Het secreet-boek vol heerlijke konsten

Van de Secreten der Beesten.

Om Ossen en Paerden wel te doen eeten.

DE Wijnmoere is van alsulcken kracht, dat se de Beesten van Sieckte bevrijt, daerom datmen de Wijnmoere, alle vier ofte vijf dagen onder haer Voeder sal mengen. Oock is alle Beesten de Wijnmoere dienstelijck, als men die daer mede bestrijckt, soo wel tegens alle uytloopinge, tegens alle Gewormte, als oock tot het wasschen van de wolle. Cardanus;

Als een Beeste bloedt op geeft.

Soo sult gy haer in de keele gieten, Sap van Bremt, met Wijn gemenget, oock daer by

[p. 59]

gemenget Sap van Poreye Looge, ende Olie. Item, soo neemt Absentium Ponticum, ende Sicanardip, elcks even veel, laet die te samen zieden met water, ende giet haer daer van in de Kele. Publius Vegetius.

Voor den Hoest der Beesten.

Neemt een kanne waters die op Malve gezoden heeft, menget daer onder drie oncen olye, ende eenen Eyer-doyer, ende een weynigh Boonen–meel, giet haer dit in Kele, met drie ofte vier lepels elcke reyse, ende vervolght dit eenige dagen naer den anderen. Item soo neemt gerooste Boonen sonder sout, Geyten-roet. drie oncen, Boter, drie oncen, drie Lookbollen, die gepelt zijn, latet al te samen zieden met Gerste-water, ende geeft haer dit in, drie ofte vier dagen achter een. Publius Vegetius.

Tegens de wormen der Beesten.

Neemt een goede schotel Asschen die van Olijf boom gebrant is, menget daer by oock een schotel met Olie, ende giet haer dit met eenen Hoorn in ’t Lijf, alle drie dagen eens. Item, so neemt Absintium Punticum, ende droogen Lupinen, Centauria, Meel van Erwetten, ende zaet van Radijs, twee oncen Herts-hoorn, zaet van Apium, elcks een once, Opopanar, een half once, Franschen rooden Wijn, twee Kannen, groene Olie, een Pot, mengt het, maket warm, en giet dit de Beeste in de kele door een Hoorn.

Voor de schurftheyt der Beesten.

De schurftheyt der Beesten wil genesen wor-

[p. 60]

den door zalven die sterck droogen, ende astringeren, ende oock door het branden met heete ysers. Publius Vegetius.

Om het Hayr der Beesten weder te doen wassen.

Neemt Asschen van Wijngaerdt-rancken, doetse in eenen ketel, menget daer onder drie oncen Aluyns, Herten-march soo veel noodigh is, laet dit te samen zieden met Wijn, ende bestrijckt hier mede de kale plaetsen der Beesten, alle daege. Item, gebrande Boonen, of rauwe Lupinen, ofte gebrande Vijge-bladers, menght dit met Schapen-roet, ende laet dat stadigh daer op leggen. Publius Vegetius.

Om een quaedt Paerdt te doen stille staen.

Neemt een Eyckel, steeckt hem die in de Oore, ende vat de voorschreven Oore stijf in de handt, ende het sal stille blijven staen, hoe quaedt ende wildt dat het oock weesen mach: Ende soo verre als gy sulcks doet in beyde de Ooren, soo sal het soo stille staen als een Lam. Mizaldus.

Voor een Paerdt dat al te veel briescht.

Bint het op sijn hooft een steen daer een gat door gaet. Simoneta Cardinalis.

Om Paerden te doen genereren van diversche Coleuren.

Men sal de Merrie bedecken met een kleedt van diversche Koleuren, terwijlen datse bespron-

[p. 61]

gen wordt. Absertus. Dit mach men oock wel in de Honden versoecken.

Voor een schouw ende wildt Paerdt.

Neemt een keyken, dat aen eenen draet vaste is, ende steeckt hem dit in sijn Oore. Cardanus.

Om te beletten dat de Paerden van de Vliegen niet en worden gequelt.

Neemt sap uyt de bladers van Cauwoerden, maeckt hier mede nat het hayr van de Paerden, ende van alle andere Gedierte, soo en sullender gene vliegen ontrent komen. Cardanus.

Voor de blindtheydt der Paerden.

