Logo DBNL
Het secreet-boek vol heerlijke konsten (1694)

Het secreet-boek vol heerlijke konsten

(1694)–Carel Baten–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Van veelderley Incten en Secreten van schrijven.

Hoe men Incten maken sal.

ALs men veele Incten maecken wil te eenemael, soo moet men mercken op de gewichten en maten, en die na ghelijckheyt meerderen, gelijck by yegelijck Incten betekent is. Exempel: Als ick 10 mingelen Incts wilde maken, gelijk dese navolgende Incte, soo neemt men vier mingelen water, Wijn ende Azijn anderhalf mael soo veel, dat is, te weten, 3 mingelen Wijn, ende 3 mingelen Azijn, komt te samen 6 mingelen, en die 4 mingelen waters maken te samen 10 mingelen met die gewicht der gelijcken.

Item, in verkleyninge der maten, een Exempel: Tot een halve mate of pinte waters, ses loot Galnoten, vier loot Vitriol, vier loot Gommi, soo heb ick nu genomen vier maten of mingelen waters, maeckt 8 pinten, als men nu yegelijck pint sijn gerechte ghewicht gheven sal

soo multipliceer ick 8 ende 6 met malkander, komt 48 alsoo veel loot Galnoten moet ick nemen tot 4 potten, of 8 pinten. Dat Gommi of Vitriol is 32 loot, ende is in ghelijcke proportie, na der manieren gelijck men veel of luttel wil maken, ende soo moet men doen op alle Incten, na mense hebben wil, slecht of goet.

Inct op Papier te schrijven.

Ghy sult nemen een pinte waters, anderhalf vierendeel van een mate Wijns, oock soo veel Edicx of Azijn, maeckt te samen een mingelen ofte mate, ende vierendeel wel vermenght, dan neemt ses loot Galnoten kleyn gestooten, ende door een Zeeve geziftet, doet daer pulver in een sonderling vat of pot, dan giet die gemengden Wijn, Water ende Azijn, dat halve deel daer op, des gelijcken neemt vier loot Vitriol oock ghestooten, oock in een sonderlinghen pot, ende giet de ander overghebleven deelen van het water, Wijn ende Azijn daer op, die helft daer van, ende dat ander deel dat daer over blijft, doet die Gomme daer in, te weten, oock vier loot, ende deckt dese drie potten toe, ende laetse drie of vier dagen staen, maer roert een yegelijck pot of vat drie of viermael des daeghs, ende den vijfden dagh soo set de pot metten Galnoten te vyer, ende als ’t begint te zieden soo trecket te rugghe, want ten moet maer aen ’t zieden zijn. Daer nae sijget door een doeck in een ander suyver vat, ende druckt de doeck niet uyt maer latet daer maer door loopen ende lecken, dan doet dat ander uyt de twee vaten oock daer in, ende latet soo drie daghen staen, maer roeret al-te-

met om ,ende den vierden dagh als ’t geset is, soo besiet u Inct.

Item, dat geene dat aen de gront blijft, daer sult gy oudt Regen-water opgieten, hoe ouder hoe beter, ende bewaert dat altijdt, hoe dat gy meer Inct maekt, soo hebt gy altijdt by na dat half deel te vooren, want het is altijdt beter dan klaer water.

Een ander Inct te maken.

Neemt een mingelen water dat reyn is, ende doet het in een glas, ende doet 13. loot gestooten Vitriol daer in, ende latet drie dagen staen, maer men moet het alle dagen drie of viermael omroeren. Daer na neemt 13. loot gestooten Galnooten, ende doetse in een nieuwe geglaseerden pot, ende giet een mingelen klaer water daer op, ende setse op ’t vyer, ende latet een vinger diep in-zieden, maer het moet niet overloopen in ’t zieden. Daer na sal men ’t door een doeck doen in een ander pot, en gieten een beker vol goeden Azijn in den doeck daer gy ’t mede door doen wilt, ende drucket soo uyt, ende doet daer in oock vier of vijf loot gestooten Gomme, ende slatet ofte roeret dan wel door malkanderen, ende doetet dan weder door een doeck. Giet wederom een beker Azijn daer in, en drucket uyt, ende latet daer na staen tot dattet kout wordt soo doetet dan oock in een glas, ende stopt dan u eerste glas, ende dit glas oock wel dicht toe. Ende als gy nu Inckt van doen hebt, so giet van beyde de wateren in uwen Inckt pot, oft daer gy uyt schrijven wilt, ende gy hebt goeden Inckt.

Een ander ende lichter.

