Het secreet-boek vol heerlijke konsten

Van de Fruyten in ’t particulier.

Om alderley Appelen langh te bewaren.

ALs gy de Appelen langh bewaren wilt, soo kiest de geene die wel hardt ende gave zijn, sonder eenige blutsen, bewindtse eerst met Hennep, ende daer naer soo bekleedtse met Was, ende leghtse alsoo in den Honigh, datse wel daer in bedeckt magh liggen, ende aldus doende, sullen sy altijdt even groen ende versch blijven. Porta.

Een ander maniere.

De Appelen sullen langh duren, als men die met der handt af pluckt ende als sy recht rijpe zijn, bewindtse in water-mosch dat drooge is, leghtse alsoo in eenen aerden Pot, dicht toe-gestopt, op een koude drooge plaetse. Sommige die bekleeden de Appelen met potaerde, latende droogen, ende leggense alsoo aen d’een zijde. De Appelen konnen oock lange bewaert worden, als men die leght op Note-bladers. Item, soo worden sy oock aldus bewaert: Neemt eenen onverloyden Pot, die onder door-gaet, ende verloyt is, leght daer

[p. 183]

in de Appelen die gy met de handen hebt afgepluckt, ende stopt den pot dicht boven toe, hanght desen Pot alsoo den gantschen Winter aen eenen boom, ende de appelen sullen daer in soo goedt blijven, als sy daer in geleydt zijn. Item, soo worden oock de Appelen op dese naevolgende maniere bewaert, gelijck ick selver sulcks hebben beproeft: Bindt elcken Appel in een Vijgen-bladt, daer naer soo bekleedt hem met potaerde, ende laetse alsoo liggen droogen. De Appelen worden oock wel bewaert in moer van wijn, jae oock wel in goeden wijn. Maer als men de Appelen in een Pot sluyt, wel dichte toe-gestopt, ende alsoo in een Wijn-vat legt, dat den Pot drijvende blijve, soo sullen sy oock daer in goedt blijven. De Appelen worden oock in alderley zaet seeckerlijck bewaert. Apulius.

Een ander maniere.

Neemt afgesneden Appelen die wel gaef zijn, legtse op een koelen Solder, die de Vensters in ’t Noorden staen, die men met schoon weder sal open setten. Sy worden oock wel bewaert op alle koude drooge plaetsen, op kaf leggende. Mizaldus.

Om Appelen te doen wassen van alzulcken forme als men wil.

Maeckt een forme van Gips, ofte van Potaerde, in twee stucken scheydende, gelijck daer zijn de formen, daer in dat men de Suicker-banketten van Suicker-appelen, Etc. in giet, van alsulcken fatsoen als gy begeert, ende als nu de Appels op de Boomen ten halven volwassen zyn, soo sluytse daer in, bindtse dicht

[p. 184]

toe, laetse alsoo aen den Boom hangen, tot dat den Appel volwassen is, ende den Appel sal wesen van alsulcken fatsoen, als de forme van binnen was, ’t zy van figure eens Vogels, eens Schaeps, ofte van alsulcken figure de forme was: Het welck men van gelijcken magh doen aen den Peere-boom, en aen alle andere Fruyt-boomen. Mezaldus.

Om de Appelen soet te maecken.

Neemt Geyten-dreck, met Menschen-pisse, ende met oude Wijn-moer gemenght, giet dat aen den wortel des Booms. Mizaldus.

Op dat Appelen van den Boom soo seer niet en vallen.

Klieft den wortel des Appel-booms, ende steeckt daer tusschen een steen, ende sy en sullen niet af vallen. Africanus.

Om de Appels roodt te doen wassen.

Men sal den Boom met Urine besproeyen, ende de Appels sullen roodt worden. Ofte slaet staken in d’aerde, ende kromt de tacken die Appels draeghen neder waerts, ende bindtse aen de staken, stelt daer onder tobbekens met water, in welcke de Sonne-schijnende, de vochtige dampen des waters tegens de Appelen sal optrecken, ende de Appels sullen daer door bloedt roodt worden. Sommige planten roode Roosen onder den Appel-boom, waer door de Appelen oock roodt komen te worden. Beritius.

