Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 139]

Dvc d'Alba bout het Casteel van Antwerpen/ende maeckt hem selven een magnificque STATVE. Anno 1567.

[1567.] DVc d'Alba heeft (om de Neder-landers des te beter te temmen ende te toomen/ende om den Prince van Oranien met de andere ghevluchtte Heeren ende Edele alle hope te benemen van yets te mogen uyt-richten) besloten ende voor-ghenomen op verscheydene plaetsen/ insonderheyt aen de treffelijckste Steden /te bouwen gheweldige Casteelen/ ende die met Spaenjaerden ende andere vreemde Soldaten sterck te besetten. 'tHeeft hem belieft aen te vanghen met Antwerpen/ d'welck een machtighe Stadt is/ ende daer hy meest voor bevreest was/ overmidts aldaer jaer uyt jaer in veele vreemde Coop-lieden waren handelende ende wandelende. De Magistraet ende Overste der Stadt van Antwerpen wel wetende hoe schadelijc ende naedeelich dat dit hare Stadt wesen soude / welckers welvaert meest is bestaende by den Coop-handel/die niet wel en groyt noch en bloyt daer Casteelen ende stercke garnisoenen zijn/elc een vreesende van het Crijchsvolck onversiens om dese ofte gene actie over-vallen/ gheplundert/vermoordt/ende vernielt te worden/gelijck daer van verscheydene exemplen zijn: Soo hebben sy onderdanichlijck ghesuppliceert ende versocht dat het timmeren des Casteels mochte nae-ghelaten worden: Maer te vergeefs/ wat Duc d'Alba voornam dat moeste gheschieden/hy was onbeweghelijck ende niet te verbidden noch te bemorwen/al soude het onderste boven gekeert worden. Hy heeft tot bouwinghe deses Casteels (d'welck den 27. Octobris 1567. op 'tKiel begonnen is) gebruyckt eenen seer cloecken Jngenieur ghenoemt Pachiotto of Pachieco, eenen Savoyert / die het gheordineert ende gheleyt heeft in vijf bollewercken / oft uytstekende dwinghers / also datmen d'een van d'ander bequamelijc conde beschieten: Alle gaer omcinghelt met een seer wijde ende diepe [1567.] gracht/ alsoo ghemaeckt / dat die van binnen altijdt versch water uyt de Riviere crijghen conden / door goten onder d'aerde gheleyt: De vier uytstekende wercken gaf Duc d'Alve namen van sijn eyghenen persoon /het eene noemende Duc, het andere Ferdinando, het derde Toledo, het vierde Alba, het vijfde noemde hy Pachieco, nae den Jngenieur ofte Boumeester deses Casteels. Aen dit Casteel heeft Duc d'Alba te wercke ghestelt twee duysent Mannen/soo Metselaers met hare Opper-knechts/ als Gravers/ Steen-houwers/Timmer-lieden/ Smeden/ende andere der ghelijcke handt-wercks-lieden/ ende dat soo langhe tot dat dit Casteel met sijn Contre-scherpen/ Parapetten/ ende andere wercken / nae het besteck des Jngenieurs volmaeckt was. Het heeft ghecostt over de veerthien hondert duysent guldens/ daer toe de Stadt moeste betalen vier mael hondert duysent guldens. Als dit Casteel veerdich was/so heeft Duc d'Alba al het schoone Gheschut ende amonitie uyt de Stadt ghenomen ende op het Casteel ghebracht/ende boven de groote sommen van penningen die de Burghers hadden opghebracht tot timmeringhe van dit Casteel / heeft hy haer oock ghedwongen so veel bedden ende allerley behoeflijckheyt van Huysraet daer op te brenghen/ als het groote getal sijner Soldaten behoefde. D'eerste Gouverneur op dit Casteel is geweest eenen Spaenjaert genoemt Gabriel Carbel ione, den welcken op een corts ghesuccedeert is Sancio d'Avila, eenen Spaenjaert/die den Coninck ghedient hadde voor slecht Soldaet ende voor Trommel-slagher. Onder deses Spaenjaerts ghebiedt moesten buygen en bocken vele Edele/ende treffelijcke Nederlandtsche Heeren / Edele / Coop-lieden/en Burgers.

