worden/door de groote macht deser Armade/ d'welck hem beweecht heeft dese schampere verskens te maken/

Tu quae Romanas voluisti spernere leges,
Hispano disces subdere colla jugo.

Dat is: Ghy Coninginne stout veracht des Paus gebot/

Ghy sult den Spaenjaert haest worden tot eenen spot.

Daer zijn in dese Armade in alles geweest hondert ende dertich groote Schepen/ te weten vijf en sestich Galioenen/seer hooghe ghebout/ als Casteelen/welcker [1588.] sommighe soo groot waren/dat sy conden voeren duysent tonnen lasts/ jae daer over: Bequaem om te vechten/ indien sy bespronghen wierden/ maer niet bequaem om andere te bespringhen / want mense qualijck keeren en wenden conde: De Borst-weeringhen boven waeren meest vry voor Musquet coeghelen: Beneden waren sy vier of vijf voeten dicke van balcken en hout massijf in malcanderen ghewrocht: Soo dat sy scheut vry waren voor het Canon/ ten ware datse van heel nae by wel ghetroffen waren/ ghelijck nae der handt bevonden is/ alsmen veel clooten in het hout stekende gevonden heeft. Hier waren by xxv. Vrcas of Hulken/ van vijfhondert tot seven hondert tonnen lasts/ xix. Patasches, tot seventich ende hondert tonnen last/ xiii. Zabras, iiii. Galeassen, ende vier Galeyen/'tsamen groot 57868. tonnen last. De Galeassen waren verciert met Camers/ Capellen/ Toorens/ Predick-stoelen/ ende ander schoon gherief. Men condese Galey-wijse roeyen/ met seer groote riemen/ tot welcken eynde in yeder drie hondert Slaven waren. Jn dese Schepen waren neghenthien duysent/ twee hondert ende vijf en neghentich Soldaten: acht duysent/ vier hondert vijftich Boots-ghesellen/ ende twee duysent acht en tachtentich Riemers/ of Slaven die roeyden. Sy waren versien met twee duysent/ ses hondert ende dertich stucken Gheschuts van allerley soorten/ als groote ende middel-matighe Slanghen/ groote Canons/ halve ende heele/ oock drielinghen. By de boven-verhaelde Armade waren noch twintich cleyne Scheepkens/ diemen Caravelles noemt / ende thien Falvas, elck met ses riemen/ tot dienst ende gerief van

[p. 563]

(196)

Hesperiae REGIS classem quis carmine dicet,

Quâ trux Christigenum teritabat perdere gentem,

Faetam armisq_Ʒ virisq_Ʒ DEUS quitalia ridet

Disijcit arma viros, servat Batavosque, Britannos.

[p. 564]