Neemt gestooten Galnooten, en doetse in water, diergelijcken oock de Vitriol in een ander sonderlingh vat of pot, en laet die twee wateren soo te samen bysonder staen in een pot of glas, en als gy Inckt behoeft, soo giet van beyden die wateren een weynigh uyt, en doet daer een weynigh gestooten Gomme toe soo hebt gy Inct.

Een ander

Een mingelen Wijn die sterck is, set die in een nieuwe pot te vier, ende laetse heel heet werden maer niet zieden. Daer na doet drie loot gestooten Galnooten, ende derde half loot Gummi Arabicum, twee loot Vitriol al kleyn gestooten, ende gesift daer in, ende roeret wel met een hout door malkander, soo hebt gy goeden Inct.

Een ander.

Neemt een halve mate kleyn bier, doet daer in een loot gestooten Galnooten, latet zieden dattet een weynigh roodtachtigh schijnt, doet daer in drie quintijn groen Vitriol kleyn gestooten, ende latet weder op-zieden, ende als gy ’t van ’t vyer neemt, soo doet daer in drie quintijn Gommi, ende een erweet groot Aluyn daer in, beyde kleyn gestooten, ende roertet door malkander tot dattet kout werdt.

Om Inct ter noot te maken.

Gy sult nemen een Was-keersse, ontsteektse ende houtse tegens een becken of schootel tot dat van den roock roet of swartsel daer aen hange. Giet dan een weynigh warm Gom-water

daer in, ende tempereeret door malkander, soo is ’t Inct.

Een ander noch geringer

Neemt twee of drie lepelen vol Melck, ende doetet in een schootel, en neemt dan een blaeuwen Wet-steen die wel gebruyckt zy, steecktse met een inde schootel, ende neemt, een wel gebranden kool, en bluscht die in de Melck, en rijft die op den Wet-steen, op die zijde daer men veel op gewet heeft, ende druckt de kool dick in de Melck, en rijvet weder op den steen soo lange datse zwert genoegh is. Men moet dese Inct dra verschrijven, wantse mach niet lange duren.

Inct sonder vyer te maecken van Put-water.

Ghy sult nemen vier pont Put-water, daer doet in vier oncen Galnoten, grof ghestooten, gelijck de groote van erweten, doeter oock in drie oncen Gomme van Arabien, vier oncen koper-root wel gestooten gepulveriseert, latet al-te-samen des nachts staen in de Lucht, ende daegs in de Sonne, tien dagen lang, en roertet alle dage wel om met malkander, en is ’t dat u dunckt dattet te dick werde, doeter een weynigh Azijn toe, en daer sal hy goet zijn.

Een ander om perfecten goeden Inct te maken sonder vyer.

Item, neemt acht oncen witten wijn, een once Galnooten, gebroken in vier of ses stucken, de welcke ghy sult weycken in den voorseyden witten Wijn, den tijdt van een dagh ende nacht. Dan neemt die Galnooten uyt, ende doet in

den voorschreven Wijn een once, ende een halve Gomme van Arabien, een vierendeel van een once Koper-root wel ghestooten, ende gepulveriseert, ende laet dit te samen thien of twaelf daghen in de Sonne staen, ende is ’t dattet niet zwart genoegh is, doet daer in een weynigh Romeyns Koper-root, ende het sal ghedaen zijn

Om Pulver te maken welk op ’t papier gewreven, en daer naer met water daer op geschreven, maeckt die letteren swart, of ’t selve gemengt met water, maekt goeden Inct, of ook met water geschreven, en ’t pulver daer op gedaen, is swart.

Item, neemt Galnoten ende Romeyns Koper-root alsoo veel van d’ eene als van d’ andere, ende een weynigh Vernis om te schrijven, al dun gepulveriseert in een Morteir. Dit selve poeder aldus ghedaen als voorschreven is, sal terstont zwart schijnen, ende dit Poeder mach men met hem dragen ter noot, want Inct verdort dra, ende hier behoeft men maer water toe.

Om Inct te houden datse niet verdroogt of schimmelt, of dat die Motten of Muysen dat Papier niet eeten.

Item, voor het verdroghen neemt men die buytenste raeuwe schelle ofte huysken, daer in de Hasenooten zijn, ende als men die in de Inct leydt soo dorret hy niet.

Item voor ’t schimmelen, soo doet men een weynigh zouts daer in.

Item, dat de Muysen of Motten het Papier niet eten, soo doet een weynigh Alssen-wa-

ter in die Inct, oock menght men of ziedt men die pappe daer men Brieven of andere dinghen mede pappe, en dat sullen die Motten ofte muysen niet eten: Oock is ’t goedt als ’t water ghemaeckt, en dan ghealuynt voor het planceren.

