Logo DBNL
De warachtighe historie van doctor Johannes Faustus (2004)

De warachtighe historie van doctor Johannes Faustus

(2004)–Carel Baten–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Eene disputatie van der helle, Gehenna2 genoemt.aant. Hoe datse gheschapen ende ghestelt is. Oock van de pyne, die daerin is.

DOctor Faustus hadde wel altijt een berou in zijn herte ende een groot achterdencken in hetghene dat hy ghedaen hadde, dat hy zijner sielen salicheyt so licht gheacht hadde ende den duyvel voor het tijtlicke soo hert verbonden hadde. Maer zijn berouu ende boete was Caïns ende Judas’ boete, in dewelcke dat wel een berouu int herte was, maer sy twijfelden aen de genade Gods ende het dochte haer een onmogelicke sake wederomme tot de ghenade Gods te moghen comen. Gelijck Caïn ende Judas, die in alsulcken wanhope quamen dat sy niet ghelooven en costen dat hare sonden hen conden vergheven worden, alsoo wast oock met Doctor Faustus. Hy sach wel den hemel, maer hy en cost er niet inne ghesien. Hy droomde van den duyvel ende van der hellen, ghelijck men te segghen plach, dat is te segghen dat hy bedachte wat hy gedaen hadde ende meynde altijt door veel disputeren, vragen ende antwoorden met zijnen gheest, so verre te comen, dat hy eens tot boete ende tot berouu zijner sonden gheraken mochte. Maer het was al tevergeefs, want den duyvel hadde hem al te vaste ghevangen. Hierop nam Doctor Faustus hem wederomme voor om met hem te spreken ende te seggen dat hy wederom van de helle gedroomt hadde. Daeromme vraechde hy den gheest wat dat de helle was? Ten anderen hoe dat de helle ghestelt ende gheschapen was? Ten derden wat datter voor een gekerm ende gheclach in der hellen was onder de verdoemde? Ten vierden oft oock de verdoemde noch tot de genade Gods comen costen ende uut de helle costen verlost

worden? Den gheest en gaf op alle dese vragen gheen antwoorde, maer hy sprack: ‘Heer Faustus, uwe vragen ende disputatiën van der helle ende harer ghelegentheyt1 moechdy2 wel achterweghen laten. Liever, wat wilt ghy doch van uselven maken? Ende al waert sake dat ghy tot in den hemel opclimmen cost, so soude ic u doch wederomme tot in de helle nederwaerts smijten, want ghy zijt mijnder ende ghy behoort oock in onse coye3. Daeromme, lieve Fauste, laet doch blijven4 soveel na de helle te vragen, maer vraecht in plaetse van dien wat anders. Want ghelooft my vryelick5: so verre als ick u alle ghelegentheyt soude vertellen, so soudy mogen in een wanhope tot een berouu ende in alsulcken becommernisse comen, dat ghy daernaer soudt willen dat ghy alle dese vragen nagelaeten hadt. Daerom bidde ick u ten anderen mael: laet doch alle dese vraghen blijven.’ Doctor Faustus antwoorde: ‘Ick moetet nochtans weten oft ic en sal niet leven. Daeromme suldijt6 my seggen.’ ‘Nu welaen’, sprack den gheest, ‘ick salt u seggen, want my sulcx niet schaden en can. Ghy vraecht wat de helle sy. De helle heeft menigherley figuere7 ende bediedinghe8, want somtijts wort de helle hellich ende dorstich ghenoemt, mits dat de menschen die daerinne zijn tot gheene lavinge, noch verquickinge, ghecomen en connen. Men segt oock met rechte dat de helle9 een dal genoemt wort, hetwelcke niet verre van Jerusalem ghelegen en is. De helle heeft eene alsulcke wijdde ende diepte des dals, dat het10 Jerusalem - dat is den throon des hemels, daerin dat de inwoonders van het hemelsche Jerusalem zijn ende woonen - wijt ende verre teghen malcanderen over liggen11, soodat de verdoemde, in de woeste des voorseyden dals, altijt moet blijven woonen, ende in de hoochde der stadt Jerusalem nemmermeer gheraken en connen.aant. Alsoo wort de helle oock een plaetse genoemt, dewelcke so wijt is dat de verdoemde die daerinne woonen moeten gheen eynde daerin gesien en connen. Desgelijcken wort de helle oock genoemt de brandende helle, waerinne dat alle dinghen branden moet watter in coemt, ghelijck eenen backsteen in eenen vierigen hoven12, in denwelcken, oft schoon den steen gloeyende wort, so en comt hy doch nemmermeer te verbranden ofte te verteeren,