[1588.] de groote Schepen. Al dese Schepen groot en cleyn waren wel ghestoffeert ende overvloedelijck voorsien met busse-poeder / coeghelen / en lonten: Oock met veel Trompetten / Vlagghen / Vaenen / en Wimpelen. Daer waren hondert seven en seventich Officieren die achtinge gaven op het Gheschutt / ende tgeene dat daer toe ghehoorde. Noch waren by dese Armade hondert vier en twintich Aventureros, dat is/ persoonen van qualiteyt ende vermoghen/welcke uyt vryen wille sonder soldije / haer by dese Armade vervoecht hebben/ om te hooren/sien/versoecken/leeren/ ende eere te behalen: Daer onder waren den Prince van Ascoly, de Marquisen van Pennafiel, ende Barlango, met noch ettelijcke Marquisen en jonge Graven/ by haer hebbende vier hondert ses en vijftich strijdtbare Dienaren. Daer en was niet een deghelijck geslachte / noch niet eenen grooten Heere in Spanien/ of hy en hadde op dese Armade sijnen Sone / Broeder/ Neve/of Verwant/die alle gaer meynden groote eere te gaen bevechten/ ende met grooten buyt wederom in Spanien te keeren. Noch waren in dese Armade hondert en tachtentich Gheestelijcke persoonen uyt allerley Ordenen/ om in Enghelandt van alle sulcke soorten als sy selfs waren te gaen planten / institueren/ ende formeren/ ende Don Martin Alaccon was in dese Armade/als Vicarius generael van de hellighe Jnquisitie. Daer en was gheenes volcx weyniger als Medicijn-meesters ende Chirurgijns/want daer en waren maer vijf Medici, ende vier Chirurgi, die elck hare Dienaers/ende Verbinders hadden. Het schijnt dat de Coninck ghemeynt heeft/dat hy sonder slach of stoot/door den schrick/Enghelandt ende Neder-landt innemen soude /ende datter derhalven niet veel Medicijn-meesters noch Chirurgijns van doene wesen en souden. Over dese gantsche Scheeps-Armade was Generael Overste Lodovico Perez Hertoghe van Medina Sidonia, die onder hem hadde Don Francisco de Bobadilla, Don Diego de Piementel, Don [1588.] Francisco de Toledo, Don Alonzo Luzon, Don Patricio Ancelmo, ende Don Augustijn Mexia, als Velt-Overste ofte Opper-Colonellen/ ende andere hooghe Bevel-Hebbers ende Officieren meer / die vele waren/ nae heysch van sulck een groote Armade. Alles in alles gherekent hooghe ende leeghe Officieren / met het ghemeyne Crijchs-volck / ende Boots-volck / soo zijn in dese Armade gheweest een en dertich duysent/ vier hondert/vijf en tneghentich Menschen/tot welcker noodruft voor ses maenden provisie gedaen was van bis-cuyt of twee-back / wijn/speck/caes/ drooghe vis/ rijs/boonen/erwten/olije/ asijn/met elf duysent/acht hondert een en vijftich pijpen vers water. Oock alderley scheeps ende huys-raedt / ende watmen bedencken conde datmen van noode hadde in een Armade ofte Velt-Legher/als seelen/touwen/ coorden/ anckers/ molens of wind-asen om 't Gheschutt aen landt te brenghen / block-waghens/ berders en deelen. Jtem 7000. Haeck-bussen met allerley toe-behoor/ 1000. Musquetten/ 10000. Lansen/ 10000. Hellebaerden/ 6000. Spiessen. Jtem een groot ghetal schuppen / spaen / forquetten / &c. Dese groote ghewaldighe Armade coste den Conincx daghelijcx dertich duysent Ducaten. Sy is uyt de Haven van Lisbona 'tseyle ghegaen den xxix. Maij, 1588. Den xxi. Iulij is sy uyt de Corogne in Galissien ghevaren. Daer en waren noch en mosten in dese Armade gheen Vrouwen of Hoeren zijn/op groote penen en straffen: Maer sy huyrden ettelijcke Schepen daer mede sy de Armade volghden.

Boven al de groote toe-rustinghe daer van ick tot noch toe ghesproken hebbe/ soo heeft de Prince van Parma hier in Neder-landt toe-gherust ende veerdich ghemaeckt een groote Vlote van Schepen ende veel Crijchs-volck/in de Havenen van Duynkercke Greoelinghe/ Sluys/ende andere plaetsen/om sich by de

[p. 565]

[1588.] Spaensche Armade te vervoeghen/ als sy tusschen Enghelandt ende de Neder-landen soude ghecomen zijn. Om welcke Schepen des te bequamelijcker ende met minderen ghevaer by malcanderen te brenghen/ soo heeft hy verscheydene graven en binnen-vaerden in Vlaenderen verdiept / daer aen te werck stellende veel duysent Menschen: Hy heeft by een ghebracht hondert Heude-schepen met victualie ende amonitie gheladen: twee hondert seventich Plat-bodem schepen: twee en dertich Oorloch-schepen; Noch vijf groote Schepen te Hamborgh/ende elders oock vijve aenghehouden. Om dese Schepen te bemannen liet hy te Hamborgh/Bremen/Embden/ende elders veel Scheeps-volck aennemen. Hy hadde twee duysent ydele tonnen of vaten sterc laten binden/ ende propijs bereyden/om stracx Bruggen daer op te maken over de Rivieren/ tot welcken eynde hy oock hadde laten houwen ende onder met yseren poincten / ende ter sijden met clampen laten beslaen / menichte van groote balcken / die oock dienen souden om de Havenen te sluyten ende toe te peylen. Hy hadde oock veel scheepkens laten toe-bereyden met back-ovens. Hy hadde schrickelijcke veel mutsaerts ende rijs-bossen laten snijden /binden/ ende t'schepe brenghen: Jtem veel sadels/toomen/hamen/ ende allerley Peerdts-ghereetschap: Oock veel treck-peerden/seer veel geschut/ met amunitie/ende victualie in over-vloet. By Nieupoort hadde hy veerdich ligghen ses en vijftich Vaendelen Soldaten/ elck Vaendel gherekent op hondert coppen: By Dirmuyden twee hondert seven Vaendelen: By Cortrijck vijf duysent Ruyteren.