Neemt Roomschen Vitriol, een half once, Salarmeniac, twee draghmen, Gengh-poeder, een half once, Camfer, twee draghmen, Nagelen, Roose-water elcks een half once, Venckel-water, een half once, goeden Wijn, twee draghmen, menget onder een, ende doetet in een Glas, stellet in de Sonne dertigh dagen achter een, maeckt hier in een veire nat, en bestrijckt hier meede in de oogen der Paerden, maer siet toe dat de Paerden de oogen niet en wrijven. uyt een geschreven Boeck.

Voor den Hoest der Paerden.

Neemt vijf Eyers, leghtse den gantschen nacht te weycke in stercken Azijn, ende smijt hen die des morgens in de keele, ende de hoest sal hem vergaen. Hippiatrus.

Voor de Schurftheydt der Paerden, dat beproeft is.

Neemt Verckens-reusel, een half pont, Olye

[p. 62]

van Laurier, een half once, Quicksilver, twee oncen, witten Helleborus, een once, menget wel onder een. uyt een geschreven Boeck.

Als een Paert niet stallen en kan.

Soo neemt Meyen van Vlier-boom, ende slaet het Paerdt daer mede over sijn gantsche Lichaem, lange ende sachtkens, ende bekleedt daer nae het Paerdt over alle sijn Lijf met groene Meyen van Vlier-boom, ende het sal komen te pissen. Simoneta Cardinalis.

Een ander.

Sommige nemen gepelden Ajuyn, ende sy leggen hem die rondtomme de blase. Sommige geven de Paerden in Zaet van Ajuyn, of Duyven-dreck, of de bladeren van Poleye, ofte schorssen Smirnium, of een draghme Salpeters, met gestooten Loock, al te samen met Wijn vermenget. Sommige gevense swarten Wijn alleene in. Absyrtus.

Tegens het Bloedt-pissen der Paerden.

Neemt een goede schotel Geyten-melcks, Ameldonck, thien Eyers, ses oncen Olye, mengt het al onder een, ende giet dat den Paerde met eenen Hoorn in de kele. Absyrtus.

Voor de gebreecken der Loose van de Paerden:

Hier tegens sult ghy den Paerde scherpen Azijn warm in de kele gieten: Ofte menschen Urine, met twee oncen Schapen-roets, te we-

[p. 63]

ten Urinne van eenen Man, ende niet van een Vrouwe. Absyrtus.

Voor den hoest der Paerden.

Neemt Gersten-meel, ende Boonen-meel, ofte meel van Erweten, ende geeft haer die in haeren dranck. Maer als nu den hoest veroudert is, soo geeft haer dit navolgende: neemt een pondt Honingh, Terre, ende Olye, elcks oock soo veel, Boter, drie oncen, een weynigh Verckens-reusel, menget dit te samen, ende geeft haer daer van in. Ende soo verre als ’t hier meede noch niet wesen en wil, soo neemt Malrove, stootse met olye ende met zout; menght het daer nae met Wijn, ende geeft haer dat in. Absyrtus.

Voor de Amborstigheyt der Paerden.

Neemt Agaricum, ende Foenugrecum, ende geeft dat met wijn in. Item neemt Solfer, Salpeter, Peper Castoreum, ende geeft haer hier van in, met wijn. Cardanus.

Om de Paerden ende de Ossen van sieckte te bevrijden.

Soo verre als ghy dese Beesten van sieckten bevryen wilt, soo hangt hen aen den hals een stuck Herts-hoorn. Absyrtus.

Tegens alle sieckten van Ossen ende Paerden.

Neemt wortel van Squillen, wortels van Popelier, ende soo veel zouts, als noodigh is, menget dit onder water, ende geeft de Beesten hier somtijdts van te drincken, ende principa-

[p. 64]

lijck den voor-zomer, namelijck, veerthien dagen langh. Publius Vegetius.

Voor de ontsteeckingen ende roodigheydt der oogen van de Paerden.

Neemt witte Wieroock, ende Lammers-march, elcks een draghmen, Saffraen, Zee-schuym, elcks een draghme, Olye van Rosen, thien draghmen, Eyer-wit van thien Eyeren, menget dit al onder een, ende leght dit daer op. Item neemt Wieroock, Ameldonck, ende Honingh. Absertus.

Voor den Buyckloop der Paerden.

Men sal dese Paerden in ’t hooft een Ader openen, ende wel laten bloeden. Item, neemt warm water, menget daer onder Gersten-meel, geeft haer dat in ’t lijf. Ofte giet haer Olye in den neuse. Item, soo neemt gestooten Granaet-schellen, ende Galnoten. Absyrtus.

Voor de Buyckpijne der Paerden.