Hoemen die specien daer men Inct afmaeckt, sal kennen.

De deught van de Galnooten is bekent door dien datse kleyn getackt zijn, stijf ende vol van binnen, ende niet versmolsemt of poederachtigh.

Item, die deught van den Vitriol of Koper-root is bekent als het een hemelsche Verwe heeft, soo wel van binnen als van buyten.

Item, de Gomme van Arabien is bekent alsse klaer is en lichtelijck breeckt als mense stoot.

Roset te maken om te schrijven in vier manieren, te weten, coleur van roosen, half Greyn, Violet, ende Morreyt, met welcke confecten men oock verwen mach wat men wil.

Neemt Bresilie-hout, soo veel ghy wilt, ende doetet in klaer water zieden, tot dat het derdendeel of meer verzoden is, proevet altijdt op Papier, soo sult ghy sien of het ghenoegh ghezoden heeft, soo niet, soo latet soo langhe verzieden, dat het Papier heel root is, daer nae vergietet, deelt dat water in vier deelen na die verwen die gy maken wilt, en is’t dat ghy de coleur van Purper wilt hebben, of sterck root maken wilt, neemt een van de vier delen, ende doeter een weynigh Kalck-water in, de welck men heet Calvivee. Dit water maeckt men aldus: men

doet een weynigh ongeblusten Kalck blusschen in een goet deel waters, latende dit staen tot dat die Kalck te gronde gae. Dan dit water gedaen met het tweede deel van de voorschreven Rosette, soo sult gy Purper-verwe maken, maer ’t water van de Rosette of Bresilie moet warm wesen.

Item, in een ander deel doet looge, en ghy sult violet-verwe hebben. In ’t vierde doet een weynig Aluyns desente en ghy sult Moreyte verwe hebben Hier mach men ook wollen-garen mede verwen, ende oock eenige coleuren geven.

Om Inct te maken dat men niet lesen kan dan men moetet door een water trecken.

Ghy sult nemen gestooten Vitriol, doet die in een Inct-hooren die suyver is, ende giet een weynigh klaer water daer in, ende als die Vitriol ghesmolten is, soo schrijft daer mede op Papier of Parcament, latet droogh worden, so kan men dat niet lesen, maer is ’t dat men ’t lesen wil, soo neemt een half pinte waters, ende doet daer in een loot Pulvers Galerum, ende menght dat wel door malkander, ende sighet dan door een linnen doeck in een suyver vat of glas, dat plat in maniere van een schale is, ende treckt den Brief door dat water, soo sal dat schrift zwart werden gelijck oftse met Inct geschreven waer.

Een swarten Brief met wit schrift te schrijven.

Ghy sult nemen klaer water, tempereert dat met Eyer-doiren, soo dat ghy daer mede schrij-

ven kondt, ende schrijf daer mede, ende laet het drooghe werden, bestrijckt dan die Brief met Inct datse geheel zwart werde, laetse dan droogen, soo en kan niemandt lesen, maer wilt ghy dat men het lese, soo neemt den Brief op u knye, en schaeft met een mes daer over, soo sal dat gheschreven schrift met doiren af gaen, en u schrift sal wit schijnen op swart Papier.

Schrift uyt Percament uyt te doen.

Item, neemt Colofoniani, dat is Griecks-hars, stoot dat kleen, en stroyt dat op ’t schrift, nettet dan een doeck, ende leght het daer op, daer na legt op den natten doek versche Paerdemest, daer op leght een slechte tichel, latet soo in de Winter een nacht staen, in de Somer van ’s morgens tot den negen uren.

Een ander.

Neemt Salarmoniac, Aluymen Plumosum, distileert die door een alembick, ende met dit water bestrijckt u schrijft, soo gatet uyt.

Om op Papier of lijnwaet te schrijven, dat het niet blijcken en sal te zijn, dat voorsz. Papier oft lijnwaet gewarmt, soo sullen de letteren swart schijnen.

Men sal nemen ’t sap van Limoenen, ofte Ajuyn, oft Paerde-melck, ende schrijven daer mede, ende als ’t alsoo geschreven is, soo sal men dat Papier wel heet laten werden als men ’t leesen wil teghens het vier, ende de letter sal hem uytten zwarten openbaren, men moet dat Papier wel heet maken.

Om te schrijven Letteren die men niet sien mach, dan by nacht of by dage, maer in een doncker plaetse.

Item, neemt Pulver van Kristal, de buycken van de Vliegen, en de Wormen die by nachte schijnen, menght dit al met Wit van Eyeren, schrijft hier mede, ende laet het droogen, gy sult de letteren by nacht sien schijnen so dat mense in ’t doncker sal mogen leesen.