De Paus van Roome Sixtus V. heeft tot de bovenverhaelde Crijchs-rustinghe ghevoecht sijne Gheestelijcke wapenen/publicerende sijn Crusade ende Bullen voor de gheene die haer op dese Armade begeven/ende in den dienst van den Coninc haer leven verliesen souden/haer belovende volle indulgentie ende vergevinghe van alle hare sonden. De Enghelsche ende Neder-landers [1588.] spotten hier mede/seggende: dat de duyvel eenen straet-schender was, ende dat hy op sulcke paspoorten niet en paste. Maer de Paus beloofde oock tot dese enterprinse te contribueren tien hondert duysent Ducaten/d'een helft terstont / d'ander helft alser in Enghelandt een goede Haven soude verovert wesen: Dit vertrooste de Soldaten beter/dan de Bullen en Aflaten. De Paus heeft de Enghelsche ontslaghen van den eedt die sy de Coninginne ghedaen hadden/daer by belastende alle Enghels-Carholijcke/dat sy / elck met sulcke macht als hy conde op-brenghen/ sich vervoeghen souden by het Heyr-legher des Conincx ende des Princen van Parma / om het Catholijcke gheloove in Enghelandt te helpen restitueren.

Om de Coninginne in slape te wieghen/ ende om haer te doen vermoeden/ dat het niet op haer/maer op de Geunieerde Provincien gemunt was/so heeft de Coninck van Hispanien in dit voor-jaer een solemnele vrede-handelinghe met de Coninginne van Enghelandt aenghevanghen/ tot welcken eynde beyder sijdts Ghesanten te Borborgh in Vlaenderen vergadert ende by malcanderen ghecomen zijn/ ende so langhe ghebleven/ tot dat de Spacusche Armade voor handen was /waer van als de Prince van Parma gewisse tijdinge hadde/siende den windt uyt den Zuyd-Westen wayen /so sprack hy tot eenige sijne vertroude vrienden/ Questo vento fara la pace, Desen windt sal de vrede maken.

Maer ter wijle dese Spaensche Armade onder seyl is /soo moet ick hier verhalen wat de Engelsche ende Neder-landers ghedaen hebben. De Coninginne van den Coninck in Vranckerijck ende andere Heeren secretelijck/doch sekerlijck verwitticht zijnde / dat het pro prima instantia op haer ghemuntt was / heeft in der haeste toegherustt ontrent hondert ende vijftich so groote/als cleyne Schepen/welcker ghetal dagelijcx

[p. 566]

[1588.] toe-nam/daer in stellende ende ghebruyckende alleen hare onder-saten/ gheen vreemdelinghen. Mi Lord Charles Hawart was Admirael / en̄ Sir Francis Draeck sijnen Vice-Admirael. Alle Man door gheeheel Enghelandt is in wapenen gebrocht/onder Capiteynen ende Regimenten verdeylt/ ende daghelijcx in den Crijchs-handel gheoeffent gheworden. De Coninginne reedt over al door het Landt daer de alarm plaetsen verordineert waren/ ordre ghevende/ ende hare onder-saten troostende ende een herte in't lijf sprekende.