[p. 140]

[1567.] De Burghers hoopten dat sy van de vreemde garnisoenen souden ontlastt ende ontslagen zijn gheworden als het Casteel soude op-ghemaeckt zijn: Maer neen/ Duc d'Alba heeft den Grave Lodron met sijn Regiment Hooch-Duytsche Soldaten even wel in de Stadt laten blijven / tot grooten over-last der Burgheren ende inwoonderen van Antwerpen.

Als dit magnifijcque Casteel (wiens ghelijcke naeu in Europa en is) nu volmaeckt ende van alles versien was/ soo heeft Duc d'Alba als eenen tweeden Nabugodonosor, laten van coper maken ende midden in dit Casteel setten een seer costelijck ende constelijc beeldt/ d'welck hem seer ghelijck was/ende even so lanck als hy was/ gheheel gheharnascht / uytghesondert het hooft/ d'welck bloot was: oock was den rechteren arm onghewapent/wijsende daer mede op de Stadt van Antwerpen /haer quansuys vrede toe-seggende/ in de slincker arm hieldt hy sijnen Regiment-staf/ die hy scheen te verberghen ofte van sich te stooten / als niet willende noch behoevende den selfden langher te ghebruycken. Onder sijn voeten lach een lichaem met vier armen ende vier handen: D'eene handt hieldt een brandende toortse/d'andere een bijle/de derde een hamer met eenen ghebrokenen steel/de vierde een Requeste: Ende onder dit beeldt lach een knodse vol pinnen: De dhien boven de knien waren gheknickt ofte ghebroken / als gheene macht meer hebbende. Dit twee-hoofdighe beeldt hadde een male aen den hals hanghende / daer aderen ende slanghen uyt-cropen. Onder ofte ter sijden van Duc d'Alvens slinckeren voet lach een mom-aensicht; beduydende valscheyt ende bedroch: Aen de ooren van het twee-hoofdighe lichaem hingen Geusen nappen of schotelkens. Onder Duc d'Alvens voeten stonden in het lange dese woorden gheschreven / IVNGELINGI OPVS EX AERE CAPTIVO: dat is / Dit stuck wercks heeft Iungelingius ghemaeckt van het ghebuytte coper. Dit geheele coperen stuck stondt op eenen voet van blaeuwen [1567.] steen/vier trappen hooge. Jn het Pedestael stonden met groote capitale Romeynsche letteren dese woorden ghehouwen:

Ferdinando Alvarez à Toledo Albae Duci, Philippi II. Hispaniarum apud Belgas praefecto. Quod extincta seditione, Rebellibus pulsis, Religione procurata, Iustitia culta, Provinciae pacem firmarit, Regis optimi ministro fidelissimo positum.

Dat is te segghen:

Dit beeldt is op-gherichtt ter eere van den alder ghetrousten dienaer des alder-besten Conincx Philippi II. van Hispanien, Ferdinando Alvares van Toledo, Hertoge van Alba, Gouverneur in Neder-landt, om dat hy de beroerten gheblust, de Rebelle verdreven, de Religie versien ende versorcht, de Iustitie in eeren ghehouden, ende de vrede der Provincien bevesticht heeft.

Aen de rechter sijde van den voet deses wercks stondt eenen Herder gemaelt/die een cudde Schapen in de weyde bracht / voor de welcke de Wolven ende andere wilde dieren de vlucht namen / ende daer onder stonden dese Griecksche woorden met capitale letteren gheschreven/ Α Λ ΕΧΙΚΑΚΟЅ ΗΩЅ: dat is / Den dagheraet die 'tquaet verdrijft, waer mede Duc d'Alve hem selven verstont/ als of hy de clare morghen-sonne ware gheweest/ die alle duystere nevelen en wolcken verdreven hadde. Aen de sliucker sijde des hoovaerdighen Trophaei was eenen Altaer

[p. 141]

Ecce ALBA exsultat, vanâq_Ʒ ab imagine sperat
AEternas populi laudes quas fama negaret,
En pede monstra premit, domitor modò sculptus in aere,

Gloria ficta fuit, tenuesq_Ʒ erasit in auras.

