Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Af-beeldinghe der Coninginne Elysabet, midtsgaders een cort verhael der hulpe ende troost die sy den Geunieerden Provincien bewesen heeft.

[1584.] VAn den aenbeginne der Neder-landtsche beroerten / hebben de Religions-verwanten hare ooghe gheslaghen op de Christelijcke Coninginne van Enghelandt/hopende ende vertrouwende /dat sy middelen by der handt nemen soude tot harer verlossinghe: Veel duysenden zijn oock nae Enghelandt ghetrocken/ende hebben onder deser Coninginne vleughelen gheschuylt / als sy voor Duc d'Alba ende andere Spaensche Tyrannen moesten vluchten ende haer Vader-landt verlaten. Als [1584.] Anno 1575. de Prince van Oranien/ de Staten ende Steden van Hollandt ende Zeelandt met hare gheassocieerde saghen/ dat den aenghevanghenen Vrede-handel te Breda, niet ghevoordert en wierdt nae behooren/ ende dat sy van den selfden niet te verwachten en hadden eenighe vryheyt van conscientie/ versekeringhe van lijf en leven/noch bewaringe van Vrouwen ende Kinderen: Soo hebben sy (voor seker

[p. 461]

(160)
ELISABETH DEI GRATIA ANGLIAE / FRANCIAE / HYBERNIAE ET VIRGI: REGI:.

[p. 462]

[1584.] houdende/ dat de macht des Conincx van Hispanien haer met der tijt te lastich vallen soude) beraetslaecht/ wiens hulpe ende protectie dat sy best versoecken souden. Daer wierdt voor-gheslaghen den Keyser/ de Coninck van Vranckerijck / ende de Coninginne van Enghelandt / ende eyndelijck isser gheordeelt/dat de protectie van Enghelandt (al hoe wel de sprake haer seer ongherieflijck was) de beste / bequaemste/ ende versekerste soude wesen/ soo wel om de conformiteyt der Religie/bequamheyt der Traffijcke/ende der Coninginne macht te water ende te lande/ als oock om datter in Enghelandt een matighe regieringhe was. Daer zijn in Engelandt ghesonden eenighe wijse ende treffelijcke Mannen/met laste om een goede verbontenisse te maken/ ofte om dese Landen onder de protectie der Coninginne te begheven. Maer de Coninginne Elysabeth/ een vrede-lievende ende verre siende Princesse haer rijpelijck op dit stuck beraden hebbende / ende over-weghende de vyandtschap met den machtigen Coninck van Hispanien: het benijden van Vranckerijc: Ende de groote costen die sy tot vol-voeringe van de Neder-landtsche oorlogen behoeven soude/so en heeft sy der Gesanten versoeck niet in-gewillicht/maer sy heeft geraden/datmen eenen eerlijcken en̄ vasten vrede met den Coninc van Spanien maken soude/tot welcken eynde sy bequame Artijckelen heeft voor-gheslaghen/met desen aen-hanck/dat by al dien de Coninc de Neder-lantsche saken niet en accommodeerde/dat hy het haer niet qualijc afnemen en soude/ indien sy om hare bedruycte na-gebuyrde te helpen/en̄ om hare eyghene versekertheyt/de Landen van Hollandt ende Zeelandt hulpe dede/ eer hare erf-vyanden de Francoysen sulckes te doen aennemen souden. Het rat onses wagens over dese asse eenen tijdt lanck ghedraeyt hebbende/ ende de Coninginne ghenoechsaem bevindende dat de Landen te vergheefs hoopten tot reconciliatie ende eenen vasten vrede met den Coninck van Spanien te gheraken: Maer dat ter contrarie [1584.] de Spaenjaerden dese Landen sochten te brenghen in de uyterste slavernije/ende in de selfde te maken Sedem belli, om uyt de selfde niet alleen Enghelandt / maer oock alle de omligghende Coninck-rijcken ende Landen te becrijghen: Soo heeft sy Anno 1577. een naerder verbondt met de Gheunieerde Neder-landtsche Provincien op-gherichtt/leverende (op belofte ende versekeringe die haer ghedaen was) den Generalen Staten Jnstrumenten van Obligatien ofte Credit-brieven/ om daer mede op haren naem te mogen lichten de somme van hondert duysent ponden sterlincx/ ofte de weerde van twee hondert duysent Anghelotten. Hier benevens heeft de Coninginne den Heeren Staten belooft tesenden vijf duysent Voet-knechten/ende thien hondert Peerden. Doch dit Contract is nae der handt verandert/ ende in plaetse van 'tvolck heeft de Coninginne in gelde belooft te gheven tachtentich duysent Anghelotten/tot bevoorderinghe van den tocht des Hertoghen Hans Casimir Phalsgraven by den Rijn. Sy heeft aen den Coninck van Hispanien gheschreven/dat sy den Neder-landen dese assistentie dede/ tot sijnen besten/ op dat de bedroefde Neder-landers te hart geparst zijnde / niet en souden ghenoodtsaeckt worden eenen anderen Heere te kiesen / daer toe vele der selfder seere gheneycht waren. Daer by voeghende / indien sijne Majesteyt tot gheene behoorlijcke vrede-handelinge met de Neder-landers verstaen en woude/maer door ghewelt/bedroch/ende valsche handelinghe voortaen de selfde soude soecken te overvallen/dat sy gheresolveert was al hare macht/ die sy soude connen te weghe brenghen/ te employeren tot bescherminghe van hare nae-buyren/ende tot behoudenisse van haren eyghenen staet. Maer indien den Coninck gheneycht ware der Staten redelijck versoeck te consenteren/ ende dat de Staten dies niet teghenstaende in onghe-