De Staten der vereenichde Provincien en hebben oock niet geslapen/maer sy hebben ontrent negentich Schepen toe-gherustt ende ghereet ghehouden/groot of cleyn/ nae de gheleghentheyt van haere Rivieren/ Havenen/ende Zee-custen / daer mede sy besett hebben alle de Havenen/ van Vlaenderen/ van Lillo af tot Grevelinghen ende Cales/ om te beletten/dat Parma met sijn Vlote nergens uyt de Vlaemsche Havenen soude comen / nochte sich by de Spaensche Schepen vervoeghen connen. Oock heeft sijn Excellentie ende de Staten de Zee-steden met goet sterck garnisoen wel voorsien: Ende Iustinus van Nassou Admirael/met Ioos de Moor Vice-Admirael van Zeelandt/zijn ghesonden om haer te voeghen by den Enghelschen Vice-Admirael Mi Lord Henri Seymer, ende te gaen ligghen tusschen Cales ende Dover/ sterck wesende ontrent vijf en dertich Schepen groot en cleen/van tachtentich tot hondert vijftich vaten/uytnemende wel gemant met cloeck Zee-volck/ende met twaelf hondert Musquettiers/ghecoren uyt alle Regimenten/wel gheoeffent ende gheresolveert te vechten als Mannen.

De Enghelsche hebben ettelijcke malen/insonderheyt op den 2.3.4.5.6.7.8. ende 9. Augusti, met de Spaensche cloeckelijck gevochten/strijdende als Helden pro aris & focis, voor vrouwen en kinderen/ voor goet en bloet/den Spaenjaert elcke reyse met behendicheyt [1588.] den windt af-nemende /hare cleyne Schepen propijsser ende handigher zijnde / als die groote onhebbelijcke Spaensche waren. Op den vii. Augusti hebben de Enghelsche acht van hare slechste Schepen ghenomen/ ende hebben daer in ghebracht alderhande wilt vuyr ende brandighe materie/ende die te twee uyren nae midder-nacht in brande ghesteken/ ende voor windt ende getijde recht op de Spaensche Schepen aen/die voor Cales op ancker laghen/ghestuyrt/ die sulck eenen schrick ende alarm onder de Spaenjaerden brochten/dat sy roepede/ De brandt-schepen van Antwerpen, de brandt-schepen van Antwerpen, terstont hare anckers ende cabels af-hieuwen/ende haer seer confuyselijck nae de ruyme Zee begaven. Jn dit haestich vluchten wiert Don Hugo de Moncados groote Galeassens roer onclaer/ende dreef op strant voor Cales, alwaer hem de Enghelsche lustich aen-vielen/ hy werdt doodt gheschoten/ ende het meeste deel des volcx dat by hem op dit Schip was; Eenighe verdroncken/ meynende haer selven te salveren: Het Schip werdt gheplundert / daer in/ benevens veel andere costelijckheyt/ ghevonden zijn vijf en vijftich duysent Ducaten aen gelde. De Neder-landers hebhen tot haren buyt ghecreghen twee Galeonen/seven hondert ende acht hondert vaten groot / op welcker een was Don Francisco de Toledo, die leck gheworden zijnde/met eenen boot vluchtte ende ontquam: Op het andere was Don Diego Piementel, d'welck Ioncker Peter Verdoes abordeerde ende in Zeelant bracht. De Vaene daer van heeft hy in S. Peters Kercke binnen Leyden gehangen/soo lanck zijnde/dat sy streckt van 'tbovenste des gewelfsels/dat nochtans hooge is/tot op den gront/noch een groot eynde opgewonden zijnde, Daer staet een Crucifix op/met dese woorden/

EXSVRGE CHRISTE, ET VINDICA CAVSAM TVAM.

[p. 567]