[p. 142]

[1567.] ghemaeckt/daer dese woorden op stonden met groote letteren gheschreven / DEO PATRVM NOSTRORVM, dat is / Den Godt onser Vaderen: ende noch leegher stondt PIETAS, Godtsvruchticheyt. Daer nevens stonden verscheyden wapen ghetuych/ ende teeckenen van victorien.

Op de beelden die Duc d'Alve onder sijne voeten hadde ligghende / zijn in die tijden verscheydene uytlegginghen gemaeckt/de welcke alle gaer hier te verhalen veel te lanck soude vallen. De Hooch-geleerde Arias Montanus Spaenjaert/heefter dese bediedenisse over ghemaeckt / namelijck: dat dit dobbele lichaem betekende de twee staten des Landts/den Adel/ende de Gemeynten ofte Steden/ ende met het gheene dat sy in de handen hadden / beteeckende Duc d'Alve alles wat sy aengerichtt hadden/daer mede sy den Coninck vergramt ende tot voeringe des Crijchs/mitsgaders tot verdruckinghe harer Privilegien veroorsaeckt hadden: Daer over hy nu triumpheerde/hebbende haer met al hare macht ende vermoghen onder voet ghebracht. Eenighe schrijven ende vertellen/dat de Hertoghe van Aerschot / die seer boerdich / oock vrymoedich in het spreken was/ ende die dit gheluck hadde dat hem een yeder wel af-nam dat hy sprack/ eens op eenen sekeren tijdt met Duc d'Alve op het Casteel wandelende/ ende dit superbe beeldt aensiende / soude gheseyt hebben: die nu met voeten ghetreden worden /die grijnen so leelijck ende bijten op hare tanden/ dreyghende dat sy desen trots/ indien sy t'eenigher tijdt wederom macht crijghen / dapperlijck wreken sullen. Dit wierdt des maels in't scherts gesproken ende ghenomen / maer dentijdt heeft geleert/ dat het eene ware prophetie gheweest is. Ridendo dicere [1567.] verum Quid vetat.

Tot bespottinghe van Duc d'Alba ende dit beeldt/ zijn in die tijden dese latijnsche versen ghemaeckt:

Cur statuam vivo tibi Dux Albane dedisti?

An quia defuncto nemo daturus erat?

Non male conjectas, neq_Ʒ enim crudelia laudem

Facta tua, infamem sed meruere crucem.

Dat is:

Duc d'Alba/ secht my doch/waerom dat ghy dit beeldt

Hebt op-gherichtt terwijl' ghy noch in't leven waert?

Jck denck' ghy hebt gedacht/dewijl't elck een verveelt/

Dat ick in't leven blijf/niemandt achtt my sulcx waert.

Ghy hebt het recht ghetreft /want uwe boose daden.

Verdienen gantsch gheen eer / maer d'Hel om in te braden.

Duc d'Alve heeft met het oprichten deses sijnes beeldts (daer hy veel meer sijnes Conincx statue hadde behooren op te richten) sulcken haet veroorsaeckt/ selfs by de Spaenjaerden/dat Don Loys Groot-Commandeur van Castilien / die Duc d'Alve in het Gouvernement der Neder-landen ghevolcht is / het selfde heeft doen afnemen/ ende heeft het vercocht aen eenen clock-gieter/met expresse conditie/dat hy het datelijck soude smelten/ om wat anders daer van te maken. Dit is gheschiedt met seer groot contentement van alle Man/die Duc d'Alve haetten/want

De vvreedtheyt ende hooch-moet der groote Heeren
Doet haet ende ongunst teghen haer vermeeren.