ende en wort maer te1 herder daervan. Alsoo sal de siele des verdoemden mensche in der eewicheyt branden, sonder te verbranden oft te verteyren, maer sal meer ende meer pijne ghevoelen. Desghelijcken soo wort oock de helle een eewighe pijne ghenoemt, dewelcke noch beghinsel, noch hope, noch eynde en heeft. Hy wort oock de duysterheyt van eenen toren genoemt, alwaer men noch de heerlickheyt Gods, ghelijck het licht, de sonne ofte mane, niet gesien en can. Waer2 nu de helle maer eene duysterheyt, ghelijck by u den nacht, is, soo soude men noch eenige hope van licht hebben. De helle heeft oock eenen afgront, Chasma3 ghenoemt, ghelijck eenen aertbodem4,aant. daeraen hy stoot. Daer heeftse alsulcken dickte datter gheenen grondt en is. Aldaer scheurt hem het aertrijck van den anderen5 ende het schijnt dat in alsulcken diepte der afgronden winden ghehoort worden. De helle wort oock Petra6 ghenoemt - dat is een steenclippe7 - ende die is oock ghelijck eenen steen, want de helle is so bevestighet datse noch aerde noch steenen rontomme haer en heeft, ghelijck een steenclippe. Maer ghelijck Godt den hemel bevestiget heeft, alsoo heeft hy oock den grondt der helle bevestighet: gantsch hert, spitsich ende vol roocx8, gelijck een hooge steenclippe.aant. Sy wort oock Carcer9 ghenoemt, in denwelcken dat de verdoemde eewich ghevangen ligghen moeten. Voorts soo wort sy oock ghenoemt Damnatio10, daerin dat de siele, als in een eewighe ghevanckenisse, verordeelt ende verdoemt wort. Oock noemt men deselve Exitium11 ende Pernicies12, een verderffenisse, alwaer de sielen alsulcken schade lijden die in der eewicheyt blijft duerende. Noch wortse oock ghenoemt Confutatio13, Damnatio, Condemnatio14 ende op meer derghelijcke manieren, ende is een verwerpinghe der sielen. Daerinne dat hem de mensche in alsulcken afgront werpt, ghelijck deghene doet die op eenen hoogen toren climt ende hem van boven nederworpt. De mensche die tot een vertwijfelinghe ghecomen is en gaet daer niet henen, omdat hy deselve soude besien moghen. Maer hoe hoogher dat hy opclimt ende hem daeraf werpt, hoe dieper dat hy vallen moet. Alsoo ist oock met de verdoemde sielen, die in de helle gheworpen worden: hoe

swaerlicker1 dat den eenen meer als den anderen te sondighen coemt, hoe dieper dat hy meer onderwaerts vallen moet. Eyndelick, de helle is alsoo gheschapen, ghelijck Godt zijnen toren2 gheleyt heeft ende op alsulcken plaetse als hy heeft ghewildt dat de verdoemde souden gheplaecht worden, sodat de helle veel namen heeft, ghelijck als een schandtwooninge3, een verslindinghe4aant., een wrake, een diepte der hellen. Want de sielen der verdoemde en moeten niet alleene in een gheclach5 ende in een wee des eewigen viers sitten, maer sy moeten oock schande, bespottinghe ende schimp verdraghen van Godt ende van zijn heylighen, aldaer6 sy een wooninghe der verslindinge ende der wrake wesen moeten. Want de helle is alsulcken verslindinghe die niet te versadighen en is, maer honghert noch meer op alle sielen die noch niet verdoemt en zijn, hopende dat sy oock vervoert ende verdoemt mochten worden. Alsoo moet ghy oock, Doctor Fauste, dese dinghen verstaen, dewijle7 ghy hier sulcx hebt willen hebben. Ende merct dat de helle is een helle des doots, een hitte des viers, een duysterheyt der aerden, een vergheten van alles goets, waervan dat van Godt noyt gheen eynde bedacht en is. Sy heeft marter8 ende wee ende een eeuwich onuutblusschelick vier, een wooninghe van alle helsche draecken, slanghen, wormen ende van alle schrickelicke dieren; een wooninghe der verstootenen duyvel, eenen stanck van water, van solfer ende van peck ende van alle heete metalen. Ende dit is mijn eerste ende mijn tweede bericht.

