Logo DBNL
Het secreet-boek vol heerlijke konsten (1694)

Het secreet-boek vol heerlijke konsten

(1694)–Carel Baten–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De Secreten ende Manieren van alderley dingen te confijten, ende te Conserveren.

Hoe men de Schellen van Orangien, van Citren ende diergelijcke, confijten sal.

DE Schellen van Orangien, van Citren, oft yet desgelijcke, sal men voor eerst van binnen wel suyveren, ende daer naer zieden een

halfuure langh in Regen-water, op datse een weynigh murruwe worden, neemtse daer naer uyt, ende leghtse in water vier dagen langh, ende geeftse tweemael des daeghs versch water, op dat de meeste bitterheydt daer uyttrecken mach, dit aldus volbracht wesende, soo neemt Suycker oft Honigh, die op sulcke manieren bereydt is, als wy hier onder leeren sullen, leght daer in de voorsz: Schellen, na dat sy te vooren een weynigh ingedrooght wesen sullen, het welcke lichtelijck geschieden kan, wanneer men die eenen dagh ende nacht in de locht heeft laten liggen, ofte des winters drie ofte vier uren heeft op eenen Oven laten liggen, en als sy dagh ende nacht in het Suycker oft in den Honigh gelegen hebben, soo sal men dat een half ure langh laten op-sieden, ende de voorsz: Schellen wederom daer in smijten, het welck men aldus sal doen twee dagen achter een, tot dat het Suycker ofte den Honigh sijn behoorlijcke dickte of Consistentie sal verkreegen hebben. Dan soo verre als gy hier toe begeert Honigh te gebruycken, soo sal men den selven moeten twee reysen achter een purgeren, gelijck hier onder sal geleert worden. Het welcke geschiedt wesende, sal men de Schellen daer in leggen, ende met kleyn vier het vierendeel van een uur laten zieden, daer naer van het vier nemen, ende een dagh langh laten stil staen, des anderdaeghs wederom laten zieden als vooren een half uur langh, op dat de Schellen haren Honigh of Suycker wel mogen ontfangen, maer men moet wel toesien datter geen roock ontrent en kome, op dat sy daer door geen qua-

de smaeck te krijgen, ende als sy nu aldus wel gezoden hebben, soo salmense alsoo laten staen, ende daer van gebruycken als men wilt: Op dese maniere kanmen alderley vruchten

Confijten, als, namelijck, heele Persen, Limoenen, Orangie Appelen, groene Nooten, ende diergelijcke meer.

Hoe dat men de Suyker, ofte den Honig tot alle Confijturen sal purgeren, ofte bereyden, om Orangien, ofte Citers, daer in te Confijten.

Neemt tot tien pont Honigs, ofte Suyckers, Eyer-witten, ende een pinte Waeters, menget al wel onder een, namelijck, het Eyer-wit, met het water al slaende met een beessemken, settet daer naer met den Honigh te vyer, een vierendeel van een uur, als gy ʼt daer naer van den vyere sult genomen, ende wel geschuymt hebben, soo gietet door een doeck, ende het sal klaer wesen, om alle vruchten te Confijten: Als gy nu daer mede Orangien confijten wilt, soo neemt tot elck pondt Schellen, twee pont Honighs, maer soo wanneer gy die met Suycker Confijten wilt, soo neemt ses pondt schellen, negen pont Suyckers, ende sy sullen daer mede wel geconfijt worden: en als gy de maniere volght, soo sal ʼt al perfect wesen.

Hoe dat men een Confijture van Persen maken sal voor een verhitte Mage, tegens den dorst, ende tegens den stanck des Mondts.

Neemt Persen die niet volkomen rijpe en zijn, suyvertse van binnen ende van buyten:

Sap uyt andere Persen gedruckt, van elcks drie pont, witte Suycker twee pont, stoot de Persen tot pap, ziedet te samen op met Syrope, alst nu genoegh gezoden is, soo menghter onder een weynigh uytgebeten Caneel.

Hoe dat men een goede Marmalade ofte Quekruyt maken sal.