[p. 141]

[1567.] Ten was Duc d'Albas meeninge niet de sake te laten berusten by het bouwen van het Casteel van Antwerpen/maer sijn voornemen was/noch verscheydene Casteelē te doen maken in alle de voornaemste Steden/insonderheyt in de Zee-stedē/ Frontier-steden/en̄ Hooft-steden der Provincien/daer dese nesten der tyrannen noch niet en waren; meynende als dit geschiet ware/dat hy alsdan de Steden ende Landē in sulcken schrick ende vreese houden soude / datse hem in alles/ sonder eenich tegenspreken/souden moeten gehoorsamen. Aldus handelē alle Tyrannen/die liever gevreest dan bemint willen zijn. Dit heeft over al (selfs in die Steden/daer noch garnisoen/noch Casteel voor-deel conde doen/en̄ daer wel Duc d'Alba naeu ghedroomt en heeft Casteelen temaken) een groote ongerustheyt veelen Menschen aen-ghejaecht / veele voor-hebbens zijnde / liever hare gheboort-plaetse ende Vaderlijcke Stadt te verlaten/ dan te leven in de vreese daer in sy wisten dat die Burghers alle gaer in leefden/welcker Steden Casteelen hadden met garnisoen / by namen met Spaens garnisoen besett zijnde/dewijle een yeder wel wist wat moet-willicheyt sy in verscheydene plaetsen uyt de selfde bedreven hadden. Als by exempel: 'Tis ghebeurt binnen Doornijck, datter een twist geresen is tusschen het garnisoen van het Casteel ende het garnisoen der Stadt/ also dat sy met de wapenen aen malcanderen quamen/en̄ daer wierdender eenige gequetst/twee blevender doot. Dese boos-wicht en hier mede van malcanderen gescheyden zijnde / soo hebben eenige van haer geroepen Spania, Spania, d'welck hare loose was als sy malcanderen tot hulpe riepen/ om de Burgers eenich gewelt te doen: Stracx zijnder op dit geroep eenen grooten hoop Spaenjaerden op de Burghers (die haer stille hielden in hare huysen) gevallen/ ende hebbender vijfthiene doodt gheslaghen/behalven allen anderen moet-wille dien sy bedreven.

Duc d'Alba en heeft niet alleen met oogh-luyckinge [1567.] meermaels aengesien den moet wille die sijne Spaenjaerden uyt de Casteelen bedreven / maer het schijnt dat hyse willens ende wetens daer toe oorsake ende aenleydinghe ghegheven heeft/door dien dat hy haer somtijdts een heel jaer/ somtijdts twee jaren gagije/ jae noch meer/ schuldich bleef/ alsoo datse scheenen actie ghenoech te hebben/ om van de Casteelen in de Steden te vallen/ende de Burghers (liever de rijcke/ dan de arme) met de doodt te dreyghen/ te slaen/ te pijnighen / te berooven / de Vrouwen ende Maechden te vercrachten / de huysen in brande te steken/ende hier ende daer eenighe te vermoorden. Als de godloose Soldaten aldus haren moet-wille ende tyrannije aen de Burghers bedreven hadden/ soo creghen sy lichtelijck pardoen van Duc d'Alba; wouden de arme Burghers van haer ontslaghen wesen/so moesten sy Duc d'Alba, ofte sijnen Sone lange nae-loopen/ ende met groote gheschencken daer toe coopen / ende soo haest en waren sy d'eene Bende Roovers niet quijt / of sy en creghen stracx andere in de plaetse/ die dickwils slimmer waren als de voorighe. Dese ende der ghelijcke swaricheden meer by verscheydene Magistraten aenghemerckt zijnde / hebben allen mogelijcken vlijt aengewendt/om te verhinderen het maken der Casteelen in of aen hare Steden. Die van Amsterdam hebben om sulcx af te coopen/ Duc d'Alba belooft op te brenghen ende te betalen in handen van sijne Thresoriers/ de somme van twee-mael hondert duysent guldens / op corte termijnen.

Wat zijn wy Neder-landers gheluckich / die wy van dese tyrannen ende hare nesten ghevrijet zijn. Godt geve/dat wy/onse kinderen ende nae-comelingen hier van in der eeuwicheyt mogen bevrijt blijven.

Och dat wy wisten te desen onse daghe wat tot onsen vrede van nooden is!