Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 406]

Avdenaerde by Parma beleghert ende inghenomen/den vijfden Iulij, 1582.

[1582.] NAe dat de Prince van Parma de stercke Stadt Doornijck overwonnen hadde / soo isser by de Staten alle neersticheyt ghedaen om Oudenaerde / een stercke oude Stadt in Vlaenderen / vijf mijlen van Gent / ende seven van Doornijck gheleghen / van alle noodruft/ ende insonderheyt met een goet sterck garnisoen te versekeren/ d'welck door eenighe die beter Spaens / dan Frans/ of Oraniens waren / is verhindert gheworden: Sy seyden dat sy met weynich garnisoen sterck ghenoech waren om haer Stadt te bewaren: Sy mis-trouden haren Gouverneur Guilliame de Maulde, Heere van Mansaert, sonder dat oyt ghebleken heeft / dat sy daer wettelijcke oorsake toe hadden. Hy siende dat hy met believen der Borgeren de Stadt met gheen genoechsaem garnisoen versorghen en mocht/ soo heeft hy gepoocht buyten kennisse van den Magistraet ende Borgherije/den eersten Decembris 1581. eenige Ruyteren van den Prince van Oranien hem ghesonden/ in de Stadt te brenghen; Alser twee Vaenen binnen waren/ soo heeft de Wacht-meester de yseren Poorte toe-ghesloten / ende de andere buyten ghehouden. De Borghers vernemende / dat Mansaert dit volck daer binnen ghebracht hadde / zijn stracx op de beenen ghecomen met haer gheweer en wapenen/ ende sy hebben de Ruyters ter Stadt uyt ghedreven/ ende den Gouverneur met sijn Crijchs-volck jaechden sy nae / ende souden hem voor seker doodt gheslaghen hebben/hadden sy hem gheereghen; maer hy ist ontcomen/ ende op het Casteel ghevluchtt. Stracx hebben de Borghers in dese haestighe furie haer beschanst teghen het Casteel / ende wouden den Gouverneur daer van hebben / schietende daer op met twee halve Cartouwen/eenen halven dach lanck: Sy brandden de Valbrugge af/ende deden al het gewelt dat sy conden/nae [1582.] den aert eenes toornighen volcx. De Heere van Mansaert dit gewelt ende rasernije siende/ende geen macht noch middelen hebbende om genoechsame tegen-weere te doen / is met eenighe Soldaten van sijn Compagnije des nachts van het Casteel ghetrocken / ende tot den Prince ghegaen om hem dit teclagen / ende te openbaren in wat perijckel die Stadt was. De Borghers en hebben niet gherust voor ende aleer sy meester van dit Casteel / ghenoemt het Nieu-Casteel/geleghen aen de Stadts-muyren/in't Suyd-oosten/geworden waren/ meester gheworden zijnde/ hebben sy het selfde/haer bloedt noch niet coele gheworden zijnde/ afghebroken ende gheheel gheraseert.

De Prince van Parma dit vernomen hebbende/ heeft stracx aen die van Oudenaerde geschreven/ende eenich Peerde-volck tot voor de Stadt gesonden / sijnen dienst ende vriendtschap haer aen-presenterende/ soo sy haer met haren Coninck wouden versoenen: Maer sy gaven hem voor dat mael een afslagighe antwoorde. Doch dese mutinatie heeft veroorsaeckt/ dat Parma het naeste saysoen met sijn Legher daer voor ghecomenis/ namelijck op den achtsten Aprilis Anno 1582. hem gelatende als of hy Meenen meende te belegheren: Doe hy met sijn Legher voor by Oudenaerde trock / soo vielender drie Compagnien uyt de Stadt in sijn arriere-guarde, maer sy wierden meest doodt-gheslaghen / ende stracx keerde het gheheele Legher om/ ende bleef voor Oudenaerde vast liggen. Hy nam het Casteel van Gavere in/een mijle van dese Stadt gheleghen / vreesende datmen uyt het selfde hem soude beletten den toe-voer van vivres in zijn Legher: Parma heeft oock met behendicheyt het Casteel van Castens/aen d'ander geweste van de Stadt

[p. 407]

(140) De Belegeringe Voor Audenarden Door den
Prince Van Parme den .19. april Voorgebracht
Anno 1582
De sluysen op doende heeft de meeste helft der stat
Omrigelt ende beuryt met den water.
La siege de' Audenar de fut mis par le Prince de Parme le 19. d'auril. 1582 Alors ceulx de la ville aijant ouuert les escluses se faisant enuironer, la plus grand, de la ville des eaux partie Abraham de bruijn excudit.