Voor eerst soo schelt de Quepeeren, snijdtse in vijf ofte ses stucken, snijdt alle de steenachtigheydt daer uyt, ziedet al te samen met een weynigh Wijns, tot Pap: tot twaalf pont deses Paps, neemt acht pont Suyckers, menget dat wel te samen, latet zieden, roeret stedigh, soo lange tot dattet dick genoegh zy, so ist genoegh, gietet als dan in dooskens: dit is de gemeyne maniere van Quekruyt te maken, sommige nemen soo veel Suyckers, als Queperen, dan al eer men de Suycker by de gezoden Queden doet, soo salmen die eerst door een Stremijn drijven, op dat het moes des te subtijlder wesen mach, ende men moet stedigh roeren, soo lange alst op ʼt vyer is, het teecken alst genoegh gezoden is, is, wanneer ʼt hem in het roeren van de Spatel geeft, en alst hem van de Spatel scheydt in het roeren, soo ist genoegh gezoden.

Om het Sap van Queden tot sterckinge der Magen, der Lever ende des Appetijdts te bereyden.

Neemt geschuymde Sap van Queden drie pont, geschuymden Honigh oock drie pondt, Wijn-azijn twee pondt, latet al te samen zieden tot dattet dick genoegh is, stroyter daer naer

in, terwijlen dattet noch warm is, dese navolgende Poeder wel kleyn gestooten, als namelijck, Gyneber, langen Peper, Caneel, van elcx een once, Nagelen, ligni aloës, van elcx een once, Muscus een schrupel, roeret wel onder een.

Hoe dat men de Pruymen sal Confijten tegens de hitte der Magen, tegens den Dorst, ende tot laxatie.

Neemt Pruymen van Damast, met hare steenen, ziedtse met water, ende met Honigh, spoeltse daer naer met water af, ziedtse als dan met fijnen Honigh, doetse in een pot, gieter geschuymden Honigh op, ende bewaertse tot dat gy die gebruycken wilt.

Orangieschellen tʼ allen tijden des Jaers te confijten.

Neemt Orangie-schellen, in vijf of ses stucken gesneden, so veel alst u belieft, legtse tien dagen langh in Regenwater te weycke, of immers soo lange tot datse doorluchtigh geworden zijn, leghtse daer naer in de Sonne, of in een Oven te droogen, smijtse daer naer in een Ketel, daer in dat soo veel Honighs is, datse daer in half boven den Honigh liggen, laetse te samen daer mede een weynigh zieden, ende roertse wel om, neemtse daer naer van het vier, op dat den Honigh niet al te seer komt te zieden, laetse alsoo vier dagen langh in den selven Honigh staen, ende roertse dagelijcks om: dit suldy aldus driemaels achter een doen, eerst maels een weynigh op-siedende, ende daer naer alsoo vier dagen laten staen: dit alsoo gedaen wesende, soo neemt

de Schellen uyt den Honigh, ende zietse wederom in alsoo veel Honighs alst u goedt dunckt, dan niet al te lange: leghtse daer naer in een galleyerschen Pot, daer by doende soo veel Gyneber-poeders, Caneel-poeders, ende Nagel-poeders, alst u belieft, gebruyckt daer van des morgens nuchteren.

Om groene Okernoten te Confijten.

Neemt onrijpe groene Okernoten soo veel alst u belieft, doorsteecktse ten vijf, of ses plaetsen, leghtse daer naer in schoon water, tien dagen langh, ziedtse daer naer met goede Honigh, gelijck wy van de Orangie-schellen gesproken hebben, dan datse alleen viermaels meer moeten gezoden worden, tot welcken eynde, dat men in ʼt zieden van verschen Honighs daer by doen moet, mits dattet de seer soude inzieden, doeter daer naer by soo veel specerye alst u belieft, gelijck van de Orangie-schellen is geseyt geweest, maer niet soo veel Nagel-poeders, mits de Nooten daer door te bitter vallen souden.

Hoe dat men den gedroogden Gyneber sal confijten.

Neemt droogen Gyneber; die wel gave zy, leght hem in Regenwater te weycke, acht dagen langh, een deel fijnen maeghden Honigh, drie deel, Suycker een deel, menget wel te samen, ende latet al te samen zieden, tot dat gy merckt dat alle vochtigheyt daer in verzoden zy, als dan is hy genoegh, ende bewaert hem alsoo.

Een Confectie van Queden, van Peeren, en van Appelen voor een verhitte Mage.