Dit Paerdt sult gy wel warm toe decken: daer na so neemt Mirrha, vijf draghmen, ouden Wijn, eenen pot, een pont Olye mengt dit onder den anderen, ende geeft hem dit in driemael in. Item, soo neemt Poleye oft Averone, ofte bittere Amandelen, menget die onder eenige stoppende Wijn. Item, soo neemt zaedt van Apium, ende van Comcommers, elcks even veel, menget dat met Honigh ende met Wijn, ende giet haer dat alsoo in ’t lijf. Item, neemt Cardamomum gestooten, geeft haer die met Wa-

[p. 65]

ter in. Item, so mach men haer oock wel setten een Clisterie, gemaeckt van water daer in dat Beete gezooden is, daer in doende Salpeter, vijf oncen, ende drie oncen Olye. Absyrtus.

Om een ranck ofte licht Paerdt swaer te maecken.

Om een licht Paerdt swaer ende grof te maken, soo geeft hem gerooste Terve, ofte Gerste, dobbel mate, ende dat driemael des daeghs, ende latet oock driemael des daeghs drincken. Ofte geeft hem Terwe met Semel gemenght, ende latet sachtkens gaen spanceren. Ende soo verre alst niet genoegh eten en wil, soo neemt Palium, ende Nachtschade met water te samen gestooten, ende giet hem dat in sijne neusgaten. Item, men sal hem oock t’eten geeven Gerste die in waeter geweyckt heeft. Als de Paerden braeckachtigh zijn, so geeft hen Loock met Wijn in, ende soo verre alst oock niet wel stallen en kan, soo menght daer by het witte van thien Eyeren. Absyrtus.

Voor de Paerden die vernagelt zijn.

Als een Paerdt vernagelt is, soo sal men voor eerst den nagel uyt-trecken, ende men sal des Paerts klauw van binnen rontom wel uythollen, sonder het levende te raecken, ende als ghy het wondeken des nagels gevonden hebt, ende, van alle onsuyverheydt gereynight hebt, soo sult ghy gesmolten Solfer daer in gieten, voorts soo bestrijckt van alle kanten den Paerts klauw met Schapen-roet, ende met Was te samen gesmolten, ende oock alle gaten, daer uyt

[p. 66]

dat alle nagelen getrocken zijn, ende alsoo my dit is geleert, ende gelijck ick mijn eigen Paerdt daer mede hebbe geholpen, soo hebbe ick dit alhier willen beschrijven. Cardanas.

Een ander.

Treckt voor eerst het Paerdt sijn yser van den voet, ende wasschet de plaetse des nagels ofte vernaegelde plaetse met Wijn, dit gedaen wesende, soo neemt de middelste pelle van den Vlierboom, ende leght die op de vernagelde plaetse, ende daer naer soo drupt de voorschreven pelle, die op ’t wondeken leght met Schapen-roedt, leghter voorts het yser op ende rijdter mede daer gy wilt, uyt een geschreven Boeck.

Tegens de obstinate Paerden.

Als een Paerdt hem niet en wil laten beschrijden, ofte in geen schepen treden en wil, ofte het drayen van de raders te seer vreest: Soo steeckt haer een keycken in de Oore, dat aen een draetjen vast gemaeckt is. Soo verre als dat noch niet en helpt, soo verblindt hem sijn Oogen. Item, soo slatet achter op sijn achterste Beenen met een roede. Steeckt hem Vier onder den staert: Oft eenigh yseren Instrument dat hem in ’t deynsen steeckt. Cardanus.

Als de Paerden de Zenuwen inkrimpen.

Neemt Bocken-roedt, ende Spiegel-harst, elcks een pondt, Spaens-groen, een half pondt, olye soo veel noodigh is, menget onder een. Publius Vegetius.

[p. 67]

Om eenen Ezel sijn briesschen oft huylen te beletten.

Als gy den Ezel een steen aen sijnen Steert bindt, soo en sal hy niet krijsschen. Simoneta Cardinalis.

Om de Ossen tam te maecken.

Als de jonge Ossen te wildt zijn, soo sluytse met den hoofden in een Vorcke, geeftse alsoo te eeten, ende sy sullen in korte dagen tam gemaeckt wesen. Varro.

Om de Ossen gesont te maecken.

Daer en is geen gesonder dingh voor alle Ossen ende Koeyen, dan dat gy haer Voeder een weynigh met Pekel besproeyt, namelijck, voor eerst een weynigh, ende allencxkens meer ende meer, dit doende en sullen niet alleen uwe Ossen ende Koeyen gesondt blijven, maer de siecke sullen genesen. M. Cato.