[p. 185]

Een ander maniere.

Neemt enten van een Appel-boom, ofte van een Peere-boom, ende griffijt die op een rooden Moerbesi boom, ende de Appelen ofte Peeren sullen oock roodt wesen. Porta.

Hoe dat men de Peeren sal af-plucken ende bewaren.

Men sal de Peeren die men lange wil bewaren, met de handen af-plucken, in ’t af-gaen van de Maen, ende by schoonen Sonneschijn, ende daer nae leggen in eenen verlooden Pot, die men met den mondt nederwaerts in d’aerde sal begraven, ende voor eerst wel dicht toe-stoppen. Sommighe die bestrijcken de stelen van de Peeren met Peck, ende alsoo hanghen sy die op. Sommighe die legghense in ghezoden Wijn, ofte in eenighe anderen stercken soeten Wijn. Sommighe begravense in uytgheperste ende Wel-ghedrooghde Wijndruyven, sonder malkanderen te raken. De Boeren bewarense in Kaf, of in ’t Koorn. Sommige leggense in Potten, die sy met Gips, of met Peck toe-stoppen, ende alsoo in Savel begraven: maer de sekerste maniere is, dat mense in den Honigh legge, datse malkanderen niet en konnen te raken. Democritus en Palladius.

Hoe dat men de Queden sal plucken ende bewaren.

Voor eerst sal men de Queden plucken in ’t afgaen van de Maen, ende met drooge weder,

[p. 186]

leggense in een flessche met een wijden halse, als sy wel rijp zijn, ende al de wolle daer af is, datse malkanderen niet en komen te quetsen, ende als de flessche tot boven toe vol is, sal men spaentjens kruyswijs over den anderen daer over drukken, op dat de Queden, soo wanneer de vochtigheyt daer over wordt gegoten, niet op en rijsen, dit gedaen wesende, sal men soo veel honings daer op gieten datse daer mede t’eenemael bedeckt staen: Dan het moet goeden maeghden-honig wesen. Sommige die snijdense wel in twee stucken met een beenen Mes, al-eer sy die in den honig leggen, ende sy nemen voor eerst het zaed daer uyt, dan dit en is niet nodig. Sommige die smijten de Queden in den grondt van de vaten met Most, waer door den wijn eenen goeden smaek ende reuck krijgt, ende de Queden bewaert worden. Sommige doense in een pot, setten hem in een wijn-vat, laten hem daer op drijven, ende stoppen het vat dicht toe Sommige leggense in Vijgen-bladers. Sommige bewindense met Werck, ofte sy bekledense met Schaer-haer, ende leggense in kisten. Sommige bewarense eenen langen tijdt in de Haver, in Gerste, oft in Zemel: Maer in ’t geheele huys en mogen geen Pruymen, geen Kriecken, noch eenige andere verderffelijck Fruit gehouden worden, midts dat de Queden door den rueck der selver, een corruptie krijgen souden Sommige die bekledense met Pot-aerde, hangense te droogen, ende als sy die willen gebruycken, soo doen sy de Potaerde weder daer van. Sommige die bewarense in houten kistkens, met

[p. 187]

berdekens van malkanderen gescheyden, ende leggense met de bloeme opwaerts, ende sy sluyten het kistken over al dichte toe, datter geen damp uyt en magh. Mizaldus.

Om de Pruymen sonder stenen te doen wassen.