Neemt Queden, wringende Peeren, ende suyre Appelen al te samen in stucxkens gesneden geschilt, ende het binenste daer uyt gesneden van elcks een pondt, laetse te samen zieden in Wijn-azijn, doeter daer naer by, een pinte Verjuys, harde Mispelen de steenen uytgedaen, ende geschilt, anderhalf loot, latet al te samen zieden, met vier pondt Suyckers, tot dattet soo dicke worde als Honigh, ende bewaret alsoo.

Om te maken Conserve van Roosen, die de Mage, het Herte, en alle het Ingewant sterckt.

Neemt soo veel roode Roosen alst u belieft, stootse wel kleyn tot pap, naer dat gy die van de Knoppen wel suyverlijck sult hebben gepluckt, doet daer by driemaels soo veel Suyckers, stootet al wel onder een, setse daer naer in de Sonne, wel dicht toe gestopt, ende mengtse somtijdts met een Spatule.

Om Honigh van Roosen te maken.

Neemt twee deel roode Roos-bladers, geschuymden Honigh ses deel, latet te samen zieden tot dattet genoegh is: Sommige nemen in stede van Roos-bladers, het Sap van Roosen ende Honigh, van elcks even veel, ende zieden dat alsoo te samen.

Honig van Rosen op een ander maniere te maecken.

Neemt Roos-bladers die noch niet open en

zijn, wel kleyn gestooten, twee pont, ziedt die in vier pont Regen-water, druckt daer naer door een doeck, doeter by gesuyvert Sap van Roosen, en geschuymden Honigh, van elcks vier pondt.

Hoe dat men Marcepeyn maken sal.

Neemt schoon gemaeckt soete Amandelen wel kleyn tot Moes gestooten, een half pondt, een pondt witte Suycker, kleyn gestooten, Roos-water soo veel noodigh is, menget te samen tot een deegh, rollet geheel plat, op Ostien soo groot in de ronde als gy begeert, ende backtse voorts in een heeten Oven: Sommige nemen tegens een pondt Suycker, vier oncen Amandelen, sommige meer, sommige min, naer dat elck belieft: men maecktse oock wel sonder Ostien, op dese maniere, namelijck: als het deegh gemaeckt is, soo rollen sy dat plat, op een Tafel, die met Suycker bestroyt is, leggen die daer naer op een platten steen, daer over stulpen sy het Opperste van een Taert-panne, met vier daer op, de welcke sy daer onder soo lange laten staen backen, tot datse genoegh is: Oock worden wel de Marcepeynen op dese maniere gemaeckt, namelijck: dat sy die op een Marmersteen gieten, gelijck men het Peerle-suycker doet, op desen maniere, ziedet Suycker gelijck als of gy Peerle-suycker maecken wilde, daer in smijt de gestooten Amandelen, menghtse wel onder de Suycker, ziedet wederom te samen op, bestroyt den Marmersteen voor eerst met Stof-meel, daer op giet het gesoden Marcepeyn, dan de eerste, ende de tweede maniere is de beste.

Om Koninghs-broodt van Amandelen te maecken.

Neemt een pondt schoon gemaeckte Amandelen, laetse een gantsche nacht staen weycken, in gedistileert Caneel-water, stootse daer naer wel kleyn, doeter by een pondt witte Suycker, wel kleyn gestooten, ofte een half pont, maekt hier van kleyne Brootkens: Sommige doender oock by Caneel ende Gineber, dit broot conforteert, ende sterckt de gantsche Natuyre.

Koninginne-Broot te maecken.

Neemt achtien Eyeren, Suycker, Terwen-bloeme, van elcks twee pont, Caneel twee oncen, Peper een half once, twaelf oncen gestooten Amandelen, Muscus een schurpel, maeckt dit tot een deegh, ende backt hier van Biscuyt.

Om besonder Peper-koeckxkens te maken.

Neemt een once Caneels, een half once Gynebers, ander half loot gestooten Greyns, Nagelen, Peper van elcks twee dragmen, Muscaten een loot, Suycker ende Maeghden Honigh van elcks een pondt, Terwen-bloemen twee pont, maeckt hier van een Deeg, ende formeert daer van Peper-koexkens.

Om Spaenschen Pap te maken.

Neemt Rijs-meel, ende Melck, Suycker, ende Eyer-doirs, soo veel alst u belieft, doeter in het leste by soo veel Roos-waters ende Caneels, als u goedt dunckt.

Om witte Gelee te maecken.