Ten derden, so besweert ghy my ende ghy wilt van my hebben, dat ick u een onderrichtinge sal doen wat voor een gheclach ofte wee de verdoemde in der hellen hebben oft ghevoelen sullen. Daervan sult ghy, mijn heer Fauste, de Schrift lesen, want het is my teenemael verborgen. Maer evenghelijck de helle jammerlick aen te siene ende ghequalificeert9 is, alsoo is oock daerinne naer advenant10 een onverdraghelicke pijne ende martelisatie. Daeromme dat ick u daervan een bericht doen wille dat het met de verdoemde toegaet, ghelijck als ick u hiervooren verclaert hebbe. Want het is waer, ghelijck als ick u segghe, dat de helle ende des

vrouwen buyck ende het aertrijck nemmermeer versaedt1 en worden, sodat nemmermeer eynde noch ophouwen in de helle wesen sal. Daerover2 dat der verdoemde claeghen oft jammeren nemmermeer eynde nemen en sal over hare sonden ende boosheyt. In somma: daer is een roepen, een clagen, een kermen, een jammeren, een schreyen ende een huylen tot God, omdat alle schepselen Gods ende alle creatueren hare vyanden zijn, daer ter contrariën3 de heylighen Gods alle eere ende blijschap in der eewicheyt ghenieten. Ende de pijne van den eenen is alle tijt grooter ende geweldiger als de pijne ende de tormenten4 van den anderen. Want gelijck de sonden van den eenen grooter gheweest zijn, also zijn oock de straffen van den eenen grooter als van den anderen. De verdoemde claghen ooc over de onlijdelicke coude, over het onuutblusschelicke vier, over de onverdraghelicke duysterheyt, over den stanck, over de eewighe ongerustheyt ende over de schrickelicke ghesichten der duyvelen, ende in somma over de vertwijfelinghe van de hope van5 eenige verlossinghe. Oock claghen sy met weenenden ooghen, met knerselen6 harer tanden, met stanck des neusen, met jammeren harer stemme, met beven der handen ende der voeten. Sy eten haer eyghen tonge op door de groote smerte7, mits sy wenschen haerselven doot te wesen ende nochtans en connen sy niet ghesterven, want de doot vliedt van haer wech, ende alle hare elenden ende pijne wert8 van dage te dage grooter ende swaerder. Aldus hebbe ick u voldaen, heer Fauste, op uwe derde vraghe, dewelcke met de eerste ende tweede overeencoemt.

Ten vierden ende ten lesten, so wildy van my oock een vrage hebben9 die Godt aengaet, te weten: oft Godt de verdoemde weder in ghenaden sal aennemen ofte niet? Maer het sy hoe dattet wille, ic sal u altijt op uwe vraghe een onderrichtinghe gheven. Ten eersten de helle ende hare substancie10, aensien11 ende hoe dat sy van God gheschapen is; oft wy sommige harer fondamenten doorgronden costen. Ende nietteghenstaende, liever heer Fauste, dat sulcx uwer belofte ende promissie sterck contrariërende is12, so sy u daerop dese verclaringe gedaen. Ghy vraechde ten lesten of de verdoemde wederomme tot de genade Gods comen connen? Daerop antwoorde