Men sal den jongen Pruym-boom twee voeten boven den aerde open klieven, en als men het marck uyt beyde de zijden uyt-gekrabt heeft, soo sal men de geklovenheydt dicht toebinden, ende de openheyt van beyde zijden, met Leem, met Was, of met nat Papier, wel dicht toestoppen, welke klovenheyt ’s jaers daer na aen d’ander gewassen sal zijn. Welcke boom men daer nae sal griffien, met enten van jonge boomen, die noch geen Pruymen gedragen en hebben, ende sy sullen Pruymen voort-brengen sonder steenen. Dit selve kan oock gedaen worden in den Krieckeboom, in den Perseboom, in den Mispelboom, oft in den Cornoeilleboom. Mizaldus.

Om de Moerbesien wit te doen wassen.

Als men wil witte Moerbesien hebben, soo sal men de ente van eenen Moerbesieboom enten op een witte Populier-boom, en hy sal witte Moerbesien voort-brengen. Beritius.

Hoe men de Moerbesien bewaren sal.

Als men de Moerbesien lange wil bewaren, soo sal men die leggen in een glasen flessche, ende daer op gieten sap van Moerbesien, ende

[p. 188]

goeden stercken Wijn, stoppen daer na de flessche dicht toe: dan men moet nemen Moerbesien, die niet te rijp, noch niet seer lange gepluckt en zijn. Beritius.

Om de Persen roodt te doen wassen.

De Persen sullen roodt wassen, soo verre als gy roode Roosen onder den Perseboom zaeyt. Item, soo plant den Perse steen, ende seven dagen daer nae soo ontdekt hem, midts hy gemeynlijk den sevenden dag open gaet, het welcke alsoo wesende, soo giet daer in kleyn gestooten Vermillioen, deckt hem wederom toe, en uyt desen boom sullen roode Persekens wassen. Beretius.

Om groote Persen te krijgen.

Neemt drie ofte vier Perse-kernen, voeghtse te samen, ofte bindtse soo dicht by een, als oft maer een kerne en scheene te wesen, steektse in een Pot, met wel gemeste aerde, met het spitse opwaerts, de welcke uytspruytende, maer een Boom en sal komen te wassen, die soo groote Persen sal dragen dat men daar over sal verwonderen: Sommige die planten deese te samen gebonden kerne in een groote Pijpe. Mizaldus.

Om Persen sonder steenen te doen wassen.

Men sal neffens, een wilgen-boom planten een Perse-steen, in goede vochtige vette aerde, ende als nu daer uyt gewassen is een Perse-boomken, soo boort een gat door den voorsz:

[p. 189]

Willigen-boom, ende als gy den Perse-steen sult afgesneden hebben alle sijn zijde-taxkens, soo treckt hem door dit door-geboorde gat, bint hem vast daer in, ende plackt het gat toe van beyde zijden met Pot-aerde: Ende als men nu siet dat den Perse-boom een jaer daer naer met de Wilgen-boom te eenemaal vereenight, ende te samen is gewassen, soo sal men den Wilgen-boom booven de vereeninge des Perse-booms geheel plat afsagen, op dat het voedtsel des booms niet in ’t opperste des voorsz. Willigen-booms en kome te trecken: en de Persen deses booms sullen sonder steenen voortkomen. Porta.

Om de Note-boom geen houtachtige Noten te doen voortbrengen.

Men sal de schorsse des booms rontom besnijden, op dat de quaede humeuren daer uytloopen mogen. Sommige snijden af de uytterste einden des wortels. Sommige die booren een gat in den Nooten-boom, ende sy slaen daer in een Beucken prop, ofte een kooperen oft yseren nagel. Mizaldus.

Om Noten sonder schulpen te doen wassen.

Kraeckt de Note, sonder de kerne te quetsen, bewindtse met Wolle, ofte met Wijngaert-bladers, op dat de bloote kernen van de Mieren niet en worden beschadight, en plantse in d’aerde. Africanus.

[p. 190]

Om bittere Amandelen te doen veranderen in soete Amandelen.