Neemt anderhalf pondt gestooten Amandelen, vier pondt Melcks, een half pondt Suyckers, kleyn gesneden Huys-blas drie oncen, maeckt hier van een Gelee, gelijck men sulcks gewent is te doen.

Om roode Gelee te maecken.

Neemt twee oncen Caneels, anderhalf once Gyneber, Nagelen, Greyn, van elcks een once, ofte een weynigh meer, Muscaton twee oncen, Foelie, Cardamonie elcks een dragme, vijf pinten rooden Wijns, drie oncen Tournesol, anderhalf once Huysblas kleyn gesneden, een half pont Suyckers, maeckt hier van een Gelee.

Hoe dat men Meloenen Confijten sal.

Neemt Meloenen die noch niet volkomen rijp en zijn, soo veel alst u belieft, snijdtse in langh worpige stucxkens, leghtse tien dagen langh in Wijn-azijn te weycke, neemtse wederom daer uyt, giet wederom anderen Azijn daer op, laetse wederom tien dagen langh daer in liggen, ende roertse somtijdts onder een, neemtse daer naer wederom uyt, ende laetse liggen droogen dagh ende nacht op eenen schoonen doeck: leghtse daer naer in den Honigh tien dagen langh, ende ziedtse alle dagen eens op: dit aldus gedaen wesende, soo neemtse, ende leghtse in eenen pot, bestroytse met lagen, met dit navolgende poeder: Neemt Nagelen, Gyneber, Muscaten, en Caneel van elcks even veel, stootet te samen tot een Poeder, en bewaert dese geconfijte Meloenen tot dat gy die begeert te gebruycken.

Hoe dat men de swarte Kriecken Confijten sal.

Neeme swarte Kriecken die versch van den Boom komen, snijt de steelkens daer van, tot twee pont Kriecken, neemt een pondt Suycker ziedet, ende clarificeret de Suycker, als het Suycker half gezoden is, doeter als dan de Kriecken in, laetse voorts sachtkens zieden, op dat de Kriecken niet en komen te bersten, ende dat soo lange, tot dat het Suycker komt reckachtigh tusschen de vingers te worden: ende als nu het Sop schier koudt geworden is, soo doet de Kriecken in een verloyden pot, met de steelkens opwaerts liggende, want alsoo liggende sullen sy een gansch Iaer goet blijven. Op dese maniere sal men oock roode Kriecken confijten: Dese Kriecken en zijn niet alleene aengenaem den Siecken, maer tot alle verhitheyt, sy vervochtigen de drooge Mont, de tonge en keele maken apetijt, en verquicken het gehele lichaem.

Om Krieck-moes te maken.

Neemt swarte Kriecken, so veel alst u belieft, laetse wel zieden in wijn, drucktse door een Stremijn, laetse daer naer wederom zieden tot datse dick worden, stedigh in ʼt zieden omroerende. Tot drie pont Moes, doet drie pont Suyckers en ziedet daer naer te samen tot op sijn behoorlijcke dickte. Men maeckt oock wel een Krieckmoes met Specerien, als hier na volgt: Neemt van het voorsz: Krieck-moes, terwijlen dattet noch warm is, een pont, en menget daer onder gestooten Caneel en Muscaten, van elcks een

half loot, Gengber ende Galigaen van elcks een draghme, Nagelen, Foelie ende Paradijs-hout, van elcks een half draghme, dit Kriecke-moes versterckt meer ʼt herte als ʼt voorgaende.

Conserve van Oogen-troost voor alle swacke gesichten.

Neemt het Kruyt Oogen-troost (in de Hoymaent) met de witte bloemkens, stroopt de bloemkens en de bladerkens van de steelkens, daer nae soo kaptse wel kleyne, ende neemt dan daer af een pondt, stoot daer onder twee pondt en een half suycker, stellet alsoo in de Sonne, en roeret dickwils omme: Dit is dan Conserve van Oogentroost, die de Oogen seer behulpelijk is, achtervolgende deses kruyts name, want dese Conserve verscherpt seer alle duystere gesichten, sy drooght de Hersenen van alle overvloedige vochtigheyt, sy sterckt de Lever, en sy opent alle verstoppinge der inwendiger partyen. In ʼt confijten van alle bloemen of kruyden, sal men noteren, dat, al wat van naturen droge ende heet is, als Lavendel, edel Marioleyne, Melisse, Savie, Munte, ende diergelijcke kruyden meer dat men tot een pond, twee pond en een half suycker nemen moet, dan al wat vochtigh is, als Bornagebloemen, en bloemen van Buglosse, daer toe en salmen maer twee pondt nemen.