ick: neen. Want alle die in de helle zijn ende van God verstooten, die moeten in Gods ongenade in der eeuwicheyt branden sonder eenighe hope meer. Ja, wanneer sy totte genade Gods comen conden, so souden sy, ende wy geesten, na sulcken tijt haken1 ende verblijden2. Maer so weynich als de duyvels in der hellen connen tot genade gecomen, so weynich connen die verdoemde oock daertoe gheraken, want daer en is gheene hope, noch al haer bidden, aenroepen, oft alle haer kermen en mach nerghens toe helpen. Daertoe so claecht haer hare consciëncie3 eenparich4 aen. Een keyser, een coninc, een hertoge, een grave, oft eenich ander regeerder, sullen claghen ende dencken: och hadde ick slechs niet ghetiranniseert ende in mijne leven niet alle moetwille ghedreven5! Een rijcke man: och hadde ick niet so ghierich geweest! Eenen hooveerdigen: och hadde ick niet so hooveerdich gheweest! Eenen hoerjagher oft overspeelder: och hadde ick niet so oncuysch gheweest! Eenen wijnsuyper, eenen brasser, eenen speler, eenen godslasteraer, eenen meyneedigen, eenen dief, eenen moorder ende derghelijcke: och hadde ick niet alle dese godloosheyt bedreven ende des werelts wellust ghevolcht! So mocht ick noch eenige ghenade verhopen, maer mijne sonden zijn so groot, datse niet en connen vergeven worden! Daeromme moet ick dese helsche pijne ende straffe lijden, eewich verdoemt wesen ende gheen ghenade meer van Godt verhopen.

Daeromme so suldy weten, mijn heer Fauste, dat de verdoemde op geenen tijt noch op geen eynde te hopen en hebben, daerdoor dat sy van deser quaele6 mochten verlost worden. Ja, wanneer sy slechs alsulcken hope gecrijgen mochten dat sy alle dage maer een druppelken waters uut de zee scheppen mochten, ende dat soolanghe gheduerende7 totdat de zee drooghe ware, oft datter eenen sandberch ware tot aen den hemel hooghe, van denwelcken een vogelken alle jare een stucxken so groot als een boone halen mochte, ende dat solange duerende totdat den voorszeyden berch teenemael opgenomen ende wechghedragen ware, ende dat sy alsdan noch mochten van alle hare elende ontslagen worden, so souden sy noch haer daerin verblijden. Maer daer en is gheen hope dat Godt harer soude gedincken8 oft over haer ontfermen,

maer sy sullen in der hellen ligghen, ghelijck de dootsbeenders in de graven. De doot ende hare consciëncie salse eenparich cnaghen ende alle haer roepen ende kermen en sal niet verhoort worden. Ja, wanneer ghy u schoon in de helle cost verbergen totdat alle bergen tesamen op eenen hoop te vallen quamen, ende van d’eene plaetse op dander verset worden, ja totdat alle steenen in de zee drooge worden, so ist al niet so weynich als1 eenen olifant oft eenen kemel door eender naelden ooge gegaen can, oft alle druppels des reghens connen ghetelt worden. So weynich hope isser voorhanden. Aldus hebdy, lieve heer Fauste, de verclaringe over den vierden artijckel ende ick segghe u vryelick2, so verre als ghy my op een ander tijt meer na alsulcken dinghen vraghen sult, dat ghy gheen gehoor by my en sult hebben. Want ick en ben u niet schuldich sulcx te seggen, dus laet my van sulcken vragen ende disputeren met vreden3.’ Doctor Faustus ghinck wederomme gheheel droevich wech van den gheest. Hy wert teenemael mismoedich ende twijfelachtich. Nu dachte hy op ditte, nu op dat, ende hy en conde nacht noch dach dese dinghen uut zijnen sin ghestellen4. Maer het en hadde gheen gheduer5 by hem, want de duyvel hadde hem te seer beseten, verstockt, verblindt ende ghevanghen. Oock oft hy schoon6 alleene was ende op Gods woort wilde dincken, soo verthoonde hem de duyvel in de ghedaente van een uutnemende schoone, vercierde7 vrouwe, die hem quam omhelsen ende alle oncuyscheyt toeliet, waerdoor dat hy het goddelicke woort stracx8 vergat ende in den windt sloech, sodat hy in zijn quade opinie voorts voer.


Vorige Volgende