[p. 408]

[1582.] gheleghen/ inghenomen/ om alsoo sijn Legher aen alle canten des te beter te versekeren voor inval des vyandts. Heer Frederick van der Borght was te deser tijdt Gouverneur binnen de Stadt. Parma heeft terstont sijn Gheschutt geplant/ende met xxv. stucken twaelf uyren lanck sonder ophouden soo geschooten/ dat hy een bresche ghemaeckt heeft/ groot ghenoech om een storm aen te brenghen / d'welck hy oock soude ghedaen hebben/ ten ware dat het hooghe ende dagelijcx wassende water hem verhindert hadde: Hy liet eenige Vlot-bruggen maken om daer mede het volck aen de bresche te brenghen/maer 'twas te vergheefs. Die van binnen hebben haer seer wel gheweert/maer sy en haddender maer ontrent vier hondert Soldaten binnen / die niet veel uytrechten en conden met uytvallen/ ofte om den vyandt te verhinderen sijn Gheschut te planten: Sy setten een groot deel der Stadt in't water; maer waren sy binnen sterck ghenoech van volcke gheweest / sy souden by nae de gheheele Stadt in't water connen stellen hebben/ want de geleghentheyt ofte situatie deser Stadt leegh is/ ende bequaem om met water te laten beloopen / alsmen de Schelde/die door de Stadt loopt op-houdt. De Prince van Parma heeft meest al sijn macht gebruyckt op een van der Stadts-poorten / ende op een Ravelijn ofte buyten-werck daer nevens / welcke die van binnen langhe cloeckelijck defendeerden/aen beyde sijden veel volcx doodt blijvende/ ende onder andere eenen van der Staten Capiteyns / ghenoemt Ioncker Bernoylie, van Antwerpen gheboortich. Eyndelijck heeft de Prince van Parma dit buyten-werck stormender handt inghenomen: Maer de Soldaten ende Borghers hebbender den vyandt cloeckelijck starcx weder uytgeslagen/ met verlies wel van drie hondert Man/ die van binnen maer vier Mannen verliesende. Siet wat dat cloecke gheresolveerde Soldaten doen connen. Parma hier uyt ghedreven zijnde/heeft aen d'ander sijde der Stadt een bollewerck doen onder-graven [1582.] / daer hy meester van gheworden is: Maer die van binnen hebbender stracx een halve mane teghens op-gheworpen. Duc d'Alenson ende de Staten/insonderheyt die van Vlaenderen / deden groote neerstichheyt om dese Stadt te ontsetten. Maer de Francoysen / daer mede men de Stadt meynde te ontsetten/quamen lancksaem uyt Vranckerijck / als oock deden eenighe nieu-aenghenomene Duytsche Ruyteren: Soo dat de Staten / by ghebreck van volck/des Princen van Parmas Legher niet en dorsten bespringhen / die sterck en wel begraven lach aen den cant van de Riviere/langhst de welcke die van Doornijck sijn Legher spijsighden ende van alles rijckelijck versorchden. Die van Gent meyndender eens Ruyteren en Soldaten in te brengen/(victualie ende amunitie wasser genoech in/) maer de Marquis van Roubay heeftse ten deele gheslaghen / ten deele te rugghe ghejaecht / haer vervolghende tot voor de Poorten van Gent / daer bleven wel tachtentich Ruyters doodt/ behalven een goet deel Voet-knechten. Binnen de Stadt en waren de Borghers ende Soldaten niet wel eens; De Paeps-ghesinde Borghers welcker vele waren / spraken al stracx alser Parma eerst voor-gecomen was / van opgheven ofte appoincteren / ende verstaken de victualie voor de Soldaten/soo seere als sy eenichsins conden; Soo dat de Gouverneur desen onwille der Borgheren siende / ende wel merckende dat hy geen ontset te verwachten en hadde/de Stadt nae drie maenden belegheringe / heeft overghegeven/ in handen van Parma, op den vijfden dach Iulij, haer consenterende schier al wat sy begeerden. De Soldaten zijn met haer gheweer / ende bagagije uytgetrocken. De Borghers moesten tot afcoopinghe der pilagie / ende tot betalinghe der gheener die haer beleghert hadden/opbrenghen in ses weken tijdts dertich duysent guldens in baren gelde: Die uyt de Stadt

[p. 409]

[1582.] vertrecken wouden/ werdt ghegheven een gheheel jare om hare goederen te vercoopen: Dien van de Ghereformeerde Religie werdt gheoorlooft in de Stadt te blijven/ sonder inquisitie/midts dat sy niemandt schandael gheven en souden / d'welck een breede uytlegginghe heeft / want uyt de Misse ende [1582.] Predicatie blijven/ niet Biechten/ niet te Sacrament gaen/ &c. is schandael gheven. De Heere van Manuy is van Parma Gouverneur deser Stadt ghemaeckt.

Tempora mutantur, & nos mutamur in illis.