Hoe men den Calmus confijten sal.

Neemt schoone volkomen Calmus, giet daer op schoon Water, ende latet te samen zieden tot dat hy gansch murve worde, ende tot dat hy wat van sijn bitterheyt komt te verliesen, maeckt

daer na dese wortel reyn van de bovenste pellen, ende van andere onreynigheydt: Soo verre als nu de sommige al te dick swellen, soo snijtse door de lengte, en indien sy noch al te bitter zijn, soo laetse noch eens in water zieden, en leghtse daer nae te droogen in een Sift: De Suycker sult gy sommige reysen versieden, gelijck hier voren geleert is, tot dat alle de vochtigheyt verzoden is. Desen geconfijten Calmus is meest in alle sijn krachten den Gengber gelijckende, ende insonderheyt is sy seer goet voor alle swacke Magen die met koude Humeuren beladen zijn: Want hy verteertse ende sterckt de Mage. Als men des morgens daer van in neemt, soo bevrijdt hy de mensche van alle pestilentiale locht, ende maeckt een welrieckende Adem, ende is sonderlinge goedt tot alle gebreken der Blasen, ende der Nieren, hy drijft den Steen ende het Graveel uyt, hy vordert der Vrouwen Maenstonden, en hy opent alle verstoppingen.

Hoe dat men Citroenschellen confijten sal.

Neemt de Schellen van de Citroenen die niet al te dunne geschelt en zijn, maer datter noch wat van ʼt witte aenblijve, en doet daer mede gelijck van de Orange-schellen is geseyt geweest: Dese schellen zijn warm ende drooge, tot in den derden graed, daerom dat mense weynigh anders, als in koude sieckten gebruycken moet, sy helpen tot de verdouwinge der spijsen, en zijn goet gebruyckt in alle koude Gebreken.

Hoe dat men den Gengber confijten sal.

Neemt schoonen witte Gengber, van de schoonste klauwen, ende leghtse te weycke in

Looge sommige dagen langh, ofte immers soo lange, tot dat haer de opperste Schellen afscheyden, doet als dan de opperste Schelle daer van, ende maecktse wel schoone, daer naer soo gieter weder om versche Looge op, ende laetse voorts wel weyken, op datse wel moogen doordrincken, als sy nu wel murwe geworden zijn, het welck men aen ʼt doorsteeken gewaer wort, soo giet de Looge daer af, ende wasschet die klauwen wel met water, doorsteecktse dickmaels met een kleyn mesken over dwers, legtse daer naer eenen dagh ende nacht in soet water, op datter de scherpigheyt der Looge mach uyt-trecken, ende doet dit soo lange, als gy daer in eenige scherpigheyt der Looge gewaer wordt, spreyt als dan den Gengber op een groot kleet, op dat het kleedt alle de vochtigheyt des Gengbers mach tot hem trecken, en als nu den doeck daer door al te nat quame te worden, soo spreytse op eenen anderen droogen doek: Sommige leggen hem op siften. Als hy nu wel drooge geworden is, soo hebt gereedt een Syrope van suycker, oft van geclarificeerden Honigh, ende doet voorts daer mede gelijck wy hier onder van den Alant-Wortel leeren sullen: maer boven al siet toe dat de Syrope niet al te heet daer op gegoten en worde, want daer door soude den Gengber hart en onlieffelijck worden. Bewaert voorts desen Gengber in een geleyerschen pot. Desen geconfijten Gengber is goet in alle koude sieckten, ende in een swacke koude Mage, hy verwarmt het gantsche Lichaem, ende alle inwendige partyen. Des avonts een goet stuck daer van ingenomen, drooght sonderlingh

de hersenen: Sommige confijten hem op een lichter maniere, als volght: Neemt witten Genghber, soo veel als ʼt u belieft, graeft hem 14. dagen langh in vochtigh zant, ende wasschet hem daer nae met Loogh, leght hem daer nae 14. dagen langh in Rooswater, dit gedaen wesende, maeckt een Syrop van suycker, oft van honig, ofte alle beyde onder malkanderen gesoden, gesuyvert ende geschuymt, ende leght dan den Genghber in dese Syrope: Dan dese maniere en kan ick niet prijsen.