Om te schrijven dat hem de Letteren niet openbaren dan op water.

Item, men schrijft met Aluyn-water, ende als ’t selve droog is, so en mach men het selve niet lesen, dan men moet die Brief op ’t water leggen, so openbaren hun de letteren, als ’t daer een wijl soo op of in het water gelegen heeft.

Om Letteren te doen schijnen gouden, Silveren oft Kooperen.

Item, men neemt de Melck van een Vijgeboom, ende schrijft daer mede, ende laet die letteren droogen, ende dan wrijft men Koper, Gout, Silver, oft anders over, ende sy sal die coleur houden.

Om gouden Letteren te schrijven.

Gy sult nemen Gomme van een Amandelboom, wrijft die met Sijnable, en maektse so dun dat gy daer mede schrijven meught, en als het droogh is, sullen die letteren schijnen als Gout.

Een ander.

Item, een Enden-ey, ende maeckt daer een gat in, ende doeter ’t wit uyt, en doeter weder

wat Quicksilver in, ende stoppet met Was of Pick toe, ende legt het onder een broetsche Hen, soo lange alsse broet, ende daer nae sal men het menghen met Gom-water, ende schrijven daer mede ’t sal schijnen als Gout.

Om te schrijven ter noot sonder Inct ofte Penne.

Item, men sal nemen roode Kruyden, ofte Aerde of andere coleur, die in dier manieren verwet, ende daer mede sal men een stuck Papiers root maken, ende dragen dat by hem, of doen ’t op staende voet, ende als men schrijven wil, sal men nemen ander Papier, en leggen dat Papier daer of met die geverfde zijde, ende schrijven daer op met een stijve pen, of Koperen of houtken, en u schrift sal hem root toonen op u Papier, en is ’t dat ghy u wit Papier boven leght, en het roode onder, soo sal het schrift verkeert staen, en men sal het niet konnen lesen dan teghens den dagh, of in een Spiegel.

Om met Krijt op bert of elders so kleyn te schrijven als metter penne.

Ghy sult nemen een Papier, en maeckt dat wilt met Krijt, en daer naer knipt daer eens aen met uwen vinger, daer na leght het op het bort of schale, en schrijft met een stijve Pen, of met een kopere of ysere Griffe, of elders mede, en ’t schrift sal hem kleyn openbaren, na de dickte van die Griffie daer ghy mede schrijft.

Om doorschijnende Papier te maecken.

Item, die gheringe yet af-malen, wil van

ander kunst, soo neemt Papier dat noch niet gelijmt is, neemt witte Barch harde stucxkens, maeckt een bal met boom-wolle ghevolt die sacht zy, ende niet te hart, set dan boom-olie in een scharve op een gloeyende panne, laetse wel heet werden, en druckt dan met u Boomwols-balle in die olie, ende strijckt ten beyden zijden van dat Papier, hanget daer na op, ende latet droogen, na vier ofte vijf daghen strijcket met een Lick-steen dattet glat zy, dan wertet des te meer door-schijniger, ende wanneer ghy yet af-malen wilt, soo leght u Papier daer op, soo schijnet soo veel te klaerder ende schoonder, daer door het vermach oock alle Verwen dat men daer op wil schrijven, soo verre des van Gomme of Lijm getempert zijn, niet teghenstaende dattet olyachtigh is.

Om pleckende en doorslaende papier te maken, dattet niet en pleke of doorsla, als men met verwe of ander geschrift daer op schrijven wil.

Neemt vijf loot Hoornlijm, leght het een nacht in warm laeu water, des morgens set het aen een vyer, en latet wel op zieden. Daer naer neemt een loot Ammel-mael wel gestoten, ende ghebudelt, ende doet dat daer in, als ’t al gesmolten is, zijget door een doeck, laet het soetelijck kout werden, doet daer in vier loot Aluyn wel ende reyn ghestooten, roeret met een stocxken wel door malkander: Als gy nu yet malen of schrijven wilt, bestrijckt u Papier voor henen, ende latet droogen, en ’t sal sonder twijffel niet doorslaen of door-vloeyen.

Om een Brief te sluyten, in een steen of patroon.