⁺ De Enghelsche en hebben in al dit Scheeps-ghevecht niet boven hondert Man verloren / nochtans waren sy haren vyandt elcke reyse soo nae / dat sy malcanderen met hare pijcken afreycken ende quetsen conden: Sy schoten al haer Gheschut/ d'een sijde voor / d'andere nae los/ op de Spaensche/ als oock haer Handt-geschut ende Musquetten/ ende dit somtijdts eenen gheheelen dach lanck/immers soo langhe als sy cruyt en loot hadden/ maer sy en vonden niet gheraden de Spaensche Schepen te aborderen/ om 'tgroot voordeel dat die hadden van wegen de grootte harer Schepen/die als Casteelen in de Zee laghen en vlotten/ende langhe teghen de scheuten van 'tgrof Gheschutt conden harderen. Soo dat de Enghelsche ende de Nederlanders voor oogen sagen en̄ bekennen moesten/dat sy veel te swack waren tegen dese overgroote Schepen te vechten/ soo niet Godt de Heere haer merckelijck ghesterckt/ ende d'over winninghe ghegheven en hadde: D'welck noch meer ghebleken heeft/ als onsen goeden Godt ende noodt-hulper al desen Somer de Spaensche Armade met sijne stormwinden uyt den hooghen Hemel soo merckelijck ende soo crachtelijck bestormt ende bestreden heeft/ dat sy vluchtende voor de Enghelsche ende Neder-landtsche Schepen/ meestendeels van Godes handt zijn gheslaghen ende te schande ghemaeckt. Soo dat wel met rechte ende seer aerdich de Hooch-geleerde Theologus David Chytraeus, dese versen/die eertijdts Claudianus van de victorie die Godt den godtsaligen Keyser Theodosio miraculeuselijck ghegheven heeft/op de Coninginne Elysabet ghepast heeft:

O nimium dilecta Deo, cui fundit ab antris
AEolus armatas acies, cui militat aether,
Et conjurati veniunt ad classica venti.

Men heeft nae der hant vernomen/dat de Spaenjaerden tusschen Enghelandt ende Neder-landt verloren hebben tusschen de vier ende vijfduysent Mannen/ [1588.] behalven veel gequetste/die meest nae der handt op Zee storven. Sy hebben verloren elf van haere principale groote Schepen/ ende sy zijn volschrick en vreese Noordwaerts achter om Enghelandt/Schotlandt/ ende Yrlandt nae huys ghevaren/ passerende tusschen de Orcades ende Fayre-Ille. Doch daer zijn op de custen van Yrlandt wel acht en dertich van dese vluchtende Schepen door de storm-winden te schande ghecomen ende vergaen / daer van weynich volcx ghebercht wierdt: Onder de welcke waren het groote Galeon van Michiel Oquendo, ende twee groote Venetiaensche Schepen: Eenighe wierden wederom nae Enghelandt ghedreven / ende ghecreghen: Eenighe wierden by die van Rochelle ghenomen. Daer zijnder twee groote onder Noorweghe ghebleven/ een groote Galeasse is door tempeest ghedreven tot Hable de grace in Vranckerijck. Jn somma van de hondert vier en dertich Schepen die uyt Spanien gheseylt waren/ en zijnder maer ontrent drie en vijftich wederom te huys ghecomen / soo groote / als cleyne/daer onder eenighe te rugghe waren gekeert/ by dit of dat ghebreck/ eer sy in de Enghelsche Zee ghecomen waren. Twee van de Galioenen die 'thuys ghecomen waren/gheraeckten in brandt in de Haven ligghende/ andere meer heeft de handt des Heeren vervolcht ende te schande ghemaeckt/ als sy meynden ontvluchtt ende hem ontcomen te zijn. Veele Menschen van de Armade te huys comende / zijn gaen quijnen/ ende eyndelijck in elende ghestorven. Jnsonderheyt is het notabel/ dat corts nae dat dese overighe Schepen in Spanien aenghecomen waeren / de principale hoofden ende beleyders daer van ghestorven zijn / als namelijck Don Ian Martines de Richaldo, Don Diego Flores de Valdez, Don Michiel Oquendo, Don Alonzo de Lieva, Don Diego de

+ 1588

[p. 568]

[1588.] Maldinado, Don Francisco Bonadillio, Don Ieorgio Mauriques, alle gaer van den hooghen Crijchs-raedt in de Armade. Veele groote Dons zijnder verdroncken/ als onder andere Thomas Perenot van Granvella Grave van Cantecroy; Jn Zeelandt bleef langhe ghevanghen sitten Don Diego de Piementel, Mastro del Campo; Jn Enghelandt Don Pedro Valdes, Don Basco de Silva, ende Don Alonso de Sayas; Don Alonso de Lucon Overste van xxxii. Vaendelen werdt in Yrlandt ghevanghen ghecreghen van Sir Richard Bingam, als oock Don Rodrigo de Lasso, ende twee van den huyse/ Cordua, voor de welcke Mons de Tiligni ghelooft werdt/ die gheduyrende de belegheringhe voor Antwerpen ghevanghen was/ende dus langhe te Doornick gheseten hadde.