Hoe men den Alantwortel confijten sal.

Men moet desen Wortel in den Somer uyt der aerden krabben, de buytenste pellen afsnijden, wel reynigen, ende in dickachtige schijfkens snijden, dit gedaen wesende, soo ziedet die in tweederley water d’ een na d’ ander, op datter de bitterheydt uytkomen magh, ende wel murwe worden mogen, leghtse daer na op eenen schoonen doeck, op datse wat drooghachtigh worden mogen, doetse alsdan in eenen verloyden pot, en giet dan tamelijck hart gesoden suycker daer op, maer dattet niet al te heet en zy, tot dat de Wortels daer mede bedeckt zijn mogen, laet dit aldus eenen dagh ende nacht langh staen, soo sal de suycker alle de vochtigheydt des wortels tot hem trecken, ende daer na soo sijght het suycker wederom daer van, ende ziedet wederom tot een Syrope, dit alsoo gedaen wesende, soo gietse wederom lau daer op, en doet dit soo dickmaels, als de wortels eenige vochtigheyt van haer geven. Dese geconfijte Alant-wortels zijn een sonderlinge Medicijne voor alle gebreken der

Blasen, sy benemen het pijpen der Borst, ende allen korten adem, oock zijn sy goet tegen den hoest, tegens het bloedt-spouwen, ende tegens een swacke mage, tegens den steen, ende tegens alle taeye fluymen der Borst, en insonderheydt verwarmen sy de Mage, ende de Lijfmoeder.

Hoe dat men de Aelbesien confijten sal.

Neemt de Aelbesien, gelijck sy aen de hagen hangen, wasschet de selve wel schoone af, ende maecktse reyne, soo sy anders niet wel reyn en zijn, maeckt als dan een geclarificeerde Syrope van suycker, als nu de Syrope schier genoeg gezoden is, soo werpter de Beesien in, en laetse een goede wijle al sachtjens zieden, altijt wel omroerende, tot dattet begint wat dick te worden, doeter als dan soo veel suyckers by, alst u belieft, ende ziedet voorts af gelijck alle ander Moes: gy meught oock wel dit uyt-gedruckte Sap sonder suycker afzieden, en alsoo ist oock beter tot der Medicijnen. De Apothekers noement Rob de ribes. Dese Conserve heeft een bysonder kracht tegens den dorst, ende tegens de drooghte der Tongen, sy maeckt appetijt, ende insonderheyt is sy goedt in alle heete Koortsen. Van gelijcken magh men oock dit gesoden Sap met wijn mengen, ende onder de spijse tot een sauce gebruycken.

Conserve van Marioleyne.

Van dit Kruydt sal men alleen de bladerkens nemen, ende stootense met suycker gelijck den Oogentroost: dese Conserve is van een drooge ende van een warme nature, sy is insonderheyt

goet voor alle koude ende vochtige gebreeken der Herssenen, des Hoofts en der Magen, sy opent alle verstoppinge der Lever, en alle inwendige partijen, sy versterckt het herte, ende sy heeft de selve deught van de Conservie van Lavendel.

Hoe dat men de Muscaten confijten sal

Neemt van de alderbeste Muscaten, leghtse te weycke in Looge die van Wee-asschen gemaeckt is, en laetse soo lange daer in leggen, tot datse gansche doorweyckt zijn, daer na soo gieter de Looge af, en treckter het opperste grauwe velleken af, dit aldus gedaen wesende, soo gieter dickmaels versch water op, op datter de scherpigheydt der Looge mach worden uyt getrocken, laetse als dan in de schaduwe droogen op eenen Sift, bereydt daer na eenen Syrope van suycker, die wel gesooden zy, ende giet die laeu daer op, ende als die wederom waterachtigh geworden is, soo ziedtse wederom, ende dat alsoo alle drie ofte vier dagen eens, tot dat de Syrope dick blijft. Dese Muscaten zijn van een drooge ende warme Nature, sy stercken het Hooft, het Herte, de Herssenen, ende alle de levendige Geesten, sy vermeerderen de naturelijcke warmte, ende alle naturelijcke krachten, als men die des morgens, ende des avonts naer den eeten inneeme, stercken de Mage, ende verteeren alle koude overtollige Humeuren der inwendiger partijen: Sy hebben een besondere kracht, om de vochtige Herssenen te droogen, maer sy en zijn de Loose soo goet niet.