Neemt Parijs plaesters, ende leghtse in het vier, niet al te heet, tot datse bruyn root werdt, trecktse dan uyt, ende laetse kout werden. Daer na pulveriseertse als meel, en siftse hoe kleynder hoe beter. Daer na wrijftse op een steen droogh, neemt dan een schoone pot ofte ketel die niet vet is, ende menght den gepulverden steen met klaer schoon water, ende wat Gom Dragant daer in, ende roert het om gelijck eenen dunnen pap, ende als dan komen daer oogkens op, dat is vet, dat schuymt af al rasch, ende dan meught gy ’t in een Vorm gieten, ende als dan wordt het terstont hart, ende hebdy dan eenige Brieven die bewindet of bedeckt met Was, ende anders daer hy in bewaert is, ende legget soo in die Form daer gy in gieten wilt datse in den midden komen, ende giet dan wat gy wilt, visagien, platen, ofte andere tronien, ende u brief sal daer in beslooten zijn, ende dien gy alsoo die steen oft patroon sendet, en ’t selve stucken breeckt, sal den Brief daer in vinden.

Om roode Inct te maken.

Gy sult nemen Formelioen, ende wrijft het op een steen, alsoo kleyn als gy meught, ende doen het in een Hoorn met wit van Ey, dat al getempert ende geschuymt is, gelijck dat behoort, ende wildy dat het blinckt, soo doet een weynigh Gom-waters daer in, het wit moet soo klaer wesen by na als water.

Om geele Inct te maken.

Item, neemt Masticot die geel is, die wrijft als vooren, ende menghtse met Gom-water, men schrijft oock met paerde-melck, ende houtse tegens ’t viere, die letteren schijnen geel.

Om blaeuwe Letteren te schrijven, ofte Inct te maken.

Men sal nemen Blaeuw-lazuur, ende wrijven ’t kleyn, ende doen het in een vatken met schoon water, ende latet weycken een dagh, ende giet dan ’t water af ende latet droogen, ende dan wrijft het kleyn, ende menght het in een hoornken met Gom-water.

Om paerschen Inct te maken.

Om paersche Inct te maecken, neemet men Roosen van Parijs, ende wrijft ende menght die als de Formelioen met Gom-water.

Om graeuwe Inct te maecken.

Neemt geele Inct die van Masticot gemaeckt is, ende menght die met wat swart, ende schrijvet daer mede.

Een ander.

Men neemt roode Inct, en menght die met roet uyt de schoorsteen, en mengt het met Azijn.

Om witte Inct te maken.

Neemt blaeuwe Lelien, ende schraeptse ende doet het in malkander met doiren van Eyeren, ende reynight het alle daegh, en alst reyn is, wrijft men ’t met Gom-water.

Om groene Inct te maken.

Neemt Spaens-groen, of Bergh-groen, ende wrijven ’t soo kleyn als gy meught, ende maken ’t als men den blaeuwe Inct doet, maer voor ’t Gom-water, neemt men Azijn.

Om Gom-water te maken.

Neemt Gom, ende doet het in een vat met schoon water, en latet weycken, en alst weeck is suldy het roeren, ende ist te vet soo doeter schoon water in. Ende ist dat vuylnis in die Gom is, soo doet daer in Goutsmits-water, ende ’t wordt klaer.

Met Krijt op swarte tafelkens te schrijven, oft metter pennen.

Item, neemt ongeleste witte Kalck, ende Kalck van Eyerschalen-krijt. Dit rijft al te samen met Geyten-melck, soo dat men daer mede schrijven mach.

Item, die Kalck van den Eyerschalen werdt dus gemaeckt: Neemt die schalen ende weycktse drie dagen in Azijn, daer nae waschtse wel met schoon water, drooghtse in der Sonnen, ende pulveriseertse tot pulver, daer nae rijftse op een steen.

En ander.

Neemt wit glas wel gestooten, doet daer toe Swavel in een pot, wel gedeckt, settet op een koole vyers, ende latet door gloeyent worden, dan latet kout worden, ende rijvet op den steen, ende menght het om te schrijven.

Swart papier te maken als van den voorgaenden rooden, om met griffie of penne te schrijven.

Neemt een barnende Lampe, daer oly genoeg in is, legter een schotel op, ende laetse leggen tot dat die oly verbrant is, en dan neemt den roock die aen die schotel is, ende besmeert daer u papier mede, ende maecktet swart, ende neemt een stuck van den papiere, ende leght het op wit papier, ende schrijft daer op, ende indien gy die onder of boven leght, sal die letter komen gelijck voor van den rooden.

Plecken van Inct uyt Papier, of Percament te doen, oft oock schrift.

Item, neemt een steen Calamie uyt Hoogh-duysch-landt, gemeen Zout, oock Aluyn van elcks twee oncen, Zout armoniac vier oncen, latet in een klocke te samen distileren, ende met dat water datter uyt komen sal, sult gy nat maken die plaetse in uwen boeck die beklat is, oft dat gy wech wilt hebben, ende die smetten oft letteren sullen uyt-gaen.

 

FINIS.


Vorige Volgende