[p. 463]

hoorsaemheyt [1584.] tegen den Coninc souden willen voortvaren: Soo beloofde sy hare fortsen teghen de Staten te keeren/ ende den Coninck behulpelijck te zijn/ om de selfde/ten besten sy soude connen/ tot redenen ende tot billicheyt te dwinghen. Desen goeden raedt ende waerschouwinge der Conninginne heeft de Coninck van Hispanien verachtt/ ende hy is met rigoreusheyt ende ghewelt van wapenen voort-ghevaren/sijnen moet gewassen zijnde door de victorie van Don Iohan te Gembloers onlancx daer te vooren bevochten.

Als de naest-volghende jaren den stant van Neder-landt alle daghe soberder ende elendigher was gheworden/ ende de Prince van Parma by nae gheheel Vlaenderen verheert hadde/ende de Stadt van Antwerpen vaste besloten hieldt: Soo heeft de Coninginne/door haren Ambassadeur Davidson, vriendelijcke ende troostelijcke brieven aen de bedroefde Nederlanders ghesonden/ beclaghende de doodt van haren Cosijn den Prince van Oranien/ 'tverlies van so veel goede Steden/ ende den bedroefden stant der Landen/daer by verclarende/dat haer dit seere ter herten ginck om de oude vriendtschap ende naebuyrschap die hare Rijcken hadden met de Neder-landen/ die haer dwonghen extraordinaire sorchvuldicheyt voor de selfde te draghen. Daer noch voorder by voeghende / dat sy desen haren Ambassadeur afveerdichde/om gheinformeert te wesen van den staet der Geunieerder Provincien/ ende wat resolutie sy dochten te nemen tot haerder bescherminghe/ &c. De Heeren Staten hebben hare Majesteyt hooghelijck bedanckt van weghen de sorge die sy voor de Landen was draghende / ende ontdeckten haren Ambassadeur/dat sy geresolveert waren haer te werpen in de armen van den Coninck van Vranckerijck/ ende hem aen te nemen voor haren Prince/midts blijvende by hare Privilegien. Corts hier nae zijn de Ghesanten der Staten in Vranckerijck ghereyst/ende sy hebben den Coninck [1584.] de heerschappije van Neder-landt ghepresenteert / bestaende des maels in meer dan 'tneghentich goede ende vaste Steden/wel versien met Gheschut/ munitie/ende proviande. De Coninck heeft dese presentatie moeten afslaen/om dat des maels de Spaenjaerden ende Guysianen hem so vele te doene maeckten in Vranckerijck/ dat hy naeu middel noch raedt en wist te vinden/ om sijnen eyghenen staet in Vranckerijck te verdedighen. Hy heeft haer gheraden by de Coninginne van Enghelandt / ende den Coninck van Navarre (die doch niet machtich ghenoech en was hem selven te verdedighen) hulpe ende troost te soecken. Den laetsten Iunij Anno 1585. hebben de [1585.] Staten eenpaerlijck besloten/de Souvereyniteyt der Landen absolutelijck de Coninginne Elysabeth aen te bieden/met wettelijcke ende behoorlijcke conditien; Ofte met hare Majesteyt te handelen dat sy de eeuwighe protectie der Landen soude aennemen: Ofte immers datse de selfde met goet secours soude te hulpe comen. Tot desen eynde zijnder treffelijcke Ambassadeurs aen de Coninginne ghensoden/die den ix. Iulij by de Coninginne te Groenwiche audientie ghehadt hebben. Of wel de aenbiedinghe van de Souvereyniteyt deser Landen de grootste eere was/ die hare Majesteyt conde aenghedaen worden: Nochtans en heeft sy de selfde voor haer ende hare naecomelinghen niet willen aennemen: Het tweede heeft sy oock afgheslagen/achtende dat het een dinck was/ de Souvereyniteyt aen te nemen/ofte de protectie der Landen. De oorsaken waerom de Coninginne dit heeft afgheslaghen/achten de verstandige dese te wesen: Om dat sy een afgaende persoon was/ gheen hope van kinderen hebbende: Als oock om dat sy geachtt heeft/dat sy niet machtich genoech en was Enghelandt en Neder-landt te ghelijcke wel te regieren: Behalven dat sy haer niet en conde in-beelden/dat de