Conserve van Pyoenen te maecken.

Neemt de bladeren van de Pyoen-bloemen,

die in de Mey bloeyen, ende stootse wel kleyn. Tot een pondt Bloemen, neemt twee pont en een half Suyckers, ende setse drie Maenden langh in de Sonne, alle dagen wel omroerende. Dese Conserve is seer goedt tegens alle Fantasyen, tegen de Nachtmare (soo men die noemt) tegens de vallende Ziekten, ende tegens de draeyinge des Hoofts, tegens het verminderen des Gesichts, ende tegens alle gebreken der Hersenen, sy vordert der Vrouwen Maent-sieckte, ende sy suyvertse naer het Kinder-bedde: oock is sy goedt voor ’t Graveel, ende voor de Geelsucht, sy verquickt de Vrouwen die van het opstijgen der Moeder gequelt worden. Oock is sy sonderlinge goedt tegens de stuypen der Kinderen, en sy belet in de selve het aenwassen des Steens, ende soo verre als de Kinderen soo kleyn zijn, dat sy die noch niet gebruycken en konnen, soo sal de Suyghmoeder dese Conserve, overvlodigh gebruycken.

Hoe datmen het Pruymkruyt maken sal.

Neemt van de groote Pruymen van Damast ofte van de groote Duytsche Pruymen, die wat suyrachtigh zijn, soo veel alst u belieft, snijdtse open, ende doeter de steenen uyt, laetse zieden, in een pot, daer naer soo drijftse door een Stremijn, ende laetse daer naer wederom zieden, tot een Moes: dit Moes verkoelt alle hitte, ende het verslaet den Dorst der Koortsen: wildy nu hebben een laxerende Pruym-kruydt, Dia prumum solutivum genoemt, soo menget tot elck pond Pruym-kruydt, een loot kleyn gestooten Scammonie, wel door een: Sommige nemen

tot het eerst beschreven Pruym-kruydt, de helft Suycker, daer voor dattet oock wel lieffelijck wordt, dan het is in sieckten beter sonder Suycker gebruyckt.

Conserve van Rosemarijn.

Dese Conserve is seer lieffelijck, niet alleen tot der Medicijnen, maer men gebruyckt oock de Bloemen, ende het Kruyt, in de Keucken, ende in de Wijn, ende andersins: dan soo veel de Conserve aengaet, die noemen de Apothekers Conserva Anthos, ende wordt aldus gemaeckt: neemt Bloemen van Roosemarijn die men in den Voor-somer, ende in den Herfst plucken kan, stootse tot Pap, ende tot een deel deser Bloemen, soo neemt drie deel Suyckers, ende stootet wel dapper onder een, steltse dan in de Sonne dickmaels omroerende, dese Conserve is warm en droogh van natuyr, sy doet alle vochtige Humeuren der inwendiger partijen scheyden, sy drooght ende sterckt de Herssenen, sy verquickt het Herte ende maeckt vrolijck, sy versterckt de verstorven natuurlijcke hitte, sy verdrijft oock de Geelsucht, ende wederstaet de Watersucht, sy verwarmt, ende reynight de Borst, sy maeckt een goeden Adem, sy drijft de Fluymen uyt, ende versterckt de Mage.

Conserve van Savie.

Dese Conserve wordt oock van de Bloemen gemaeckt, gelijck alle andere, sy sterckt de Mage, sy opent alle verstoppinge, sy sterckt alle inwendige partyen, ende is oock goedt tot alderley gebreken des hoofts, die uyt koude causee-

ren, sy is goedt tegens de geraecktheydt, ende tegens de lammigheydt, ende is dienstelijck tot alle gebreken der Zenuen.

Hoe dat men de Sleepruymen confijten sal.

Neemt wel rijpe Slee pruymen, met de steelkens, ende doet daer by twee deel Honighs, ende een deel Wijns, laetse soo lange zieden tot dat den Wijn gantschelijck verzoden is, daer na soo leght de Sleen in een pot, met de Stelen om hoogh, ende giet daer naer den selven Honig daer op, bedecktse met een teljoorken, en legter wat swaers op, op datse van het Sop mogen bedeckt staen, ende setse dan alsoo in de Kelder. Een ander soorte van Slee-confijture, die aldus gemaeckt wordt: Neemt rijpe Sleen, onrijpe Mispelen, rijpe geschelde Queden, daer uyt dat de Klockhuysen gesneden zijn, van elcks soo veel alst u belieft, ende doet als hier boven verhaelt is, men doeter oock wel speceryen by.