Ghelijck gheduyrende het perijckel in Enghelandt ende in Neder-landt veel vast ende bede-daghen ghehouden zijn/ alsoo isser nae de volcomene verlossinge/ soo in Enghelandt/als in Neder-landt eenen al-ghemeynen danck-seggingh dach van de Coninginne ende de Staten verordineert/ ende ghehouden op den xxix. Novembris stylo novo, met bevell/ dat een yeghelijck Godt den Heere vierichlijck dancken ende loven soude voor de over-groote ghenade / die hy den Jn-woonderen van Enghelandt ende van Neder-landt bewesen hadde/ te schande makende ende verstroyende die groote Spaensche Armade/ by veelen voor Onwinnelijck gheachtt. Jck hebbe des maels te Franiker studerende/ Aisinghers versen aldus gheinverteert/

Vos qui Christigenûm voluisti perdere gentem,

Anglae discetis subdere colla jugo.

Die van dese machtighe Armade meer begheert te lesen/die besie ende lese Meteren, I. Petit, Xerxen Hispanicum, de Caerten daer van ghedruckt/ende veel andere particuliere Tractaetgens/ als onder andere [1588.] mijn Oratie/ die ick des maels in het Latijn te Franiker hebbe drucken laten/ tot verbreydinghe ende groot-makinge van Godes eere; Waer op de Hoochgheleerde Doctor Sibrandus Lubberti dit Epigramma ghemaeckt heeft:

Vidit ut Hispani funestam sanguine classem

Relligio, sancta talia voce refert:

Indos sufficiat crudeli morte necasse,

Anglia sit nostro tuta sub imperio.

Dixit, & indomitas disjecit turbine naves,

Submersitque mari corpora, tela, rates.

Sic pereat quicunque Dei contemnit honorem,

Et contra sanctos bella nesanda gerit.

Ende de Eerweerdighe Godtsalighe Theodorus Beza heefter dese aerdighe versen van ghemaeckt:

Staverat innumeris Hispanus navibus aequor,

Regnis juncturus sceptra Britanna suis.

Tanti hujus rogitas quae motus caussa? Superbos

Impulit Ambitio: Vexit Avaritia.

Quàm bene te Ambitio mersit vanissima ventus:

Et tumidos tumidae vos superastis Aquae.

Quàm bene totius raptores orbis avaros

Hausit inexhausti justa vorago maris.

At tu cui venti, cui totum militat aequor,

Regina ômundi totius una decus:

Sic regnare Deo perge Ambitione remota,

Prodiga sic opibus perge juvare pios:

Vt te Angli longum, longum Anglis ipsa fruaris,

Quàm dilecta bonis, tam metuenda malis.

De Staten van Zeelandt deden een Medallie snijden en munten ter ghedachtenisse van de comste ende onder-ganck deser Armade. Op d'eene sijde was het wapen van Zeelandt/ met dese woorden/ Soli Deo

[p. 569]

[1588.] gloria, Gode alleen de eere. Aen d'ander sijde waren af-ghebeeldet eenighe groote Schepen/ende daer nevens stonden dese woorden / Classis Hispanica, De Spaensche Vlote, ende daer benevens rontom her/ [1588.] Venit, juit, fuit, 1588. dat is/ Sy quam, ginck, verginck.

2. Par. 37. v. 7. 8.
Hebt eenen goeden moet, en vveest vrymoedich, en vreest niet, ende en vvort niet versaecht voor den Coninc van Assur, noch voor alle den hoop die by hem is, want daer is eenen grooteren met ons, dan met hem. Met hem is eenen vleeschelijcken arm, met ons daer en teghen is de Heere onse Godt, dat hy ons helpe, ende voere onsen crijch.