[p. 464]

[1585.] macht ende het incomen der Neder-landen soo groot waren/ als de Ghesanten haer voor-hielden/ daer nochtans/uyt goede redenen/ haer het uyterste niet gheseyt en was. De twee eerste petitien by hare Majesteyt afgheslaghen zijnde/soo heeft sy de Staten belooft hulpe ende bystant te doen nae gheleghentheyt ende vermoghen der saken ende der tijden. Waer van goede Contracten ghemaeckt ende besloten zijn te None-such den tienden Augusti 1585. die wy cortheyts halven hier niet en beschrijven. Sy heeft voor eerst bewillicht 4000. Man te voet/ ende 400. Ruyteren drie maenden langh te betalen tot ontsett van Antwerpen/ met conditie datmen haer Sluys ende Oostende tot onder-pandt van betalinghe gheven soude. Maer eer dit volck conde ghelichtt worden/ so quam daer tijdinghe/dat de Prince van Parma Antwerpen vermeestert hadde. Hare Majesteyt siende dat de Neder-landen nu meerder hulpe behoefden/heeft den vierden Septembris inghewillicht ende belooft / dat sy tot dienst der Landen gheduyrichlijck onder-houden soude vijf duysent Man te voet/ ende duysent Ruyteren/ met conditie dat de penninghen die de betalinghe ende onder-houdinghe deses volcx costen souden/ haer ten vollen souden wederom gegeven worden op sekere terminen/nae eyndighende des Crijchs/ ende dat sy midler wijle in onder-paudt soude behouden ende besetten Vlissinghe, den Briel ende Rammekens. [1585.] Eenighe in die tijden meynden dat hare Majesteyt/ indien men wat hart aenghehouden hadde/ haer soude hebben ghenoeghen laten met onder-pandinghe van Sluys ende Oostende: Maer de Heeren Staten eens-deels door noodt/ als oock om het goede vertrouwen dat sy tot hare Majesteyt ende de Enghelsche Natie hadden/ zijn onbeswaert gheweest/ haer dese drie treffelijcke Havenen in te ruymen. Dit voorverhaelde secours heeft hare Majesteyt den Heeren Staten toe-gheseyt / met desen bedinge/ dat het soude gheleyt ende ghegouverneert worden door eenen Gouverneur van harent weghe/die wesen soude een persoon van qualite ende aensien/ de ware Religie toe-ghedaen. De Coninginne heeft corts hier nae in drucke doen publiceren de redenen die haer beweecht hebben de Neder-landers te assisteren/ als voor-eerst / op dat de Neder-landen mochten herstelt worden in hare oude Vryheden/ ende Privilegien/ ende op dat sy eyndelijck souden moghen comen tot eenen goeden ende redelijcken vrede: Ten anderen/ op dat sy selfs te beter mocht versekert wesen teghen den inval harer quader nae-buyren: Ten derden/ op dat de traffijcke tusschen hare onderdanen ende de Neder-landers mochte versekert zijn ende blijven/ &c.