Conserve van Violetten.

Neemt Blaeuwe wel-rieckende Violetten. pluckt de Bloemkens uyt hare huyskens, ende stootse tot Moes, tot een pont Bloemen, neemt twee pont Suyckers, stootet al wel onder een, ende settet in de Sonne, dese Conserve is kout in den eersten, ende vochtigh in den tweeden graet, sy verkoelt, ende vervochtight met soetigheydt, ende sy versoet oock de pijne der Darmen, dan sy en is de Mage soo goedt niet, sy dempt de Cholerijcke hitte die uyt vochtigheydt komt, sy laxeert, en beneemt oock de Dorst: Men machse de jonge kinderen in alle hitte wel

ingeven, want sy is goedt tegens de Stuypen, sy houdt hen den Buyck open, sy sterckt haer de Herssenen, ende het Herte, ende sy beneemt alle sieckte, de geeluwe Violieren worden oock wel geconfijt.

Hoe datmen de rode Krieken confijten sal.

Dese roode Kriecken worden geconfijt, gelijck wy hier vooren van de zwarte Kriecken, of Morellen geleert hebben, sy hebben oock eenderley kracht, ende worden aldus geconfijt: neemt uytgelese roode Kriecken, die niet geblust en zijn, doet die in een eycken vaetken, ende daer naer soo neemt wel geklaerden Honigh, laet hem met een weynigh Wijns zieden, tot dat alle de vochtigheyt verzoden is, en giet dan desen honig lau daer op, anders souden sy van de hitte komen te bersten, dit aldus gedaen zijnde, soo stopt het vaetken wel dicht toe, legget in een Kelder, en rollet van d’ een plaetse op d’ ander, en doet also 14. dagen, ofte drie weken langh, men maeckt oock van dese Kriecken, wel Krieckmoes, als hier naer volght: neemt Kriecken, soo veel alst u belieft, plettertse, en doeter noch meer Kriecken by, ende ziedet die sonder eenige ander vochtigheyt daer by te doen, ’t geene datter dick blijft, dat wrijft door eenen stremijn, op datter anders niet dan de vellen ende de steenen uyt en blijven, ziedet als dan in een aerden pot: hier by meughdy oock Suycker doen, soo veel alst u belieft, en voorts in-zieden tot een Moes: hier by en dient geen Specerie, ten ware datʼer yemant een weynigh Caneels by begeerde, dese Conserve of Krieckemoes, is seer goed tegens alle drooghte

des Monds, der Keelen, en der Tongen, alsmen den Siecken daer mede laeft, sy verslaet oock dorst, in alle heete Koortsen, ende andersins, sy is oock goedt tegens alle Cholera der Magen, maeckt een lust tot eeten, ende sy verkoelt de Nieren: men gebruyckt oock wel dit Moes voor een Sauce, met Wijn gemenght, tot het gebraden Vleesch.

Hoe datmen rijpe ende onrijpe Druyven confijten sal.

De onrijpe Druyven, worden geconfijt gelijck de Berbelbesikens, maer gy moet elcke Besie van den Tors snijden, op datse haer steelkens behouden mogen, ende doeter dan mede als van de zwarte Kriecken, bevolen is, dan en laetse niet lange zieden, op datse niet en bersten, ende eenen quaden smaeck en krijgen. Sy hebben deselve kracht van de Berbelbesikens. De rijpe Druyven sal men Confijten gelijck wy van de Peeren geschreven hebben.

Van ʼt gene dat in ʼt generale alle Fruyt, ende alle andere dingen sonder verderven behoudt.

Al wat in Honig geleyt wordt, ʼt zy Vleesch, Fruyt, en alle Gewas, oft yet anders, dat blijft lange tijdt onverdorven, daerom wierden hier voortijdts de doode Lichamen vol honighs gegoten. Als gy dan eenigh Fruyt, Vogelen, Venesoenen, oft diergelijcke dingen een Iaer lanck goet bewaren wilt, oft oock eenigh gewas, als Bloemen, ende diergelijcke den heelen Winter over, soo leghtse in geschuymden Honigh, of oock wel in goede Brandewijn.


Vorige Volgende