Men sal in den Amandel-boom alle jaer een vierkant gat houwen, een palme boven der aerden, daer uyt sal een vochtigheyt loopen, waer door de Amandelen soet worden sullen. Sommige ontdecken den wortel des booms, ende gieten daer op Verkens-dreck met Pisse gemengt, smijten de aerde wederom daer op, doen dat alle jaren eens, tot dat de Amandelen soet worden. Sommige zagen den Boom af tot op den wortel, ende begieten hem gestadig met heet water, tot dat hy Bloemen voort brengt. Africanus.

Om te beletten dat de Granaat-appels op de Boomen niet en klieven.

Al-eer gy den Granaet-appel-boom plant, soo smijt een deel keyen in den Put: Dan soo verre den Boom al-reede geplant is, soo plant rontom den Boom een deel Squillen, ende de Appelen en sullen niet komen te splyten. Africanus.

Om de Granaet-Appels die suyr zijn, in soete Appels op den Boom te doen wassen.

Graeft den wortel des booms rontom bloot, smijt daer op een goet deel Verkens-dreck, de aerde daer boven opgesmeten, maekt die wel door nat met Menschen-pisse. Ofte mengt Menschen-pisse met Geyten-dreck, ende Moer van ouden Wijn, ende begiet hier mede gestadig den wortel des Booms. Paxamus & Anatolius.

[p. 191]

Om de Granaet-appels den geheelen winter over te bewaren.

Neemt van de gaefste Appels die gy bekomen kont, neemtse met de steele, dooptse in gesmolten Peck, ende als sy daer mede wel bedeckt zijn, ende kout geworden zijn, soo hangtse ergens aen een Balck. Oft houdtse in ziedende Peekel, soo lange tot datse daer van een weynig door drongen zijn, legtse daer nae drie dagen lang te droogen in de Sonne, dan neemtse des nachts in huys, ende hangtse daer nae op aen een Nagel, op een koele plaetse, ende als ghy die wilt gebruycken, soo legtse te voren in soet water te weycke Ofte bekleedtse met Pot-aerde, ofte met Krijt, droog weesende, soo hangtse op een koele plaetse, als gy die wilt gebruycken, soo legtse in water, ende latet af-weycken Ofte bewindtse met Hoy, ende bestrijcktse met Leem, daerse aen den Boom hangen. Sommige leggense oock wel in Zandt, van malkanderen verscheyden. Mizaldus.

Om Limeoenen lang te bewaren.

Men sal de Limeoenen bekleden met Gips, soo sullen sy het gantsche Iaer duren. Ofte legtse in Gerste, ende sy sullen niet verderven. Sotion.

Om de Vijgen op de Boomen vroeg te doen rijpen.

Neemt Duyven-dreck, met Peper ende met

[p. 192]

Olie vermenght, ende smijt dat op den blooten wortel des Booms. Democritus.

Om laxerende Vijgen te doen wassen.

Als gy den Vijgen-boom plant, soo smijt booven op den wortel zwarten Nieswortel, met Tithymallo te samen gestooten, ende de Vijgen sullen purgeren. Democritus.

Om de Vijgen lange te bewaren.

Men sal de Vijgen met een Mandeken vooreerst in den oven setten, soo haest als het broodt daer uyt getrocken is, ende daer naer leggen in een onverloyden Pot: Ofte men sal de Vijgen af-plucken met haer steelkens, leggense daer naer in de Sonne, ende besproeyense met pekel ende olie te samen opgezoden, ende leggense daer naer in eenen Pot, stoppen hem wel dichte toe, dan men salse een nacht te vooren eerst eens in de lucht leggen, eer mense in den Pot leght. Paxamus.

Om de Vijgen groen te bewaren.

Als men de Vijgen groen bewaren wil, soo sal mense in den Honigh van malkanderen leggen, datse noch malkanderen, noch den Pot niet en raken, ende stoppen den Pot daer naer dicht toe: Ofte leghtse apart, datse malkanderen niet en raken, in een uytgeholde groene Cauwoerde, hanght daer naer de Cauwoerde op een koele plaetse, daer geen vyer gestoockt en wordt. Africanus & Palladius.