Dat de arbeydende Ossen, niet haest moede en worden.

Soo bestrijckt haer de hoornen met Olye, ende met Terpentijn. N. Baro.

Op dat de Ossen van de Vliegen niet en worden gequelt.

Neemt gestooten Bakelaer, menget dien met Olye, ende bestrijckt hier mede de Ossen. Aphricanus.

Om de Ossen haest vet te maecken.

Als de Ossen uyt de Weyde komen, soo smijt

[p. 68]

haer voor gekapte Kolen, die in scherpen Azijn, geweyckt hebben: Geeft haer daer nae Kaf met Terwen-zemel gemenght, vijf dagen achter een, den sesten dagh soo geeft haer gemalen Gerste, allencxkens meer ende meer, ende geeft haer des morgens te drincken: Ende soo verre als sy eenige Wormen in de Tonge hebben, gelijck wel sulcks te gebeuren plach, soo wrijft haer die met Zout. Sotie.

Als een Osse begint sieck te worden.

Soo geeft hem door sijn Kele te swelgen een rauw Hinnen Ey, den anderen dagh, soo geeft hem in een bolle Loocks, gestooten met een pinte Wijns. Cato.

Om de Ossen by gesontheydt te houden.

Neemt drie sneden Broodts, drie Laurier-bladers, een bolle Porreye, een halve bolle Loocks, drie greyn Wieroocks, Salvel-boom, een halve handtvol, drie bladeren van Ruyte, drie bladers van Brionie, drie gloeyende hout-kolen, een half pinte Wijns, stoot die al te samen onder een, ende gevet den Osse nuchteren in ’t lijf, driemael des daeghs, drie dagen achter een. Cato.

Voor den Buyckloop der Ossen.

Neemt een pondt gedrooght Terwen-meel, ende geeft dit den Osse in, met een pinte Wijns. Item, soo stoot tot pap de bladeren van den Granaat-boom, menght dit met Terwen-bloeme, ende geeft hen dat in ’t lijf. Democritus.

[p. 69]

Tegens de Koortse der Ossen.

Als een Osse de Koortse heeft, soo laet hy het Hooft hangen, de oogen tranen hem, hy heeft onreynigheydt in sijne oogen, ende de oogen zijn hem ingevallen: Voor deese Koortse sal men hem haelen gras dat ergens in lomberachtige plaetsen gewassen is, ende men sal ’t schoone wasschen, ende smijten hem dat voor. Van gelijcken zijn hem oock seer goedt te eeten Wijngaerts-bladers. Sijn ooren ende oogen sal men met koudt water wasschen. Sommige die brandense in ’t Hooft met een heet yser, ende oock onder de oogen, ende sy wrijven dese verbrandtheydt met stille warme pisse. Oock sal men die in de ooren snijden op datse moogen bloeden. Andere mengen Terwen-bloeme met Wijn, ende sy geeven’t den Osse te eeten. Didymus.

Voor den Hoest der Ossen.

Neemt gemalen Gerste, ende sijn Kaf, menget met Water, ende neemt gemalen Erweten, drie maetkens, ende geeft haer dat in drie reysen t’ eeten. Andere nemen Byvoet, stooten die tot moes, ende wringen die uyt met water, ende geeven haer in des morgens vroegh. Constantinus Caesar.

Voor de schurft der Ossen.

Neemt oude Ossen-pisse menget die met Boter, ende bestrijckt hier mede de Schurftheydt, Andere nemen Terre met Wijn gemenght, ende strijcken daer mede. Constantinus Caeser.

[p. 70]

Tegens de Luysen der Ossen.

Men moet den Osse met den Buyck opwaerts ter Aerden smijten, houdende het hooft om hooge, op dat men hem in de mondt mach sien, oft hy oock bladers op de tonge heeft: welke bladeren men met een heet yser branden moet, ende daer nae met gestooten Olijf-bladeren bestrijcken, ofte oock wel met olye ende met zout. Oft men sal hem Vijgen t’eeten geven, met droge wortels van wilde Comcommeren te saemen gestooten. Oft neemt twee maetjes Terwen-bloeme, ende een maetjen Roggenmeel, met Wijn gemenget, ende geeft hem dat in. Constantius Caesar.

Om eenen Stier te tammen.

Soo bindt hem aen een Vijgen-boom, ende hy sal oock stille staen als een Lam: Oock magh men hem wel eenen Krans van Vijgebladers om sijnen hals hangen. Plinius.

Een ander.

Bindt hem met eenen langen Canifas-bandt sijnen rechter-knie.